Goyrl :

צ זא !; זמ מז.ן חפופממוצ 21 11ןטסום טסמעץמוז;ו?פ אץחצטמ/1פ

455.-.60א

0068

ו+216081 תסזתא/

0

בי דאטיס 8008 תפוממזצ ז,8א110א א
15ט9ט4554611 זא , זפא1/זאא,

העדאעס אססם מפוססזצ זא אסזדא א
635 5546 81 , דג 2 11 1 ,
0אס.1568181128מפנצ | 256-4900 413

66 עס. מט דא68צ194800ססזצ ציצשטטע

1882 תס?ץ שסאונפאשץ תסן(ןא א
צג4א 1182 מפ1נספנצ /16118ם 901218226 אעעפ1פ
;צם ממסזצסמע פ84עלץ

4 1 6019 .ם 1100
101611101141 זוטזסז:) 140 שש 4716/
/ו|זגלדם 1 גחנזוט ;1 זב) זגוסנווןוט5 סחויך
1ו10111440110 גוזסו/ס5זנבו .8 חזסטזסם סוום 0וטחטן
1605 2102
06 //18006
10111164011011 5015ז16. 141011160118
1 .כו //16
//1:115סזס1 ווסם סח זםזחפ

1וס1011116811 8זסטנו1סש 60116116| 8118 /דדזחום
תזנד קס פמאתזםג? סמאא 5ג88זאמזא וא

זש1װ6ס 8008 /18615 1101

{סטומץפּ 11801110281 8 680008,15קן 801460 עס ,6טחע 00ו60:40 סתךד
העס?} 0016 סתקס1סס עטס 104 תס!זהענקפת1 סת 1 .ץ11ט62/1זס װ10615ץ 01
.1826 ,1656 01 1ת11202 600161/ /2/05 160סת סח עט תק/069 8

1188 ץזעסקסצק 10461160621 820 +180צץקסס סת} 6526048ע /6ת6-) אססט 100150} 1ג1426000 סח 1
ת1הנמס0 ס11סטקן סח} תג ז61606 15 11116 15) ,16026צטסתא עטס 01 0651 סון) 10 -פאססס זווס תוֹ
.1460411160 6ט תהס ז106סת זתק1צעקסס זתסעזטס סת הסנתטט זס} אסטו תהתקזס תג 15 16 זס
- 0069 סחטט שוסתא סץ 14 זס - א;סטט 415 ס} +180צץקסס 6צ00ג תג ס1סת טסץ }1

.079 1861ט08096060חס 21 6021 צט זס, 8101 413-2250-4900 24 סתסחק צט פט /00120ס 16256קן

198,207 :אמפן
16 4035 0066/2ז2בן

016 045: 4 | 4 --

סשוחסז! זסחזסזח! סח} עס 260ווסום
3 חו

2315 21סטעח/0/061818זס. סטוחסזם//:טז וז

ש / 2 7
שש 2 עג 4
0'יייע,// ///1 א /ין;

ד 5וק 11 0 62

/9
88

-נשטו, ? 1000

0 יי 60 אי אע 4 |

8ט'א85198,ן = ער 2

אהרן בּלענקיטני

ול

איבערלעבונגען פון אַ יידישער משפֿחה
אין דער צווייטער וועלט-מלחמה

תשכ"ח / 1968

וֹח+ו:מח816 חסזטא,
)א 8 0 6

6 פַחוֹחֹפווטמטם? 0666 .װ.|
צוֹשם-161 ,.ז5 ץטחפּווא , 31

אהרן בלענקיטני / גורל

פֿאַרלאַג י. ל. פרץ, תליאביכ, אלנבי 31

הילע: גרשון מרום (זון פון מחבר)

5

נדפס בישראל תשכ"ח
8 !5186 חוֹ 60!חוזק

סודר במסדרת חנון את חנון / דפוס ,הפועל המזרחי"

ערשטער טייל

צווייטער טייל

דריטער טייל

5 ליטיום 2 0222 יש .

אינהאַלט

עוואַקױרטע טס : : :

צווישן

סאַוויעטישע יידן +.‏ .

מיין ליבער פֿרױי
מלכה

געווידמעט

ערשטער טייל

8 ל ' ט י ם

קאַפּיטל איינס

נאָך נעכטן בײַ נאַכט האָט מען נישט געגלייבט, אַז דער קריג
ועט אויסברעכן, כאָטש ס'ענדיקט זיך דער טערמין פונעם דײַטשישן
אולטימאַטום, פּוילן זאָל אָפּגעבן דעם דאַנציגער קאָרידאָר. הײַנט,
פרײַטיק, דעם 1טן סעפּטעמבער, האָט דער ראַדיאָ געמאָלדן, אַז די
דײַטשישע חיילות זענען אַריבער די פּוילישע גרענעץ.

פון די געביטן בײַ דער מזרח-פּרײַסישער גרענעץ, פון גאַנצן
פּאַס דערפער אַרום די שטעטלעך כאָזשעלע, מישעניץ, פּראַסניש
און אַנדערע, האָבן די פּויערים, דערזעענדיק פרײַטיק פאַר טאָג די
דײַטשישע חיילות, שנעל אויפגעלאָדעװעט זיערע משפּחות אויף װעגע-
נער, אָנגעפּאַקטע מיט בעטגעװאַנט, קאָך-מכשירים און שפּײַזפּראָדוקטן
פאַרנומען דעם גאַנצן לעבעדיקן אינװענטאַר און זענען אַנטלאָפן. טל
האָבן אײינצײַטיק אונטערגעצונדן די נאָר װאָס צונויפגעזאַמלטע סטױגן
תבואות. זיי האָבן, װי אַ לאַװינע, געשטראָמט איבער די ועגן דורך
קראַסנאָשילץ, מאַקעוו מאַזאָװיעצק, אָדער רװשאַן. דערגריײיכט שבת
פאַר מיטאָג קיין פולטוסק, האָבן זיי אַװעקגעאײַלט מיטן װאַרשעװער
שאָסײ דורך דער װוישקעווער בריק, כדי װאָס שנעלער אָנקומען צום
טײַך בוג אין ווישקעוו, גלייבנדיק, אַז דער ברייטער טײַך װעט פאַר-
האַלטן די װײַטערע אינװאַזיע פונעם דײַטשישן מיליטער.

די ייִדן פון די שטעטלעך, צװעענדיק דאָס אַנטלױפן פון די
פּוױיערים, זענען אויך אין דער מערהייט אַנטלאָפן צו פוס אָדער מיט
וועגענער, אײַנגעשאַפענע פאַר גרויסע געלטער פאַר קראַנקע און שװאַכע.
האָבן מיר, אין פּולטוסק, שוין שבת אין אָװנט געהאַט געסט -- חברים,
אַנטלאָפענע פון זייערע שטעטלעך. האָבן אויך פּולטוסקער ייִדן נאָך דעם

7

א. בלצנקיטני

זעלבן אָװנט אָנגעהויבן פאַרלאָוץ זייַערע היימען מיט די קיין װאַרשע
קורסירנדיקע אױטאָבוסן. אַזױ אויך זונטיק דעם גאַנצן טאָג.

פּולטוסק, אַ קרײַזשטאָט אין מאַזאָװשע, צפון פון װאַרשע, ליגט
אין אַ טאָל בײַ דעם נאַרעװ, נישט װײַט פונעם אָרט, װוּ ער פאַראיי-
ניקט זיך מיטן בוג, כדי צוזאַמען זיך אַרײַנצוגיסן אינעם הױפּטטײַך פון
פּוױלן, אין װײַסל. די אַרומיקע בערגיקע געגנט און די טאָפּאָגראַפישץ
לאַגע פון דער שטאָט שאַפן אַ גוטע סטראַטעגישע פאַרטיידיקונגס-
פּאָזיציע. אין שטאָט גופא, אין ווינקל פון גרויסן מאַרקפּלאַץ שטיט
אַן אַלטע שלאָס-געביידע אויף אַ קינסטלעך בערגל, װאָס איז דורך
און דורך מיט אונטערערדישע קאַטאַקאָמבן און קעלערן, אַן איבערבלײַ-
בעניש פון אַן אַמאָליקער פעסטונג. אויך אַרום דער שטאָט האָבן זיך
געפונען פאָרטן נאָך פון נאַפּאָלעאָנס צײַטן. איז טאַקע די שטאָט און איר
אַרום פאַרװאַנדלט געװאָרן דורכן פּױלישן מיליטער-שטאַב אין אַ פאַר-
פעסטיקטער פּראָנטליניע מיט אָקאָפּעס און דראָט-פאַרצוימונגען, מיט קעגן-
טאַנקען-גריבער, בײַ ועלכע די אַנצע מענער- באַפעלקערונג האָט
געאַרבעט די לעצטע װאָכן. אויך די שטאָט גופא האָט ער באַשלאָסן
מפקיר צו זײַן און זי פאַרװאַנדלט אין אַ פאַרפעסטיקטער פּאָזיציע.
בעטאָנירטע אײַזערנע באַנרעלסן, דורכגעפלאָכטענע מיט שטעכלדראָט,
האָבן פאַרצוימט אַ ריי גאַסן, אויך דעם מאַרקטײל נעבן ראָטהױז, צו
פאַרשטעלן דעם צוגאַנג צו דער שלאָס-געבײַדע. די שלאָס-געבײַדע, אין
וועלכער ס'האָבן זיך געפונען די פּאָװיאַטאָװע אָנפירונג מיטן סטאַראָס-
טע, די מלוכישע פינאַנסאַמטן, דאָס געריכטועזן אאַוו, איז געװאָרן
אַ ‏ פעסטונג. אויפן אייבערשטן שטאָק זענען די פענצטער פאַרשטעלט
געװאָרן מיט הונדערטער זעק זאַמד און זשויר, פון צװישן וועלכע
ס'האָבן אַרױסגעשטאַרצט לופעס פון האַרמאַטן, מינען- און קולן-
װאַרפערס. די מיליטער-אָנפירונג איז גרייט געווען צו ברענגען די שטאָט
פאַר אַ קרבן, ;כדי (װוי די אָפיצערן האָבן זיך אויסגעדריקט) צו געבן דאָ
די דײַטשן אַזאַ קאָפּע אין הינטן, זי זאָלן נישט וויסן װי צו אַנטלויפן צו
זייער גרענעץ!*

אַ באַקאַנטער אָפיציר האָט אונדז געראַטן, מיר זאָלן פאַרלאָזן די

גורל

שטאָט איבער דער צײַט פון דער שלאַכט, בעת װעלכער די גאַנצע
שטאָט קאָן אַװעק מיטן פּײַער.

איך, אַ באַפּרײַטער פון מיליטער-דינסט. צוליב אַ קראַנקהייט,
אונטער דער קאַטעגאָריע ,צ" האָב זיך געריכט יעדע מינוט מאָביליזירט
צו ווערן.

דער אומאויפהערלעכער שטראָם פון די אַנטלױפנדיקע גרענעץ-
פּויערים מיט זייערע באַװעגלעכע וירטשאַפטן, די ראַדיאָ-מעלדונגען
האָבן פאַרשטאַרקט די נערוועזע שטימונג בײַ דער יידישער באַפעלקערונג:
אוב יענע אַנטלויפן, דאַרפן מיר דאָך אַװדאי. אָבער וװוּהין? ווּהין
לויפט מען, אַז דעם שונאס אָנגריף גייט פון דרײַ ריכטונגען --- פון צפון,
מערב און דרום? אַ קליינער טייל האָט זיך אַװעקגעלאָזט אין אַ װײַטן
וועג, קיין מזרח, צו דער רוסישער גרענעץ. אָבער דאָס האָבן געקאָנט
טאָן נאָר אַזעלכע, װאָס זענען בכוח איסצוהאַלטן אַ װײַטן מאַרש צו
פוס. איך מיט מײַן פרוי האָבן באַשלאָסן, אַז זי מיטן קינד פאָרן קיין
װאַרשע צו קרובים: אַ שװאַנגערע, אין פינפטן חודש, װעט איר דאָרטן
לייכטער זײַן. מאָנטיק פרי שטייען מיר בײַ דער אױטאָבוסן-סטאַציע.
נאָר װאָס איז אַװעק אַ פול אָנגעפּראָפּטער אױטאָבוס, אין וועלכן מײַן
פרוי האָט שוין נישט געקאָנט אַרײַן. װאַרטן מיר עטלעכע שעה. אָבער
מער קיין אױטאָבוסן זענען שוין נישט אָנגעקומען. דער װעג קין
װאַרשע איז געשלאָסן.

ס'פאָרט אָן אַ פולע פּלאַטפאָרמע, געפירט פון מײַן פרויס אַ קרוב.
זיי פאָרן קיין ווישקעוו. ס'איז אומזיסט אונדזער בעטן אים מיטצונעמען
די פרוי מיטן קינד. ער זאָגט קאַטעגאָריש אָפּ:

-- די פערד קאָנען מער נישט שלעפּן.

שטייען מיר פאַרצווייפלטע, װי דאָ פאָרט אָן אונדזערער אַ שכף
קאַלינאָווסקי, מיט אַ װאָגן, געשפּאַנט צו צויי געזונטע, שיינע פערד.

קאַלינאָווסקי איז געווען אַ שם-דבר אין פּולטוסק. איינער פון די
ערגסטע כוליגאַנעס, אַ הפקר-טיפּ, אַ גרויסער שיכור. שיכורערהייט
איז ער געווען גאָר געפערלעך. אין די מאַרקטעג און בעת די יאַרידן
פלעגט ער אַרויסרופן געשלעגן מיט די פּױערים, און ייִדן האָט ער

א ב לצנקיטני

אוודאי נישט געשפּאָרט קיין קלעפּ. ייִדן פלעגן אים כמעט אױסמײַדן
נאָענט פאַרן קריג איז ער אַרױס פון טורמע נאָכן אָפּזיצן אַ יאָר צײַט.
ער האָט געװוֹינט אויפן זעלבן הויף װאָס מיר. זיין פרוי, אַן איידעלע
און אינטעליגענטע, גאָרנישט קיין פּאַסיקע פּאַרטנערין פאַר אַזאַ כולי-
גאַן, פלעגט בײַ אונדז װאַשן װעש און טאָן אַנדערע שטובאַרבעטן
אויף צו דערנערן זיך מיט אירע צויי קינדער. ווען ער איז באַפּרײַט
געװאָרן האָט ער אָפט געווכט אַ געלעגנהייט אונדז אָפּצודאַנקען פאַר
אונדזער גוטן באַהאַנדלען זײַן פרוי. איין מאָל, גייענדיק מיט מײַנעם
אַ חבר, קומט ער אונדו אָן אַנטקעגן. דער חבר אַנטלויפט, איך אָבער
בלײַב שטיין.

-- פּאַניע קאַמאַשניקו, -- װענדעט ער זיך צו מיר, -- קום און
לאָמיר אויסטרינקען אויף ברודערשאַפט. -- און כאַפּט מיך אַרום קושן. --
מײַן פרוי האָט מיר דערציילט, װאָס פאַר אַ גוטע מענטשן איר זענט.
נישט װי מײַנע ברידער, די פּאָליאַקן. פון ערשט אָן וייס איך, אַז
צווישן ייִדן זענען דאָ די בעסטע לײַט. קום, וװועלן מיר אויסטרינקען
אַ האַלבן ליטער.

-- אָבער פּאַניע קאַלינאָווסקי, -- דערווידער איך, -- איך טאָר
נישט טרינקען... די דאָקטוירים האָבן מיר פאַרבאָטן צו טרינקען בראָנפֿן..
-- כאַיכאַיכאַ! -- לאַכט ער זיך פּנאַנדער, -- װעלן מיר

טרינקען ספּירט... קום, װעלן מיר טרינקען ביר.

-- אויך ביר איז מיר נישט דערלױבט צו טרינקעף

-- אַזװױ גאָר? אויך קײן ביר נישט! טא קום) װעיה פיר
טרינקען לעמאָנאַד,

און אַװי איז געשלאָסן געװאָרן אונדזער נעענטערע באַקאַנטשאַפט.

איצט האָט עֹר געפונען אַ געלעגנהייט אונדז אָפּצודאַנקען אויף
אַן אמת. דערזעענדיק אונדז, שטעלט ער זיך אָפּ און ווענדעט זיך צו מיר:

-- װוּהין פאָרט איר? -- פרעגט ער מיך -- זאָל די פרוי
מיטפאָרן מיט אונדז. פאַר אײַך בין איך גרייט אַלץ צו טון. מיר
פאָרן אין אַ דאָרף אַרײַן

אין וועלכן דאָרף? דאָס אינטערעסירט אונדז נישט איצט. אַבי --

10

גוכל

אַרױס פון שטאָט. ער נעמט גלײַך צו בײַ אונדז דאָס פּעקל, מאַכט
אַ פּלאַץ אויפן װאָגן, און מײַן פרוי זעצט זיך אויף. דער װאָגן איז פול
געפּאַקט : צוויי פרויען פון מיליטער-לײַט מיט זייערע קינדער, קאַלינאָוו-
סקיס פרוי מיט צוויי קינדער, אַ ייַדישע פרוי מיט אַ קינד; איר מאַן
גייט נאָך בײַ דער זײַט, זייער קינדער:וועגעלע איז צוגעבונדן הינטן
צום װאָגן. מײַן פרוי זיצט אויף אַ הויך אָרט און די פיס הענגען איר
אַראָפּ. מוזנדיק צוהאַלטן מיט איין האַנט דאָס קינד אויפן שויס און
מיט דער צוייטער דאָס פּעקל, איף װעלכן זי זיצט, האָט זי נישט
קיין מעגלעכקייט אײַנצוהאַלטן דאָס גלײַכגעװיכט: דער װאָגן טרייסלט
זיך אויף די ברוקשטיינער. נעם איך פון איר דאָס קינד אויף דער
האַנט, באַשליסנדיק מיטצוגיין נאָכן װאָגן ביזן דאָרף, דאָרט זיי אײַנ-
אָרדענען און גיין צוריק. אָנגעטאָן בין איך אין אַ זומער-העמד און
סאַנדאַלן, װײַל כ'בין אַהער געקומען נאָר זיי צו באַגלײיטן און צו העלפן
אויפשטײַגן אויפן אױטאָבוס, װעט מיר דער גאַנג נישט שװער זײַן אין
דער היים װעל איך אין אָרדענונג ברענגען די שטוב און מיטנעמען פאַר
זיי אַהער נאָך עטלעכע ניטיקע זאַכן.. אָבער אפשר װעט מען מיך
גאָר גלײַך מאָביליזירן? װעל איך אָנזאָגן די קרובים, װווּ מײַן פרוי
מיטן קינד געפינען זיך.. און אַזױ דערנענטערן מיר זיך צװאַמען
מיטן פּליטים-שטראָם צו דער נײַיאויפגעבויטער בריק אױף דער
װאַרשעװער גאַס איבער דעם נאַרעו. די בריק איז שוין צוויי מאָל
אויפגעריסן געװאָרן -- אין ערשטן וועלטקריג און שפּעטער בעת דער
מלחמה מיט די באָלשעװיקעס, ווען זי איז נאָך געװען אַ הילצערנע:
איצט, אַן אויפגעבויטע לויט דער לעצטער טעכניק פון אײַזן און בעטאָן
גרייטן זי צו די פוילישע זעלנער צום דריטן אױיפרײַס.

און אָט זענען מיר שוין אַריבער די בריק. דאָס ייַנגעלע בײַ
דער ייַדישער פרוי אויפן װאָגן האָט אָנגעהויבן ויינען און אויסגע-
שטרעקט די הענטלעך צום פאָטער, וועלכער איז געגאַנגען לעבן מיר.
ער האָט גענומען דאָס קינד אויף די הענט, און איך האָב געפאָלגט די
עצה פון מײַן פרוי אַרומצובינדן דאָס קינד מיט אַ טוך אַרום זיך, וי
דאָס טוען די פּויערטעס אין אונדזער געגנט. כ'האָב שוין פרײַער

11

א. בלענקיטני

געקאָנט באַװעגן מיט דער רעכטער האַנט, און דער גאַנג איז מיר
גרינגער געװאָרן.

די געדיכטע מאַסע אַנטלױפנדיקע מיט זייערע פול אָנגעפּאַקטע
וועגענער פאַרשטאָפּן אָפטער דעם שאָסיי. אַ געדיכטקייט, נישט אַדורכ-
צורײַסן זיך. מוזן מיר פאָרן פּאַמעלעך. אָבער ס'טרעפט אויך, אַז אַ שטיק
שאָסײ ווערט מיט אַ מאָל אָפּגעלײדיקט: דאָס האָבן די פּױערים אַראָפַּ
געטריבן די בהמות אויף די גרינע לאָנקעס ביי דער זײַט, זיי אָנצופּאַשען:
פירן זיי אויך אַראָפּ די וועגענער, מעלקן אויס די בהמות, קאָכן זיך אָפּ
עסן, לענען אונטער דאָס האַרץ און רוען זיך אויס. פאָרן מיר שנעל
אַריבער דאָס שטיקל אָפּגעליידיקטע שאָסײ, ביז מען קומט צו אַ פרישער
פאַרשטאָפּונג, און דער װאָגן שלעפּט זיך וידער לאַנגזאַם. ווען דער
װאָגן ווערט פאַרהאַלטן, גייען מיר, ביידע מענער, פאָרויס און ווען דער
שאָסײ ליידיקט זיך אָפּ און דער װאָגן לויפט אונדז אַריבער, לאָזן מיר
פון אים קיין אויג נישט אַרֹאָפ.

מיר האָבן דערפילט אַ מידקייט אין די פיס און שטאַרק געגאַרט
זיך אַ ביסל אָפּצורוען, װי דאָ איז אָנגעפאָרן אַ כמעט ליײידיקער װאָגן
און דער פּױער האָט אונדז דערלויבט אויפצוזיצן. דער װאָגן האָט זיך
לײַכט אַדורכגעקריגן דורך דער געדיכטעניש און אַ פאָר געטאָן שנעלער.
אָפּגעפאָרן אַ צוויי קילאָמעטער און שוין מער נישט אָנגעזען אונדזער
װאָגן, זענען מיר אַרונטערגעגאַנגען און געװאַרט ביז ער װעט אונטער-
קומען. אָבער די צײַט גייט, און דער װאָגן באַװײַזט זיך נישט. מיר
הייבן אָן זיך באַאומרויַקן. װאָס װײַטער, װערט אונדזער אומרו גרעסער,
און מיר לאָזן זיך אויף צוריק, אים צו באַגעגענען. דער שאָסײי װוערט
ליידיקער. וי װײַט דאָס אויג גרייכט, זעט מען שוין אין גאַנצן נישט
קיין וועגענער... איז מעגלעך, אַז מיר האָבן נישט באַמערקט, וי זיי זענען
פאַרבײַגעפאָרן ? נעמען מיר וידער לויפן אויף פאָרויס, באַקומען זיך
אַדורך דורך דער געדיכטעניש, אָבער אויך דאָ זעט זיך נישט דער װאָגן.
מיר פרעגן ביי די פאַרבײַפאָרנדיקע פּױערים:

-- מענטשן טײַערע, אפשר האָט איר געזען אַ װאָגן מיט פרויען
און קינדער, צו וועלכן ס'איז פון הינטן צוגעבונדן אַ קינדער:וועגעלע?

12

גורל

זי שאָקלען מיט די קעפּ אױף ניין און דאָס ברענגט אונדו
אַרײַן װאָס װײַטער אין אַ גרעסערער פאַרצוייפלונג. מיר לויפן, וי
צעמישטע, פאָרויס און צוריק, און װוידער פאָרויס. אויך די קינדער
אויף אונדזערע הענט האָבן גענומען װערן אומרויִק. אפשר װײַל זיי האָבן
דערפילט אַ געפאַר, און אפשר צוליב הונגער און דאָרשט. און מיר
האָבן פאַר זײי גאָרנישט נישט געהאַט, זיי אײַנצושטילן. מיט מײַן
מיידעלע -- שטאַרק צוגעבונדן צו מיר, װײַל מײַן אַרבעט אין
דער היים האָט מיר דערלױבט זיך מיט איר אָפט צו פאַרנעמעף --
איז נאָך געװען נישט צום ערגסטן. ערגער איז געווען מיט מײַן מיט.
גייערס קינד, װאָס איז אַלץ אומרויִקער געװאָרן, האָט אָנגעהױיבן װאַרפן
מיט די הענטלעך און די פיסלעך. אויך דער װאַלד האָט זיך אומרױק

צערוישט פון אַן אָנגעקומען ווינטל.

קאַפּיטל צוויי

ס'האָט אָנגעהויבן טונקעלער וװוערן. די לעצטע שטראַלן פונעם
פאַרגײיענדיקן טאָג האָבן אונדז געזעגנט דורך די צװײַגן פון שיטערן
וועלדל. דער שאָסײי האָט זיך אָפּגעלײדיקט: די פּױערן האָבן אַראָפּ-
געפירט זייערע וועגענער מיט די בהמות אויפן פעלד, אַרױסגעשלעפּט
פונעם געפּעק דאָס בעטגעװאַנט. עס פאַרשפּריײיט אויפן וייכן מאָך
אונטער די סאָסנע-ביימער פאַר זייערע משפּחות. מיר האָבן זיך באַמיט
מיט אַלע מעגלעכקייטן צו באַרויִקן אונדזערע קינדערלעך, אָבער זענען
אַלײין געװאָרן אַלץ מער פאַרצווייפלטער מיטן דערנענטערן זיך פון דער
נאַכט: ס'רײַסט זיך פון האַרץ אַ וייגעשריי: װוּ װעלן מיר זיך ערשט
אַהינטון מיט די קינדער?

די נאַכט פאַלט צו שנעל. די אימה פון בײַ נאַכט אין װאַלד ווערט
געלינדערט פון די געדיכט אויסגעזעצטע משפּחות אויף ביידע זײַטן
שאָסײ; דאָ און דאָרט באַװײַזץ זיך פּײַערן, איף ועלכע די פּויערטעס
קאָכן עסן.

13

א. בלענקיטני

מיר באַשליסן אַרײַנצוגײן מיטן װעג רעכטס אינעם דאָרף דרװאַלי.
מיר װעלן דאָרטן פּרוּוון באַקומען אַן אָרט פאַר די קינדערלעך איבער-
צונעכטיקן ; אין ערגסטן פאַל, װעלן מיר געפינען אַן אָרט אין אַ תבואה-
שײַער. אין װאַלד טאָרן מיר נישט פאַרבלײַבן. און מיר מוזן דאָך אויך
געפינען עפּעס עסן פאַר זיי. די קינדער, וי זיי װאָלטן עס דערשפּירט,
זענען אַ ביסל רױַקער געװאָרן. מיט די קעפּעלעך אָנגעלענט אויף
אונדזערע אַקסלען, צוגעטוליעט צו אונדז מיט די גופימלעך, האָבן זי
אָנגעהױיבן אײַנדרימלען. מיר האָבן גענומען זיך אונטעראײַלן אין גאַנג --
דער וייטיק אין האַרצן איז געווען שטאַרקער וי אין די פיס, וועלכע
האָבן אונדז גאָר גיך געבראַכט אין דאָרף אַרײן. פון אַ פענצטער קריגט
זיך אַדורך אַ שײַן דורך אַ שפּאַרונע אין די פאַרמאַכטע לאָדנס. איך
קלאַפּ אָן.

-- װער איז דאָרט? -- פרעגט פון אינעװייניק אַ פרויענשטים,

-- איך בעט אַ נאַכטלעגער פאַר צוויי קינדער, װאָס האָבן פאַרלוירן
אין וועג זייערע מאַמעס, -- זאָג איך מיט אַ געבראָכענער שטים.

-- ביי אונדז איז פול פון אָנגעקומענע קרובים, -- זאָגט זי מיר, --
אַנטקעגן װוינט דער שוסטער סיטשקע, דאָרט איז קיינער נישטאָ.

אין מײַן מוח הייבט זיך אָן עפּעס צו דערװאַכן: װי האָט זי
געזאָגט? סיטשקע? אַ שוסטער? איז דאָך עס דער, װעמען איך פלעג
שטעפּן זײַן אַרבעט, און ער פלעגט כמעט יעדע װאָך זײַן בײַ מיר אין
שטוב! איך גי גלײַך צו און קלאַפּ אָן.

-- וער קלאַפּט ?

-- איך. דער קאַמאַשן-שטעפּער פון פּולטוסק.

--- מײַן זון איז נישטאָ אין דער היים. ער איז מאָביליזירט אין
דער אַרמי,

-- איך ווייס. ער האָט עס מיר געזאָגט פאַרן אַװעקגײ..

זי עפנט דאָס פענצטער, צו וועלכן ס'קומט אויך צו די שנור
אירע. כ'דערצייל זיי אין קורצן, װאָס אונדז איז געשען זיי לאָזן אונדז
אַרײַן.

14

יוהק

-- מיט איין מאָל אַזאַ איבערקערעניש, -- ברעכט זי די הענט, --
היטלעריסטן פאַרשאָלטענע, באַנדיטן, מערדער..

און זי פּאָרעט זיך בײַ דער קיך, גרייט צו עסן פאַר די קינדער.
לעך און אויך פאַר אונדז. מיר קאָרמענען אָן די קינדערלעך, און זי
גרייטן צו פאַר זיי אַ געלעגער -- אַ וייכע פּערענע אויף דער ערד.

-- זאָלן די קינדערלעך האָבן ווייך צום שלאָפן, -- מורמלט די
שוסטערקע, -- גאָט מײַנער, אָרעמע קינדערלעך, אַזעלכע פּיצלעך און
פילן שוין דעם טעם פון װאָגלעניש.

אויך מיר, איך מיט מײַן מיטגייער, עסן, שלינגען אַראָפּ די ביסנס
צוזאַמען מיט טרערן, װאָס ווערגן אין האַלדז, און שמועסן, װאָס װײַטער
צו טון. איך זאָג, אַז פאַר טאָג װעל איך גיין אין װײַטערדיקן דאָרף,
אין זאַטאָר 1

-- דאַכט זיך, אַז איר האָט עפּעס גערעדט ועגן פאָרן קיין
זאַטאָר ? לאָמיר גיין אַהין.

ער דערקלערט מיר אָבער, אַז ער האָט בדעה אַװעקצוגיין אין
דער פרי קיין ווישקעוו: זײַנע עלטערן זענען אַהין אַװעק: ער קאָן
זיך מיטן קינד נישט אומגיין און מוז װאָס שנעלער געפינען עמעצן פון
זיין משפּחה.

-- אויב דו װעסט גין קיין זאַטאָר, װעסטו מוזן שנעל צוריק-
קומען, װײַל איך װעל זיך נישט קענען פאַרנעמען מיט דײַן קינד..

אָפּגעגעסן, האָבן מיר זיך געלייגט שלאָפן און די פּױערטע האָט
אויסגעלאַשן דאָס ליכט. איך בין געלעגן מיט פינצטערע געדאַנקען און
האָב געקוקט צום קינד, װאָס איז אײַנגעהילט אין דער נאַכט-פינצטערניש,
אוּן זיך איינגעהאָרכט אין זײַן אָטעמען.. דאַכט זיך, אַז ס'איז נישט אין
גאַנצן קיין רעגלמעסיקס... איז דאָס פון בענקשאַפט צו דער מוטער ?.
לעבט עס איבער אין שלאָף די טראַגישקײיט פון אונדזער לאַגע/..
צי אפשר, חלילה, פאַרגייט עס אין עפּעס אַ קראַנקהײט ?... איך טוליע דאָס
קינד צו זיך און טאַפּ אָן דעם פּולס. און כאָטש איך בין נישט קיין
דאָקטער, שפּיר איך אַן ענדערונג אין דעם קינד.. זײיער לאַנג האָט
זיך געצויגן די נאַכט.

15

א. בלענקיטני

װי נאָר אויפן מזרח האָבן זיך אָנגעהויבן באַװײַוץ די ערשטע
בלויע סימנים אויף טאָג, בין איך אױיפגעשטאַנען און אַװעק קין
זאַטאָר. אַ וועג אין גאַנצן פון אַ דרײַ קילאָמעטער, און ער האָט זיך
געצויגן װי אַן אײיביקייט: ס'איז מיר נאָכגעגאַנגען דער פאַרזאָג פון
מײַן מיטגייער : , געדענק, אַז לאַנג װאַרטן אויף דיר קאָן איך נישט.."

איך בין איין מאָל און אַ צווייט מאָל פאַרבײַגעלאָפן דאָס גאַנצע
דאָרף, האָב געפרעגט בײַ יעדן אָנגעטראָפּענעם, צי האָט ער נישט באַגעגנט
אפשר אַזאַ-און-אַזאַ. װאָגן מיט פרויען און קינדער, מיט אַ צוגע-
טשעפּעט קינדער-וועגעלע, אָבער קיינער האָט נישט געהאַט װאָס מיר צו
ענטפערן. דערװײַל האָט זיך שוין די זון װײַט אַ רוק געטאָן אויפן הימל.
איך טאָר מער קיין צייט נישט פאַרלירן און קער זיך אום קיין דרװאַלי
מיט גאָרנישט.

די קינדערלעך זענען שוין געװען אויפגעשטאַנען. די אַלטע
פּאָרעט זיך ביי מײַן קינד, מאַכט עס רין, טוט עס אָן. מיר באַשליסן
גיין צוריק צום הױפּטשאָסײ. אָבער איך יל נאָך פריער זיך אַרײַנכאַפּן
אינעם דאָרף גלאַדצין, דאָרט אַ זוך טון. מיין מיטגייער איז דערויף
נישט מסכים. קוים פּועל איך בײַ אים, ער זאָל אויף מיר מיטן קינד
װאַרטן כאָטש אַ שעה צײַט, װוּ דער שאָסײי קרייצט זיך מיטן דרװאַלער
וועג. דאָס דאָרף ליגט נישט װײַט פונעם הױפּטשאָסײ, וועלכער איז איצטער
נאָך געדיכטער פאַרפלייצט מיט פּליטים. איך בין שנעל געקומען אין
דאָרף. אָכער זעלטן װוּ זעט מען דאָ אַן אָפענע שטוב. אומעטום איז
פאַרקלאַפּט, פאַרהאַמערט, פאַרלאָזט פון די איינװוינער. װוּ נישט װוּ
לויפט פאַרבײַ אַ הפקרדיקער הונט, וועלכער װאַגט אַפילו נישט אַ ביל
צו טאָן. ס'קומען אָן אָפּטרעטנדיקע מיליטער-טיילן, טייל שטעלן זיך
אָפּ, טייל גייען װײַטער. דאָ אין דאָרף, זע איך, האָב איך נישט װאָס
צו זוכן און קער זיך אום צוריק צום אָפּגערעדטן אָרט. אָבער -- ,מײַנער"
איז שוין נישטאָ.

האָב איך זיך געלאָזט גיין אַליײן פאָרויס מיטן וישקעװוער
שאָסײ. װוּ נאָר כ'האָב דערוען אַ גרופע רוענדיקע פּליטים בײַ די
זײַטן פון שאָסײ, אַ מאָל רעכטס, אַ מאָל לינקס, בין איך צוגעגאַנגען

16

גנרס

פרעגן. אָבער קינער קאָן מיר, צום באַדױערן, קיין ענטפער נישט
געבן. דאָס קינד האָט געהאַלטן אין איין בעטן ביי מיר צו טרינקעף
כ'האָב געפילט, אַז ס'האָט אַ ביסל געהעכערטע טעמפּעראַטור.

מיט אַ מאָל האָט דער שאָסײ און דער װאַלד אַרום באַקומען אַן
אַנדער אױסזען: די געגנט איז פול געװאָרן מיט אָפּטרעטנדיקע
מיליטער-אָפּטײלונגען. מיר זענען אָנגעקומען קין פּניעװע.

-- טאַטע, אַ טרונק! -- האָט זיך דאָס קינד װידער געבעטן בײ
מיר מיט פאַרטריקנטע ליפּעלעך.

אָבער די ליטראָװע פלאַש מיט טיי-מיט-מילך, װאָס די שוס-
טערקע האָט אונדז מיטגעגעבן, איז שוין געװען לידיק. איך זוך צו
באַקומען אַ ביסל װאַסער. קיין טײַכלעך זענען אין דער גאַנצער
געגנט נישטאָ. אויך די ברונעמער האָבן נישט מער וי אַ געדיכטע
בלאָטע-מאַסע אויפן דנאָ -- זיי זענען אויסגעשעפּט געװאָרן פון די
פּליטים און די מיליטער-אָפּטײלונגען פאַר די מענטשן און די בהמות.
אין דאָרף איז קיין לעק װאַסער נישט צו באַקומען. כ'האָב קוים
געקריגן אַ ביסל פריש- געמאָלקענע מילך פון די געטריבענע בהמות
און בין געווען געצװונגען צו געבן עס דעם קינד אין רויען צושטאַנד.

-- שנעל אַנטלױפן אונטער די ביימער און ליגן שטיל! --
שרײַט צו מיר אַ זעלנער.

איך פאָלג. אַ גערויש פון אָנפליִענדיקע עראָפּלאַנען װערט אַלץ
שטאַרקער. ס'הערן זיך דעטאָנאַציעס פון איפרײַסנדיקע באָמבעס,
שטעפּערײ פון מאַשינגעװער. עס טוט אַ פלי איבער אונדז אַ שאָטן
מיט אַ מוראַדיק װאָיען, כמעט באַרירנדיק די בײמערשפּיצן, און מיט
אַ שטעפּערײַ פון מאַשינגעװער. דאָס קינד ויינט זיך פונאַנדער. איך
טוליע עס צו זיך, עס אַײַנצושטילן. אַ זעלנער שאַרט זיך צו מיט אַן
אויסגעשטרעקטער ביקס:

-- שטיל זאָל זײַן !... זיי האָבן דאָרט אין עראָפּלאַן אַפּאַראַטן צו
הערן רעדן אויף דער ערד..

-- קינדערש געוויין אויך? -= פרעג איך תמעװאַטע.

17

א /ב טצנקיטני

-- זיכער !

-- טאָ װאָס האָסטו מורא ? ווייסן דען נישט די דײַטשישע פליַער,
אַז קינדער װעלן אויף יי נישט שיסן?

-- איך האָב אַ באַפעל צו שיסן יעדן װאָס רעדט אָדער מאַכט
אַ וועלכע באַוועגונג..

-- דאָס האָט מען דיך באַפוילן וועגן שפּיאָנען. זיי האָבן מיט
זיך ראַדיאָדאַפּאַראַטן, אין וועלכע זיי רעדן אַרײַן.. און נאָר דעמאָלט
הערט מען זייערע רייד אין עראָפּלאַן...

דער זעלנער האָט קוים באַנומען מיין אויפקלערונג.

די טײַװלאָנים איבער אונדזערע קעפּ האָבן זיך דערװײַטערט. ס'איז
שטיל געװאָרן. און איך לאָז זיך װײַטער אין ועג. כ'טרעף אָן
באַקאַנטע, אָבער מיט מער וי אוױיפקאָכן אַ פלעשל מילך פאַרן קינד
קאָנען זיי מיר נישט העלפן. ענדלעך בין איך צוגעקומען צום ברעג
װאַלד. פון דאַנען זעען זיך שוין פרײַע פעלדער ביז וישקעװו. מען
זעט פון װײַטנס װי עראָפּלאַנען גראַסירן איבער דעם שטעטל, רײַסן
אויף פאַרשידענע טיילן, און ס'ברעכן אויס שרפות. די מיינסטע אויפ-
רײַסן זענען אין דער לינקער זײַט, װוּ ס'געפינט זיך די באַנסטאַציע.

װידער טראָגן זיך די טוױיט-טרענער איבער אונדו. ס'הערן
זיך נאָענטע אױיפרײַסן איבער דער גאַנצער געגנט. דאָס דאָרף רעכטס
ווערט אויך באָמבאַרדירט. דער רויך פון די אױיפרײַס-באָמבעס פאַרדעקט,
װוי מיט פינצטערע װאָלקנס, די קלױיסטערשפּיצן, װאָס רײַסן זיך אין דער
הייך. דער האָריזאָנט אַרום איז באַדעקט מיט פלאַמען און רויכן, וועלכע
לעקן מיט זייערע צונגען דעם הימל.

װען דער אֶנגריף האָט זיך אײַנגעשטילט, האָב איך זיך וידער
געלאָזט אין וועג אַרײַן. אָבער ס'האָט מיך פאַרהאַלטן אַ גרױליק בילד:
אַ צענטליק בהמות ליגן צעשאָסן, צעריסן און דערנעבן זייער אָנטרײַ-
בער. כ'בין שטיין געבליבן אַ פאַרצווייפלטער, אַ צערודערטער: וװוּהין
גי איך ? קיין ווישקעוו?

וי אונטערצוהאַלטן מײַנע געדאַנקען, באַװײַזן זיך עטלעכע וועגט-
נער, װאָס לאָזן זיך צוריק פון ווישקעוו און מוון שטיין בלײַבן, װײַל

18

גוהל

זיי האָבן קעגן זיך די געדיכטע מאַסע וװעגענער און בהמות, וועלכע
זענען פאַרשטעקט געווען אין װאַלד בעת דער באָמבאַרדירונג. דער וװעג
איז פאַרשטאָפּט געװאָרן. ס'האָט זיך אָנגעהויבן אַ קריגערײַ און נאָכן
קריגערײַ אַ היציקער שמועס:

--- װאָס פאַרצוימט איר אונדז דעם װעג? לאָזט צוריק!

--- פון ואַנען פאָרט איר אויף צוריק?

-- פון ווישקעוו. און איר װוהין פאָרט ?

--- קיין ווישקעוו. מען דאַרף װאָס שנעלער אַריבער דעם בוג.

-- מיר קומען טאַקע פון דאָרטן... ווייסט איר װאָס פאַר אַ גיהנום

דאָרט איז?
-- די בריק איז נאָך גאַנץ?
-- גאַנץ,
-- דאַרף מען זי טאַקע װאָס שנעלער אַריבער, איידער זי װערט
אויפגעריסן.

-- װעט אײַך דען דער דײַטש נישט אָניאָגן אויף יענער זײַט
בוג ?

-- װאָס ? אויך אַהין, גלייבט איר, װעלן זיי באַװײַזץ זיך אַדורב-
צורײַסן ? -- די צוריקפאָרנדיקע ברעכן אויס אין אַ געלעכטער.

-- פאַר צרות לאַכן מיר, -- פאַרענטפערט זיך דער פּױער. -- די
דײַטשן קאָנען טרעפן אויך אויף יענער זײַט בוּג. פאָרן מיר צוריק,

-- װאָס הייסט צוריק? װוּהין?

-- אַהיים פאָרן מיר... נישטאָ װוּהין צו לויפן... מיר ווילן מער
נישט זיין אונטערוועגנס אין אַזאַ גיהנום. אומעטום קאָן מען געפינען
דעם טויט...

טייל פּויערים גלייבן נישט די צוריקפאָרנדיקע און שיקן די זין
מיט ראָווערן קיין ווישקעוו נאָך אינפאָרמאַציעס. איך זיץ ביי דער זײַט
פון שאָסײ, הער די שמועסן און רו זיך דערװײַל אויס פונעם גאַנצן טאָג
גיין. ס'קומען אָן נאָך װועגענער, װאָס פאָרן צוריק פון ווישקעוו. ענדלעך
ווערט די צעמישונג און דער טומל אײַנגעשטילט,

19

א. בלענקיטני
קאַפּיטל דריי

ס'הייבט אָן ווערן טונקעלער. די שריפה-פּײַערן בײַם האָריזאָנט
ווערן רויטער און מישן זיך צזאַמען מיט דער רויטקיט פונעם הימל
נאָכן זון-אונטערגאַנג. די פּוױערים פירן אַראָפּ זייער האָב-און-גוטס אין
װאַלד אַרײַן, פּאַקן אויס, װוי נעכטן, זייער בעטגעװאַנט, זעצן זיך עסן
נאַכטמאָל און גרייטן זיך צום שלאָפן-גיין. איך גיי צוריק נעענטער צום
װאַלד, בלײַב שטיין אויפן ראַנד פון שאָסײ און ווענד די בליקן אין אַלע
זײַטן : װוּ װעל איך הײַנטיקע נאַכט געפינען אַ ווינקעלע איבערצונעכטיקן
מיטן קראַנקן קינד ? איך פיל, אַז די היץ איז בײַ אים שטאַרק געשטיגן.
דאָס קעפּעלע אָנגעשפּאַרט אויף מיין אַקסל, לאָזט עס אַלע מאָל אַרױס
אַ קרעכץ... װוּהין זאָל איך איצט גיין? קיין ווישקעוו? ס'איז צו װײַט,
אַ פינף-זעקס קילאָמעטער מסתם. אין װאַלד אריין, װי די פּויערים ? װי
װעל איך אַנידערלײגן דאָס קינד אויפן פײַכטן מאָך ? האַלטן עס די גאַנצע
נאַכט אויף די הענט ?..

די שפּאַנונג אין מיר װאַקסט אַלץ שטאַרקער. איך פאַרליר די חושים,
װי כ'נעם אַרײנפאַלן אין הינערפּלעט. דער מוח אַרבעט נישט מער. נאָר
די אויגן קוקן אין אַלע זײַטן. װי דורך אַ חלום פיל איך: דאָס קינד נעמט
ציטערן. ס'איז שוין נאַכט. איינציקע װאַנדערנדיקע באַװײַזן זיך נאָך אויפן
שאָסײ און פאַרשװוינדן אין דער פינצטערניש. אויך די פייגעלעך שלאָפן
שוין אין זייערע נעסטן. פון צײַט צו צײַט שוועבט פאַרבײַ אַ נאַכטפױגל
מיט דער שנעלקיט פון די בײטאָגיקע עראָפּלאַנען. ס'דערטראָגן זיך
ווידערקולות פון װײַטע האַרמאַטן-שיסערײַען.. װאָס זאָל איך טאָן?
װוּהין זאָל איך גיין ?... דאָס קינד קרעכצט און ציטערט. כװויקל עס
אײַן פעסטער אין דער פאַטשיילע. עס אָטעמט שװער. װענד איך די
אויגן צום אויסגעשטערנטן הימל: ,..ממעמקים דערהער מיין תפילה.
װאָס װעט איצט פון אונדז דאָ װוערן, פאָטער אין הימל ?! פאַרנעם דאָס
געבעט פון אַ צעבראָכענעם טאַטן און קראַנקן קינד. ראַטעװע אונדז, װײַז
אונדז אַ וועג, גרויסער באַשעפער...".

און איך פיל נישט, אַז כ'הייב אָן גיין פאָרויס, וי אַ לוּנאַטיקער..

20

גורל

אָט דאַכט זיך מיר, וי עפּעס הייבט זיך אָן באַװעגן פון װײַטן מיר אַנטקעגן..
שפּיצן פון אַ קלויסטער... קאָנטורן פון דעכער.. דערנענטער איך זיך
צו זיי, אָדער זיי צו מיר ?... איך הייב אָן גיין שנעלער און -- אָט שטײי
איך פאַר אַ שטוב. פון אינעוייניק אַרױס דערהער איך רעדן אויף
דעם לשון, װאָס איז מיר אַזױ היימיש, ליב און טײַער.. פון װאַנען האָט
זיך דאָ דערנומען דאָס ייַדישע לשון אין אַ דאָרפיש הויז?.. איך גי
אַריין.

ס'איז אַ יידישע שטוב אין אַ דאָרף, רעכטס פון שאָסײ, װאָס איז
פאַר נאַכט באָמבאַרדירט געװאָרן. די שטוב איז איצט פול מיט פרויען און
קינדער, פּליטים, דעם באַלעבאָס קרובים. צווישן זיי אויך פּולטוסקער. מען
נעמט פון מיר דאָס קינד, מע װאַשט עס אַרום, מע גיט אים רפואות קעגן
שילשול און היץ און מע לייגט אים צוּ קאָמפּרעסן. נישטאָ קיין פּלאַץ, װוּ
עס אַנידערצולייגן, פון דעסטוועגן זוּכט מען אויס אַ פלאַך געפלאָכטן
קיישעלע, מע בעט עס אויס מיט אַ ביסל פריש שטרוי, און דאָס קינד האָט
שוין אַ ווייך געלעגערל. איך אַלײן קריך אַרונטער דערנעבן אונטערן טיש
און װאַך איבער אים, טראַכטנדיק מיט װאַרעמער ליבשאַפט:

..אין עלטער פון ניין-צען חודשים האָט עס שוין אָנגעהויבן אויס-
פּלאַפּלען איינציקע וװערטער, און יעדעס ניי צוגעקומען װאָרט האָט
אונדז געפרייט און געבראַכט גליק.. עס איז אויסערגעויינלעך קלוג,
האָט אַ קלאָרע אױסשפּראַך און באַנעמט זיך אַזױ פּײַן, װוי זעלטן בײַ
קינדער אין דעם עלטער.. װעל איך קאָנען בלײַבן דאָ, בײַ פרעמדע
מענטשן, ביז סע װעט געזונט װערן? וי קאָן מען עס ראַטעװען, וען
אין דער גאַנצער געגנט איז קיין דאָקטאָר און קיין אַפּטײיק נישטאָ..
צי זאָל איך מיטן קראַנקן קינד זיך וידער לאָזן אין וועג אַרײַן זוכן
די מוטער ?;

;און די מוטער ?... װער ווייסט, װאָס מיט איר איז געשען? וי
האָט זי אַריבערגעטראָגן אַזאַ שווערן קלאַפּ, צו פאַרלירן אונדז ביידע,
זײַענדיק אַלײַן אונטערוועגנס, צוישן פרעמדע מענטשן ?... צי האָט זי נישט
געקריגן קיין אַטאַק פון די גאַלשטײנער ?.. װער זשע פאַרנעמט זיך
ערשט מיט איר ?... און אַז איך װעל זי זוכן, צי װעל איך זי אָפּגעפינען?

21

איה כ-לצנקיטוני

און אַז איך װעל זי שוין אָפּגעפינען אַ געזונטע, אין װאָס פאַר אַ צושטאַנד
וועל איך איר בּרענגען דאָס קינד ?.

כ'הער זֹיך אײַן צום קינדס אָטעמען. ס'קרעכצט פון שלאָף, אָבער
דאָס אָטעמען איז עטװאָס רעגלמעסיקער, אויך דער פולס איז אַ ביסל
פאַרלאַנגזאַמט. די גרויסע היץ איז אָפּגעטרעטן.. אפשר װעט אונדז
געשען אַ נס און דעם קינד װעט בעסער וערן.. אוב יאָ, װעל איך זיך
אין דער פרי לאָזן צוריק קיין פּולטוסק: סוף-סוף זענען דאָרט געבליבן
אַ סך פון אונדזערע נאָענטע: דער פרויס מוטער און ברידער, אויך מײַן
מוטער, ברידער און שװעסטער:; מען דאַרף האָפן, אַז זיי זענען אין
ערגעץ נישט אַװעק.

דאָס קינד האָט זיך גענומען באַװעגן אין דעם אומבאַקװעמען
קיישעלע, האָב איך אָנגעהויבן עס ויגן און שטיל-ישטיל אונטער-
געברומט אַ לידעלע -- אַ תפילה און אַזױ פאַרוויגט... זיך אַלײן, ביז
כ'האָב איינגעדרימלט און בין אַריינגעפאַלן אין אַ נעץ פון חלומות -- -- --

..איך גיי צוריק קיין פּולטוסק, מיטן קינד פעסט צוגעטוליעט
צו מיר. כ'קום צו דער פראָנט-ליניע. פּוילישע זעלנער ליגן מיט די
פּנימער צו פּולטוסק.

העי, װוּהין גײיסטו? -- שרײַט איינער צו מיר, אָנװײַזנדיק אויפן
קינד, -- װאָס טראָגסטו דאָרט אין פעקל מיט זיך?

-- מיין קינד טראָג איך. פאַרלוירן די מאַמע, טראָג איך עס צו
דער באָבען.

-- גיי זשע שנעלער אַריבער די בריק, איידער מיר רײַסן זי אויף,
און געפין אויך די מאַמע! -- שרײַט אַ צווייטער.

איך לויף שנעל... קום אויפן װאַרשעװער שאָסײ... איך טראָג זיך
שנעל אויף די שטיגן... הער נישט די אייגענע טריט, װי כ'װאָלט אַרױפ-
געפלויגן... כ'בין שוין ביי דער שוויגער אין שטוב.. יאָ! די פרוי איז
דאָ! אַ בלאַסע, פאַרוויינטע שטייט זי נעבן דער מוטער און רעדט צו
איר פון געוויין אַרױס.. און מיט אַ מאָל דערזעט זי מיך מיטן קינד...

-- װוּ ביסטו געווען ?! -- שרײַט זי אויס, -- װוּ ביסטו פאַרפאַלן
געװאָרן ?

22

גורהל

זי כאַפּט ביי מיר אַרױס דאָס קינד און דריקט עס צו זיך און
קושט עס.

איך שטיי אַ פאַרשעמטער, קאָן נישט קיין װאָרט אַרױסברענגען.
דאָס קינד הייבט אָן וויינען.

-איך כאַפּ זיך אויף פון דעם קינדס געויין, און ס'ווערט בי
מיר שטאַרק דער באַשלוס צו גיין צוריק קיין פּולטוסק: דער חלום
װײַזט מיר דעם וועג. איך לייג צו די ליפּן צום קינדס קעפּעלע. די היץ
איז אָפּגעטראָטן. אויך דער פולס איז שוין כמעט נאָרמאַל.

ענדלעך קרייען די הענער. דורך די פאַרמאַכטע לאָדנס דרינגען
אַרײַן שטראַלן פונעם העל-װערנדיקן טאָגליכט. אַ פרוי גיט דעם קינד
נאָך אַ רפואה, װאָס זי האָט ביי זיך פאַר איר אייגן קינד. כ'גרייט צו צוויי
גרויסע פלעשער מיט טיי און טיי-מיט-מילך, געזעגן זיך מיט די טײַערע
מענטשן, װאָס האָבן מיר געראַטעװעט דאָס קינד, און לאָז זיך אין וועג
אַרײַן אויף צוריק.

קאַפּיטל פיר

איך גיי איצט מיט זײַטיקע ועגן. די וועלדלעך פון יונגע נאָדל-
ביימלעך זענען פאַרפלייצט מיט פּליטים. װײַזט אויס, זיי האָבן באַשלאָסן
איבערצוװואַרטן דאָ די שלאַכטן. איך גי פון איין גרופע צו דער צווייטער,
נישט דורכלאָזנדיק קיין איינע, און פרעג זיך נאָך אויף מײַן פאַרלוירענעם
װאָגן. אַ קילאָמעטער נאָך אַ קליאָמעטעד, און ס'איז שוין אַריבער
מיטאָגצײיט. דעם קינד איו אַ סך בעסער. עס רײַסט זיך אַראָפּ פון מײַנע
הענט און ברעכט אויס מיט אַ געויין: וֶ

-- מאַמע ! מאַמע !

אויף מײַנע הענט װיל זי שוין נישט זיצן און אויך גיין װיל זי
נישט. אירע געשרייען : ,/מאַמע! מאַמע!* נעמען מיך אַדוױך און טרייסלען
מיך אויף. אָבער איך באַהערש זיך און באַמי זיך זי צו פאַרשפּילן:

23

א כלצנקיטני

-- קום, קינד מײַנס, װעט מען רײַסן שיינע בעז (בלומען אויף
איר לשון).

ס'העלפט אָבער קיין זאַך נישט. זי שטויסט מיך אָפּ פון זיך מיט
די הענטלעך און וויינט. שטעל איך איר אונטער די באַקן: איך בין װוערט
די פּעטש. כ'האָב נישט געטאָרט אָפּטרעטן פונעם װאָגן אַפילן אויף
אַ סעקונדע. די שטראָף, די פּעטשלעך פונעם אומשולדיקן קינד, איז אַ צו
קליינע. אויף אַ מינוט גיט זיך מיר אײַן זי צו באַרוַקן, איך נעם זי פאַרן
הענטעלע:

-- קום צו דער מאַמען

מיר הייבן אָן גיין.

-- װילסט איף דער האַנט? -- זי לאָזט זיך נעמען, ברעכט
אָבער באַלד אויס מיט אַ געוויין.

-- איך װיל שוין צו דער מאַמען!

איר געוויין איז אַזױ טראַגיש-רירנדיק, אַז איך קאָן זיך נישט
מער באַהערשן און ס'עפנט זיך אין מיר אַ גאַנצער קװאַל טרערן:
טרערן פון פאַרצווייפלונג ; טרערן פון שולד: טרערן פון צער פונעם קינד
אויף מײַנע הענט און פון דער פרוי ערגעץ װוּ צװישן פרעמדע מענטשן:
טרערן פון געבעט צו דעם, װאָס פירט אָן מיט דער װועלט און מענטשלעכע
גורלות ; און טרערן פון תפילה : ;העלף אונדז, אַלמעכטיקער! העלף מיר,
װאָס שנעלער אָפּצוגעפינען מײַן פרוי. כ'קען מער נישט צוזען די פּײַן
פונעם קינד, װאָס רופט: ;,מאַמע! מאַמע!?. לאָז אונדז נישט מער
װאַנדערן איינזאַמע, צעשיידטע און פאַרלוירענע אויף אומבאַקאַנטע
וועגן. וויפל איז דער שיעור?.."

אונדזער געוויין מישט זיך צונויף מיטן רויש פונעם וועלדל.
דער אלול-װוינט בלאָזט און בייגט די קעפּ פון די יונגע ביימלעך,
וועלכע שאָקלען זיך, וי זיי װאָלטן דאַװענען. -- אפשר טוען זי אויך
תפילה פאַר אונדז. זיך נאָכפרעגן ביי די פּליטים גיי איך שוין מער
נישט צו. די טרערן הערן נישט איף צו רינען און פאַרשטעלן מיר
דעם אַרום. איך זע נאָר דאָס שטעגל, מיט וועלכן איך גי

-- פּאַניע קאַמאַשניקו! -- דערהער איך פּלוצעם אַ רוף.

24

גורק

אַ שכנה אַ קריסטין, װועלכע שטײט אין אַ טיר פון אַ היזל
האָט מיך דערקענט. זי פרעגט מיך, װאָס מיט אונדז איז געשען איך
פאַרצייל איר.

-- װאָס, איר ווייסט נישט. װוּ קאַלינאָװסקי איז אַהינגעקומען?
זיין פרוי האָט מיר געזאָגט, אַז זיי פאָרן קיין באָרסוק. זיכער איז דײַן
פרוי אויך דאָרט. ווען נישט, ווייסן זיי דאָך געוויס, װוּ זי געפינט זיך.

-- װוּ איז דאָס באָרסוק? -- קאָן איך קוים אַרױסברענגען די

פראַגע פון מויל.

-- זעט, גלייך מיט דעם װעג, בערך אַ קילאָמעטער פון דאַנען
טיילט זיך דער ועג אויף צוויי, איינער פאַרנעמט זיך אויף רעכטס קיין
דרװאַלי, דער צווייטער לינקס קיין זאַטאָר. פון ביידע דערפער קאָנט
איר אָנקוומען מיט אַ גלייכן וועג קיין באָרסוק.

איך באַדאַנק זי, זי וינטשט מיר. װאָס שנעלער צו געפינען
די פרוי, און כ'לאָז זיך װוײַטער. דאָס קינד באַרויקט זיך. איך שטרענג
אָן מײַנע כוחות צו גיין װאָס שנעלער, אָבער די פיס זענען מיר װי
געליימט. ס'פאָרן אָן מיט אַ װאָגן ברויט צוויי פּולישע זעלנער.

-- דערלויבט אַ ביסל צו פאָרן -- בעט איך זיי.

-- ביטע. -- װוּהין פאָרט איר ? -= קיין דרװאַלי. -- זייער גוט.

זי פרעגן מיך אויס. איך פאַרצייל זיי אונדזער אומגליק. צוגעקומען
צו אַ שיידוועג, הייבט דאָס קינד אָן שרײַען און ויינען: ;איך האָב
מורא! איך האָב מורא!? און װאַרפט אויסער זיך מיט די פיסלעך:
,איך האָב מורא! װויל נישט פאָרן!'. בעט איך אָפּשטעלן דעם װאָגן און
גי אַרונטער. די זון לאָזט זיך שוין אַראָפּ נידעריק אויפן הימל. אײַל
איך זיך צו גיין פאָרויס,

-- העי, כלאָפּיע! -- דערהער איך אַ געשרײ. ס'קומען מיר
אַנטקעגן אַן אָפּיצִיר מיט זײַן אַדיטאַנט. -- העי, יונג איינער! װאַנדערסט
דאָ אַרום איבער די וועגן מיטן קינד און דאָרטן גייט אויס די מאַמע
פאַר בענקשאַפּט און זוכט אײַך אַ ויינענדיקע איבער אַלע ועגן..

אָפּגעזאָגט און פאַרשװונדן. אײַל איך װײַטער. ס'באַװײַזץ זיך די

25

א. בלענקיטני

ערשטע הייזער פון אַ דאָרף. ס'קומען מיר אָן אַנטקעגן צוויי אונטער-
אָפיצירן, און װוידער הער איך איינעם רעדן צום צװייטן און צו מיר:

-- דאָרטן ויינט די מאַמע און זוכט זיי אַרום, און דער דאָ
בלאָנקעט אַרום מיטן קינד.

איך אײַל װײַטער. די זון איז שוין אַראָפּ גאָר נידעריק אויפן
האָריזאָנט, אַ באַדעקטער מיט רױכװאָלקנס. עכאָס פון װוײַטע האַרמאַטן-
שיסערייען טרייסלען אויף די לופט. און מיט אַ מאָל דערהער איך אַ פרויען-
קול אָנרופן מײַן נאָמען :

-- אָ, ענדלעך זענט איר שוין דאָ! אײַער פרוי געפינט זיך דאָ
אין דאָרף. נישט װײַט פון דאַנען. זי כאַפּט אַרום דאָס קינד און קושט
עס.

-- װאָס פאַר אַ דאָרף איז דאָ?

-- זאַטאָר.

-- זאַטאָר ?

-- יאָ, זאַטאָר,

איך בין געפּלעפּט: צי דערפאַר האָט דאָס מײַן טעכטערל געמאַכט
דעם געװאַלד, אַז זי האָט מורא, כדי זיך נישט צו דערװײַטערן פון
דער מאַמען? האָט עס דאָס קינד דערפילט מיטן אינסטינקט?

מיר קומען צו דער שטוב, װוּ מײַן פרוי געפינט זיך. איך בעט
דעם מיידל, זי זאָל זײַן פאָרזיכטיק ביים אָנזאָגן מײַן פרוי און בלײַב שטיין
מיט ציטערניש פאַר דער באַגעגעניש.

-- איך האָב אַ גוטן גרוס פון אײַער מאַן און קינד, -- הער
איך דורכן פענצטער דעם מיײדלס קול, -- מײַנער אַ באַקאַנטער, װאָס
איז געקומען אין דאָרף, האָט אים געזען.

-- װוּ איז ער, אײַער באַקאַנטער ? -- דערהער איך די שטים פון
מײַן פרוי.

-- קומט מיט מיר. ער איז דאָ נישט װײַט.

די פרוי קומט אַרױס.. דאָס קינד טוט אַ פאַל צו צו איר מיט
אַ געשריי: , מאַמע! מאַמע!"... מיר ברעכן ביידע אויס אין אַ געװיין
פון פרייר == == --

26

גורל

-- גיט מיר אָפּ מײַן מאַן און קינד! -- טוען מיר אומגעריכט
אַ זעץ אין קאָפּ אַרײַן אָט די ווערטער פון מײַן מיטגייערס פרוי, אַז
איך וער אַזש צעמישט פון וייטיק, און זי שרייט װײַטער, -- װוּ האָט
איר אַהינגעטאָן מיין מאַן מיטן קינד.

איך קוק זי אָן און קאָן קיין װאָרט נישט אַפערברענגע. און זי
ציט, אַ פאַרצווייפלטע, מיט אַ געבראָכן קול װײַטער:

-- זאָגט מיר שוין, װוּ איז ער מיטן קינד אַהינגעקומען? פאַר
װאָס האָט איר זיך נישט געהאַלטן צאַמען?

-- האַלט זשע זיך טאַקע איצטער צװאַמען מיט אונדז, ביז אין
קורצן װעט זיך אויך אײַער מאַן אָפּגעפינען, -- באַרױַק איך זי, און זי
ווערט אַנטשװיגן.

ענדלעך האָב איך די מעגלעכקייט זיך אַװעקצוזעצן מיט מײַן
פרוי און אויסהערן די געשיכטע פון אירע איבערלעבענישן פאַר די
עטלעכע טעג, װאָס מיר זענען געווען צעשיידט. איבערלעבענישן אפשר
נאָך מער טראַגישע פון מײַנע. אָבער ס'וערט שפּעט און מע דאַרף
גיין שלאָפן. איינגעשלאָפן, דערפיל איך באַלד אַ טרייסלען און עפן די
אויגן. איבער מיר שטייט מײַן פרוי:

-- אַלע אַנטלױפן. די באַלעבאַטים פאַרשליסן די שטוב. מיף
מוזן אויך אַװעק!

דער גערודער אין שטוב, לויפנדיקע פּײַערן פאַרבײַ די פענצטער,
דעטאָנאַציעס פון אױפרײַסנדיקע באָמבעס מאַכן מיך באַלד װאַכעדיק.
איך כאַפּ עטלעכע נייטיקע זאַכן פון אונדזער וועש און קליידונג, פאַרפּאַק
זיי מיט אַ ביסל שפּײז, און אין משך פון עט'עכע מינוט זענען מיר
אין דרויסן און לאָזן זיך אין װײַטערן נע-ונד צװאַמען מיט עטלעכע
ייַדישע משפּחות. אַ טרױעריקע און רעזיגנירטע גייט לעבן אונדז
די עלנטע פאַרצוויילטע פרוי און זיפצט :

-- װאָלט איך כאָטש געהאַט מיט זיך מײַן מאַן און קינד..

נאָך עטלעכע שעה שפּאַנען האָבן מיר דערגרייכט צו אַ שמאָלינקן
װאַסערשטראָם, װאָס יאָגט זיך שנעל-שנעל אָנצוקומען ;אַהײים' צום
גרויסן טייך בוג. דאָ האָבן מיר זיך געזעצט אָפּרוען. עס טאָגט שויף

2

א. כלענקיטני

די פייגעלעך האָבן זיך שוין אױיפגעכאַפּט, שפּרינגען פון צװײַגל אויף
צװײַגל און זינגען שירה צום באַשעפער. די הויכע נאָדלביימער שאָקלען מיט
זייערע קעפּ, װי זיי װאָלטן דאַװענען קעגן דער אויפגייענדיקער זון. אַך,
וי ס'װואָלט זיך װעלן אַרײנכאַפּן דאָ אַ שלאָף אויפן ווייכן גראָז און מאָך !
אָבער די דעטאָנאַציעס און אַ ריזיקער פּײַערזײַל צום הימל רעכטס פון
אונדז, פון פּולטוסקער זייט, באַפעלן צו לאָזן זיך װײַטער אין װעג
אַרײַן. מיט פאַרבאָרגענע כוחות, רעזערווירטע אינעם מענטשן אױיף אַן
עת-צרה, װאַנדערן מיר װײַטער, ביז מיר זענען ענדלעך אָנגעקומען קיין
פּאָפּאָװע, אַ דאָרף, װאָס איז באַקאַנט אין דער גאַנצער סביבה מיט די
יאַרידן, וועלכע קומען דאָרט פאָר עטלעכע מאָל אין יאָר. ס'ווינען דאָ
עטלעכע ייִדישע משפּחות.

האָט זיך געפונען אַ פײַנע ייַדישע משפּחה, וועלכע האָט אונדז
אָפּגעגעבן דאָס אייבערשטע שלאָפּצימער ביי זיי אין הויז. זיי אַליין זענען
געשלאָפן אונטן, גלייבנדיק, אַז אונטן איז זיכערער. אין משך פון
דאָנערשטיקן טאָג האָבן מיר זיך אויסגערוט אויף וייכע געלעגערס.
פרײַטיק אין דער פרי האָבן מיר צוגעגרייט עסן אויף שבת און --
מיטאָנצײַט װעלן מיר שוין קאָנען פאַרברענגען מיטן קינד ביים טײַכל,
װאָס פליסט נעבן דער שטוב.

מיר זענען טאַקע שפּעטער דאָ געזעסן. די רויקייט פונעם טײַכל
און דעם אַרום, די פּרעכטיקע לאָנקעס, װאָס ציִען זיך צום בוג, אַ קוים
אָנגעזעענעם פון װײַטנס, די בהמות, ציגן און שעפּסן, װאָס פּאַשען זיך
רויק אויף די לאָנקעס, האָבן אונדז ענדלעך געגעבן גייסטיקע רו. דאָס
קינד האָט זיך געפרייט מיט די גענדזעלעך און קאַטשקעלעך, װאָס
שווימען אין טײַכל און מיט די פישעלעך דאָרטן, און איך אַלײן בין, וי
אַ ייִנגל, אַרײַנגעצױגן געװאָרן אין קינדערישע שפּילערײַען און האָב
בּאַװיזן דעם קינד, וי אַזױ אויך שטיינדעלעך, װוען מע װאַרפט זיי קונציק,
קאָנען ;שווימען אויפן װאַסער". אָבער מיט אַ מאָל איז דאָס קינד געװאָרן
אומרויק און זיך צעוויינט :

-- איך וויל אין בעטעלע !.. דאָ ניין !..

אַ ברירה האָבן מיר געהאַט? זענען מיר אַרױף אויבן אין שטוב,

נהרס

לייגן זי שלאָפן. נישט באַװויזן נאָך זי אוױיסצוטאָן, האָבן מיר דערהערט
אַ שטאַרק זשומען פון צוקומענדיקע עראָפּלאַנען, װעלכע זענען מיט
אַ שנײַדיקן פײַף און בליציקער שנעלקייט אַריבער איבער אונדו = -- --

-- טראַאַיאַך -- און מיר וערן באַשאָטן מיטן גלאָז פון די
צעבראַזגעטע שויבן. אַ געדיכטער שטויב פונעם סופיט און די װענט
באַדעקט אונדז,. װי אַ נעפּל. איך כאַפּ דאָס קינד און מיר לויפן אַראָפּ
מיט די שטיגן. אונטן איז אויך דאָס זעלבע. טירן-פענצטער זענען אַרוס-
געריסן צוזאַמען מיט די וויטרינעס. וי נאָר ס'ווערט שטיל דער גערויש
פון די עראָפּלאַנען, דערהערן מיר האַרצרײַסנדיקע קולות פון דרויסן..
אויפן אָרט, װוּ מיר זענען נאָר װאָס געזעסן, ליגט אַ יינגל, פון זײַן
שטערן ריזלט אַ דין שנירעלע בלוט, זײַנע אויגן -- אָפן, פאַרגלייזט. די
מוטער טרייסלט אים, איר בן-יחיד, דעם בר-מצוה, און טרייסלט אונדו
אַלע אויף מיט איר יאָמער.

מיר האָבן נאָך באַװיזן דורכצופירן זײַן לוויה פאַרן אָנקומען פון
שבת. ס'האָט געבלאָזן אַן אלולדיקער ווינט. דער הימל האָט זיך אָנגע-
װאָלקנט און װוי מיטגעוויינט מיט שיטערע רעגן-טראָפּנס.

קאַפּיטל פינף

איך משך פונעם שבתדיקן טאָג זענען אָנגעקומען ידיעות, אַז
אַלע אַרומיקע שטעטלעך זענען שוין פאַרנומען פון די דײַטשישע
חיילות. זונטיק מיטאָגצײַט האָט זיך דערהערט אַ גערויש פון אַן אָנפאָרן-
דיקער מאָטאָריזירטער קאָלאָנע. ס'איז אַרײַן דאָס דײַטשישע מיליטער.

צענדליקער היטלעריסטן-זעלנער, באַװאָפּנט מיט מאַשין געווער,
לויפן װי װוילדע משוגעים איבערן דאָרף פון הויז צו הויז מיט געשרייען:

;אַלע מענער ראַיאיודס! שנעלער! דאָנערװעטער!"

מיר װערן אַלע, פון זיבניעריקן עלטער ביז גאָר אַלטע לײַט,
אַרײַנגעטריבן אין קאָשציאָל און רעווידירט. מע זוכט געווער. מע באַפעלט
אויסזעצן זיך אויף די בענק.

א. בלענקיטנִי

-- יודען בעזונדער! -- שרײַט אַ זעלנער. -- דאַ היער!

אַ צוויי צענדליק ייַדן זיצן מיר באַזונדער אויף זײַטיקע בענק.
אַ דרײַסטער פּויער, װעלכער איז בעתן ערשטן ועלטקריג געװוען אין
דײַטשישער געפאַנגענשאַפט, פרעגט דעם דעזשורירנדיקן זעלנער, נאָך
װאָס מע האָט אונדז אַהער געבראַכט.

-- באַלד װעט קומען דער הוױפּט-אָפּיציר, -- ענטפערט ער, --
וועט ער אײַך געבן אינסטרוקציעס, וי זיך אויפצופירן און װעט רעפערירן
וועגן די צילן פון דײַטשלאַנד אין איצטיקן קריג,

זיצן מיר און װאַרטן, ביז -- ס'עפנט זיך די טיר און ס'קומען
אַרײַן צענדליקער פרויען מיט עסנװאַרג, װאַרעמע קליידונג און קאָלדרעס
פאַר די מענער און זין. אויך מײַן פרוי איז צװוישן זיי. די פרויען
צערעדן זיך װעגן דעם װאָס מע האַלט אונדז דאָ פאַרשפּאַרט. מע זאָל
אונדז אַװעקשיקן קיין דײַטשלאַנד אויף אַרבעט.. מע זאָל.. מע זאָל די
ייִדן... -- און פונעם גערייד ווערט אַ רעש, פון מינוט צו מינוט שטאַרקער.

-- אַכטונג! -- שטילט זיי אײַן דאָס געשריי פונעם דעזשורירנדיקן
זעלנער -- אַלע פרויען ראַוס !

די פרויען באַװײַזץ קוים זיך צו געזעגענען מיט די איגענע
און פאַרלאָזן דעם קאָשציאָל,

-- אַכטונג! -- קומט אַ װײַטערדיקער באַפעל, -- װוער עס װיל
דערליידיקן זײַנע באַדערפענישן, מוז גלײַך גין..

אויף דעם שטיינערנעם פּאַרקאַן, װאָס צוימט אַרום דעם קאָשציאָל-
הויף, זענען אָנגעשטעלט פאַרשידענע מינים מאַשין-געװוער, דערבײַ זעלנער,
גרייטע צו שיסן אויף דעם עולם, װאָס האָט זיך אויסגעזעצט הינטערן
פּאַרקאַן אויסצופירן דעם באַפעל.. אויך פונעם גלאָקן-טורעם זעען זיך
לופעס פון זעניט-האַרמאַטן און מאַשין-געווער... צו װאָס דאַרפן זיי דאָס
אַלץ קעגן אונדז, אומבאַװאָפּנטע מענטשן? קיין גוטס זאָגט עס אונדז
נישט אָן.

מיר זענען שוין אַלע װידער אין קאָשציאָל אויף די פּלעצער.

-- אַכטונג ! אויפשטיין !

דאָס קול צעטראָגט זיך איבערן קאָשציאָל און זײַן עכאָ קומט צו

גנרק

אונדז צוריק, וי פון אַן אַנדער װעלט. ס'קומט אַרײַן אַ דיקער, אויסגע-
פּאַשעטער אָפיציר. אַלע שטייען אויף אַכטונג.

-- פון זעקס אַ זייגער אָן זאָל קיינער נישט װאַגן אַריבערצוטרעטן
אָט די ליניע, -- ווייזט ער אָן אויף דער געמוסטערטער פּאָדלאָגע
נאָענט פון דער אַרױסגאַנגטיר. -- דאָ איז די גרענעץ. װער ס'טרעט
אַריבער, װערט גלײַך דערשאָסן. -- און ער פאַרלאָזט דעם קאָשציאָל.

בערך אין אַ שעה אַרום שטעלט זיך אינער אױיף פון זיין
פּלאַץ, גייט צו צום װאַכזעלנער און בעט אַ דערליבעניש אַרױסצוגיין
אויף אַ באַדערפעניש. דער זעלנער שטעלט שטום אָן אויף אים דעם
אױיטאָמאַט. ס'טוט אַ בליץ-אויף אין דער טונקלקייט, און אַ שאָס צעטרייסלט
די שטילקייט. דער פּױיער שטייט אַ טױטבלאַסער, וי געליימט.

-- צוריק אויפן פּלאַץ! -- שרײַט אויף אים דער זעלנער, און מיט
װאַקלענדיקע טריט, זיך טרייסלענדיק, דערגייט ער צו זײַן פּלאַץ,

ס'ווערט וידער שטיל. ס'פאַלט צו די נאַכט. דער עולם הייבט
אָן אײַנדרימלען, זיצנדיק אויף די ערטער, אָדער זיך אַראָפּלאָזנדיק אויף
דער פּאָדלאָגע. איך טו אויך דאָס אייגענע. אָבער אײַנשלאָפן בין איך נישט
אין שטאַנד. די בײַנאַכטיקע קעלט אויף דער שטיינערנער פּאָדלאָגע
דרינגט װאָס װײַטער אַלץ מער אַרײַן אין די ביינער, און די געדאַנקען
איינער מוראדיקער פונעם צווייטן גיבן נישט קיין רו.. װוידער בין איך
צעשיידט געװאָרן מיט מײַן פרוי און מײַן קינד. אויך דאָס כראָפּען פון
די אַרומיקע שטערט אײַנצושלאָפן. ס'פאַרגײען אין דער נאָז עיפּושדיקע
ריחות פון אונטער די קאָשציאָל-בענק, װוּ מענטשן האָבן זיך אויס צװאַנג
פאַרװאַנדלט אין בהמות...

אָבער די נאַכט שטייט פאָרט נישט. דאָס טאָגליכט דרינגט ענדלעך
אַרײַן דורך די קאָלירטע שויבן מיט די קאָלירן פון אַ רעגנבויגן.. דער
רעגנבויגן איז אַ צייכן, אַז גאָט האָט געשוװוירן נישט צו ברענגען
מער קיין מבול אויף דער וװעלט.. און אַ מבול פון פּײַער מעג ער אאָ
ברענגען ?... די פּויערים, עלטערע וי ייַנגערע, צלמען זיך איבער אויפן
אויסזען פון די מענטשן און דער פאַרשוועכטער הײליקער לופט פון דעם
קאָשציאָל.

31

א ובלפנקיטני

-= נישט רירן זיך פון די ערטער! == קאָמאַנדעװעט דער װאַכזעל-
יער, גייט אַרױס און פאַרשליסט די טיר פון דרויסן.

זיצט מען שטיל, מיט די איערן אײַנגעהאָרכטע אין דרויסן און
מע װאַרט. נאָר עס דויערט נישט לאַנג און די טיר װוערט אויפגעשלאָסן
ס'פאַלט אַרײַן מיט געפּילדער אַ כאָפּטע פרויען:

-- די דײַטשן זענען אַװעק!

- = זיי האָבן אונדז, הייסט עס, פאַרשפּאַרט בלויז איבער נאַכט, װי

ערובניקעס, כדי זיי זאָלן רויַק שלאָפן. דער קאָשציאָל האָט זיך גלײַך
אויסגעליידיקט. אַלע זענען אַװעק אין זייערע היימען. מיר האָבן זיך
געזעגנט מיט דער גאַסטפּרײַנטלעכער ייַדישער משפחה, צזאַמען מיט
דער גרופע ייַדן פאַרלאָזט פּאָפּאָװע און זענען צוריק געקומען קין
זאַטאָר. און דאָ האָבן מיר באַשלאָסן: אַזױ װוי מיר זענען שוין אונטער
דער דײַטשישער הערשאַפט, האָט שוין מער קיין זין נישט צו בלײַבן
אין דער פרעמד -- מאָרגן אין דער פרי לאָזן מיר זיך צו פוס צוריק
קיין פּולטוסק.

אָבער איידער מיר זענען אַװעק, איז אַהער געקומען צו אירע
קינדער ביי די מחותנים אַ פּולטוסקער פרוי מיט נײַעס:

-- קינדערלעך, -- האָט זי געזאָגט מיט אַ וויינענדיקער שטים, --
איך בין ספּעציעל געקומען אײַך װאָרנען: איר דאַרפט דאָ בלײַבן כאָטש
נאָך עטלעכע טעג, אפשר..

טרערן גיסן זיך פון אירע אויגן, און זי ברענגט קוים אַרױס
די ווערטער:

-- נעכטן האָט מען דערשאָסן דרײַצן ייַדן, -- און רעכנט אויס
עטלעכע נעמען.

-- דאָס זענען דאָך אונדזערע שכנים. -- זאָג איך מיט ציטער.

-- אויך נתן גורמאַן ליגט אַ דערשאָסענער נאָנט פון דעם נאַרעו.

-- נתן גורמאַן?! -- ער איז דאָך נאָך נעכטן געוען דאָ. האָט
זיך מיט אונדז צעזעגנט און זיך פונאַנדערגעװיינט.. װוי ער װאָלט
פאָרגעפילט דעם אומגליק.

-- די ספרי-תורות פון שול און בית-מדרש -= דערצילט זי

32

גוה?

ווייטער, --- האָבן זיי אַרױסגעװאָרפן פון די אָרן-קודשס, צעריסן און
געשענדעט... דעם רב האָט מען אַרעסטירט, געפאָדערט פון אים, ער זאָל
אַרױסגעבן די פּאָליטישע טוער פון שטאָט... אַ סך ייַדן האָט מען אַװעק-
געפירט קיין דײַטשלאַנד אויף צװאַנגסאַרבעט... אין שטאָט איז אַ וכ 0
מע שלאָגט, מע שיסט

פון דעסטוועגן האָבן מיר באַשלאָסן צו לאָזן זיך קיין פּולטוסק.
די זאַכן האָבן מיר איבערגעלאָזט. די פרוי האָט געטראָגן אַ קיישעלע מיט
קלייניקייטן און אַ ביסל שפּייז, איך -- דאָס קינד. מיר זענען געגאַנגען
מיט זייטיקע וועגן.

ס'איז אונדז אַנטקעגנגעקומען אַ קריסטלעכע פרוי, האָט אונדד
אָפּגעשטעלט און גענומען אויספרעגן:

--- װווּהין גייט איר ?

--- קיין פּולטוסק. אַהיים.

זי כאַפּט זיך פאַרן קאָפּ:

-- באָזשע מוי! אויף אַ זיכערן טױיט? איך קום נאָר װאָס פון
דאָרט. מע האַלט אין איין שיסן ייַדן.. אין פּאָפּלאַװעס, אויפן שיספּלאַץ,
האָט מען נעכטן דערשאָסן עטלעכע הונדערט ייַדן.. אַלע יידן, װאָס קומען
פון ווישקעווער וועג װערן בײַ דעם נאַרעװו דערשאָסן.. גייט נישט, אויב
דאָס לעבן איז אײַך טײַער.

מיט טרויעריקע געדאַנקען זענען מיר צוגעקומען צום לעצטן
דאָרף. גראַבאָווצע. ס'איז שוין געװוען פאַר נאַכט. מיר זענען אַרײַנגע-
גאַנגען צו אַ באַקאַנטן שוסטער, אַן אַלטער פײַנער מאַן, וועלכער פלעגט
אָפּט קומען צו אונדז מיט אַרבעט. אויך זײַן הויזגעזינט איז נאָר װאָס
צוריקגעקומען אַהײים. זיי האָבן אונדז פײַן אויפגענומען.

בײַ נאַכט האָבן די פּאַטרולן כסדר געשאָסן אין דאָרף אַרײַן.
אונדז האָט זיך געדאַכט, אַז די קוילן פאַלן אין אונדזער הײַזל. זענען
מיר די גאַנצע נאַכט געלעגן אויף דער פּאָדלאָגע, טוליענדיק די קעפּ צו
דער ערד. אין דער פרי האָבן מיר געבעטן דעם אַלטן ער זאָל צוגיין
צו דעם נאַרעװו געװאָר װוערן, װאָס דאָרט הערט זיך. אים, אַ פּאָליאַק, װעט
מען דאָך קיין שום בייז נישט טאָן. מיר האָבן אים צוגעזאָגט צו

3

א. בלענקיטגני

באַלױנען. און ער איז גרייט געװוען צו גיין. אָבער דער באַלעבאָס פונעם
הייזל האָט אים אַרױסגערופן, עפּעס איבערגערעדט מיט אים און וען
ער איז צוריק אַרײַנגעקומען האָט ער מיט אַ געדריקטער שטימע קוים
אַרױסגערעדט:

-- ס'איז איצט אַזאַ לאַגע, אַז איר מוזט גלײַך פאַרלאָזן דאָס הויז...
נאָר װאָס זענען פאַרעפנטלעכט געװאָרן מעלדונגען, אַז אַלע פּליטים מוזן
תיכף פאַרלאָזן די דערפער... מעלדן וועגן אויסבאַהאַלטענע ייַדן... יעדער,
בײַ װעמען מע װעט כאַפּן אַ ייַדן, װועט צװאַמען מיט אים דערשאָסן
ווערן... איר טאָרט דאָ קיין איבעריקע מינוט נישט פאַרבלייבן!

האָבן מיר זיך געלאָזט אין וועג. מיר זענען געגאַנגען מיט
אַ זײַטיקער, נאָך פון מיינע יונגע יאָרן מיר באַקאַנטער סטעזשקע, װאָס
פירט צום טאַרטאַק דורכן װאַלד. איך מיטן קינד אויף דער האַנט, די
פרוי נעבן מיר. און איך האָב שטיל געמורמלט: ,בידך אפקיר רוחי" --
אין דײַן האַנט גיב איך איבער מיין נשמה.. דאָס איז דער אינציקער
וועג פאַר אונדז, זיך צו דערנעענטערן צום געפערלעכסטן אָרט פון
אונדזער װאַנדערװעג.

קאַפּיטל זעקס

מיר זענען אָנגעקומען קיין פּאָפּלאַװעס, אַ פאָרשטאָט פון פּולטוסק
אויף דער צווייטער זייט נאַרעװ. דאָ האָבן מיר באַגעגנט אַ באַקאַנטע
ייִַדישע פרוי. קוים װאָס זי האָט זיך געקאָנט באַהערשן און אונדז דערציילן,
אַז איר מאַן און צוויי ברידער האָט מען אייערנעכטן דאָ דערשאָסן צוזאַמען
מיט די ווישקעווער ייַדן: ס'זענען געווען צװישן זיי אַ סך פּולטוסקער..
אויפן שיספּלאַץ פונעם דרײַצנטן פוסגייער-פּאָלק, װאָס האָט סטאַציַאָנירט
אין פּולטוסק, האָט מען אויסגעשטעלט בערך אַ פיר הונדערט ייַדן אין
פיר רייען ; זיי האָבן אַלײין געמוזט אױסגראָבן פאַר זיך גריבער... זי האָט
דערהערט אַ געשריי: /שמע ישראל!:* און דאַן אַ סאַלװע: פיר מאָל דאָס
זעלבע... ווען די דייטשן האָבן זיך דערװײַטערט, איז זי אַרױיפגעגאַנגען

324

בובל

אויף דעם פּלאַץ: פריש פאַרשאָטענע ראָװעס.. צעריסענע טליתים און
פאַרבלוטיקטע תפילין װאַלגערן זיך דערנעבן... זי האָט דאָס אַלץ צונוים-
גענומען און קובר געווען נעבן די מאַסן-קברים...

אָבער קיין אַנדער אויסוועג איז נישט געווען. מיר זענען געגאַנגען
װוײַטער, ביז מיר זענען געקומען צו דעם נאַרעװו. פון ביידע בריקן זענען
אַרױסגעריסן די אינגעויידן און קיין פאַראייניקונג צװישן ביידע זײַטן
נאַרעװו איז נישטאָ.

אַ שגצל דערפרייט זיך און וװוײַזט אָן אויף אונדז:

-- זשידי! יודע! יודע!

ס'קומט צו אַ דײַטשישער זעלנער, אַ רעװוידירער:

-- יודע?

-- יאַװאָל. -- ענטפער איך.

--- פון װאַנען קומט איר ?

-- פון אַ נאָענטן דאָרף. איבערגעװאַרט די שלאַכט. מיר קערן זיך
אַהיים.

-- ביטע, פּאַס.

גיב איך אים מיין פּאַספּאָרט.

-= מיליטער-פליכטיק ?

-- ניין. -- איך װײַז אים מײַן מיליטער-ביכל.

-- האָסטו געווער ?

--- ניין. קאָן אויך נישט אומגיין מיט געווער.

-- דײַן פרוי ?

-- יאָ.

-- גיב איר דאָס קינד.

ער רעווידירט מיך, טאַפּט מיך אַרום. דערװײַל קומט אָן אַ גרעסערע
גרופּע פּליטים, לאָזט ער אונדז איבער און גייט אַװעק צו זײי. צי האָט
מיר געקאָנט אײַנפאַלן, אַז איך האָב אים ליגן געזאָגט! אַז דאָס טאַשן"
מעסערל אין מײַן זײַטיקן הויזנטעשל איז אויך געװער, פאַר װעלכן אַ סך
זענען דאָ דערשאָסן געװאָרן ?

ערשט האָבן אונדז שקצים פאַר באַצאָלט אַריבערגעפירט מיט

35

א. כלפנקיטני

לאָדקעס אויף דער צווייטער זייט נאַרעוו. אַן ס.ס.-אָפּיציר האָט געגעבן
אַ באַפעל :

--- אַרײַנלאָזן -- אַלעמען, אַרױסלאָזן -- קיינעם נישט,

שקצימלעך, װאָס זאָלן אָנװײַזן אויף אונדז: ;יודע... יודע", זענען
דאָ נישט געווען. מיר זענען שנעל געגאַנגען מיט די געסלעך און --
מיר זענען אין דער היים! די אַלטע באַלעבאָסטע (אַ קריסטין) האָט זיך
דערפרייט מיט אונדז:

-- אייערנעכטן איז געקומען אַהער אַ גרופּע דײַטשן. האָבן געקלאַפּט
אין דער טיר.. האָב איך זיי געזאָגט, אַז מ'האָט אײַך גענומען אויף
אַרבעט... אַװעקגײענדיק האָבן זי דאָ בײַ דער שטוב אָנגעטראָפּן בערל
װואַסער-טרעגער מיט די עמערס װאַסער. האָבן זיי אים באַפױלן אַװעק-
שטעלן די עמערס און אַװעקגעפירט אים צו יצחק באָרנשטיין אויפן הויף...
באַלד האָב איך געהערט פון דאָרט אַ שיסערײַ און געװאַלדן..

..בערל וװאַסעריטרעגער -- ער האָט זײַן אָרעמקײט און ניט
מיטגעטראָגן מיט די שווערע עמערס װאַסער, אָנגעהאָנגענע אויף די פידעס.
ביסלעכווייז האָבן זיי אײַנגעבויגן זײַנע שמאָלע אַקסלען. אָבער פון זײַן פּנים
מיטן געלבלעכן בערדל, װאָס איז אים געװאָקסן אַ ביסל ווילד, איז קיין
מאָל נישט אַראָפּ זײַן תמעװואַטער שמייכל. אַ שטילער. האָט זיך קיין מאָל
נישט געבייזערט, אַפילו נישט אָפּגעטריבן פון זיך די קונדסים, װאָס
פלעגן אים נאָכשרײַען: ;בערל! קעץ ליגן אייער ?". אָט די דאָזיקע
פראַגע האָט זיך אים, שוין אָן אַ פראַגעטאָ, װי אַן אױסטערלישער
צונאָמען צוגעקלעפּט אויף אײביק. ער װאָלט זיכער אַזױ נאָך לאַנגע יאָרן
געטראָגן זײַן נויט מיט די עמערס װאַסער (פּולטוסק האָט נאָך נישט
געהאַלטן בײַ דורכפירן װאַסער-לײיטונג אין די הײַזער) און אויך זײַן
אויסטערלישן נאָמען, ווען ס'װאָלטן אים נישט באַגעגנט די דײַטשן -- --

...הייסט עס, אַז אַלע אונדזערע טראַגישע איבערלעבענישן זענען
געווען דער פּרײַז פאַר אונדזער בלײַבן לעבן... מיר ווייסן נישט, וועלכער
וועג ס'פירט צו רעטונג און ועלכער צו אומקום.. אָט זענען מיר אין
גיכן געװאָר געװאָרן, אַז די פּלאַטפאָרמע מיט מענטשן, מיין פרויס קרובס,
אויף וועלכן מיר האָבן פאַריבל געהאַט פאַר זײַן נישט װעלן מיטנעמען

36

בורל

זי מיטן קינד בײַ דער אױטאָבוסן-סטאַציע, איז אין ווישקעוו געטראָפן
געװאָרן פון אַ באָמבע און כמעט אַלע זענען אומגעקומען.

-- פאַרן טויט קאָן מען נישט אַנטלויפן, -- האָב איך געזאָגט צו
מײַן פרוי, -- אָבער איינס באַדאַרפן מיר געדענקען: האַלטן זיך צוזאַמען
פאַר יעדן פּרײַז, װײַל דאָס צעשיידט ווערן איז דאָס ערגסטע. צוזאַמען
איז יעדע צרה לײַכטער אַריבערצוטראָגן.

די קיין פּולטוסק צוריקגעקומענע האָבן געבראַכט ידיעות פון דער
פרעמד. אויסער נײַס ,פון מויל צו מויל" האָבן מיר קיין אַנדערע נישט
באַקומען. די פּרעסע, נייעס-אַגענטורן און ראַדיאָ האָבן אויפגעהערט צו
עקזיסטירן. אויך קיין פּאָסט איז נאָך נישט געווען. מיר האָבן זיך דערװוּסט,
אַז צום בעסטן האָבן אָפּגעשניטן יענע, וועלכע האָבן זיך דערשלאָגן קיין
װענגראָוו, װוּ דער קרייזשעף איז געווען ?;אַ גוטער" און קיינעם איז דאָרט
דערווייל קיין שלעכטס נישט געשען. נישט אין אַלע שטעטלעך האָבן די
זאָנדערקאָמאַנדאָס גלייך באַװיזן װאָס זיי קענען. אין פּולטוסק זענען געװאָרן
דערמאָרדעט עטלעכע צענדליק יידן און אַ סך אַװעקגעפירט אויף צװאַנג-
אַרבעט קיין דײיטשלאַנד; אין קראַסנאָשילץ זענען אַ סך ייַדן געװאָרן
אַרײנגעטריבן אין שול און אין בית-מדרש, מ'האָט זיי דערשאָסן און אונטער-
געצונדן ; אַמערגסטן איז פאָרגעקומען אין ווישקעוו. צוליב אַ פּראָװאָקאַציע,
אַז די ייִדן האָבן געשאָסן אויף די דײַטשן, בעת זײיער אַרײַנקום, פון..
קאָשציאָל. מען האָט אַלע ייַדן אַרױסגעטריבן פון זייערע ווינונגען, נישט
דערלויבנדיק גאָרנישט פון דאָרט אַרױסצונעמען, און אַרײַנגעװאָרפן אַהין
האַנטגראַנאַטן. פרומע ייַדן האָבן פון דעסטװעגן באַוויזן אַרױסצוכאַפּן
זייערע טלית-און-תפילין. די פרויען און קינדער האָט מען באַפוילן צו
פאַרלאָזן דאָס שטעטל און די מענער ליקװידירט אויף פאַרשיידענץ
אופנים : עטלעכע הונדערט ייַדן זענען דערשאָסן געװאָרן אויפן שיספּלאַץ
אין פּאָפּלאַװעס, גענוי װי ס'האָט אונדז נאָך אין װעג דערצילט די
ייִדישע פרוי; אַ קלענערע גרופּע האָט מען אַװעקגעפירט אויף אַ פעלד
נאָענט פון שטעטל, באַפױילן זיי אויסצוזעצן זיך אין אַן ענגן קרײַ,
באַװאָרפן מיט האַנטגראַנאַטן און צעשאָסן מיט האַנט-געווער. צוישן זיי האָט
זיך געפונען אַ פּולטוסקער שוסטער, משה באָרנשטיין אָדער, װי מען האָט

31

א בלפנקיסני

אים גערופן -- משה זשאַבע*, מיט זײַנס אַ ייַנגל. ער איז אין פּולטוסק
באַקאַנט געווען װי איינער פון די גרעסטע בית-מדרש-פּאָליטיקער. די
גאַנצע וועלט-פּאָליטיק, און שוין אַװדאי די גאַנצע לאַנד-פּאָליטיק האָט
ער געקאָנט פון אױיסנװייניק, און אַװדאי און אַװדאי זענען אים באַקאַנט
געווען די ייַדישע פּראָבלעמען אין דער גאַנצער וועלט. אויף זײַן שוסטע-
רישער דלאָניע פלעגט ער, װי אויף דער װעלטמאַפּע, אָנװײַון װי די
וועלט-געשעענישן אַנטװיקלען זיך. ביי יעדער געשעעניש פלעגט ער
פּרוּוון פאָרויסצוזאָגן, צי זי װעט זײַן גוט פאַר ייַדן. ווען מע װאָלט נאָך
בײַ אים פרעגן און זיך ביי אים שואל-עצה זיין, װאָלט ער גרייט געוען
צו װײַזן, װי מע דאַרף אָנפירן מיט דער ייִדישער װועלט-פּאָליטיק... איצט
האָט ער אויפגעוויזן, אַז מע מוז אַנטלויפן פון פּולטוסק, און -- האָט זיך
געפונען צװישן די צעשאָסענע יידן. אָבער מיט זײַן קערפּער האָט ער
צוגעדעקט זײַן ייַנגל. בײַ נאַכט האָט זיך דאָס ייַנגל אױיפגעכאַפּט פון
חלשות מחמת אַ באַקומענער קױיל אין אַקסל, זיך קוים אַרוסגעקריגן
פון אונטערן פאָטערס גוף און איז שפּעטער מיטן פאַרבאַנדאַזשירטן
אַקסל צוריקגעקומען קיין פּולטוסק. ער האָט איבערגעלעבט דעם חורבן
און עולה געווען קיין ישראל,

אויף דער צוייטער װאָך נאָך מײַן צוריקקומען אין צו מיר
אָנגעקומען אויף אַרבעט אַ װענגראָווער חבר פון ווישקעוו. אַ ווישקעווער
איידעם, האָט ער מיר פאַרציילט, אַז זײַן שווער האָט מען אָפּגעפונען צווישן
אַ גרופע יַדן -- אָן קעפּ. שפּעטער האָט מען געזוכט וישקעװער
אַנטלאָפּענע ייִדן איבער די דערפער. ס'זענען געװען עטלעכע פאַלן פון
דערשיסן פּויערים צוזאַמען מיט די ייַדן, װאָס האָבן זיך בײַ זיי אויס-
באַהאַלטן.

אין פּולטוסק גופא האָט יעדער טאָג געבראַכט ננייעס: דאָ האָט
מען דערמאָרדעט אַ ייַדן, דאָרט געכאַפּט אַ גרופּע ייִדן דאַװענען במנין

(ראש-השנה, יום-כיפּור), אַרױסגעטריבן אויפן מאַרקפּלאַץ מיט בעזעמער

* פאַרקירצט פון זשאַבאָטינסקי.

38

בנ ר5

אין די הענט און באַפוילן רוימען און קערן. נישט אױסטוענדיק די
טליתים.

אַלע ייַדישע מענער זענען יעדן טאָג געטריבן געװאָרן אויף
צװאַנגאַרבעט. מיר האָט צוגעדינט דאָס מזל: דעם ערשטן טאָג פון מײַן
צוריקקומען האָבן מיך די שוסטערס גלייך פאַרװאָרפן מיט אַרבעט און
איך האָב באַקומען אַ באַשײַניקונג פונעם קרייזשעף און פונעם זשאַנדאַר-
מעריע-שטאַב, אַז איך בין באַשעפטיקט ביי מיליטערישער אַרבעט.
די דײַטשישע אֶפיצירן זענען געפעלן געװאָרן די שטיוול פון די פּױלישע,
און איך האָב זיך גערעכנט פאַר איינעם פון די בעסטע פאַכמענער איך
שטאָט. איך האָב גוט פאַרדינט. אָבער געמוזט אַרבעטן פון פאַר טאָג ביז
אין די גאָר שפּעטע נאַכט-שעהען. מיט די ס.ס.-אָפיצירן פלעגן טייל מאָל
מיטקומען סאָלדאַטן -- עלטערע שוסטערס. שוין זייער באַגריסונג מיט דער
אויפגעהויבענער פויסט: ,הײַל קיטלער:!* פלעגט אָנװאַרפן אַ פֹּחד. דער
טױטנקאָפּ אויפן עמבלעם פונעם היטל האָט זיך זײיער געפּאַסט צום
מערדערישן פּרצוף אונטער אים. אַז איך האָב אַראָפּגענומען די מאָס
און צוגעזאָגט אַ טערמין, ווען די שטיוול װעלן זײַן פאַרטיק, פלעגט קומען
די געזעגענונג:

-- פאַר מיר קיין טערמין. ווען ביז מאָרגן פרי װעט נישט זײַן
געמאַכט, טאָ זע! -- אָנצילנדיק אויף מיר דעם רעװאָלװער -- ווערסטי
דערשאָסן... הײַל היטלער!

דאָס רוב פון די ;אַלטע, גוטע" דײַטשישע שוסטערס, װעלנדיק
פאַרגלעטן דעם רושם, פלעגן איבערבלײַבן אָדער צוריקקומען און
רעדן מיט מיר ;גוטע" רייד, ברענגען ציגאַרעטן, טאַבאַק און אַנדערע
גוטע זאַכן, רימענדיק זיך דערבײַ, אַז זיי זענען סאָציַאַליסטן אָדער
קאָמוניסטן. און אַז אויך זיי לײַדן פון די יונגע היצקעפּ, די ס.ס.-לייט.
זיי פלעגן מיר אויפקלערן, אַז פאַר ייַדן װעט זײַן שלעכט נאָכן זיג פון
דריטן רייך, אָבעֹר נאָך ערגער, וװוען דאָס דײַטשישע מיליטער זאָל
פאַרשפּילן און אָפּטרעטן פון אַ פאַרנומענעם געביט: דאַן װעט קיין איין
ייַד נישט לעבן בלײַבן

עס זענען אַריבער צויי װאָכן. ס'דערנענטערט זיך דער יום-טוב

39

= כבלענקיסני

סוכות. אַ באַקאַנטער דאָרפפּוױער ברענגט מיר אַ גאַנדז. זיצט די פרױי
און רייניקט זי נאָך דער שחיטה. אָבער אין גאַס איז עפּעס אומרויק.
מע פאַרציילט, אַז מע פאַרנעמט יידן מיט פּעקלעך און מע פירט זי
אַװעק פון שטאָט. אָבער איך האָב נישט קיין צײַט פאַר די נײַעס: איך
מוז אַרױסענדיקן אַ פֹּאָר שטיוול פאַר אַ גענעראַל. ס'קומט װער אַרײן
און פאַרציילט, אַז מע פאַרנעמט אויך פאַמיליעס מיט קליינע קינדער
און אַלטע לייט... מיך מיינט עס נישט.. כ'האָב דאָך אַ באַשײַניקונג,
אַז איך אַרבעט פאַרן מיליטער-שטאַב און דאַרף אױספאַרטיקן אַ גענע-
ראַלס שטיוול...

מיט אַ מאָל טוט זיך אַ פּראַל אויף די טיר. ס'רײַסן זיך אַרײַן
צוויי ס.ס. -לײַט :

-- יודע ?

-- יאַװאָל.

-- ראַאוס !

איך באַװײַז זיי די באַשײַניקונג, די שטיול פאַרן גענעראַל,
זועלכן כ'רוף אָן ביים נאָמען. זי באַראַטן זיך קורץ.

-- אַלעס היער לאַסן און ראַאוס. מיר קומען גלײַך צוריק. --
און גייען צו די שכנים.

איך כאַפּ אויף שנעל אַ זעקל, עטלעכע נייטיקע זאַכן. מע טוט אָן
דאָס שלאָפּנדיקע קינד.

-- שנעלער! ראַאוס! -- שרײַען די צוויי ס.ס.-לײַט אין עטלעכע
מינוט אַרום.

איך וויל אַרײַנלײגן אין זעקל אַ קישן, אַ קאָלדערע.

-- נישט נײיטיק! -- זאָגט איינער -- דאָס װיכטיקסטע איז געלט

און דאָקומענטן.

און װען איך נעם דאָס, טוט ער מיך אַ כאַפּ פאַרן האַלדז מיטן
רונדן הענטל פון זיין שטעקן און מיט כוח אַ שלעפּ צו דער טיר. די
פרוי, נישט באַװויזן נאָך אָנצוטאָן דאָס קינד, לייגט אַרײַן דאָס אָנטועכץ
אין דער קאָלדערקע און וויקלט אין איר אײַן דאָס קינד. זי בלײַבט שטיין

בײַ דער טייר מיט אַ געבעט:

40

נורל

-- דערלויבט נעמען אַ ביסל צוקער פאַרן קינד.

-- גיי און נעם. -- ווערט איינער מילדער, נאָר ווען זי לײגט
אַװעק איר מאַנטל, נעמט אַ זעקעלע צוקער און װיל צוריק נעמען
דעם מאַנטל, טוט ער איר מיטן פוס אַ שטױס אין פּלײצע פונעם
צימער אַרױס.

זי פאַרשליסן זאָרגפעלטיק די טיר, פאַרחתמענען זי און בינדן אָן
אויפן שליסל אַ צעטעלע מיטן אַדרעס. מײַן לעצטער געזעגענונגס-
בליק מיט אונדזער היים כאַפּט אויף דעם ברוטאַלן פּרצוף פון דעם זון
פון דער דײַטשישער קולטור, וועלכער האָט געקאָפּעט מיט אַ פוס אין
דער פּליײיצע פון אַ שװאַנגערער פרוי, און פאַרקריצט אים אויף אײביק
אין זכרון.

קאַפּיטל זיבן

מ'האָט די ייִדן געטריבן נישט נאָר פון די שטיבער אַרױס, נאָר
פון יעֹדן אָרט, װוּ עמעץ האָט זיך אין דעם מאָמענט געפונען. פון
אייגענעם קאָרידאָר האָט מען שוין נישט געלאָזט אַרײַנגײן אין שטוב
עפּעס מיטצונעמען. קינדער, װאָס האָבן זיך געשפּילט איף דער גאַס,
אַ פרוי װאָס שטייט אין דער ריי נאָך ברויט, -- אַלע זענען געכאַפּט און
געטריבן געװאָרן. אַנדערע, ;גוטע" ס.ס-לײַט, האָבן יאָ דערלויבט
מיטצונעמען, װאָס מ'האָט געקאָנט טראָגן. פון די אַרומיקע געסלעך האָבן
זיך געצויגן געטריבענע גרופעס ידן, פאַמיליעסװײַז און איינצלנע,
באַהאָנגענע מיט פּעק און פּעקלעך, אַנדערע אין װינטערדיקע מאַנטלען
און אַנדערע כמעט נאַקעטע. מ'האָט אויך געזען אין פערד געשפּאַנטע
וועגעלעך, באַלײגטע מיט קלומיקעס און פּעקלעך, און אַ גרופּע שכנים
גיין נאָך זיי, װוי נאָך אַ לויה.. אַלץ האָט זיך פאַראייניקט אין איין
גרויסער מחנה, אין וועלכער אויך מיר זענען אײַנגעשלונגען געװאָרן
און מיר זענען ענדלעך אָנגעקומען אין שלאָספּאַרק.

דער שלאָספּאַרק, וועלכער איז פאַר די לעצטע יאָרן געװאָרן

41

א. כבלצנקיטני

אויפגעריכט, װאָס זײַנע אַלײען זענען פאַרפּלאַנצט געװאָרן מיט בלומעך"
קוסטעס און בעזביימלעך, װאָס האָבן פּאַרשיכורט מיט זײיערע ריחות די
אויף די בענק זיצנדיקע און אַרומשפּאַצירנדיקע יונגע פּאָרלעך, און געווען
אַן אָפּרופּלאַץ פאַר דער גאַנצער באַפּעלקערונג -- איז איצט פאַרװאַנדלט
געװאָרן אין אַן עמק-"הבכא. געשרייען פון געשלאָגענע מיט גומע-נאַהײַקעס
און שפּיצרוטן מישן זיך אויס מיט רופן פון עלטערן, װאָס זוכן זייערע
קינדער, מיט רופן פון קינדער, װאָס זוכן זײיערע עלטערן: מענער זוכן
זייערע פרויען און פרויען זייערע מענער: עס זוכן זיך אַרום משפּחה-
מיטגלידער. יללות פון צעשלאָגענע מיט שפּיצרוטן: ביי דעם רינט בלוט
פון אַ צעשפּאָלטענער באַק, ביי אַ צווייטן פון דער פּלײצע. און די יללות
כּאַרמישן זיך מיט די ווילדע געלעכטערס פון די ס.ס.-לײַט. אויפן באַרג
פון דער שלאָס-געבײַדע שטייען די פאָלקסדײַטשן מיט זיערע פרויען
אױיסגעפּוצטע, װי איף אַ גאַלאַיפאָרשטעלונג, און קוקן אַראָפּ אויף
אונדז דורך די בינאָקלען. זייערע אויגן זוכן װאָס גרויליקערע סצענעס.
װײַון אָן אויף זיי איינער דעם צוייטן און ברעכן אויס מיט טײַװלאָנישע
געלעכטערס. מ'האָט די סצענעס גענומען פילמירן. אַשמדאיס און ליליתן
זענען אַרומגעלאָפן מיט פאָטאָ- און פילם-אַפּאַראַטן צװישן דעם עולם,
זוכנדיק װאָס ,אינטערעסאַנטערע?" סצענעס, און ס.ס.-לײַט מיט גומי-
און לעדער:נאַהײַקעס, פאַרענדיקטע מיט בלײַקײַלעכלעך, האָבן שין
באַזאָרגט סײַ די פילמירער און סײַ די פאָלקסדײַטשישע צושויער מיט
אַלע מאָל שוידערלעכערע און גרויליקערע סצענעס, וועלכע זי האָבן
באַגלײט מיט בראַװאָיפּאַטשערײַען.

און אָט האָבן זיך די יללות פאַרשטאַרקט, ווען מ'האָט דערהערט:

-- מענער באַזונדער!

צוישן אונדז האָבן זיך געפונען אַ סך פון די װוישקעװוער אַלמנות
און יתומים, וועלכע האָבן שוין פאַרזוכט דעם טעם פון אַזאַ קאָמאַנדע.
אויב עס זאָל אמת זײַן, לויט וי טייל דײַטשן האָבן דערקלערט, אַז מע
טרײַבט אונדז צו די רוסן, וועלכע מאַרשירן פון מזרח ביז צו דעם
נאַרעװ, צו װאָס טײלט מען אָפּ די מענער באַזונדער ?.. אָבער באַלד
איז קלאָר געװאָרן, אַז מע גייט אונדז רעווידירן. מע האָט דעם עולם

42

גורל

אַרײַנגעפירט אין דעם געמויערטן הײַזל בײַ דעם הוױפּטשטעגל פון
פּאַרק, באַפױלן זיך אױיסטאָן נאַקעט און בודק געוען צי מע האָט נישט
פאַרשטעקט ערגעץ אַ ביסל פאַרמעגן. די זאַך האָט זיך פאַרצויגן ביז אין
שפּעטן נאָכמיטאָג. דעמאָלט האָט אַן ס.ס.-קאָמאַנדיר געבראַכט אַ נײַע
פאַראָרדענונג: ;ביז דער שפּערישטונדע דאַרף אַלעס ערלײידיקט װוערן.
ס'זענען אויסגעשטעלט געװאָרן שפּאַלערן פון צויי רייען ס.ס.-לײַט;
בײַם אָנהײב פון יעדן שפּאַלער -- עטלעכע קוישן

-- אַלע גייען דורך. אָפּגעבן געלט, צירונג און דאָקומענטן. בײַ
וועמען מע װעט שפּעטער עפּעס געפינען, יענער װעט דערשאָסן װוערן!

גאָלדװאַרג, זילבערװאַרג, צירונג און גאָלדענע און זילבערנע
מטבעות איז געװאָרפן געװאָרן אין אַ באַזונדער קויש, ניקלנע און
קופּערנע מטבעות באַזונדער, באַנקנאָטן באַזונדער, דאָקומענטן זענען
צעריסן געװאָרן און אַרײַן אין שמוצקויש, -- אָרדענונג מוז זיין. ווען צמעץ
האָט זיי אויסגעזען פאַרדעכטיק, האָט מען אים אַװעקגענומען אין אַ זײַט
און רעװוידירט. װען מיר זענען בשלום אַדורך, האָט אונדז אַ ספּעציעלע
װאַך געוויזן װוּהין צו גיין און באַגליײיט מיט קנאַלן און שמיץ פון
נאַהײַקעס און שיסעריי איבער די קעפּ. ווען מיר האָבן זיך דערנענטערט
צו דער בריק, איז געגעבן געװאָרן אַ קאָמענדע:

-- שנעל לויפן! -- דערבײַ האָבן זיי נאָכלױפנדיק נאָכגעשאָסן און
געשלאָגן מיט די בײַטשן די שװאַכע אַלטע לײַט, װעלכע האָבן נישט
געקאָנט נאָכהאַלטן דעם לױפּטעמפּאָ.

די צווייטע אויפגעריסענע האַלבע בריק איז שוין פאַרריכט
געווען מיט אַ שיפּוע ביז צום ברעג. אויך דאָ זענען געשטאַנען ס.ס.-
לײַט און זיי האָבן די שװאַך-לויפנדיקע אַראָפּגעװאָרפן אין די זומפּן,
װאָס זענען דאָ שטענדיק געשטאַנע. און פון דאַנען זענען מיר אַװעק
װײַטער.

װאָס פאַר אַ גרויליקע זאַכן מיר האָבן דאָס אַלץ נישט אָנגעזען

אויפן דאָזיקן װעג: אַ משפּחה פירט אויף אַ קינדער:וועגעלע אַ פּאַראַ-

ליזירטן קראַנקן; עטלעכע עלטערע לײַט פירן אונטער די הענט אַן אַלטן
טאַטן פון אַ יאָר הונדערט און זענען סוף-כל-סוף געצווונגען אים איבער-

43

א כלצנקיטני

צולאָזן בײַ אַ פּױער אין שטאַל, באַצאָלנדיק פאַרן אויסהאַלטן אים ביז
יציאת-נשמה...

ערשט שפּעט אין אָװנט זענען מיר אָנגעקומען אין דאָרף באַר-
טאָדזשע, זיבן קילאָמעטער פון פּולטוסק. איך מיט מײַן פאַמיליע האָבן
אין דער פינצטערניש פאַרנומען אַ ווינקל אין אַ סטאָדאָלע.

אויפגעשטאַנען אין דער פרי, האָב איך מיט מײַן חבר שיצע
אָנגעהויבן זאָרגן פאַר אונדזערע משפּחות, מיט דער גאַנצער האַרבקײט
איז פאַר אונדז געשטאַנען די פראַגע, װוּ באַקומט מען אַ ביסל פּראָװיאַנט,
איבערהויפּט פאַר די פּיצלעך קינדער. און פאַר װאָס צו קויפן איז אויך
נישט געװען. דאָס ערשטע האָבן מיר אויסגעפונען אַ פּלאַץ אין דער
דאָרפשול, אין וועלכער ס'האָבן זיך צוליב דער מלחמה נישט באַנײַט
די לימודים נאָך די פעריען, און אײַנגעאָרדנט אונדזערע פאַמיליעס.
אויף אונדז קוקנדיק האָבן אויך אַנדערע צענדליקער פאַמיליעס באַלד
אויסגעפילט די איבעריקע צימערן און דעם קאָרידאָר.

קאַפּיטל אַכט

מײַן חבר שיַע האָט געשטאַמט פון װאָלין, פון שטעטעלע דאָמ-
בראָװויץ. אין דער צײַט פון זײַן מיליטער-דינסט אין פּולטוסק האָט ער
דאָ געפונען זיין לעבנס-באַגלײטערין און איז געבליבן אַ היגער או
אונדזערס אַ נאָענטער חבר. בײַם גירוש האָבן מיר באַשלאָסן צו האַלטן
זיך צוזאַמען אויפן ווייטערדיקן װאַנדערװעג, גענומען אויף זיך אײַנצן-
שאַפן פּראָװיאַנט, בעת מײַן שװועסטער און צוויי ייַנגערע ברידער זענען
פאַרנומען מיט זוכן אונדזער מוטער, וועלכע מיר האָבן נישט געקאָנט
געפינען אין פּאַרק.

ערשט אויפן דריטן טאָג האָבן זיי זי דערזען אָנקומען פון פּולטוס-
קער וועג. זי איז אין דער צײַט פונעם גירוש געװען אין שטוב איינע
אַלײן. דער ייַנגסטער ברודער האָט געאַרבעט בײַ מיר און איז אַרױס:
געטריבן געװאָרן צזאַמען מיט אונדז; דער צוייטער ברודער איז

44

גורל

געװאָרן פאַרנומען אויף צװאַנגאַרבעט און פון דאָרט געטריבן אין
פּאַרק אַרײן. זי האָט געהערט, װי עס װערן אַװעקגעפירט די שכנים,
און װען די ס.ס.-לײַט האָבן אָנגעקלאַפּט אין טיר, האָט זי זיך נישט
אָפּגערופן און זיי זענען אַװעק. שפּעטער האָט זי געהערט, װי די
פּױלישע שכנים רײַסן זיך אַרײַן אין די נאָר װאָס פאַרחתמעטע שטיבער
און שלעפּן אַרױס װאָס נאָר זיי קאָנען. אויפן צװייטן טאָג, אַז קיינער
פון די אייגענע איז נישט געקומען אַהײם, איז זי אַװעק צו אונדזער
שוועסטער און האָט געטראָפן די טיר געשלאָסן. דאָס זעלבע -- אױיך
בײַ מיר. געװאָר געװאָרן, אַז אין שטאָט זענען שוין מער קײן ייַדן
נישטאָ, האָט זי זיך געלאָזט, װוי מ'האָט איר אָנגעוויזן, איבער דער
בריק מיטן וועג, אויף וועלכן די ייִדן זענען אַװעק.

מיר האָבן באַשלאָסן לאָזן זי, וי אויך די אַלטע עלטערן פון מײַן
חברס פרוי, זיך געהעריק אויסרוען. און דערװײַל שאַפן אַ ביסל מעל
אויף אָפּצובאַקן עטלעכע ברויטן. דאָס איז גאָרנישט לײַכט אָנגעקומען.
ענדלעך, ווען מיר האָבן עס שוין באַקומען און גליקלעכע זיך געלאָזט
דערמיט צו די אייגענע, האָבן מיר דערהערט אַ שיסערײַ פון דער זײַט
פון דער שול. צוויי דײַטשן, רײַטנדיק אויף פערד, דערװײַטערן זיך פון
דאָרף. צוגעקומען, האָבן מיר געטראָפן די שול אַ פאַרמאַכטע. אויפן
פּלאַץ דערנעבן זענען געשטאַנען מיט זייערע װעגענער פּוילישע פּליטים
און געװאַרט אַהיים צו פאָרן דורך פּולטוסק.

-- העי, זשידקעס, אַנטליפט שנעלער פון דאַנען! נישטאָ דאָ
מער קיינער פון אײַערע. -- האָבן זיי אונדז באַגעגנט מיט אַ חוזק-טאָן
און גענומען נאָכשפּאָטן די געוויינען און העוויות פון די ייִדן, וען די
צוויי דײַטשן האָבן זיי אַרױסגעטריבן פון שול.

באַלד האָבן מיר זיך דערװוּסט, אַז זיי האָבן שוין באַװיזן צוצורויבן
די פּעקלעך פון די ייַדן, וועלכע זענען דאָ נישט געװען בעתן אַרױס-
טרײַבן. זי האָבן שוין דערפילט, אַז: ;די מלחמה קעגן פּוילן איז נישט
קעגן די פּאָליאַקן, נאָר קעגן די ייִדן, װאָס האָבן געהאַט באַהערשט
פּױלן", און האָבן מיטן ביסל אאַרױסגעראַטעװעטן" פאַרמעגן פון די

45

א. בלענקיטני

אַרױסגעטריבענע פאַרגיטיקט זייער שאָדן, װאָס זיי האָבן געליטן זײַענדיק
עטלעכע װאָכן אונטערוועגנס.

ס'איז געװען די ערשטע טעג סוכות. מיר האָבן בײַ נאַכט
אָפּגעבאַקן אונדזער אלחם-עוני? און אין דער פרי אָנגעהױיבן אונדזער
װאַנדערװעג. ס'איז אונדז געװען אומפאַרשטענדלעך, פאַר װאָס מע
טרײַבט אונדז װידער, אויב אַהער, איף דער צוייטער זײַט נאַרעװ,
דאַרפן קומען די רוסן? האָבן מיר גענומען צוייפלען אין די אַלע
קלאַנגען, אַז די רויטע אַרמײ דערנענטערט זיך אַהער. מײַן שװאָגער איז
געווען דערפאַר, מיר זאָלן זיך דערשלאָגן קיין יאַדאָוו: ער האָט דאָרטן
וווינען אַ ברודער, אפשר װעט ער קאָנען אונדז מיט עפּעס באַהילפיק
זײַן. דער נאָנטסטער וועג קיין יאַדאָוװו פירט דורך ווישקעוו. דער עולם
אונדזערער איז שטאַרק איבערגעשראָקן: ,דורך ווישקעוו ?:". דער נאָמען
איז געװאָרן פאַר יעדן ייַדן אַ שרעק-געשפּענסט נאָך דער גרױזאַמער
שחיטה, װאָס די זאָנדער-קאָמאַנדאָס האָבן דאָרט אויסגעפירט איבער
דער מאַנצבילשער באַפעלקערונג. מיר האָבן פון דעסטװעגן באַשלאָסן:
דורך ווישקעוו.

די נאַכט-פינצטערניש האָט שוין געהאַט צוגעדעקט דאָס נאָענטס-
טע דאָרף צו ווישקעוו, ווען מיר זענען אַהין אָנגעקומען, דורכגענעצטע
פון אַ שלאַקסרעגן. די פּיצלעך קינדער און זקנים האָבן געציטערט פון
נאַסקײט און קעלט. אָבער קיין שום פּױער האָט אונדז נישט דערלױבט
בײַ אים איבערצונעכטיקן.

-- די דײַטשן האָבן דערשאָסן איינעם פון אונדזערע פאַר אויס-
באַהאַלטן אַ ייִדן. װילט איר, אַז מיר זאָלן צוליב אײַך אײַנשטעלן אונדזער
לעבן?

ענדלעך, בײַם לעצטן הײַזל, האָט מען די מוטערס מיט די צװיי
פיצלעך קינדער אַרײנגעלאָזט אינעװייניק און אונדז אין אַ תבואה-
שײַער אויף איבערצונעכטיקן. פאַר טאָג, ס'איז נאָך פינצטער געװעף
האָבן מיר זיך געלאָזט װײַטער אין ועג.

בײַם איבערגיין די װישקעווער בריק האָט אונדז די װאַך באַגלײט
מיט נאָכגעשרײען:

46

בורל

-- צו די שמוציגע רוסן, פערפלוכטע יודען, לאָס, וועג..

מיר זענען שנעל אַריבער די בריק. װוּ זענען זיי,. די ;שמוציקע
רוסן" ? װעלן מיר זוכה זײַן צו דערגיין צו זיי? אין יאַדאָװ האָבן מיר
קיין סך נישט אויפגעטאָן; אָפּגערוט זיך אַ טאָג און אײַנגעקויפט אַ ביסל
שפּייז. איצט װאַנדערן מיר אין דער שפּעטער נאַכט. אַ שטיקל לבנה,
װי אַ סערפּ, גייט אויף אין מזרחזײַט און באַלײַכט אונדז דעם וועג..
ווען װעלן מיר שוין זוכה זײַן צו דערזען דעם סערפ געקרייצט מיט
אַ האַמער ?... מיר װאַנדערן שוין עטלעכע נעכט, כמעט אָן אָפּרו. מ'האָט
אונדז דערציילט די סיבה פונעם טרײַבן אונדז ווייטער: ס'איז געשלאָסן
געװאָרן אַ נײַער אָפּמאַך צווישן מאָלאָטאָװון און ריבענטראָפּן ; די גרענעצן
זענען געענדערט געװאָרן: אָנשטאָט אויף נאַרעװ-װײַסל, װי ס'איז געווען
לויטן ערשטן אָפּמאַך, אויף -- נאַרעװ-בוג-סאַן. דער עג איז איצט
נישט קיין זיכערער. װאָס נעענטער צו דער סאָוויעטישער זײַט, גראַסירן
אַרום כוליגאַנעס, רויבער, באַפאַלן די פּליטים און באַראַבעװען דאָס
לעצטע ביסל אָרעמקײיט. דער עולם איז שטאַרק מיד. אין סטאָק זענען
מיר געװאָר געװאָרן, אַז מע דאַרף װאָס שנעלער זיך דערשלאָגן קין
קאָסעװו. די כוליגאַנעס און רויבער שלאָפן דאָ בײַ נאַכט. די נאַכט איז
פאַר אונדז אַ שוץ, אָבער אויך פול מיט געפאַרן. גייט מען אָבער די
כוחות גייען אויס. זעצט זיך איינער פון דער גרופע און דערקלערט:

-- איך גיי נישט װײַטער. צו װאָס די אָנשטרענגונג? לאָזט מיך
שוין בעסער דאָ שטאַרבן. כ'האָב מער קיין כוח נישט צו גיין.

מײַן פרוי פרעגט מיך:

-- קאָן מען דען אַזעלכעס איבערלעבן? וויפל כוחות פאַרמאָגט
דען אַ מענטש, ער זאָל אימשטאַנד זײַן איבערצוטראָגן אין געציילטע
װאָכן אַזױ פיל צרות און לײַדן?

-- מיר שעפּן כוחות פון דעם װאָס מיר זענען צוזאַמען. -- ענטפער
איך איר.

מיין פרוי טראָגט דעם חבר שיעס זעקסװאָכיק ייַנגעלע, און
ער אונדזער גיטעלען. דערפאַר זאָגט זי װײַטער :

4

אי בלצנקיטני

-- פאַרגעס נישט, אַז אַחוץ דעם פּיצעלע אויף די הענט, טראָג
איך נאָך אין זיך אַ קינד. כ'פיל, אַז כ'קאָן נישט מער. כ'וװועל דאָס נישט
איבערהאַלטן.

--- װועסט נאָך, מײַן טײַערע, -- מונטער איך זי, -- פאַרציילן עס
אין נחת, ווען גיטעלע וועט שוין זײַן אַ גרויסע. וועסט עס נאָך פאַרציילן
דעם נאָך נישט געבוירענעם אויך.. מיר גיײען דאָך נישט אין גלות
אַרײַן. מיר גייען דאָך צו דער רויטער אַרמײ. דאָרט וועלן מיר ווערן
מיט מענטשן גלײַך, לעבן בעסער וי אינעם קאַפּיטאַליסטישן פּױלן

אָבער דער אַלטער נפתלי, מײַן חברס שװער, איז שוין אַזױ
אויסגעמוטשעט, און מיר האָבן שוין אין אונדזער זאַפּאַס נישט מער
וי צוויי ציגאַרעטן, -- װי װעט ער אָן אָט דעם ,ברענשטאָף" דערגין?
דאָס איז פאַר אים וויכטיקער וי עסן.

איינער פון אונדז פלעגט בלײַבן פון הינטן, צו היטן סזאָל ווער
פון דער גרופּע נישט שטרויכלען איבער די ליגנדיקע צװײַגן אויפן
וועג און בלײַבן הינטערשטעליק, װי ס'האָט אָפט געטראָפן.

די לבנה איז שוין אַריבער אירע העכסטע היכן און אַװעק אין
איר אײביקן װאַנדערװעג נעענטער צו מערבזײַט. ענדלעך האָט זיך
באַװיזן דער מאָרגן-שטערן. דער הימל הייבט אָן העלער וערן. ספאַר-
שװוינדן פון האָריזאָנט די שטערן. דאָס ליכטיקייט אין הימל ברייטערט
זיך אויס. דער האָריזאָנט וערט װאָס אַ מאָל העלער, בלויער. רויטלעכע
שטראַלן פאַרפלייצן אַלע מאָל מער דעם האָריזאָנט אויף מזרח. די
ערשטע זונשטראַלן שטעכן אין די אויגן, שפּיזלען און דרינגען אונדז
אַדורך. און מיט אַ מאָל כאַפּט אונדז אַרום אַ שרעק: אַ גרופּע סאָלדאַטן !
...הייסט עס, אַז מיר דאַרפן אַדורכגײן אַ דייטשישע גרענעצװאַך+.
אָבער פאַרפאַלן... מיר מאַכן זיך האַרץ. צוגעקומען נעענטער, באַגריסן
מיר זיי מיט אַ שאָקל מיטן קאָפּ און דערהערן אַן ענטפער:

-- זדראַװסטװוּיטיע!

אין דעם מאָמענט האָבן מיר דערזען דעם רױטן שטערן איף
זייערע היטלען.-.

אַלץ אין מיר האָט אָנגעהױבן צו ברויזן פון פרייד, און אַ קװאַל

48

גוכט

פון טרערן האָט זיך אין מיר געעפנט און געפלייצט איבער מײַן פּנים --
טרערן פון גליק, טרערן פון געראַטעװעטע מענטשן.. און פונקט איז
הײַנט שמחת-תורה...

אָבער די פרייד איז אונדז גיך פאַרשטערט געװאָרן: אַרײנגעקומעך
אין שטעטל, האָבן מיר דערהערט, אַז הײַנט נאָך מיטאָג פאַרלאָזץ די
רױיטאַרמײער קאָסעו, װאָס גייט איבער צוריק צום דײַטש. מיר מוזן
דעריבער װאָס גיכער פון דאַנען אַװעק. אַז אַ רױטאַרמײיַשע לאַסטמאַשין
זאָל אויפנעמען כאָטש די גאָר אַלטע דרײַ לײַט, קאַנען מיר נישט
אױספּועלן. האָבן מיר נישט קיין ברירה -- װיל מען זיך ראַטעװען.
מוז מען װײַטער גיין צו פוס. װוּ נעמט מען די כוחות דערצו? בײַ דער
גאַנצער גרופּע צאַנקען די כוחות, וי אַ פלעמל פון אַן אויסגײיענדיק
ליכט. מע מז! מע מוז! די אַחרײת, װאָס מיר, די ייַנגערע, האָבן
אָפּגעפילט, האָט אונדז צוגעגעבן כוחות אויף צו העלפן און מונטערן
די עלטערע, און מ'איז געגאַנגען. דעם אַלטן נפתלין האָבן מיר געגעבן
אַ ציגאַרעט נאָך אַ ציגאַרעט, אויסגעבעטלטע פריַער בײַ די רויט-
אַרמײער.

נאָענט צו פאַרנאַכט האָבן מיר דערזען דאָס זילבערן זיך פונעם
טײַך בוג. מיר האָבן פרײַער אָפּגעאָטעמט. אַריבערגעשיפט זיך מיט
לאָדקעס, האָבן מיר זיך באַלד געפונען אין זיכערע הענט אױיף דער
סאָוויעטישער זײַט.

אין שטעטעלע ניר, אָדער דאַניר, װי ייִַדן האָבן עס גערופן, האָבן
מיר דאָס ערשטע מאָל, פאַר דער גאַנצער צייט פון אונדזער װאָגל
דערפילט, אַז מיר זענען צװישן ייִדן רחמנים בני רחמנים. די גאַנצע
דאָרטיקע קליינע ייִדישע באַפעלקערונג, מיטן רב בראש, האָט זיך מיט
אונדז פאַרנומען, צו לינדערן אונדזערע ליידן.

זונטיק אין דער פרי האָט דער רב, מיט אַ פאַרשולדיקטער
מינע, אונדז איבערגעבעטן, פאַר װאָס זיי האָבן װינציק װעגענער, און
נאָר פרויען, קינדער און אַלטע װעלן קאָנען פאָרן צו דער באַנסטאַציע.
אָבער װאָס פאַר אַ באַדײַטונג האָבן שוין פאַר אונדז געהאַט די אַכצן

49

א. בלצנקיטני

קילאָמעטער, װען די פּעקלעך זענען געלעגן אויפן װאָגן, די פּלײצץ
איז געװען פרײַ און דער עול פון זאָרגן פאַר די אַלטע און
קינדער איז פון אונדז אַראָפּגענומען געװאָרן! זענען מיר, װוי אויסגץ-
רוטע, אָנגעקומען צװאַמען מיט די װעגענער צו דער באַנסטאַציע
טשיזשעוו.

פון װאָקזאַל אין ביאַליסטאָק האָט אונדז אַ יונגער מאַן פאַרנומען
אויף אַ גרויסן װאָגן מיט אַ פלאַכער פּלאַטפאָרמע. ער האָט זיך עטלעכע
מאָל אָפּגעשטעלט און אַרויפגעשריגן צו די פענצטער פון די ייַדישע
הייזער :

-- וידער אָנגעקומען אַ גרופּע בעזשענצעס מיט פרויען און
קליינע קינדער. זיי װעלן זיך געפינען אין שול אויף דער-און-דער גאַס.
טראָגט זיי אַרײַן עפּעס עסן.

איך האָב זיך פאַרשעמט, אַ צעקלעמטער פון וויטיק: דאָס איז
די אויפנאַמע פון דעם גרויסן ייַדישן ישוב ביאַליסטאָק? שעמט איר
זיך נישט, ביאַליסטאָקער, איר, נישט געליטענע ייַדן, פאַר די געציילטע
ייִדישע משפּחות פון קליינעם שטעטעלע ניר .

ווען איך האָב אויף צו מאָרגנס אָנגעקוקט דאָס בילד בײַ דער
אַלגעמײנער קיך פאַר די פּליטים, איזן עס פאַר מיר געװוען אַזױ
אָפּשטױסנדיק, אַז כ'בין וי אַ געיאָגטער פון דאָרט אַנטלאָפן און האָב
זיך אַפּילו נישט באַמיט זיך צו דערוויסן, װוי אַזױ צו באַקומען אַ טאַלאָן
אויפן עסן. געװאָר געװאָרן, אַז מײַנע אַ ייַנגערע שװעסטער געפינט זיך
שוין פון פריער אין פּינסק, בין איך בעסער אַװעק צו דער באַנ-
סטאַציע זיך צו אינפאָרמירן װועגן די טערמינען פון די אַהין פאָרנדיקע
צוגן. גײיענדיק צוריק האָב איך געזען, װי ייַדן שטראָמען צום טעאַטער-
זאַל,

-- װאָס קומט דאָ פאָר ? -- האָב איך אַ פרעג געטאָן און באַקומען
אַן ענטפער:

-- אַ פאָלקסמיטינג.

דער זאַל איז שוין געווען פאַרפולט ביזן לעצטן שטײפּלאַץ. האָב
איך זיך אַרױפבאַקומען אויף דער גאַלעריע. שוין בײַ די ערשטע

50:

גורהל

זוערטער פונעם פאָרזיצער האָב איך דערפילט, אַז איך געפין זיך אין
אַן אַנדער װעלט, אין אַ וועלט פון ,פרײַהייט", פון , באַפּרײַטע". איך
האָב געטראַכט, אַז אויב אַ פאָלקסמיטינג, איז עס זיכער ועגן אָרגאַניזירן
הילף פאַר די פאַרװאָגלטע פּליטים, לסוף װוער איך גאָר געװאָר, אַן:

;ביז איצט זענען מיר געוען פאַרשקלאַפט צום פּריצישן פּױלן
און אַ דאַנק דער רױטער אַרמײ מיט חבר סטאַלין בראָש, באַפּרײַט
געװאָרן -- -- מיר, מערב:װײַסרוסן און מערב:אוקראַיַנער, באַפּרײַטע
פון די פּויליש-פאַשיסטישע אָקופּאַנטן, דאַרפן שיקן אַ פּעטיציע צום
העכסטן סאָוויעט און צום חבר סטאַלין, מע זאָל אונדז איינגלידערן אין
דער גרויסער משפּחה פון די סאָוויעטישע פעלקער' -- --

איך קוק זיך גוט אײַן אין די פּנימער פון די רעדנער -- יַדן.
ייַדן רעדן צו ייַדן ועגן.. מערב:װײַסרוסלאַנד און מערב-אוקראַינע..
פאַר װאָס אינטערעסירט איר זיך נישט צו לינדערן די נויט פון די על-
פּיינס געראַטעװעטע ?.. פאַר װאָס נישט שיקן אַ פּעטיציע צום הבר
סטאַלין, ער זאָל אינטערװענירן בײַ זײַן שותף, בײַ היטלערן, מע זאָל
דאָרט, אין די דורך די דײַטשן פאַרנומענע געביטן, נישט פּײַניקן און
מאָרדן קיין ייִדן ?... מען דאַרף דאָך פּראָטעסטיין קעגן די מערדערײַען!
פּאָדערן! שרײַען! דאָס איז איצט די הויפּטפליכט פונעם גרויסן ייַדישן
אַרבעטער-צענטער -- ביאַליסטאָק.

איך האָב אָנגעשריבן עטלעכע װערטער אױף אַ שטיקל פּאַפּיר
און געפרעגט ביי אַ יונגן-מאַן לעבן זיך:

-- װי אַזױ קאָן איך דאָס פּאַפּירל באַזאָרגן צום פּרעזידיום ? און
ווען קאָן איך באַקומען אַ װאָרט ?

-- וועגן װאָס? -- פרעגט ער.

-- וענגן דעם ייַדישן חורבן אויף יענער זײַט גרענעץ און די
אויפגאַבן פון דער היגער באַפעלקערונג.

| -- פון ווען אָן זענט איר אין ביאַליסטאָק?

-- פון נעכטן.

-- אַלײן ?

-- מיט אַ פאַמיליע.

51

אה 3 קלויקיטני

--- װוילט איר נאָכן ראַטעװען זיך אַהער איבערלאָזן די פאַמיליע
און אַליין אַװעק אויף סיביר ? --- רוימט ער מיר אײַן אין אויער... =- -- --

אויף מאָרגן אין דער פרי, בעתן אָפּפאָרן פון ביאַליסטאָק, האָבן
מיר געהאַט די געלעגנהייט צו זען מיט די אייגענע אויגן װאַגאָנען מיט
פּראַװיאַנטן אויפן װועג קיין דײַטשלאַנד.

קאַפּיטל ניין

מיר זענען אין פּינסק. מײַן ייַנגערע שװעסטער, װאָס איר מאַן
איז אַ פינסקער, האָט זיך פאַרנומען מיט אינאָרדענען די איבעריקע
משפּחה-מיטגלידער. מיין חבר שיַע איז אַװעק אין זיין געבורטשטעטל,
דאָמבראָװויץ, און אונדז אײַנגעאָרדנט דאָרטן ביי זײַנער אַ מומען. אָבער
גענוג זאָרגן זענען נאָך פאַרבליבן: די פרוי טראָגט נאָך אַלץ דעם
שװאַרצן קיך-פאַרטעך, איז אָן אַ קליידל, אָן אַ מאַנטל צום אָנקומענדיקן
ווינטער;: אויך דאָס שוכװאַרג האָבן מיר אויפן לאַנגן װעג געמאַכט ,צו
לײַט?; און אין גיכן דאַרף אונדז צוקומען נאָך אַ משפּחה-מיטגליד.

מײַן חבר שיעס מומע איז געוען אַן אַלמנה, און אַ לײַדנדיקער
מענטש פילט מיט. פלעגט זי טרייסטן מײַן פרוי:

-- זאָרגט נישט, מלכה. איך האָב נאָר דרײַ זין, װעל איך דיך
אָפּהיטן װוי מײַנע אַן איינציקע טאָכטער. וועסט איבערקומען די קימפּעט,
אם-ירצה-השם...

אויך אַ מאַנטל פאַר דער פרוי איז דורך אַ נס געשאַפן געװאָרן:
אין אַ קעשענע פונעם קיך-פאַרטעך האָט זיך געהאַט פאַרשטעקט אַ בריוו
פון אױסלאַנד מיט פינף דאָלאַר און איצט האָט ער זיך אָפּגעפונען. האָב
איך עס פאַרטרױיט דעם חבר קאָפּל בוסעל, געװעזענער פּועלי ציון-
ראַטמאַן אין שטאָטראַט, בײַ װעלכן איך פלעג זיין אַן אָפטער גאַסט,
ער זאָל מיר באַהילפיק זײַן דערין. האָט ער געפועלט בײַ אַ באַקאַנטן
קרעמער, עֹר זאָל מיר פאַרקויפן אַ מאַנטל לוט דעם אַלטן פּרײז, און

איך האָב עס באַקומען פאַר דרײַ דאָלאַר.

52

גור?

אָבער אַ ויכטיק געשעעניש האָט מיט אַ מאָל געענדערט אַלע
אונדזערע פּלענער. מעלדונגען האָבן צו וויסן געגעבן אַז אַלע פּליטים
האָבן אַ מעגלעכקייט צו פאָרן קיין ראַטנפאַרבאַנד. האָבן מיר מיט דער
גרעסטער פרייד אויפגענומען די בשורה.

-- אָט אַזױ זאָרגט דער ראַטנפאַרבאַנד פאַר די פּליטים! דאָס

הייסט אַ ריכטיקע לייזונג! -- בין איך געווען אין התפּעלות -- פּטור
פון די אַלע ייַדישע פאַרזאָרגער-נאָכשלעפּער. װער דאַרף זייער פאַר-
זאָרגונג !

אונדזער גאַנצע משפּחה האָט זיך פאַרשריבן פון די ערשטע.
וי באַגליקט געװאָרענע האָבן מיר געמאַכט אונדזערע צוקונפט- פּלענער:
איך בין אַ גוטער פאַכמאַן, די פרוי אַ גוטע שניידערין: פאַר זייגקינדער
זענען דאָך דאָרטן דאָ ספּעציעלע היימען, פאַר עלטערע קינדער --
גערטנער... דאָרט װעט אונדז אויך לײַכטער זײַן צו באַקומען שוכװאַרג,
דער יקרות דאָ אויף דעם אַרטיקל איז דאָך שוין געווען אַ פאַנטאַסטישער...

ס'האָט זיך באַװיזן די ערשטע רשימה פון די באַשטעטיקטע צום
פאָרן. אויף איר האָבן זיך געפונען: מײַן מוטער, שװועסטער און שװאָגער
און צוויי ברידער; איך מיט מײַן פרוי זענען אויף איר נישט געװען.
אויפגערעגטע זענען מיר אַװעק צום קאָמיסאַר פּאַר אָט די ענינים:

-- חבר, פאַר װאָס זענען מיר נישט באַשטעטיקט געװאָרן?

-- ווייל איר האָט נישט קיין דאָקומענטן. װענדט זיך אין דער
שטאָט-פאַרװאַלטונג, באַקומט אַזעלכע, און איר װעט פאָרן מיטן צוייטן
עשאַלאָן.

אָבער דאָקומענטן מאַכן זיך נישט אַזוי שנעל.. בין מיר האָבן
באַקומען דעם דאָקומענט איז שוין אַװעק דער צוייטער עשאַלאָן, אָבער
אויך אויף דער דריטער רשימה זענען מיר נישט געווען. אויסגעהערט
אונדזערע טענות, האָט דער קאָמיסאַר געענטפערט:

-- אוב ס'ועט זײַן אַ גענוגנדיקע צאָל קאַנדידאַטן, װעט איר
פאָרן מיטן נאָענטסטן עשאַלאָן.

אין אַ װאָך אַרום דערקלערט אונדז דער קאָמיסאַר:

-- נישטאָ קיין קאַנדידאַטן. די געבליבענע האָבן זיך אײַנגעאָרדנט

53

א. בלענקיטני

אין װוינונגען און אויף אַרבעט. און װאָס רײַסט איר זיך אַזױ צום פאָרן ?
דאָ איז דען נישט ראַטנפאַרבאַנד? מיר װעלן אויך דאָ זאָרגן פאַר אײַך,

-- אָבער, -- טענהן מיר, -- בײַ אײַך זענען דאָ ספּעציִעלצ
היימען פאַר זייגקינדער, קינדער-גערטנער.

אַ שמייכעלע האָט זיך באַװויזן אויף זײַנע ליפּן :

-- לאַדנאָ, -- פּײַן, הייסט עס, -- לוט מײַן מיינונג איז פאַר
אײַך בעסער, איר זאָלט בלײַבן דאָ איבערן ווינטער, אָבער אַז איר זענט
אַזױ אײַנגעשפּאַרט אַװעקצופאָרן, פאָרט אַרױס אין אַ צוייטער שטאָט,
פון װאַנען מע שיקט נאָך עשאַלאָנען

דעם זעלבן טאָג האָבן מיר באַקומען אַ בריוו פון מײַן חבר שיעי
אַז ער קאָן זיך נישט אײַנאָרדענען אין זײַן געבורטשטעטל דאָמבראָװויץ
און פאָרט קיין ראַטנפאַרבאַנד. אויך פון דער פרויס משפּחה זענען שוין
אַלע געווען אַװעקגעפאָרן פון ביאַליסטאָק קיין ראַטנפאַרבאַנד. האָבן מיר
באַשלאָסן : מיר אויך! זיך געזעגנט מיט דער טײַערער אַלמנה רבקה
בינדער און זיך וידער געלאָזט אויף װעגן אונדז אומבאַקאַנטע. מיר
פאָרן קיין בריסק.

בריסק האָט אונדז באַגעגנט מיט הוראַ-אױיסגעשרייען און געזאַנג,
מיט לאָזונגען און טראַנספּאַראַנטן אויף די װאַגאָנען פון אַן אָפּפאָרנדיקן
עשאַלאָן. פון די פענצטער און טירן קוקן אַרױס די פינצטערע פּנימער
פון ייִדישע פּליטים-װאָגלער מיט צעשמייכלטע אויגן, שרײַען אויס די
לעצטע געזעגענונגיווערטער און פאָכען מיט טיכלעך אין די הענט.
ס'באַגלײיטן זיי קנאה-בליקן פון הונדערטער מענטשן, וועלכע מאַכן זיך
האַרץ און שרײַעןימיט די לאָזונגען, געװאָרפענע פון די גליקלעכע
פאָרער,. -- אפשר װעט דאָס זײַן אַ סגולה, אַז מאָרגן-איבערמאָרגן זאָלן
אויך זיי זײַן צװישן די גליקלעכע פאָרער... דער װאָקזאַל און אַלץ אַרום
איז געווען אונטערן צייכן פונעם אָנקומענדיקן אָקטאָבער-יום-טוב.

-- אויב ס'װועט אונדז געלונגען, -- האָב איך אײַנגערױמט דער
פרוי אין אויער -- װעלן מיר נאָך דעם 7טן נאָוועמבער זײַן אין ראַטג-
פאַרבאַנד. אָבער... זע נאָר די גרויסע ריי צום רעגיסטרירן זיך.

אַ ביסל װײַטער איז געשטאַנען אַ ריזנריי פון הונדערטער מענטשן

54

גורהל

נישט אױסגעשלאָפענע: זי האָבן די גאַנצע נאַכט געהיט זײיער רײי
צום רעגיסטריר-צימער, אַרום װעלכן ס'האָט זיך שוין גענומען טומלען.
אַ מיליציאָנער האָט געהיט די אָרדענונג.

-- װאָס טוען מיר איצטער? -- בין איך זיך מיישב מיט מײַן
פרוי, -- אפשר צו ערשט גין לױטן אַדרעס, װאָס כ'האָב באַקומען
פון חבר קאָפּל בוסעל, צום פּועלי-ציון-ראַטמאַן חבר גיטעלמאַן און
דאָרט איבערלאָזן דאָס פּעקל מיטן קינד? זע, װי מיד זי איז, די קליינע.

-- װאַרט צו. איך על פּרובירן בעטן דעם מיליציאָנער.

פירנדיק גיטעלען פאַרן הענטל איז זי צו אים צוגעגאַנגען:

-- חבר מיליציאָנער, איך קאָן נישט שטיין אין דער רײי מיטן
קקנף...-אוךי.

-- זיכער דאַרפט איר נישט שטיײן אין דער ריי. ביי אונדז אין
ראַטנפאַרבאַנד שטייען נישט קיין שװאַנגערע פרויען אין דער ריי, וי
ביי אײַך אין פאַשיסטישן פּױל..

אַ צעשײַנטע איז זי באַלד אַרױסגעקומען מיט די רעגיסטריר-
נומערן.

קאַפּיטל צען

דרײַ און אַ האַלבע װאָך זענען שוין אַריבער, זינט מיר זענען
אָנגעקומען קיין בריסק. וויפל פרישע פּײַן און לײַדן ס'אין אונדז דאָ
באַשערט געווען, אין דעם גרויסן שיינעם בריסק! אין דער צײַט, ווען די
אָרטיקע באַפעלקערונג האָט זיך באַמיט, יעדער װי ער האָט געקאָנט,
זיך אײַנצואָרדענען און אַרײַנפּאַסן זיך אין די ראַמען פון דער נײַער אָרדע-
נונג, פײַערנדיק צום ערשטן מאָל דעם 7טן נאָוועמבער, -- איז בריסק
פאַרפלייצט געװאָרן מיט נײַע פּליטים, װאָס האָבן, װי פון גרעסערע
און קלענערע ריטשקעלעך אַרײַנגעשטראָמט פון יענער זײַט גרענעצפּאַס
און פון אַרום. אַ קלענערער טייל האָט אַװעקגעשטראָמט װײַטער, אָבער
דער גרעסטער טייל איז -- נאָכן רעגיסטרירן זיך -- געבליבן װאַרטן

55

א. בלענקיטני

אויפן גליקלעכן אָפּפאָר. אָבער אין יענע טעג זענען קיין עשאַלאַנען
נישט אָפּגעפאָרן. מ'האָט עס געפּרװוט דערקלערן מיט דעם גרייטן
זיך פון די אָנפירער צו דער אָקטאָבער-פײַערונג. אָבער דאָס האָט
זיך װײַטער אַזױ געצויגן, און דער עולם האָט גענומען פאַרלירן דאָס
געדולד. האָבן זיך אין משך פון דער צײַט אָנגעקליבן טויזנטער פּליטים,
װאָס זייער גרעסטער טייל האָט נישט געהאַט קיין אַנדער פּלאַץ װי אויפן
װאָקזאַל.

די אָסיענדיקע נעץ האָט אָנגעהױיבן אַרײַנדרינגען דורך די שיך
און דורכנעמען מיט דער פײַכטער קעלט אַלע גלידער. דער גרעסטער
טייל פּליטים האָט אויך נישט געהאַט קיין װאַרעמע מלבושים. איז מען
געלעגן אויף דער באַנסטאַציע און אין אַלע מעגלעכע ערטער אַרום איר.
מ'האָט פול געמאַכט אַלע טישן און בענק און די פּאָדלאָגעס: מיט זיך,
מיט די פּעקלעך און קלומיקלעך און נישט געװאָלט זיך רירן פון פּלאַץ.
אין דער ביליקער פּליטים:קיך האָט מען פאַר אַ קליינעם אָפּצאָל
אָדער אומזיסט אויסגעטיילט אַ מיטיק-מאָלצײיט פון אַ ביסל שיטערער
זופּ. די קעלטן פון אָנקומענדיקן ווינטער האָבן װאָס װוײַטער אַלץ מער
אויסגעמאַטערט, און דער גרעסטער טייל האָט אָנגעהויבן אונטערצוהוסטן,
אַ סך זיך פאַרקײַכט פון אַ ששאַרקן הוסט, אייניקע, קראַנק געװאָרענע
אויף לונגען-אָנצינדונג, האָט מען געמוזט אַװעקנעמען אין שפּיטאָל.
די לאַנע איז געװאָרן װאָס װײַטעד אַלץ ערנסטער. אין דרויסן האָט
שוין גענומען גיין ;אַ רעגן מיט אַ קליין ביסעלע שני". האָבן די
באַאַמטע פון דער באַנסטאַציע זיך אַן עצה געגעבן איף אַ פּשוטן אופן:
אין אַ געוויסן פרימאָרגן, וען אַלע מוזן פאַרלאָזץן דעם װאָקזאַל אויף
אַ קורצער צײַט, כדי אים אויפצורוימען, זענען זײי מער צוריק נישט
אַרײנגעלאָזט געװאָרן. האָבן די פּליטים זיי איבערגעקליגט און וי
עס איז וידער אָנגעפילט דעם װאָקזאַל. זענען זיי שוין מיט כוח באַזײַ-
טיקט געװאָרן: ס'דראָט דאָך צוליב זיי אַ טיפוס-עפּידעמיע, און די
באַאַמטע מוזן זאָרגן פאַרן געזונט פון די דורכרײַזנדיקע פּאַסאַזשירן
און ס'האָבן מער נישט געהאָלפן די געבעטן און פּראָטעסטן אַ טײל
האָט זיך איינגעאָרדנט אין די זײַטיקע ליידיק-שטייענדיקע װאַגאָנעס.

56

גורל

איך מיט מײַן פרוי און אונדזער קינד זענען איך דאָס מאָל
געווען פון די גליקלעכע: לויט דער רעקאָמענדאַציע פון חבר גיטעלמאַן
האָבן מיר באַקומען אַ צימערל מיט אַ בעט בײַ אַ חבר. בײַ טאָג פלעגן
מיר פאַרברענגען אויסער דער ווֹינונג, װאָס איז דעמאָלט פאַרנומען
געווען מיט דער באַלעבאָסטעס שנידער-װאַרשטאַט און אירע קליענטן
טייל צייט פלעגן מיר פאַרברענגען ביים חבר גיטעלמאַן, װאָס זײַן
אָנגענעמע װוֹינונג איז דעמאָלט פאַרװאַנדלט געװאָרן אין אַ טרעפפּונקט
פאַר אַלע חברים פון דער לינקער פּועלי-ציון-פּאַרטײ, צװישן וועלכע
ס'זענען געװען די חברים יצחק לעװ, יעקב קענער, חיים בראַנד
(מיעטעק), געניע לעוי, קאַגאַן און אַנדערע. איך האָב אויך נישט
פאַרפעלט קיין איין טאָג צו טאָפּטשען מיט די צעריסענע שיך אין די
בלאָטעס צום װאָקזאַל, צו די פּליטים, װאָס וווינען אין די װאַגאָנעס:
אפשר װעל איך זיך דערוויסן עפּעס גוטע נײַעס. איך טרעף דאָ איך
באַקאַנטע, איינער פון זיי איז אַפּילו אַ פּולטוסקער. ער האָט געהאַט

אַ גרױס שפּייזגעשעפט מיט אַ גליקלעכער הײם, איצט זיצט ער אין

װאַגאָן, אַ הוסטנדיקער, און נעבן אים זײַן טאָכטער און איידעם. אַזױ
זעען אויס אונדזערע אָנגעזעענסטע באַלעבאַטים.

איז אָט װאָס פאַר אַ ;גוטע" נײַעס איך האָב געהערט: נאָכן
גירוש פון די אָסטראָװ-מאַזאָװיעצקער ייַדן איז אין איינעם אַ פאַרנאַכט,
נאָענט צו דער שפּערשטונדע, אָנגעקומען אַהין אַ גרעסערע גרופע
פּליטים, דערונטער אַ סך אַרױסגעטריבענע פון פּולטוסק און אַרומיקע
שטעטלעך, און האָבן באַשלאָסן איבערצונעכטיקן דאָרט אין די אויסגע-
ליידיקטע ווינונגען פון די אויסגעזידלטע. האָט, צו זײיער אומגליק,
געטראָפּן, צוליב דער אומפאָרזיבטיקייט פון אַ דײַטש, אַז אַן אויטאָ-
ציסטערנע מיט בענזין האָט זיך אָנגעצונדן. מיטן אויסרייד, אַז דאָס
איז אַ סאַבאָטאַזש-אַקט פון עמעצן פון די װאַנדערנדיקע ייִדן האָבן די
דײַטשן אַרײינגעטריבן די ייִדן אין אַן אײַזקעלער, זיי אָפּגעהאַלטן דאָרט
דריי מעת-לעת אָן שפּיז, דערנאָך האַלב-געפרוירענע אַרױסגעשלעפּט,
אַרײַנגעװאָרפן אין אַ ראָוו, צעשאָסן, צעקלאַפּט מיט ביקסן-קאָלבעס
און פּאַרשאָטן מיט אַ דינעם שיכט ערד. אויפן צוייטן טאָג האָבן גױים

57

א. בלענקיטני

געוויזן פאַרבײַגײענדיקע פּליטים דעם פאַרשאָטענעם ברודער-קבר,
װעלכער האָט זיך נאָך באַװעגט פון די האַלב לעבעדיק באַגראָבענע.
אויב אין ווישקעוו, קראַסנאָשילץ און אַנדערע שטעטלעך איז די שחיטה
געווען נאָר אויף מאַנצבילן, זענען דאָ געמאָרדעט געװאָרן אויך פרויען
און קינדער...

די בילדער פון די פּליטים ביים װאָקזאַל פאַרפאָלגן מיך, עס
דערדריקן מיך אויך די אייגענע צרות. די עטלעכע גילדן, װאָס מיר
האָבן באַװיזן אָפּצושפּאָרן פון די פיר אַרבעט-װאָכן אין פּינסק, לאָזן זיך
שוין אויס. געבליבן איז אונדז נאָר אויף רייזע-הוצאות צוריק קיין פּינסק.
אויב ביז מאָרגן פרי װעט נישט זײַן קיין נײַעס, באַשליסן מיר, פאָרן מיר
צוריק קיין פּינסק. און מיר האָבן װוידער פאַרפּאַקט אונדזער קלומיק.
אַז קעגן גורל קאָן מען נישט גיין, האָבן מיר שוין אַ סך מאָל געקאָנט
זיך איבערצײַגן. אָבער אין דער פרי זאָגט אונדז אַ שכן אַז בײַ דער
באַנסטאַציע גרייט מען אַן עשאַלאָ, ער קומט נאָר װאָס פון דאָרטן
בין איך אַװעק אַהין און געזען, אַז ס'איז אמת. דער עולם האָט אַרײַנ-
געשטראָמט אין די װאַגאָנען פון אַ ריזיק-צעצויגענעם עשאַלאָן, און
יעדער האָט זיך אײַנגעאָרדנט מיט זײַן פאַמיליע. מען דאַרף נישט קיין
שום רעגיסטריר-נומער און ס'איז נישטאָ קיין שום ריי. אַזאַ פאַראָרדענונג
איז דאָ. אַפילו בריסקער תושבים האָבן איצט אויסגענוצט די געלעגג-
הייט. קרוב הונדערט װאַגאָנעס זענען צוגעשטעלט געװאָרן. און אַז מע
װעט באַדאַרפן, װועלן זיין נאָך.

דער איצטיקער עשאַלאָן איז נישט געווען אַזױ שיין אויסגעפּוצט,
װי יענער. מיר האָבן מיט קרײַד און פאַרשײידענע פאַרבן געמאַכט
לאָזונגען אויף די װוענט, אײַנגעשאַפן בילדער פון די גרויסע פירער מיטן
חבר סטאַלין בראש און זיי צעהאַנגען, מיט גרינע צװײַגלעך באַצירטע,
און פאַרשטעלט דאָס אָרעמקײט און די טרויעריקע סצענעס פון די איצ-
טיקע פאָרער. ענדלעך האָבן זיך די רעדער אַ ריר געטאָן איבער די
רעלסן. דער לאָקאָמאָטיוו, אָנשטרענגנדיק זיך און סאַפּענדיק, האָט אונדז
אַװעקגעפירט פונעם װאָקזאַל. אַ הוראַיגעשרײ האָט זיך געטאָן אַ רײַס

אַרױס פון פאַרקילטע, הייזעריקע העלדזער:

58

אטעט : גור?

-= זאָל לעבן!.. זאָל לעבן !יי

איך בין אין אַ געהויבענער שטימונג: מיר פאָרן קיין ראַטנ-
פאַרבאַנד, װוּ מיר װעלן לעבן אַ פרײַ לעב װי אַלע אירע בירגער
אונטערן סאָציאַליסטישן רעזשים; מיר װעלן דאָרט אויפבויען אונדזער
פּאַמיליע-היים, װאָס די דײַטשישע באַנדיטן האָבן צעשטערט.

דאָ טוט זיך דאָס קינד אַ כאַפּ אויף מיט אַ צעשראָקן געוייןי
האָט זיך אים עפעס שלעכטס געחלומט? די מוטער באַרױקט עס, גלעט
עס, און עס שלאָפּט װוידער אײַן.

די באַנרעדער טיק-טאַקן:

-- מיר -- פאָ -- רן -- צו -- מזרח! טיק-טאַק! טיקיטאַק!

ס'גלייבט זיך נישט, אַז דאָס איז אַ ווירקלעכקייט. אָבער ס'איז
דאָך פאָרט נישט קיין חלום -- מע פאָרט! מע פאָרט!

-- זענען מיר שוין עפּעס װײַט אָפּגעפאָרן? -- פרעגט מיך די
פרוי.

-- דערװײַל זענען מיר נאָך אַלץ אױף דער פּױלישער טערי-
טאָריע, אויפן וועג קיין באַראַנאָויטש.

דער אינטאַניקער טיק-טאַק פון די באַנרעדער האָט אַלעמען
פאַרוויגט. נאָר אין מיטן דער נאַכט האָבן מיר דערפילט אַ שטױיס.
אַ שטויס פאָרויס און אַ שטויס צוריק. מיר הערן וי מע פאַראײיניקט
װאַגאָנען און מע צעשיידט זיי ווידער. און ענדלעך איז דער צוג שטין
געבליבן. ביז פאַר טאָג זענען מיר געשטאַנען אויפן זעלבן אָרט. װוּ
זענען מיר? ערשט בײַ דעם ערשטן שײַן האָבן מיר איבערגעליענט
אויף אונדזער װאַגאָנען"גרופּע: ;לידאַ", און אױיף אַ צוייטער, פאַר-
אייניקט מיט אונדזערער: ,מאָלאָדעטשנאָ?. צוזאַמען -- צװאַנציק װאַגאָנען.
דער איבעריקער טייל פונעם עשאַלאָן איז אויף דער באַנסטאַציע נישט
געווען. איז ער אַװעק קין ראַטנפאַרבאַנד דורך סטאָלפּצי, אָדער
פאַרקירעוועט ערגעץ אַנדערש װוּ? װער וייסט?

אָנגעקומען קיין לידע, האָט מען אונדז באַפױלן אויסשטײַגן. דער
עולם האָט אָנגעהויבן זיך בונטעווען קעגן די פאָרשטייער פון דער באַנ-
סטאַציעץ:

א /בלענקיסני

-- װאָס הייסט אוױיסשטײַגן?

-- מיר פאָרן דאָך קיין ראַטנפאַרבאַנד ?

-- קיינער װעט נישט אױיסשטיגן!

-- טאָ װוּ זענען אײַערע רשימות פון די פאָרער ? ווער איז אײַער
פאָרשטייער, װאָס פירט אײַך ?

דאָס ווייסט אָבער קינער נישט. ס'געפינען זיך צװישן אונדו
אַ סך, װאָס קאָנען גוט רוסיש, און פון זיי שאַפט זיך אַ קאָמיטעט --
פאָרשטײער, װאָס רעדן אין אונדזער אַלעמענס נאָמען. האָבן מיר
אויסגעפירט דערװײַל, אַז מיר זענען געבליבן אין די װאַגאָנעס אויף
אַ זײַטיקער ליניע און באַקומען אין דער פּליטים-קיך אַ מיטיק. איז
אַװעק נאָך אַ טאָג. מיר װאַרטן אויף דעם פירער, װאָס דאַרף נאָכקומען
מיט די רשימות. דעם סטאַציע-אויפזעער איז נמאס געװאָרן דער ענין,
האָט ער אונדז אָפּגעשיקט אין די װאַגאָנען קיין מאָלאָדעטשנע.

װוידער דאָס זעלבע װאַרטן, די זעלבע טענות און אַמפּערנישן
אין לידע האָבן מיר כאָטש באַקומען אַ מיטיק, דאָ -- גאָרנישט. נישטאָ
ווער ס'זאָל זיך מיט אונדז פאַרנעמען. ס'איז געװען פרײטיק, זענען
עטלעכע פרומע יידן אַװעק אין שטעטל מקבל-שבת זײַן. פון דאָרט האָבן
זיי געבראַכט אַ ,בשורה": נעכטן איז אױסגעבראָכן מלחמה צװישן

ראַטנפאַרבאַנד און פינלאַנד.

אַ טאָג שלעפּט זיך נאָך אַ טאָג. און די לאַגע אין די װאַגאָנען
ווערט װאָס װײַטער אַלץ אומדערטרעגלעכער. מיר, אַרױסגעפאָרענע פון
בריסק ריינע, אין פרישן וועש, פילן זיך באַזונדערס געטראָפן פון דעם
אומפלייט, װאָס האַלט זיך אין איין פאַרמערן. ענדלעך האָבן אונדזערע
פאָרשטייער אויסגעפועלט, און מ'האָט אונדז געשיקט צו אַ וייטערער
באַנסטאַציע -- קיין קרולעוושטשיזנע. מיר דערנענטערן זיך צו ראַטג-
פאַרבאַנד מיט דער פּאַלאָצקער ליניע. מיר זענען אָנגעקומען צום
גרענעץ-שטצטל זאַהאַטשע.

בורק
קאַפּיטל עלף

ס'איז שוין געווען דער אַכטער טאָג פון אונדזער װאָגלען אָן עסן,
אָן סאַניטאַרער און מעדיצינישער אויפזיכט. מײַן פרוי האָט אָפט געהאַט
חלשות-פאַלן צוליב איר שװאַנגערשאַפט אין אַכטן חודש, און סאיז
נישטאָ אַפילו קיין װאַלעריאַן-טראָפּנס זי צו מינטערן. ענדלעך זענען
מיר צוגעפאָרן צו דער אַלטער פוילישער גרענעץ, וועלכע איז נאָך, וי
פריער, געװען געשלאָסן דורך דער גרענעצװאַך. די גרענעץ-היטער
האָבן אויסגעפרעגט פרטים און זענען אַװעק אין זייער געבײַדע. דער
עולם איז געװאָרן האָפּערדיקער: מ'האָט, הייסט עס, איבערגעכיטרעװועט
די סאָװויעטן-מאַכט,. באַלד װעט מען אונדז איבערזעצן אין די ברייט-
רעלסיקע סאָוויעטישע װאַגאָנען! אָבער דער באַלד פאַרציט זיך. אַלע
מאָל קומען צו אַנדערע גרענעצלער און פרעגן זיך אויס בײַ אונדזער
קאָמיטעט גענויערע פרטים: װער זענט איר? װוּהין פאָרט איר? װער
האָט אײַך געשיקט ? פון וועלכער שטאָט? װוּ זענען אײַערע רשימות ?

-= האָט איר אַן אַדרעס פון אַ שטאָט, װוּהין צו פאָרן? -- האָבן
זי זיך געוויצלט, -- דער ראַטנפאַרבאַנד איז גרויס, איר קאַָנט דאָרט
פאַרבלאָנדזשען...

אויפן דריטן טאָג האָט זיך באַװיזץ אַ לאָקאָמאָטיו פון דער
הינטערשטער זײַט װאַגאָנען. די באַן-אַרבעטער האָבן אים צוגעטשעפּעט.
מ'האָט געהייסן אַרײַנגײן אין די װאַגאָנען.

-- זאָל מען שוין װאָס שנעלער ערגעץ װוּ אָנקומען -- איז מײַן
פרוי אומגעדולדיק. װײַל אונדזער לאַגע איז שוין געװוען גאָר אומ-
דערטרעגלעך. דאָס געלט איז אונדז אויסגעגאַנגען ביז אַ פּרוטה, און
מיר האָבן שוין פּשוט געהונגערט.

דערהערט אַ טומל אין דרויסן, בין איך אַרױס און האָב דערזען
אַ שוידערלעכע סצענע: אויף די רעלסן, פאַרן סאָפּענדיקן לאָקאָמאָטיו;
אַ גרײַטער זיך אַ ריר צו טאָן, ליגן אויסגעלייגט צענדליקער פאַמיליעס,
פרויען און קינדערלעך. טייל פון זיי לאָזן אַרױס פון צײַט צו צײַט
קוויטשיקע געשרייען :

1

א. בלפנקיטני

-- נאָר איבער אונדוערע קערפּערס װעט איר פאָרן צוריק! --
פאַר װאָס האָט מען אונדו אָפּגענאַרט אין בריסק?

-- מיר ווילן קיין דאַטנפאַרבאַנד! -- האָט אַ גרעסערע גרופּע
געשריגן אין כאָר.

די געשרייען האָט פאַרטױבט דער לאָקאָמאָטיוו מיט זײַן רעװוען
וי עמעץ װאָלט אים געקוילעט. דאָ האָט זיך אַרױסגעטײלט איינער פון
צוװישן דער גרופע גרענעץ-װועכטער, מסתם אַ געקומענער פאָרשטיער
פון מינסק, און אַ מאַך געטאָן מיט דער האַנט צום מאַשיניסט. דאָס
רעווען פונעם לאָקאָמאָטיװו האָט זיך איבערגעריסן. אויך דער עולם האָט
זיך צו ביסלעך אײַנגעשטילט. דעמאָלט האָט ער אָנגעהויבן מיט אַ רוּיַקן
טאָן, אַרומקוקנדיק זיך אויף די ליגנדיקע און שטייענדיקע אַרום:

-- טײַערע חברים, ס'איז קריג מיט פינלאַנד. איר זאָגט, אַז פון
בריסק האָט מען אײַך געשיקט קין ראַטנפאַרבאַנד. אָבער אין באַראַ-
נעוויטש האָט מען דאָך אויף אײַערע װאַגאָנען אויפגעשריבן ;לידאַ", --
ווייסט איר פאַר װאָס? װײַל די מערהייט פון אײַך האָט נישט קיין
דאָקומענטן. ס'איז נישט געװען קיין מעגלעכקייט צו קאָנטראָלירן, ווער
איר זענט. און אײַך, חברים, -- װענדעט ער זיך צו אונדזערע פאָר-
שטייער, מיט װעלכע עֹר האָט שוין אַפּנים געהאַט פריער גערעדט, --
קענט איר דאָ אַלעמען פּערזענלעך? זענט איר גרייט צו זײַן פאַראַנט-
װאָרטלעך, אַז צװישן אַלע דאָ זענען נישטאָ קיין דיװערסאַנטן און
שפּיאָנען ?... איך שווער ביי סטאַלינס נאָמען: אַלע װאָס ווילן פאָרן קיין
ראַטנפאַרבאַנד, װעלן פאָרן. אָבער ס'מוז בײַ אונדז זײַן אַרדענונג, נישט
װי אין אײַער פּױלן.. צו ערשט װעט מען אײַך אַרינפירן דאָ נאָעגט,
אין איינעם פון די שטעטלעך. יעדער װעט האָבן אַ מעגלעכקייט צײַט-
װײַליק זיך אײַנצואָרדענען און באַװײַזן מיט דאָקומענטן, אָדער מיט
באַגלײינטע עדות, װוער ער איז.. װי נאָר די מלחמה מיט פינלאַנד װעט
זיך ענדיקן -- און דאָס זיכער אין געציילטע טעג -- װעט איר זיך
רעגיסטרירן צום פאָרן... אדרבה, מיר נייטיקן זיך אין גוטע אַרבעטער.
קיין אַרבעטסלאָזיקײט, װי ביי אײַך אין פּוילן, איז בײַ אונדז גישטאָ..

62

בורק

ער װיל נאָך רעדן װײַטער, אָבער פון עולם רײַסט מען אים
איבער מיט אויסרופן:

--- פּראַװילנאָ! -- דער חבר איז גערעכט!

-- זאָל לעבן חבר סטאַלין!

-- זאָל לעבן דער ראַטנפאַרבאַנד!

און מאָמענטאַל זענען די רעלסן אָפּגעלײידיקט געװאָרן, און אַלל
זענען בליצשנעל אַרײַן אין די װאַגאָנען. די לאָקאָמאָטיוו-סירענע האָט
אַרױסגעלאָזט פריילעכע און דערמונטערנדיקע סיגנאַלן, באַגלײיט מיט
הוראַ-געשרײען, און די באַנרעדער האָבן צוגעפּײַקלט, װי בײַ אַ גוטן
דזשאַזיאָרקעסטער.

פּרײַטיק פרי, דעם אַכּטן דעצעמבער. 1929, נאָך עלף מעת לעת
פּלאָגעניש, זענען מיר אָנגעקומען אין שטעטל גלובאָק, ווילנער געגנט.
יידן האָבן פאַר נאַכט אָנגעצונדן צװאַמען מיט די שבת ליכט אױיך
צוויי חנוכה-ליכטלעך. לזכר אַלטע נסים.

אויף צו מאָרגנס איז אַראָפּגעפאַלן אַ גרויסער שניי. ס'האָט זיך
אָנגעהױיבן דער שווערער וינטער פון יאָר 40--1929, אַ ביסל אַ פאַר-
שפּעטיקטער, אפשר צוליב אַ קאַפּיטשקע רחמנות אויף די װאָגלענדיקע
פּליטים,

גלובאָק -- אַ טיפּיש װוײַסרוסיש שטעטעלע, מיט ס'רוב הילצערנע
הײַזקעס,. מיט שטאַרק משופּעדיקע שינדלידעכער -- האָט אין דער
גאַנצער סביבה געשמט פאַר אַ רייך ייַדיש שטעטל. ייַדן האָבן דאָ
געפירט מסחרים מיט די אַרומיקע פּריצים און פּויערים. ייִַדישע האַנט-
װערקער האָבן פאַר זיי גענייט שיך און מלבושים. און געהאַט פיין
פּרנסה, כאָטש די מערסטע טײל פונעם אָרעמען פּוערנטום האָט זיך
באַנוננט מיט לאַפּטשעס און אַלײן-גענײטע מלבושים פון גראָב-
געװעבטן לײַװנט. און אַזױי װי דאָס שטעטל, איז איך די שטאָט:
פאַרװאַלטונג באַשטאַנען פון בלויז ייַדישע פּאָרשטײער. בעתן אויפנעמען
אונדזער עשאַלאָן האָבן זיי אַלעמען פונאַנדערגעשיקט אין די אַרומיקע
שטעטלעך, ווייל גלובאָק איז דעמאָלט פול געװען מיט ווילנער פּליטים.
בלויז געציילטע משפּחות, צװוישן זיי מײַנע, זענען אײַנגעאָרדנט געװאָרן

63

א. בלצנקיטני

אויפן אָרט. מיר האָבן באַקומען אומזיסטע מיטיקן און אַ וינקל אין
אַ שטוב פון אַ פײַנער פאַמיליע. אמת, זיי האָבן זיך אָנהייב אַנטקעגג-
געשטעלט, ביז די שטאָט-פאַרװאַלטונג האָט זיי געדראָט, אַז מע װעט זי
מיט כוח אַרױסזעצן פון זייער וווינונג. מיר האָבן געהאַט דאָרט אַ קליין
קעמערל פון איין מעטער די ברייט הינטערן אױוון: דאָס בעטל, װאָס
איז דאָרט געשטאַנען, האָט געמוזט סטײַען פאַר דער פרוי מיטן קינד,
און איך בין געשלאָפן אויף דער אָנגעהייצטער הרובע.

װען די ראַטנמאַכט האָט פאַרנומען מערב אוקראַיַנע און װײַס-
רוסלאַנד און אָנגעשלאָסן זיי צו ראַטנפאַרבאַנד, האָבן זיי ווילנע און
אַ טייל פון איר געגנט אָפּגעגעבן די ליטווינער. האָט אַ גרויסער טײל
פון דער ייַדישער יוגנט פאַרלאָזט זייערע היימען און איז אַװעק מיט
דער רויטער אַרמײ, און זייער מערהייט האָט זיך דעמאָלט געפונען אין
גלובאָק. זיי האָבן דאָ געלעבט מיט דער האָפענונג, אַז די רויטע אַרמײ
וועט אין אַ צײַט אַרום פאַרנעמען גאַנץ ליטע, און זיי װעלן זיך אומקערן
אַהיים. מיר אָבעֹר האָבן אַזעלכע האָפענונגען נישט געהאַט און דעריבער
זיך באַמיט אײַנצואָרדענען אין גלובאָק. האָב איך דאָס ערשטע געזוכט,
און טאַקע אויך געפונען, אַרבעט בײַ מײַן פאַך -- שטעפּערײי. דערנאָך
האָב איך גענומען אינטערװוענירן אין דער שטאָט-פאַרװאַלטונג וועגן
באַקומען אַ דירה. עס דערנענטערט זיך דאָך דער טאָג, וען מײַן
פרוי װעט גיין צו קינד. אויסער אין אַ וווינונג, האָבן מיר זיך גענייטיקט
אין אַלץ, װאָס הייבט זיך אָן מיט אַן אַלף.. לסוף האָבן מיר פון צויי
צימערלעך, רעקויזירטע בײַ אַ קריסטלעכן רעסטאָראַטאָר, באַקומען
איינס, און דאָס צווייטע -- אַן אָרטיקע פרוי מיט צויי קינדער, װאָס
איר מאַן האָט זי געהאַט פאַרלאָזט.

מיר האָבן אָנגעהויבן זוכן מעגלעכקייטן צו באַקומען דאָס גאָר
נייטיקסטע פאַר אונדזער װירטשאַפט. אָבער דאָס איז געווען פון די
נישט לײַכטע זאַכן. די געשעפטן זענען נאָך פאַר אונדזער קומען
אויסגעליידיקט געװאָרן דורך די רױטאַרמײער, וועלכע האָבן געקויפט
;מתנות" פאַר זייערע פאַמיליעס אַלץ, װאָס איז נאָר געװען פאַר די
אויגן. דאָס איבעריקע האָבן די קרעמער אױיסבאַהאַלטן אויף בעסערע

64

נור?

צײַטן... מילא, צום שלאָפן האָט געקאָנט גענוג זײַן אַ בינטל שטרױי
אונטערצושפּרײטן און די מאַנטלען זיך צוצודעקן, אָבער דאָס וויכטיקסטע,
װאָס אונדז האָט געפעלט, איז געװוען שטוב-כלים. זענען מיר אַװעק
איבער די קראָמען. זיי זענען טאַקע געשטאַנען אָפן, אָבער מער װי
שטיקער אייון און טשװעקעס איז אין זי נישט געװען. זענען מיר
אַרײנגעגאַנגען צום גרעסטן קרעמער און ממש זיך געבעטן ביי אים:

-- פאַרקויפט אונדז אַן עמער אויף װאַסער, אַ צוויי טעפּלעך צום
קאָכן און אַ שיסל אויף אַרומװאַשן זיך.

-- כ'האָב נישט. אַלץ אױספאַרקויפט.

-- אפשר װעט איר נאָך פאָרט אַ זוך טאָן פאַר אונדז, -- טרעטן
מיר נישט אָפּ. -- מיר װעלן זיך נישט דינגען וועגן דעם פּרײַז.

-- אַז איך האָב נישט.

-- מיר ווייסן אָבער פון מענטשן אַז בײַ אײַך קאָן מען עס נאָך
באַקומען.

ער לאָזט אונדז שטיין און גייט צו צו אַנדערע קונים. מיר
גייען אָבער נישט אַװעק און װאַרטן. מיר נוצן אויס אַ געלעגנהייט און
פּרוּוון רעדן צו זײַן געוויסן :

-- רב ייַָד, מיט געצײילטע חדשים צוריק זענען מיר געוען
באַלעבאַטים פון אַן אײַנגעאָרדנטער היים און אין געציילטע מינוטן
האָט מען אונדז נאַקעט-בלױיז פון דאָרט פאַרטריבן.. מיר נייטיקן זיך
אין די עטלעכע זאַכן, װאָס אָן זיי קאָן מען דאָך נישט לעבן.. די פרוי
דאַרף אָט-אָט געבוירן, און מיר מוזן האָבן אַ שיסל פאַרן נײַ:געבוירענעם
צום באָדן און צום װאַשן די ווינדעלעך..

-- אָבער אַז איך האָב נישט. זאָל איך אײַך געבן די נשמה מיינצ ?
-- האָט ער זיך צעבייזערט.

דער ייד האָט זיך אין שטעטל גערעכנט פאַר איינעם פון די
שענסטע חסידישע ייַדן און גבירים. האָבן מיר נישט געװאָלט און נישט
געקאָנט רעזיגנירן און זענען אַװעק אין זײַן פּריװאַטער ווינונג צו
פּרוּוון װירקן אויף זײַן פרוי. זי האָט אונדז געהייסן קומען מאָרגן. און
אויף מאָרגן :

5ס

א. בלענקיטני

-- איך קאָן אײַך שענקען -= זאָגט זי -- אַ טעפּל און אַ שיסל
פון מײַנע שטובזאַכן. צו פאַרקויפן האָבן מיר גאָרנישט..

אין אַ פּאָר װאָכן אַרום האָב איך באַמערקט אַן אָנגעלױף לעבן
זייער קראָם. טרעגער האָבן אַרױסגעטראָגן : טעפּ, שיסלען פון פאַרשיידענע
גרייסן און סאָרטן, עמערס. מע טראָגט אַזױ פיל, אַז סע שװוינדלט מיר
אַזש אין קאָפּ. ס'ווערן אָנגעלאָדעװעט וועגענער מיט די פאַרשיידנסטע
שטוב-כלים און אונטער אַ שמירה פון מיליציאָנערן אָפּגעטראַנספּאָרטירט.

.אַזױ שנעל צאָלסטו אָפּ, גאָטעניו טײַערער ?.. אפשר װאָלסטו
בעסער מיט אַזאַ שנעלקייט אָפּגעצאָלט די גאָר גרויסע.. די היטלער-
מערדער... פאַר אַזעלכע, װי אָט די ייַדן, האָב איך דאָך אַפילו נישט
קיין געפילן פון נקמה, גיכער -- אַן עקל.. און זיי זענען אויך נישט
אַזױ שטאַרק שולדיק אין זייערע אוממענטשלעכע האַנדלונגען, װײַל זי
האָבן נישט געװוּסט, װאָס מיט די ייַדן דאָרטן קומט פאָר. דער גרויל
פונעם אָנהייב חורבן פונעם פּוילישן ייִדנטום איז צו זיי אין די שטעטלעך
נישט דערגאַנגען. דער סאָוויעטישער ראַדיאָ און די פּרעסע האָבן וועגן
דעם נישט מיטגעטיילט. האָט ווער יאָ עפּעס געהערט וועגן דעם, האָט ער
נישט געגלייבט:

-- פאַרציילט נישט קיין באָבע-מעשיות וועגן דײַטשישע מער-
דערײַען, כדי צו באַרעכטיקן אײַער קומען אַהער. זאָגט דעם אמת:
ס'האָט זיך אײַך פאַרגלוסט צו די באָלשעװיקעס.. װאָלט איר עס
כאָטש געטאָן אַלײן. אָבער װי האָט איר זיך אײַנגעשטעלט צו לאָזן זיך
פון װאַרשע אַהער, אין אַזאַ שװוערן וועג, מיט אַ שװאַנגערער פרוי און
פּיצל קינד?!

ווען איך האָב געפּרוּװוט דערווידערן, האָבן זיי פאָרגעזעצט:

-- מיר קענען די דײַטשן נאָך פון פופצנטן יאָר. זיי האָבן דאָך
אונדז געראַטעװעט פון די קאָזאַקישע פּאָגראָמשטשיקעס..

דאָס פּוילישע ווערטל ,זשיד ניעדאָװיאַרפק" האָט זיך דאָ אין
זיין גאַנצן גרויל באַשטעטיקט. בלויז יחידים זענען זיי געװען אין יעדער
שטאָט און שטעטל, װאָס האָבן אויסגעהערט, געגלייבט, מיטגעפילט און
אָפּט געלאָזט פּאַלן אַ טרײיסטװאָרט. דאָס זענען געווען די ל"ו אין יענער

66

נורל

צײַט. מיט איינעם פון זיי האָב איך געהאַט די געלעגנהייט זיך צו באַקענען
נאָענט און װערן מיט אים געקנופּט און געבונדן מיטן.. ברית של אברהם
אַבינו.

קאַפּיטל צוועלף

דוד באָרנשטײין, וועלכער האָט מיך איינגעאָרדנט אויף אַרבעט די
ערשטע טעג פון אונדזער אָנקומען קיין גלובאָק אין זײַן שותפותדיקן
שטעפּערײי-װאַרשטאַט, איז געװען אַ נישט פאַנאַטישער ייַד, מיט אַן
אונטערגעשוירן בערדל, אָבער אַ פרום-אָפּגעהיטער. אַ פּעדאַנט אין זײַן
באַנעמונג, װי אין זײַן קליידונג. געשטאַמט האָט ער פון ראָדעם און
געװוינט אין גלובאָק פון נאָך זײַן חתונה. ער פלעגט גערן אויסהערן
מײַן דערציילן, בעת דער אַרבעט, און לאָזן רינען טרערף" איך פלעג אים
שעהענװײַז שילדערן בילדער פון גרויל און אומקום, דײַטשישע רציחות,
װאָס כ'האָב אַלײן בײַגעװױנט און װאָס כ'האָב זיך אָנגעהערט. אױך
וועגן אונדזער אייגענעם װאַנדערװעג ביז גלובאָק. אויך ער פלעגט מיר
דערציילן פון זײַנע איבערלעבונגען אין דער ערשטער װעלט-מלחמה,
ווען ער איז געװוען אַ פּליט אין צאַרישן רוסלאַנד. װאָס פאַר אַ גרויסע
רעטונגס-אַרבעט ס'האָט דעמאָלט אונטערגענומען דאָס גוטהאַרציקע רוסישע
ייַדנטום פאַר די מלחמה-פּליטים! ייִדישע גבירים האָבן געשענקט
ריזן-סומעס, געשאַפן הילפס-קאָמיטעטן און פאַרלײַכטערט דאָס לעבן פון
די פּליטים. איך האָב עס אויך אַלײן געדענקט. בעת דער ערשטער
וועלט-מלחמה איז אונדזער משפּחה אויסגעקומען צו טיילן דעם גורל פון
די פּליטים. אין משך פון געציילטע טעג איז פון מײַן פאָטערס פאַרמעגן
גאָרנישט געבליבן -- די רוסישע סאָלדאַטן האָבן עס צעראַבירט. און
װען דאָל שטעטעלע קראַסנאָשילץ איז איבערגעגאַנגען פון האַנט
צו האַנט איז געקומען דער באַפעל, אַז אַלע ייַדן זאָלן אַװעק, װײַל זי
זענען אַלע דײַטשישע שפּיַאָנען. געקומען דעמאָלט קיין פּולטוסק, האָבן

07

א. בלענקיטני

מיר אַ געװויסע צײַט גענאָסן פון דער גרויסער הילף פונעם רוסישן
ייִדנטום, וועלכע האָט דערגרייכט אויך צו אונדז קיין פּױלן

װי אַנדערש איז דער גורל פון די הײַנטיקע פּליטים, געראַטץ-
וועטע פונעם סאַמע היטלער"גיהנום, וועלכע געפינען זיך צװישן ייִדן,
װאָס האָבן נאָך די מלחמה נישט דערפילט, פאַרקערט, טייל זענען נאָך
רײַכער געװאָרן... פאַר װאָס זענען הײַנט נישטאָ אַזעלכע רעטונגס-
קאָמיטעטן און מע לאָזט עס בלויז פאַר דער שטאָט-פאַרװאַלטונג? אויב
ס'זענען דאָ אַזעלכע, װאָס האָבן מורא פאַר אַ "גוט אויג", מע זאָל נישט
דערזען זייער פאַרמעגן, איז דאָך בײַ ייִדן תמיד געװען דער מנהג פון
מתן-בסתר... װוּ זענען זיי הײַנט, די ייִדן בני-רחמנים? -- אַזױ האָב
איך געטענהט. האָט מיר באָרנשטיין געענטפערט:

-- די בנידרחמנים זענען דאָ, נאָר די רחמנים אַלײן -- נישט..

דער יונגער יידישער דור האָט זיך אין די אַלע שטעט און
שטעטלעך צוגעכאַפּט צום ,עמעס', וװעלכער האָט אױסגעשפּרײט זײַנע
פליגל איבער די ,באַפרײטע? געביטן און אויפגעקלערט די, אװעלכע
האָבן אָפּגעפינצטערט בײַ די פּוױלישע פּאַנעס און אֶקופּאַנטן אין משך
פון צװאַנציק יאָר", אָט דער יונגער דור האָט, פאַרשטענדלעך, נישט
געװאָלט גלייבן אין די דערציילונגען װעגן די דײַטשישע מערדערײַען
איבער דער יידישער באַפעלקערונג אין די אָקופּירטע געביטן

-- דאָס איז קאַנטררעװאָלוציאָנערע פּראָפּאַגאַנדע מיטן ציל צו
באַשמוצן די סאָוויעטישע רעגירונג מיטן חבר סטאַלין בראש, -- האָבן
זיי געפּסקנט.

פלעג איך מוזן מײַנע דערציילונגען פאַרגלעטן.

די יוגנטלעכע, וועלכע האָבן געאַרבעט ביי דוד באָרנשטײינען אין
װאַרשטאַט, האָבן געהאַלטן, אַז זייער ברויטגעבער איז ביז איצט געװען
איינער פון די גרעסטע אויסנוצערס. איז איצט געקומען די צײַט אַרױפ-
צוציען דעם אַרבעטלױן ביז גאָר. זיי פלעגן זייערע לוין-פאָדערונגען באַלד
געווינען. קיין דרך-ארץ האָבן זיי פאַר אים אַװדאי נישט געהאַט און
פלעגן האָבן מיט אים אָפּטע סכסוכים. איך, פאַרקערט, הגם איך בין
װײַט געװוען פון פרומער ידישקייט, האָב דאָך געפונען מיט אים נישט

68

קררק

נאָר אַ געמיינזאַמע שפּראַך, נאָר געפילט צו אים דעם גרעסטן דרך-
ארץ. האָב דערקאָנט אין אים אַן ערלעכן יידן, װאָס זײַן פרומקייט איז
לשמה, נישט צו פאַרדעקן חטאים.

ווען ער האָט געהערט, אַז איך האָב שוין מיט מזל אַהיים געבראַכט
פון שפּיטאָל מײַן פרוי מיטן נײַ-געבוירענעם יינגעלע, זאָגט ער צו מיר:

-- הער אויס, אַלע מײַנע יאָרן באַמי איך זיך צו באַקומען
סנדקאות. כ'האַלט עס פאַר דער גרעסטער מצװה. ויל איך אויך בײַ
דײַן זונעלע זײַן סנדק. מאָרגן איז דאָך דער אַכטער טאָג, יאָ?

-- יאָ. אָבער איך האָב איצט נישט קיין שום מעגלעכקייט צו
מאַכן דעם ברית. ס'איז כמעט אוממעגלעך אַפילו צו טראַכטן וועגן דעם.
אפשר אין אַ צוויי-דריי חדשים אַרום, װוען דער שװערער װינטער װעט
אַריבער. |

-- שטערונגען באַזײַטיקט מען. האָלץ צום הייצן, זאָגסטו, האָסטו
גענוג, איז נעם און הייץ גוט אויס. דו דאַרפסט דאַנקען גאָט, װאָס אין
אַזעלכע איבערלעבענישן איז די געבורט דורך נאָרמאַל און ס'איז
געבוירן געװאָרן אַ געזונט יינגעלע. איז דאָס נישט קיין נס ממש ?.
די אָנפאַלן פון גאַלשטײנער בײַ אײַער פרוי, קעגן וועלכע די װאַרשעװער
דאָקטוירים-ספּעציַאַליסטן האָבן גאָרנישט געקאָנט אױפּטאָן, זענען אַװעק
מיטן אױיסבראָך פון דער מלחמה, וען איר האָט זיך פאַרלוירן אין וועג.
זעסטו, אַז דער אייבערשטער שטראָפּט נישט מיט ביידע הענט! אַזעלכע,
מיט נסים לעבן-געבליבענע, טאָרן נישט איצט אָפּלײגן דאָס פּראַװען
דעם ברית.

-- כ'האָב אָבער נישט קיין האַרץ אָנצוטאָן װייטיק דעם קינד.

-- װאָס, וייטיק, זאָגסטו? קעגן די טײַכן ייַדיש בלוט, װאָס
גיסן זיך איצטער, װאָס פאַר אַ באַדײַטונג האָבן די פּאָר טראָפּנס בלוט
פון דײַן קינד ? פאָלג מיך, גיי אַהײם, רעד איבער מיט דײַן פרוי, צי..
איך זי איו מסכים. איך זאָל זײַן דער סנדק און ‏ גיב' מיה באַלה
צו וויסן.

-- אַז די פרוי װועט מסכים זײַן, דערין צווייפל איך נישט. מיט
װאָס קאָן איך אײַך דען אָפּדינען, אַחוץ מיט... אַ מצווה ?

א בלצנקיטני

אויף מאָרגן, פרײַטיק אין דער פרי, זענען אַרײַנגעקומען אַ מנין
ייִדן מיט דוד באָרנשטײנען בראש. מ'האָט אַװעקגעשטעלט אַ פּלאַש
משקה און פאַרבײַסן, דער מוהל האָט שנעל צוגעגרייט דאָס קינד צום
ברית של אברהם אבינו, און ס'האָט באַקומען דעם נאָמען גרשון, נאָך
דער פרויס פאָטער.

-- געדענקט מײַנע רייד: פון מײַנע סנדקאות װאַקסן אויס אַזעלכע
יונגען! -- האָט אַ זאָג געטאָן רב דוד באָרנשטײן, אָנװײַזנדיק מיט דער
האַנט אַ קאָפּ העכער װוי מיר זענעף

מ'האָט טועם געװען די משקה, געטרונקען לחיים, און אַ מנין
ייַדן האָבן צוגעװונטשן, זײַנע נביאותדיקע רייד זאָלן מקיים װערן:
היטלערס אַרמײַ זאָל האָבן אַ גיכע מפּלה; סזאָל קומען אַ גיכער שלום
אויף דער װעלט און בעסערע צײַטן פאַרן ייַדישן פאָלק.

נאָך זייער אַװעקגײן, בעת מײַן פרוי האָט זיך באַגאָסן מיט
טרערן, אײַנשטילנדיק דאָס קינד, האָב איך זי געטרײסט;

-- ער וייסט, צי מיר װאָלטן געהאַט אַן אַנדער מעגלעכקייט
אים אַ ברית צו מאַכן.. אַז דאָס קינד װועט אױסװאַקסן, װעט עס זיכער
נישט האָבן צו אונדז קיין טענה, פאַר װאָס ער איז גלײַך מיט אַלע ייִדן..
װאָלטן מיר עס נישט געטאָן, װאָלט ער אפשר יאָ געהאַט טענות.. ווער
ווייסט, װאָס אונדז שטייט נאָך פאָר.. אָט האָט ראַטנפאַרבאַנד אָנגעהויבן
אַ ‏ מלחמה אויף אַ קאַטאָװעס מיטן קליינעם פינלאַנד, איז שוין אַריבער
העכער צוויי חדשים און די מלחמה אין נאָך אין פולן ברעף

אויך אויף אונדזער פּריװואַטן פראָנט איז געווען גאָרנישט פויגלדיק.
דער קאַמף, װאָס איך האָב געפירט פאַר אונדזער טאָג-טעגלעכער עקזיס-
טענץ, איז געווען גאָרנישט פון די לײַכטע זאַכן. די פרעסט זענען דער-
גאַנגען צו 28--40. די אינציקע טרייסט איז געװען, װאָס ברויט צו
קויפן איז געווען גענוג. שװוער איז געווען מיט אַנדערע פּראָדוקטן, חוץ
מיט איבערגעפראָרענע עפּל, וועלכע דער פאַרקויפער, רײַבנדיק די הענט,
זיך צו דערװואַרעמען, פלעגט זייער אויסלויבן:

-- זענען דאָס געװוען גוטע עפּל! גוטע עפּל! כאַפּט זי אַװעק!

זי האָבן זיך טאַקע אַרױסגעװיזן פאַר אַ גוטע נערונג.. אָבער

70

בורש

אַ סך שווערער איז אָנגעקומען מיט אַנדערע נייטיקע זאַכן, איבערהױיפּט
פּאַרן קינד, פאַר וועלכן מיר האָבן נישט געקאָנט באַקומען די מינימאַלףָֿ
צאָל ווינדעלעך און העמדעלעך. דאָס שטיקל לײַװנט, װאָס איך האָב
באַקומען פון אַ באַאַמטן אין דער שטאָט-פאַרװאַלטונג, -- באַשטימט פאַר
טראַנספּאָראַנטן און לאָזונגען, -- איז נישט גענוג געוען און אין די
געשעפטן האָט מען קיין לײַװונט נישט געקענט באַקומען;: אפשר איז דאָרט יאָ
געווען, אָבער פאַרקויפן האָט קיינער נישט געװאָלט.

מיר פלעגן זיך נישט איין מאָל פרעגן, פאַר װאָס זענען מיר אַן
אוסנאַם פון דער גאַנצער משפּחה אונדזערער, סײַ פון מײַן, סײַ פון
דער פרויס צד, װאָס זיי אַלעמען איז געלונגען צו קומען קיין ראַטנפאַר-
באַנד, װי אויך אַלע אונדזערע חברים און פרײַנד, און נאָר מיר מוזך
דאָ ווינטערן אין איינזאַמקײט צװישן פרעמדע ייַדן? מײַן פרוי פלעגט
אויסגיסן איר צער און וייטיק אין די לידער, װאָס זִי פלעגט זינגעך
ביים איינוויגן דאָס קינד:

כ'האָב געהאַט אַ היים, װוּ כ'בין געבוירן,
שוועסטער, ברידער אויך געהאַט,
הײַנט בין איך עלנט, װי פאַרלוירן,
װי כ'װואָלט קיינעם נישט געהאַט..
אַ סענטימענטאַל לידל איז בײַ איר מגולגל געװאָרן אין אַ וויגליד.
אַ מאָל פלעגט זי אויסנוצן לידער פון דיכטער, וי מאָריס ראָזנפעלדס:
סטראָפן, װי פאַר אונדז געשאַפענע:
מיר װערן פון לאַנד צו לאַנד געיאָגט,
װוּ גענעכטיקט, נישט געטאָגט..
און אָט האָט אַ צווייטער דיכטער געזען אין זײַן וויזיע:
אויפן בוידעם שלאָפּט דער דאַך,
צוגעדעקט מיט שינדעלעך:
אינעם וויגל ליגט דאָס קינד
נאַקעט-בלויז, אָן ווינדעלעך..

21

א בללנקיטוני

ממש טאַקע, װי בײַ אונדז: דער דאַך פון אונדזער שטיבל איז
פון שינדעלעך, אַ וויגעלע, כאָטש אַ געבאָרגטס, אָבער אַ ויגעלע, נאָר
אָן ווינדעלעך. װי ס'איז שווער זיי צו באַקומען! אוי, וי שװער!
איין מאָל. פאַר נאַכט, ווען איך בין געקומען פון דער אַרבעט
אַהײם, האָב איך געטראָפן די טיר פאַרשלאָסן. אָנגעקלאַפּט. הער איך
דער שכנהס קינדער שרײַען אַרױס צו מיר :
-- מיר לאָזן דיך מער נישט אַרײן דורך אונדזער צימער.
-- איז װי אַרום זאָלן מיר גיין?
-- אונדז גייט דאָס נישט אָן!
קוים געפּועלט בײַ זיי. עטלעכע טעג האָט מען זיך אַזױ אויס-
געטענהט.
-- איך װעל דאָך ווינטער נישט עפענען דאָס איינציקע פענצטער,
צו גיין דורך דעם אין שטוב אַרײַן, -- האָב איך געטענהט, -- אָדער
לאָמיר זיך טוישן מיט די צימערן און איר װעט גײן דורך אונדז
ניין. דאָס ווילן זיי אויך נישט.
-- איז װאָס זאָלן מיר טאָן?
-- װער האָט געשיקט נאָך אײַך ..
די אומגליקלעכע פאַמיליע, װאָס דער מאַן און פאָטער האָט
פאַרלאָזט, האָט איר פאַרביטערונג אױיסגעלאָזט צו אונדז.
,טאָ װווהין זאָל איך גיין ?" --
האָט מײַן פרוי פאַרביטערט געזונגען. משה אושר, וועלכער האָט
דאָס געזונגען, האָט זיך זיכער נישט פאָרגעשטעלט, וויפל טרערן ס'רופט
ביי אונדז אַרױס זײַן:
;עס בענקט זיך מיר אַהיים,
אין שטעטעלע אין דעם.."
-- מאַמע, -- בעט זיך אונדזער טעכטערל, -- זינג יענץ לידעלע,
װאָס מאַכט לאַכעדיק..
-- איך קאָן נישט הײַנט... איך װעל זינגען פונעם ציגעלע:
אונטער גערשעלעס וויגעלע
שטייט אַ גאָלדן ציגעלע..

12

גורל

-- ניין, -- וינט זיך דאָס טעכטערל פנאַנדער, -- שטײט
שוין נישט.. אַ גאָלדן ציגעלע... היטלער צוגענומען..

איך האָב זי קוים אײַנגעשטילט:

-- היטלער האָט דאָס ציגעלע נישט צוגענומען.. דעם ציגעלץ
איז אָנגעװאָקסן פליגעלעך.. ס'איז געװאָרן אַ מלאכל.. פליט אַרום
און היט אֶפּ ייַדישע קינדער.. אין דער פרעמד..

פּאַרהיטן עופעלעך פון קראַנקהײיטן אי1 שווער אפילו בײַ גוטע
באַדינגונגען, בפרט אין אַזעלכע, װי מיר האָבן געלעבט. אין זעקסװאָכיקן
עלטער האָט אונדזער עופעלע באַקומען אַ הויכע טעמפּעראַטור, פיבער.
מיר האָבן עס אײַנגעטוליעט און אַװעקגעטראָגן אין שפּיטאָל. נאָך
אַ רענטגען-דורכלײַכטונג האָט דער דאָקטאָר פעסטגעשטעלט:

-- לונגען-אָנצינדונג, -- און צוגעגעבן. -- נישט פאַר זײַנע
כוחות אויסצוהאַלטן.

די פרוי ברעכט אויס אין אַ געויין:

-- אױיסגעטראָגן אין אַזעלכע שווערע באַדינגונגען... אָבער געבוירן
געװאָרן אַזאַ געזונטס...

דער דאָקטאָר נעמט עס באַטראַכטן נאָך אַ מאָל. פּלוצעם טוט ער
זיך אַ װאָרף אויף צוריק, װי אַן איבערגעשראָקענער, און נעמט זיך וישן
דאָס פּנים מיט אַ טיכל..

-- אַזאַ שגץ !4.

אָבער דאָס מײַלעכל פונעם קינד -- וי ס'װואָלט געשמײכלט:
איך בין נישט קיין שגץ... זע, מ'האָט מיר אַ ברית געפּראַװעט..

אין קורצן איז דאָס קינד געזונט געװאָרן.. ציגעלעך-מלאכימלעך
האָבן עס געהיט.

קאַפּיטל דרייצן

-- װאָס איז אַן אַרטעל? -- די פראַגע האָט אונדז געשטעלט די
;קולטראָבאָטניצע?" און גלײַך אַליײן געענטפערט -- אַרטעל איז אַ פאַר-

73

א. בלענקיטני

אייניקונג פון באַלמעלאָכעס אויף שותפותדיקע קאָאָפּעראַטיווע יסודות,
אָן עקספּלאָאַטאַציע און אונטערדריקונג... אַ שטייגער, נישט װי אין די
קאַפּיטאַליסטישע לענדער און װי ס'איז געווען בײַ אײַך אין פאַשיסטישן
פּוילן... דער אַרטעל-סטאַטוט איז פאָלגנדער..

זי האָט פאָרגעלייענט פּאַראַגראַף נאָך פּאַראַגראַף און נאָך יעדן
פּונקט געפרעגט:

-- פאַרשטאַנען? זענען דאָ פראַגן? זענען דאָ קעגנער? זענען
אַלע אײַנשטימיק ?

מיר ענטפערן, צוגעפּאַסט צו דער פּראַגע: ;ניין, ,יא"

עטלעכע שבתים אַזױ, נאָך דער אַרבעט, האָט זי מיט אונדז
געלערנט. מיר זענען דאָך עפּעס געװאָרן, מיטן צושטיין צום ערשט:
געגרינדעטן אַרטעל, אַקטיווע סאָוויעטישע בירגער.

דער אַרטעל איז באַשטאַנען פון צװיי צעכן -- שטעפּער און
שוסטער, אונטער איין אָנפירונג,. װעלכע איז פאַקטיש געװען פון די
שוסטער. מיר, די שטעפער, האָבן אויסגעפאַרטיקט די איבערטילן
לוט די מאָסן און דעם לעדער, װאָס זיי האָבן צוגעשטעלט. דוד באָרן-
שטיין איז געװען דער הױפּטמײַסטער פון די שטעפּער. ער איז געװוען
פון די ערשטע גרינדער פונעם אַרטעל, פאַרשטייענדיק, אַז זײַן פּריואַ-
טער װאַרשטאַט האָט נישט קיין עקזיסטענץ-באַרעכטיקונג -- אויף לעדער
איז געװאָרן אַ יקרות און קיין באַשטעלונגען זענען כמעט נישטאָ. פאַר
מיר איז די גרינדונג פונעם אַרטעל געקומען צו דער ריכטיקער צײַט.
איך האָב שוין אַ צײַט געאַרבעט נישט סטאַביל, סך-הכל געציילטע טעג
אין דער װאָך, אַ מאָל דאָ, אַ מאָל דאָרט. האָב איך זיך טאַקע פון די
ערשטע רעגיסטרירט. פאַר די געזעלן און לערניינגלעך, וועלכע האָבן
פריער געאַרבעט ביי דוד באָרנשטין אין װאַרשטאַט, איז דאָס אַװדאי
געווען ?אַ געווינס? -- זיי װעלן מער נישט עקספּלאָאַטירט ווערן..

האָט מען שבת נאָך דער אַרבעט געלערנט דעם סטאַטוט פון
אַרטעל.

--- אויף הײַנט װעט זיין גענוג מיטן סטאַטוט. די צוייטע טיל
וועלן מיר באַהאַנדלען דעם צוייטן שבת. גוט?

24

נורק

-- גוט. -- זענען מיר מסכים.
-- איצט וועל איך אייך פאָרלייענען אַן אַרטיקל פון אַ צײַטונג,
די צײַטונג -= אַ װײַסרוסישע, די מינסקער פפּראַװדאַ". זי האָט

געלײיענט דאָס לייט-אַרטיקל קוועגן די סקאַנדינאַװישע לענדער". זעלטן

האָט מען פאַרשטאַנען אַ װאָרט. זי האָט אַלע מאָל אַ פרעג געטאָן:
-- פאַרשטאַנען? -- און אַלע האָבן געשאָקלט מיטן קאָפּ אויף

יאָ... דער עולם האָט שוין געװאָלט איבערקומען און אַהים גיין. איך,

װי כ'האָב נישט פאַרשטאַנען די שפּראַך, האָב זיך אָבער אָנגעשטויסן,

אַז זי אַלײין פאַרשטייט נישט דאָס אַרטיקל, װײַל זי ווייסט נישט, װאָס

איז דאָס אַזױנס... סקאַנדינאַװישע לענדער.

איך האָב אַ בעט געטאָן איינעם, ער זאָל זי אַ פרעג טאָן, װאָס
איז דאָס סקאַנדינאַװישע לענדער? װוּ געפינען זיי זי ? הייבט זי אָן
פּלאָנטערן מיט דער צונג:

-- סקאַנדינאַװישע לענדער... דאָס זענען... קאַפּיטאַליסטישע.. --
און אַז קיינער פרעגט שוין נישט מער, דערקלערט זי, -- איצטער
װעלן מיר זינגען

-- ס'הייבט זיך אָן דער צוייטער טייל פון קאָנצערט. -- טוט
צמעץ אַ מורמל.

כדי אַרײַנצוברענגען אין אונדז התלהבות און פּאַטריאָטיזם צום
גרויסן נײַעם פאָטערלאַנד, װוערן אויך אײַנגעזונגען מיט אונדז לידער.
די שוסטער זענען מיינסטן טייל עלטערע ייַדן זיי חזרן אײַן צוזאַמען
מיט אַלע דאָס ליד ;קאַטיושאַ?..

-- פאַר װאָס זינגט איר דאָס ליד קרעכצנדיק? -- זאָגט זי צו
אַ ייַדן, וועלכער דערמאָנט מיר אין יונהלע שמש פון אַ שטעטל ערגעץ
אין פּױילן, -- מע דאַרף עס זינגען פריילעך, מוטיק.

ער פאַרלירט זיך נישט און ענטפערט גלײַך:

-- די שטימע האָט זיך בײַ מיר געענדערט. אין די יונגע יאָרן
פלעג איך זינגען שיין.. און קרעכצן קרעכץ איך, פאַר װאָס איר האָט
אונדז נישט באַפּרײַט מיט צװאַנציק יאָר צוריק און געלאָזט אונדז זיך

75

א בלענקיסני

מאַטערן אַלע יאָרן ביי די פּאָליאַקן.. זע, װי איך בין בײַ זיי גראָ
געװאָרן...

דער עולם האַלט זיך אײַן, נישט אויסצושיסן מיט אַ געלעכטער,
און מע זינגט װײַטער. נאָכן פאַרענדיקן דאָס געזאַנג, װוען ס'בלײַבן
איבער נאָר עטלעכע, זאָגט ער:

-- ענדלעך פּטור געװאָרן! װאָלט דען נישט גלײַכער געװען
מע זאָל מיך לאָזן גיין אין בית-מדרש זאָגן אַ פּאָר קאַפּיטלעך תהלים,
לערנען אַ פּרק משניות ? אָנשטאָט זמירות דאַרף איך זינגען ,קאַטישאַ"?

-- זעט איר, -- רופט זיך אָפּ אַ צווייטער שוסטער, -- און דוד
באָרנשטײין גייט גלייך נאָך דער אַרבעט אַװעק.

-- ער איז דער איינציקער בײַ אונדז אין אַרטעל, װאָס בײַ אים
איז דער שבת הײיליק. -- װאַרפט צו אַ דריטער.

און ס'גייט אַװעק אַ שמועס ועגן דוד באָרנשטיינס אויפפירונג.
שבת דאַװנט ער מיטן ערשטן מנין און באַװײַזט אָפּצועסן די שבת-
דיקע סעודה. דעונאָך טוט ער זיך איבער אין די אַרבעט-בגדים און
קומט צו דער אַרבעט. אָפּגעאַרבעט, גייט ער שנעל אַהײם, טוט אָן
צוריק די שבתדיקע מלבושים און ס'איז בײַ אים וייטער שבת ביז
נאָך הבדלה.

-- דעם צווייטן שבת װעל איך אויך אַזױ טון. -- רופט זיך אָפּ
,יונהלע שמש".

ווען כ'דערצייל שפּעטער דוד באָרנשטיינען װעגן דעם שמועס,
שמייכלט ער:

-- זאָלן זיי נאָכטאָן. אָבער אַ סך פון זיי שעמען זיך דאָך מיט
ייַדישקײיט און פאַרוויקלען עס אין.. שמאַטעס. -- און דערבײַ דערציילט
ער מיר אַן אַנעקדאָט. --- צוויי בטלנים אין בית-מדרש האָבן געשמועסט
וועגן ראָטשילדס רײַכטום:

-- זאָג מיר, אויב ער איז טאַקע אַזױ רײַך, איז װאָס פאַר אַ שיך
טראָגט ער!

--- זיכער גאָלדענע.

76

בּוררל

-- און אַז סע רעגנט אין דרויסן, ווערן זיי דאָך שמוציק פון
דער בלאָטע?

-- װיקלט ער זיי אַרום מיט שמאַטעס,

-- זעט מען זיי דאָך נישט אַרױס?

-- מאַכט ער לעכער אין די שמאַטעס, מע זאָל זיי אַרױסזען.

-- רינט דאָך די בלאָטע אַרײַן דורך די לעכער?

-- פאַרשטאָפּט ער די לעכער מיט ויעכעטשעס שטרי. -- און
באָרנשטײן גיט צו:

-- נאָר בטלנישע קעפּ האַלטן, אַז גאָלדענע שיך דאַרף מען
וויקלען אין שמאַטעס.. מיט ייִדישקײיט דאַרף מען זיך נישט שעמען
און װײַל דו ביסט נישט קיין פרומער ייַד, חזר איך דיר איבער:
מיט ייַדישקייט דאַרף מען זיך נישט שעמען זאָלסט עס שטענדיק
געדענקען.

-- כ'האָב עס שטענדיק געדענקט. אומעטום, װוּהין דער גורל
האָט אונדז נישט פאַריאָגט, האָב איך דערקלערט קלאָר און אָפן אַז
בק (א ייה

אָבער אין װאָס באַשטײט מײַן ייַדישקייט, קאָן איך זיך אין דעם
מאָמענט נישט פונאַנדערפּלאָנטערן -- דער קאָפּ איז מיר פאַרנומען מיט
די חשבונות פונעם אַרטעל..

ס'איז שוין געװוען העכער אַ חודש װי מע האָט געאַרבעט, און
קיין געלט קוקט מען נישט אָן. אמת, מיר האָבן באַקומען אַקאָנטאָ,
אָבער דאָס איז דאָך אַ קליינער פּראָצענט פון דעם, װאָס מע דאַרף
באַקומען. ס'האָבן זיך אָנגעהויבן זוכענישן און קאָנטראָלן -- ס'זענען
נישט פאַרשריבן די אַלע אייבערטיילן, װאָס מיר האָבן געמאַכט, בלויז
אַ קליינער טייל פון זיי. די בוכהאַלטעריע האָט אָנגעהויבן אַרבעטן מיט
אַ פאַרשפּעטיקונג און נישט װי געהעריק. װײַזט אויס, אַז מע האָט
פאַרשיידענע פּערזאָנען געטײילט ,מתנות", און גלאַט נישט אַרײַנג-
שריבן. פאַר אַ סך איז דאָס נישט געװען װיכטיק, װװײַל דער אַרטעל
איז פאַר זיי געווען בלויז אַ פאָרהאַנג, צו פאַרשטעלן זייערע פּריװאַטע

דד

א. בלענקיטני

פאַרדינסטן. אָבער פאַר מיר איז ער געװען דער איינציקער מקור פאַר
אונדזער חיונה. איך האָב אָנגעהױבן דערפילן ,גלײַכהײט? פון אַלץ
מיטגלידער אין אַרטעל, װוּ ס'זענען נישטאָ קיין אונטערדריקער און
אונטערדריקטע... דערװײַל האָב איך געבאָרגט עטלעכע גילדן בײַ דוד
באָרנשטיין אויף האָבן איבערצוקומען.

קאַפּיטל פערצן

ס'האָט זיך דערנענטערט דער פרילינג. ס'איז מיטן מערץ. די
פרעסט, װאָס האָבן אָנגעהאַלטן כמעט אָן איבעררײַס העכער דרײַ חדשים
זענען פאַרשװונדן. ס'האָבן אָנגעהױבן בלאָזן ‏ די ערשטע װאַרעמע
ווינטלעך. דער שניי האָט זיך ביסלעכװײַז צעשמאָלצן. די זונשטראַלן האָבן
גענומען װאַרעמען, און דער עולם האָט אָנגעהויבן אַראָפּװאַרפן פון זיך
די גראָבע פוטערס און װאַטאָווקעס. נאָר איך מיט מײַן פרוי האָבן נישט
נייטיק געהאַט צו טוישן די מלבושים -- אונדזערע מאַנטלען זענען גוט
געווען אויך אין אַ װואַרעמען װועטער. די דרויסנדקיע פרייד האָט פאַר-
לײַכטערט די אינערלעכע צרות.

ס'איז פאָרגעקומען אַן אַלגעמײינע רעגיסטראַציע אויף צו באַקומען
פּאַספּאָרטן. זענען מיר געװען פון די ערשטע צו גיין זיך רעגיסטרירף
זינט די דײַטשן האָבן אונדז פון אַלץ באַרויבט און די דאָקומענטן צעריסן,
האָב איך זיך געפילט װי אַ לעבעדיקער מת. ס'האָט אונדז דערנידעריקט
און באַלײדיקט, װאָס יעדער קאָן קוקן אויף אונדז מיט חשד. איצט, אַז
מיר װעלן באַקומען די פּאַספּאָרטן, װעלן מיר זומער נאָך אַ מאָל
פּרוּוון פאָרן קיין ראַטנפאַרבאַנד, װוּ מיר װעלן זײַן גלײַכע בירגער מיט
אַלע, -- מ'האָט דאָך אונדז בײַ דער גרענעץ צוגעזאָגט..

די קולטור-אַרבעט, װאָס איז יענעם וינטער געפירט געװאָרן
אין גלובאָק, װי אין אַנדערע שטעט און שטעטלעך, האָט אָנגענומען
װאָס װײַטער אַלץ אַ גרעסערן פאַרנעם. אינעם קולטור-הויז זענען

78

גורהל

פאָרגעקומען ליטעראַרישע אָװנטן, אַרױיסטרעטונגען פון קינסטלער. ס'זענען
געשאַפן געװאָרן ספּאָרט-און קולטור-קרייזן, קורסן פאַר אַנאַלפאַבעטן
און אַזױ װײַטער. די יוגנט האָט זיך געריסן צו דער קולטור:אַרבעט.
זי האָט געגלייבט, אַז זי װעט איצט אַ סך מער געניסן אין דער ייִַדישער
שפּראַך, איידער פריער דאָרט אין פּױלן. און ס'איז ווירקלעך אַזױ
געווען.

איך מיט מײַן פרוי זענען אָבער געווען אַזױ צוגעבונדן צו די
שטוב-צרות, אַז סאיז אונדז נישט געלעגן אין זינען צו גיין אויף
ליטעראַרישע אָװונטן, אַװדאי נישט אויף פאַרװײַלונגס-אָװונטן, אָדער אין
טעאַטער. מיר האָבן אָבער נישט געקאָנט בײַשטײן דעם נסיון אַדורכצו-
לאָזץ דעם קאָנצערט- און רעציטאַציע-אָװנט פון דעם קינסטלער-פּאָרל
יוסף קאַמיען מיט זײַן פרוי נאַדיע קאַרעני. קאַמיענס רעפּערטואַר
איז באַשטאַנען ס'רוב פון דער הומאָריסטישער ייַדישער ליטעראַטור:
שלום עליכם, משה נאַדיר, דער טונקעלער און אַנדערע. קאַרעני האָט
געזונגען אַ ריי פון די שענסטע ייַדישע פאָלקסלידער. די באַגײַסטערונג
פונעם עולם איז געווען אין-לשער. דער עולם האָט געשטורעמט מיט
געלעכטער און אָװאַציעס. און מיר זענען מיטגעריסן געװאָרן און האָבן
מיטגעלאַכט מיטן פריידיקן עולם. מיר זענען אויף אַ משך פון עטלעכע
שעה אַרײַנגעפירט געװאָרן אין אַן אַנדער װעלט, װאָס מיר האָבן שין
געהאַט פאַרגעסן, אַז אַזאַ. האָט עקזיסטירט.. װי לאַנג האָבן מיר
שוין קיין שמייכל נישט געגעבן?.. דאַכט זיך, אַז אַ סך יאָרן זענען
שוין אַריבער זינט מיר האָבן געזען אַ ייִדישע פאָרשטעלונג, געהערט
אַ ייִדישן קאָנצערט. ס'גלייבט זיך קוים, אַז נישט מער װי מיט זיבן
חדשים צוריק... װי איז דאָס מעגלעך? -- פרעגן מיר זיך -- אַז אין
אַזאַ קורצער צײַט האָבן מיר דורכגעמאַכט אַזױ פיל צרות און פּײַן און
פיל מאָל ניצול געװאָרן פון טױט?.. אָבער אַזױי איז עס, און מיר
פרייען זיך מיט מיטן פרײידיק-צעשטורעמטן עולם, יוגנטלעכע און
עלטערע. (אַ ליכטיקן גן-עדן זאָלט איר האָבן, יוסף קאַמיען און נאַדיע
קאַרעני, פאַר דער גרויסער פרייד, װאָס איר האָט אונדז דעמאָלט פאַר-
שאַפט !).

79

א. בלענקיטני

אויף מאָרגן, בײַ דער אַרבעט, רוימט מיר אײַן אין אויער איינער
פון די שוסטער: |

-- ער האָט עס גוט געמאַכט, דער אַרטיסט.

- זיכער, -- ענטפער איך אים, -- ער איז דאָך אַ גרויסער
קינסטלער בײַ ייַדן

-- ניין, נישט דאָס מיין איך, -- שמיכלט ער, -- איך טיין,
װי קונציק ער האָט אַרײַנגענומען אין פּראָגראַס טונקעלערס הומאָ-
רעסקעס...

-- פאַר װאָס האַלטסטו, אַז ער האָט עס מיט אַ אקונץ" אַרײַנ-
גענאַרט ?

-- כ'זע, אַז דו האָסט נישט פאַרשטאַנען,. -- לאַכט ער זיך
פונאַנדער, -- פאַרן רעציטירן טונקעלערס ;גנבה" האָסטו געהערט,
װי ער האָט געמאָלדן, אַז דאָס איז אַ בילדל פון די פּוילישע מלוכה-
באַאַמטע... און װי טרעפלעך דאָס איז צוגעפּאַסט פאַר אונדזערע..
;גנבעט יאַנעק, גנבעט פּראַנעק', -- אוי, װי טרעפלעך!

--- האַלטסטו, אַז אויך אין ראַטנפאַרבאַנד איז דאָ גנבה? --
פרעג איך.

ער קוקט מיך אָן, װי כ'װואָלט געקומען פון אַן אַנדער װועלט:

-- װאָס ? זעסט נישט, װאָס עס טוט זיך בײַ אונדז אין אַרטצל?
דווקא מצד די סאָוויעטישע פאָרשטייער ? און אומעטום אין די פאַר-
נומענע געביטן?

-- ניין, -- ענטפער איך. -- פאַר די עטלעכע מאָנאַטן, װאָס איך
בין אויף דער סאָוויעטישער זײַט, האָב איך נאָך רעכט נישט גערעדט
מיט קיין סאָוויעטישן מענטשן.

אָבער אין האַרץ האָט מיר געפּיקט זײַן דערמאָנען אונדזער
אַרטעל: ווער וייסט, צי ס'זענען נישט פאַרפאַלן מײַנע פּאָר רובל,
די שװוער אױסגעהאָרעװועטע.

-- און האָסט געהערט, װי ער האָט דעקלאַמירט וועגן די געסט?
-- שמייכלט ער, -- איז עס נישט צוגעפּאַסט פאַר ;אונדזערע".
.גייען געסט, קומען געסט, געסט! געסט! אַז קומען זאָל אויף זײי

80

נור?

אַ פּעסט !'... קוק אָן אונדזער קולטראָבאָטניצע. געקומען אַ שיקסל אַן
אױיסגעדאַרטס, אַ באָרװעס, מיט אויסגעריבענע װאָילעקעס, און זע נאָר,
וי זי האָט זיך עס אױסגעפּאַשעט פאַר די עטלעכע װאָכן -= װי אַ חזיר וּ
מיט אונדז לערנט זי דעם סטאַטוט פון אַרטעל, און זיך האָט זי שין
פאַרזאָרגט מיט אַ האַלב טוץ פאַרשיידענע שוכװאַרג, און אין שנײַדער-
אַרטעל -- מיט אַ טוץ קלידלעך. ,גייען געסט.."

-- הער, -- זאָג איך אים צום סוף, -- ער ס'האָט צוגעזען
די דײַטשישע מערדערײַען, טאָר נישט זוכן קיין חסרונות אין דער
ראַטנמאַכט. און אויב ס'זענען דאָ גנבים צװישן פאָלק, איז די ראַטנמאַכט
שולדיק ?

-- שתי כפּרות ביום אחד.. -- טוט ער אַ זאָג.

איך האָב אים געלאָזט שטיין און מער נישט געװאָלט רעדן מיט
אים וועגן דעם. מאַלע װאָס איינער פּלאַפּלט דאָרט! אַז הינטער די אויגן
פון דער מאַכט װערן אָפּגעטאָן מיאוסע זאַכן, האָב איך אַלין צוגעזען,
אָבער װאָס איז די מאַכט דערין שולדיק? דער רעסטאָראַן פון אונדזער
באַלעבאָס, בײַ וועלכן מיר האָבן געװוינט, איז שטענדיק געפּאַקט געווען
מיט רױטאַרמײער. איך פלעג זען, וי אין אַ זײַטיק צימערל גיסט ער
אָן דעם רױטאַרמײער אַ גלאָז בראָנפן -- פון אייגענער אויסאַרבעטונג
מסתם -- יענער קערט זי מיט אין מאָל אַרײַן אין האַלדז, קיין קרים
זיך נישט געטאָן, גייט אַרײַן אין עסצימער און זעצט זיך צו צום טיש
פאַרבײַסן. אַזױ כמעט אַלע געסט-רױטאַרמײער.. פלעג איך טראַכטן:
ער מאַכט זיי דאָך פאַר שיכורים, כאָטש די סאָוויעטנמאַכט האָט זי
שוין זיכער פון לאַנג אָפּגעװױנט פון שיכרות... איין מאָל איז מיר אַפילו
אַרויף אויפן זינען, אַז ס'איז כדאי צו מעלדן װעגן דעם אין דער מיליץ.
כ'האָב אָבער נישט געהאַט קיין האַרץ דאָס צו טאָן, װײַל סײַ דער
באַלעבאָס און סײי זײַן פרוי האָבן נישט איין מאָל אונדז אַ סך געהאָלפן.
דאָס האָלץ, װאָס מיר האָבן באַקומען צוגעטיילט פון דער שטאָט-
פאַרװואַלטונג, איז געװוען נאָר װאָס פון װאַלד אויסגעהאַקט און נישט
טויגלעך צום באַלדיקן הייצן דערמיט, האָבן זיי מיר געגעבן דעם שליסל
פון זייער האָלצקאַמער און דערלויבט צו נעמען פון דאָרט טרוקן האָלץ,

81

אי בלצנקיטני

וויפל מיר דאַרפן; אַ דאַנק דעם האָבן מיר קיין קעלט נישט געליטן
פיינע מענטשן, -- װי זשע טוט מען זי אָפּ אַ רעה? פון דעסטװעגן האָב
איך דערפילט אַ דערלייכטערונג, װען מיליציאַנטן זענען געקומען און
געמאַכט אַ רעוויזיע. װײַזט אויס, אַז די טרינקערס אַלין האָבן געמסרט.
פון דעמאָלט אָן האָב איך מער שוין נישט געזע, מע זאָל דאָרט געבן
צו שיכורן רױטאַרמײער, און כ'האָב זיך באַרויַקט...

קאַפּיטל פופצן

ס'איז געקומען דער טערמין פון אָפּנעמען די פּאַספּאָרטן

-- דאָ באַקומט איר אַ פּאַספּאָרט אויף פינף יאָר, -- דערקלערט
אונדז דער באַאַמטער.

עס נעמט מיך דורך אַ פרייד: ענדלעך דערלעבט! אָבער דער
באַאַמטער ציט װײַטער:

-- אין משך פון צען טעג מוזט איר פאַרלאָזן גלובאָק. דאָ איז
זעכציק קילאָמעטער פון דער גרענעץ, און איר טאָרט נישט ווינען ביז
הונדערט קילאָמעטער פון דער גרענעץ, אויך נישט אין די אָבלאַסטניע
שטעט... אויב איר װעט אַליין נישט אַרױספאָרן, -- גיט ער צו שטיל, --
יקאָנט איר אַ מאָל פאָרן אין אַ צווייטער ריכטונגי.

אונדזערע פּאַספּאָרטן זענען געװען מיטן פּאַראַגראַף 11 (נישט
זיכערער עלעמענט), און מיין טרוים צו װערן אַ בירגער מיט אַלע
גלײַך איז אויסגערונען. און דאָס מוון װײַטער נע-ונד זײַן מיט די
'קינדער איז געוען פאַר אות"ז אַ קאַטאַסטראָפע.

איך האָב געמאָלדן אין אַרטעל, אַז איך מוז זיך באַפּרײַען פון דער
אַרבעט, געבעטן מאַכן מײַן חשבון און מיר באַצאָלן. אָבער אין דער
בוכהאַלטעריע איז אַ פּלאָנטער און מע זאָגט מיר צו.. נאָכצוקאָנטראָ-
לירן. דוד באָרנשטיין, דער פאַראַנטװאָרטלעכער פאַרן שטעפּער:װאַר-
שטאַט האָט געפילט די עוולה, װאָס די אַרטעל-אָנפירונג איז קעגן אונדז

82

גורל

באַגאַנגען און װי דאָס װעט זיך אויסװירקן איף מיר. האָט ער מיך
פאַרבעטן צוֹ זיך אין שטוב.

-- אין משך פון יאָרן זענען בײַ מיר געבליבן אַ סך שטיקלעך
לעדער, גיב איך זי דיר אַװעק. דו װעסט שוין עפעס מאַכן פון זיי.
אויב דו װילסט, נוץ אס די עטלעכע טעג, װאָס דו קאָנסט נאָך דאָ
פאַרבלײַבן. קאָנסט עפּעס אױיספאַרטיקן אויף מײַן ניימאַשין בײַ מיר אין
דער היים, דאָס װעט דיר צו נוץ קומען

איך האָב אים באַדאַנקט און טאַקע אויסגענוצט די געלעגנהייט --
מיט מײַן גאַנצן טאַלאַנט אויסגעקאָמבינירט פון די שטיקעלעך לעדער
עפּעס אויסצופאַרטיקן, װאָס װעט מיר זײַן אַ װויכטיקע שטיצע אויף מײַן
נײַעם װאַנדערװעג. אַ שאָד, װאָס די צײַט איז קורץ. געציילטע טעג.

פרײַטיק אין דער פרי, איך זיץ בײַ באָרנשטײנען און ניי אויף
דער מאַשין, דערהער איך פּלוצעם דעם באַלעבאָס דערשראָקן קול:

-- קום שנעלער אין אַרטעל. ס'איז דאָרט אַ גאַנצער טומל צוליב
דיר. זיי דראָען מיט מיליץ.. פרעג איצט נישט קיין שאלות און קום
גלײַך !

מ'האָט מיך דאָרט באַגעגנט מיט חוזק-שמייכעלעך:

-- מ'האָט דיך געפּאַקט, ברודערקע!

-- װוּ ביסטו דאָס פאַרפאַלן געװאָרן? -- פרעגט מיך דער
פּרעזעס, און סע שיטן זיך פראַגן:

-- פאַר װאָס האָסטו פאַרלאָזט די אַרבעט?

-- װאָס פאַר אַ פאַבריקל האָסטו דאָרט געעפנט?

-- פון װאָס פאַר אַ לעדער ?

-- װאָס פאַר אַ שותפות האָסטו געמאַכט מיט דוד באָרנשטיינען!

-- איך האָב דאָך געמאָלדן, אַז איך באַפּרײַ זיך פון דער אַרבעט,
װײַל איך דאַרף זיך צוגרייטן אַװעקצופאָרן..

== אזוי . טצוגרייטן זיך 2

און אַלע מײַנע פאַרענטפערונגען זענען געװוען אַרױסגעװאָרפן
שבת פאַר נאַכט האָט מען מיר געמאָלדן, אַז מאָרגן (אָפּרוטאָג) װעט אין
אַרטעל פאָרקומען אַ געריכט-אויספאָרשונג. ס'וועלן בײַזײַן פאָרשטײיער

83

א. כבלענמקלטוי

פון דער אַרטעלן-צענטראַלע. די נאַכט האָט מיך דער שלאָף געמיטן
מײַנע געדאַנקען האָבן זיך געפּלאָנטערט צװישן דרימל און װאַך זײַן.
ס'האָבן מיך געפּײַניקט חלומות. ערשט צװאַמען מיט דער פינצטערניש
זענען זיי פאַרשװוּנדן.

דער משפט האָט נישט לאַנג געדויערט. איך האָב געבראַכט פאַרן
געריכט דעם ;מאַטעריאַל", אויף װעלכן איך האָב געאַרבעט.

-- אָבער פאַר װאָס האָסטו פאַרלאָזט דעם אַרטעל און גענומען
זיך צו פּריװאַטער אַרבעט? -- האָט מיך געפרעגט דער פאָרזיצער.

-- װײַל כ'מוז שוין הײַנט אַװעקפאָרן און האָב נישט איף
הוצאות. דאָ האָט מען מיר פאַר מײַן אַרבעט נישט באַצאָלט..

איך בין באַפּרײַט געװאָרן פון יעדן חשד. האָב בלויז באַקומען
אַ פאָרװוּרף פאַר פאַרלאָזן די אַרבעט מיט דרײַ טעג פריער.

-- דו דאַרפסט גומל בענטשן, -- האָט מיר שפּעטער געזאָגט מײַן
באַקאַנטער שוסטער, -- װײַל װאָס װאָלסטו געטאָן, ווען זי גיבן דאָס
איבער אויף אויספאָרשונג דער מיליץ?

-- װאָלט איך דאָרט פעסטגעשטעלט די גנבות, װאָס זיי באַגײען
אַלײן.

-- האָסט אַ טעות, נישט די אַרטעל-פירער האָבן געגנבעט, נאָר
אונדזערע ;געסט" האָבן באַקומען ,מתנות"... דערװײַל װאָלט מען דיך
געפאָרשט עטלעכע חדשים, און װוּ װאָלטן אַהינגעקומען דײַן פרוי און
קינדער ? ׂ

נישט געקוקט אױיף אונדזערע צרות, האָבן מיר נישט געהאַט
קיין האַרץ צו האָבן טענות צום שטעטעלע גלובאָק, ווּ אונדזער זונעלע
איז געבוירן געװאָרן.

-- װוּהין זשע פאָרן מיר? -- פרעגט מיך מײַן פרױ.

-- פון צרות זאָלן מיר אַזױ וויסן. דערװײַל פאָרן מיר צו דער
ערשטער סטאַציע, קיין באַראַנאָויטש.

פאָרט מען. נאָר שוין מיט אַ פּאַסאַזשיר-צוג. װוער ס'איז נאָך
נישט געפאָרן אין די ענגע לאַסטװאַגאָנעס, קאָן זיכער נישט פילן, וי
לייכט ס'איז אונדז אַדורך דער װעג.

84

גורהל

-- װאָס טוט איר דאָ? -- פרעגן אונדז פּולטוסקער באַקאַנטע
פרויען, באַגעגענענדיק אונדז אויף דער סטאַציע באַראַנאָװיטש.

-- מיר זוכן אַ מקום-מקלט.

--- מיר וווינען אין לאַכאָװיטש, -- זאָגט איינע, -- ס'איז נישט
װײַט פון דאַנען. ס'זענען דאָרט דאָ אַ סך פּולטוסקער. נאָר מיט אַרבעט
און פּרנסה איז שווער.

-- און מיט אַ דירה? -- פרעג איך.

-- פאַר געלט קאָן מען באַקומען. -- ענטפערט זי, און מיר זענען
שוין גרייט געװען דאָ זיך אָפּצושטעלן, אָבער מיר איז אײַנגעפאַלן
אַ זאָג צו טאָן, אַז נעבן סאַרנע געפינט זיך דאָס געבורטשטעטל פון
מיינעם אַ חבר.

-- סאַרנע איז אַ פײַן שטעטל, -- האָט איינע אַ זאָג געטאָ --
ווען איר װאָלט געקאַנט דאָרט זיך אײַנאָרדענען, איז סאַרנע בעסער
פאַר לאַכאָװיטש.

אויפן צווייטן טאָג זענען מיר שוין געװוען אין סאַרנע. איך האָב
געשפּאַצירט איבער די ריינע געסלעך, באַטראַכט דאָס שטעטל. די סוף
אַפּריל-ריחות פון בעז- און אַקאַציע:בײימער האָבן מיך פאַרשיכורט. פון
זייערע בלעטער האָבן אַראָפּגעגלאַנצט טױ-טראָפּנס, און די זונשטראַלן
האָבן זיך געשפּיגלט אין זי און אויסגעשמעקט זײערע כישופדיקע
ריחות. דאָס שטעטל איז געװוען אײַנגעהילט אין גרינס און שמעקנדיקע
בלומען. איך האָב זיך דערזען בײַם שטאָטפּאַרק. אַרבעטער האָבן דאָ
געגרייט גרויסע פּלאַקאַטן און טראַנספּאַראַנטן. בילדער פון דער סאָוויע-
טישער רעגירונג מיט חבר סטאַלין בראש האָבן פאַרנומען די גאַנצע
ווענט פון הײַזער. מ'האָט זיך געגרייט צו די מאַי-פייערונגען, די ערשטע
דאָ אונטער דער סאָוויעטישער הערשאַפט.

-- קאָן מען קריגן דאָ אין שטעטל אַן אָרט, װווּ צײַטװײַליק
אײַנצואָרדענען אַ פאַמיליע? -- האָב איך זיך אַ ווענד געטאָן צו איינעם
פון די אַרבעטער.

-- אין בית-מדרש געפינען זיך בעזשענצעס. -- האָט מען מיר
אָנגעוויזן דעם וועג אהין צו.

85

א. בלענקיטני

אין קריגסצײַט איז דער בית-מדרש געווען דער אַדרעס פון אַ סך
ייִדישע פּליטים. דאָ איז געווען די הױיפּטקװאַרטיר פון די פּליטים אין
די מערב-געביטן, דאָ האָט מען געקאָנט זיך צעשפּרײטן מיט די קלומיקעס
און דעם גאַנצן ,פאַרמעגן", אויסרוען זיך אױיף די האַרטע בענק אוך
טישן און זֹיך באַגעגענען צופעליק מיט באַקאַנטע. די מענטשן האָבן
זיך אײַנגעשפּאָרט דירהיגעלט און צו יעדער צײַט זיך דערװוּסט נײַעס
פון די גרענעץ-שטעטלעך. האָב אויך איך, צום ערשטן מאָל פאַר דער
גאַנצער צייט, זיך אײַנגעאָרדנט דאָ מיט דער פאַמיליע.

ערשט דאָ האָב איך זיך דערװוּסט וועגן דעם גיהנום אין אקיינעמס
לאַנד" -- דעם ליידיקן שטח פונעם גרענעץ-פּאַס, װוּ ס'האָבן זיך געפונען
די פאַרשפּעטיקטע פּליטים, די סאָוויעטישע װאַך לאָזט זיי נישט אַדורך
און צום דײַטש האָבן זיי מורא זיך צוריקצוקערן; וועגן יידן, װאָס
שמוגלען די גרענעץ קיין ווילנע, מיט דער האָפענונג צו עמיגרירן פון
דאָרט מעבר-לים. נייעסן. נייעסן.

קאַפּיטל זעכצן

די צײַט שטייט נישט. גוטע צײַטן לויפן שנעל אַריבער. ס'זענען
שוין פּאַרבײַ דרײַ חדשים זינט מיר זענען געװאָרן סאַרנער תושבים, --
איך האָב זיך דערין דערמאָנט בײַם באַקומען אַ בריוו פון אונדזער
פּרײַנט דוד באָרנשטיין. איך און מײַן פרוי האָבן אים געלייענט אין איין
אָטעם,

-- זע, -- האָב איך געזאָגט צו מײַן פרוי. -- אַ פרעמדער, און
איז געװאָרן אַ טייל פון אונדזער משפּחה, -- און נאָך אַ מאָל גענומען
לייענען דעם בריוו:

;טײַערער פריינד... דער בריוו זאָל אײַך טרעפן אי"ה בײַם
געזונט. ס'איז שוין באַלד צװיי חדשים, װי כ'האָב דערהאַלטן דײַן
ענטפער אויפן בריוו מיטן אַרטעל-טשעק, װאָס כ'האָב פאַר דיר באַקומען.
מ'איז דאָ אָבער אַזױ פאַריאָגט, אַז כ'האָב דיר ביז איצט נישט געקאָנט

6

בורש

שרײַבן. כ'בין זייער נײַגעריק צו ויסן, װאָס ס'הערט זיך בײַ אײַך
מיטן געזונט און מיט פרנסה? באַזונדערס, װאָס מאַכט ,מײַן" זונעלע
גרשון. עֹר מוז שוין זײַן אַ גרויסער בחור, קיין עין-הרע. בײַ אונדז
איז פאָרגעקומען אַן ענדערונג צום גוטן. די ווילנער זענען צוריק אַהיים.
געפאָרן. די איבעריקע קליינע צאָל פּליטים האָבן זיך אײַנגעאָרדנט. זי
זענען נישט אַװעקגעפאָרן און מע האָט זיי נישט געטאָן קיין שלעכטס.
איצט, נאָכן אײַנגלידערן ליטע, לאַטװיע און עסטאָניע אין ראַטנפאַרבאַנד,
מעגן שוין אַלע פּליטים וווינען בײַ אונדז. װאָלט איך גערן אײַך געזען.
ווען איר קומט צוריק און אָרדנט זיך אײַן דאָ. קומט און באַזעצט
אײַך צוריק אין גלובאָק. די בעסטע גרוסן פאַר דײַן פרוי און קינדער.
געזונט און פּרנסה ווינטשט אײַך אײַער פרײַנד דוד באָרנשטײין.

איך האָב זיך גלײַך אַװעקגעזעצט און אָנגעשריבן אַן ענטפער:

;טייערער פריינד דוד באָרנשטין און פאַמיליע, אײַער בריו.
װאָס איז געשריבן מיט אַזױ פיל פּרײַנדשאַפט און געטרײַשאַפּט, האָט
מיך און מײַן פרוי גערירט ביז טרערן. קיין שום נאָענטער קרוב װאָלט
נישט געדאַרפט זיך מער פאַראינטערעסירן און אַרױסװײַזן אַזױ פיל
איבערגעגעבנקייט, װי איר טוט דאָס. דאַנקען מיר אײַך מיטן גאַנצן
האַרצן און ווינטשן אייך לאַנגע געזונטע יאָרן מיט אײַער פאַמיליע.

;מיר דאָ זענען אַלע, ב"ה, געזונט און גליקלעך מיט אונדזער
אײנאָרדענען זיך אין סאַרנע, הגם אויך דאָ קוקט מען איף אונדז,
בעזשענצעס, װי אויף מענטשן פון צוייטער מדרגה. אָבער מיר נעמען
זיך נישט איבער פון דעם. מיר זענען דאָ מיט לײַטן גלײַך.

;נאָכן באַקומען דורך אײַך דעם חוב פונעם אַרטעל און אויך
אַ קאָמפּענסאַציע פאַרן מוזן פאַרלאָזץ אים, האָבן מיר געהאַט צו
שטײַער אויף אַ וווינונג. מיר האָבן געדונגען בײַ אַן אַלטער פרוי איינס
פון אירע צוויי צימערלעך, אין ועלכע זי האָט געװוינט אַן אינזאַמע.
אויך איר איז פריילעכער געװאָרן מיט אונדז און זי העלפט אונדז אַפּילו
צו מיטן פאַרוויגן גרשונען.

,ס'איז דאָ אױספאַרקויפט געװאָרן פאַרשיידן מעבל פון די אַרױס-
געשיקטע פּוילישע קאָסאַדניקעס?, האָבן ‏ מיר פאַר קליינעם געלט

עי

א. בלפנקיטני

אײַנגעקויפט אַלעס נייטיקע, װאָס ס'פאָדערט זיך אין אַ שטוב: בעטן
מיט מאַטראַצן, צוויי קישנס, צויי װאַטענע קאָלדרעס, אַ טיש מיט
געבעטע פאָטעלן, און מיר וווינען איצט, װי די ,פּריצים". פּרנסה, ב"ה,
איז דאָ, הלוואי, סע זאָל אונדז נאָר נישט פאַרשטערט װערף

;דעם ערשטן אָנהייב האָב איך געמאַכט מיט אײַערע שטיקלעך
לעדער-אָפּפאַל. אַזױ װי קיין שום שוסטער האָט נישט געװאָלט קויפן
די געמאַכטע אויבערטײילן אויף די זומערדיקע סאַנדאַלעטן, וועלכע
איך האָב געמאַכט נאָך בײַ אײַך אין שטוב, האָב איך זיך פאַרשאַפט
אַלט וייך לעדער פון שטיװל-כאָליעװעס און איף אַ געבאָרגטער
ניימאַשין צוגענייט פון זיי זוילן. ס'איז אַװעק אַ גאַנג. אין משך פון
דער ערשטער װאָך האָב איך אַלץ אאַװעקגעפּטרט". דעמאָלט בין איך
אַװעק אינעם איינציקן שטעפּער-אַרטעל, זיי זאָלן מיך צונעמען צו דער
אַרבעט. האָבן זיי געטענהט, אַז זיי האָבן נישט גענוג אַרבעט פאַר זיך
אַלין. דאָ האָב איך באַמערקט ליגן אין אַ צוייט צימער אַ באַרג מיסט
פון אָפּפאַלישטיקלעך, טו איך זי אַַ פרעג, צו װאָס זיי דאַרפן דאָס
האַלטן ?

-- מיר האָבן ביז היינט נישט געהאַט קיין מעגלעכקײט עס
אַרױסצופירן. מיר מוזן אױיסגראָבן אַ גרוב אויפן הויף און עס באַגראָבן

-- גיט עס מיר, װעל איך האָבן מיט װאָס צו קאָכן.

-- סע שטינקט דאָך בײַם ברענען

-- נישקשה. בײַ מיר איז אַ גוטער אוון, וועלכער רײיכערט
נישט.

-- טאָ נעמט עס נאָך הײַנט צו פון דאַנען

האָב איך עס צוגענומען. זי האָבן נאָך אויסגעליידיקט די שופלאָדן
פון פאַרשיידענע אָפּפאַלישטיקלעך און מיר צוגעגעבן. פון די פינף
אָנגעפילטע זעק, װאָס איך האָב באַקומען, האָב איך געהאַט דרײַ מיט
שטיקלעך לעדער צום נוצן. און ביז היינטיקן טאָג האָב איך נאָך פון
דעם פּרנסה. איך באַקלײד מיט אַזעלכע זומער:סאַנדאַלן נישט נאָר
די סאַרנער תושבים, נאָר אויך געקומענע דאַמען פון יענער זײַט..
| ,אמת, קיין גרויסע אָפּשפּאָרונגען קאָן איך נאָך פון דעם נישט

בורל

מאַכן. אָבער, דער עיקר, ס'איז דאָ אויף אַלעם נײטיקסטן אויך פאַר
די קינדער. פון דעם קאָנט איר פאַרשטין, אַז כ'קאָן נישט האָבן קיין
,צײַט? צו קומען זיך באַזעצן אין גלובאָק. איך גלייב, אַז ביז צום אָסיען
בין איך מיט פּרנסה באַזאָרגט. דאַרף מען נאָר בעטן אויף געזונט און
אויף אַ שנעלן זיג איבער אונדזער גרעסטן שונא... בעט איך גלײַכצײַטיק
אויך פאַר אײַך מיט אײַערע בני"בית געזונטע און גליקלעכע יאָרף
אַ ספּעציִעלן גרוס פאַר אײַער טאָכטער און איידעם. איך געדענק אים
שטענדיק צום גוטן, װי עֹר האָט זיך פאַר מיר אײַנגעשטעלט ביי דעם
,פּראָצעס? ערב מײַן אַרױספאָרן פון גלובאָק. גיט אים איבער אַ גרוס
פון מיר און פון מײַן פרוי,
;אײַער פריינד אויף שטענדיק.."

קאַפּיטל זיבעצן

די זומער-חדשים זענען שנעל געלאָפן. מיט קאָפּשװינדלערישער
שנעלקייט זענען אָנגעלאָפן די געשעענישן. הגם איבערגעגעבן ;געליי-
טערטע" דורך דער סאָוויעטישער נייעס-אַגענטור און פּרעסע, האָבן זײ
צעטרייסלט אונדזערע געדאַנקען און געמיטער.

אַ ‏ וייטער עכאָ פון האַרמאַטן-דונערן האָט אָפּגעקלונגען אין
אונדזערע אויערן, איז געקומען דורך לענדער און גרענעצן, פון האָלאַנד,
לוקסעמבורג און בעלגיע און פון יענער זײַט מאַזשינאָ-ליניע, פון
פראַנקרײַך. אײראָפּע איז אונטערן ברוטאַלן שטיװול פונעם היטלע-
ריזם. װי װײַט װעט ער נאָך דערגיין, דער מכלומרשט ,משוגענער"?
נישט קיין משוגעת איז אין אים אַרײַן, -- חבר מאָלאָטאָװ האָט אונַדו
געלערנט, אַז דער היטלעריזם איז אַן אידעע. אָבער... װאָס פאַר אַן אידעע
איז עס, חרוב צו מאַכן די מענטשהייט און פריער פאַר אַלעמען ס'ייִדישע
פאָלק ? נאָר װײַזט אויס, אַז פאַרן ראַטנפאַרבאַנד איז עס גוט. אויך
ראַטנפּאַרבאַנד האָט גענאָסן פון דער איצטיקער מלחמה: מערב-אוקראַיַנע
און מערב-װײַסדוסלאַנד, בעסאַראַביע און בוקאָווינע און די באַלטישע

89

א בלענקיטני

לענדער זענען אַרונטער אונטער זיין הערשאַפט. מן"-הסתם וייסן דאָך
דער חבר סטאַלין און די סאָוויעטן-רעגירונג, װאָס זיי טוען. ס'איז נאָר
אַ ווייטיק, װאָס די ייִדן אין די פאַרנומענע לענדער װעלן אַרונטערפאַלן
אונטערן ברוטאַלן היטלער-רעזשים: גליקלעכער זענען די ייַדן, וועלכע
דער גורל האָט באַשערט צו זײַן אונטער דער ראַטן-הערשאַפט. אָבער
אָט דעם געדאַנקענגאַנג צעמישן מיר די ייד ועלכע האָבן גענומען
לויפן פון ראַטנפאַרבאַנד צוריק צו די מערב:געביטן דאָס איז געווען
פאַר מיר װי אַ שאָק. אַ װעלט איז משוגע געװאָרן! און װער זענען די
נאָרמאַלע ? איך און אַזעלכע װי איך, װאָס שטרעבן נאָך ערשט צו פאָרן
קיין ראַטנפאַרבאַנד, אָדער יענע, װאָס זענען פון דאָרט צוריקגעקומען?

מ'האָט מיר דערציילט, אַז מיט דער באַן פון קיעוו קומען אָן אַ סך
פּליטים, פון יענע װועלכע זענען אין די חדשים אָקטאָבער-נאָװועמבער
9 אַװעקגעפאָרן גליקלעכע קין ראַטנפאַרבאַנד, און פון אונדזער
קנופּסטאַציע פאָרן זיי װוײַטער. האָב איך זיך איין מאָל געלאָזט אַהין,
דווקאַ מיטן געדאַנק צו באַמיַען זיך צו פאָרן אין גיכן קיין ראַטנפאַרבאַנד.
איך האָב דאָך שוין אויך אַ מיליטער-ביכל. אויף דער פראַגע פונעם
מיליטער-דאָקטאָר, בעת איך בין געשטאַנען אויף אַ קאָמיסיע, האָב איך
אַ צופרידענער געענטפערט, אַז איך בין געזונט, און ער האָט מיך גלײַך
פאַרשריבן: ,גאָדיען", צו מײַן פרייד, װאָס כ'וועל האָבן די זכיה צו דינען
אין דער רויטער אַרמײ. איך האָב מיט פאַרװונדערונג אָנגעקוקט די מאַסע
ייִדן, װאָס זענען אַרױס פונעם נאָר װאָס פון קיעוו אָנגעקומענעם צוג.
משפּחותװײַז און איינצלנע, בלויז מיט אַ רענצל אויף די אַקסלען. איך האָב
גענומען זוכן צװישן דעם עולם עמעצן, מיט װעמען אָנצוקניפּן אַ שמועס.
דאָ האָט מיך איינער אַ פרעג געטאָן, צי איך בין אַ סאַרנער, צי ס'ווויגען
דאָ אַ סך ייַדן

-- יאָ, -- האָב איך אים געענטפערט, -- סאַרנע איז כמעט
אַ ייִדיש שטעטל. אָבער זאָגט מיר.. המם.. װאָס האָט אײַך באַװױגן
צו פאָרן צוריק? צי איז נישט גלייכער צו זײַן װאָס װײַטער פונעם
דײַטש ?

-- פּאַרקערט, -- זאָגט עֹר, -- ס'איז אָנגעקומען אַ דײַטשישע

גורל

קאָמיסיע, און מיר װעלן זיך פאַרשרײַבן צו פאָרן צוריק צום דײַטש.

-- צוריק צום דײַטש?!

-- יאָ, צוריק צום דײַטש, -- ענטפערט עֹר מיר שאַרף, -- איידער
אַזאַ לעבן, װי ס'איז דאָרט (װײַונדיק מיט אַ פינגער אויף מזרח), איז
שוין בעסער אומצוקומען בײַם דײַטש.

-אַ משוגענער! -- טו איך אַ טראַכט און לאָז אים שטין. און
איידער איך באַװײַז נאָך זיך אַרומצוקוקן, טוט אַ לויף צו צו מיר אַ יונגער
בחור אין ברילן און כאַפּט מיך אַרום קושן. איך קוק זיך אײַן אין אים, --
ס'איז דאָך הענעך -- מין ייַנגערן ברודערס אַ חבר, אַ קאָמוניסט,
וועלכער איז אין פּוילן געװאָרן אַרעסטירט און פאַרמשפּט פאַר פירן
אַגיטאַציע אין מיליטער בעת זיין אַקטיון דינסט,

-- דו קומסט אויך פון יענער זייט? -- טוט ער מיך אַ פרעג.

-- ניין. איך בין געבליבן אין די מערב-געביטן.

-- גליקלעך דאַרפסטו זיך פילן...

-- אַ?! באַפּרײַ איך זיך פון זײַנע אָרעמס, קוק זיך שטאַרק
אײַן אין זײַנע באַברילטע אויגן, צי האָב איך זיך נישט טועה געווען.

-- דו... דו אויך? -- שטאַמל איך.

-- יאָ... -- קווענקלט ער זיך, -- דאָ.. דאָ אין די מערב-געביטן
איז.. דאָס לעבן אַ סך לײַבכטער..

איך האָב געפילט, אַז ער האָט געװאָלט זאָגן עפּעס אַנדערש און
אים פאַרבעטן צו זיך.

--- כ'ווייס נישט... -- האָט ער זיך װײַטער געקװענקלט, -- כ'וויל
פאָרן װײַטער... װוּהין, האָב איך נאָך קיין באַשלוס נישט אָנגענומען.

-- דערװײַל קום מיט מיר. װעסט זיך אויסרוען, װועסטו מיט
אַ קלאָרן קאָפּ אָננעמען אַ באַשלוס.. און װאָס ביסטו אַזױ אויפגערעגט?

געקומען צו מיר אין שטוב, האָט ער זיך אַ ביסל באַרױקט. איך
האָב אים דערציילט וועגן אונדזערע איבערלעבענישן, ביז מיר האָבן זיך
באַזעצט דאָ אין סאַרנע. נו, און מע האָט זיך װי עס איז אײַנגעאָרדנט.
איך האָב באַקומען אַ בריוו פון מײַנע צויי ייַנגערע ברידער (דער

עלטערער איז זיין הבר), שװעסטער און מוטער. זײי געפינען זיך אין

91

א בללנקיטני

אַ שטעטעלע אין פּאַלעסיער קרײַז, אַרבעטן, פאַרדינען און זענען צופרידן.

-- װאָס האָסטו געװאָלט, אַז אין אַ בריוו זאָלן זיי דיר שרײַבן
דעם אמת ?...

-- אָבער מע קאָן דאָך שרײַבן אַזױ, מע זאָל פאַרשטיין פון צװוישן
די שורות:

-- דאַרפסט פאַרשטיין, אַז ווען מ'איז אַ גאַנצע משפּחה צװאַמען
און עטלעכע אין משפּחה האָבן גוטע פאַכן, קאָן מען מאַכן אַ לעבן. אָבער
אַן איינציקער, װאָס װוינט אין אַ באַראַק, אין אַ צװאַמענװױנונג, און
טוט אַ שװאַרצע אַרבעט, פאַר אים מוז דאָס לעבן זײַן זייער אַ שוערס.
זײַן פאַרדינסט סטאַיעט אים נישט אויפן עסן אין דער סטאָלאָװע. ער מוז
זיך באַגנוגענען צום מיטיק מיט אַ בלויזער זופּ.

--- אויך אין פּוילן האָט אַ יוגנטלעכער פון דער פּראָװינץ, װאָס
האָט געאַרבעט אין װאַרשע, נישט געלעבט אין קיין בעסערע באַדינגונגען,
אויב... ער האָט געװאָלט אַהיים קומען אויף יום-טוב מיט אַ קאַפּעליוש..

-- יאָ. אָבער שטעל זיך פאָר, אַז אַזאַ ‏ בחור אָדער יונגער מאַן
וועלכער האָט איבערגעלאָזט אין דער היים אַ פרוי מיט קינדער, אַ כלה,
אָדער עלטערן, באַקומט אַ בריוו פון דאָרטן װעגן דעם ביטערן לעבן
בײַ זיי, און אים איז ביטער דאָ, טראַכט ער: איז שוין בעסער איס-
צוטראָגן דעם גורל צװאַמען.. פונעם דײַטש אַהער איז אוממעגלעך,
איז שוין גלייכער אַהיים צו פאָרן.

-- און אַז דער דײַטש װעט אַרעסטירן?

-- לאָז צו רו. די דײַטשן שאַנעװען איצט די מענער. זיי גייטיקן
זיך אין אַרבעטער.

-- אָבער צו װאָס פאָרן די פּולטוסקער ? זיי האָבן דאָך נישט קיין
הייִם.

-- זיי קומען אַהער, װײַל דאָרט איז אַ מאַנגל אין עסן.. אין דער
צײַט װען צום דײַטש שיקט מען אַרױס הונדערטער װאַגאָנען מיט
שפּײַזפּראָדוקטן... =

-- נו, דאָס איז שוין הויך-פּאָליטיק. די סאָװויעטישע רעגירונג
האַנדלט אַזױ, װוי ס'איז גוט פאַרן ראַטנפאַרבאַנד, הגם פאַר אונדז איז עס

22

גורהל

אַ טױטקלאַפּ. און די פּאָליאַקן האָבן אונדז בעסער באַהאַנדלט ?.. מיר
זענען שטענדיק געווען צווישן צוויי פלײַערן.

-- נישט צװוישן צוויי -- צװישן פיר פײַערן, פון אַלע פיר זײַטן..
יעדער זאָרגט פאַר זיך. אויך דער ראַטנפאַרבאַנד. און מיר זענען דאָס
כפּרה-הינדל,

-- פון דעסטוועגן װאָלט איך נישט געפאָרן צוריק. דער פאַר-
גלײַך צװישן דײַטש און ראַטנפאַרבאַנד, איז װי צװישן אַ שפּענדל און
אַ קלאָץ.

-- אויב דו מיינסט עס װעגן מ יַן צוריקפאָרן, איז עס בײַ מיר
אַנדערש װי ביי אַנדערע... שולדיק איז מײַן נאַיװויטעט, אַז.. איך האָב
אין פּױלן געהאָלפן בויען דעם ראַטנפאַרבאַנד, דעם קאָמוניזם..

-- איך פאַרשטיי נישט.

-- אויך איך האָב ביז הײַנט נישט פאַרשטאַנען. כ'האָב אויס-
געמיטן װעגן דעם צו רעדן דײַן פראַגע בײַ דער באַנסטאַציע: ;אויך
דו ?" האָט בײַ מיר אַרױסגערופן אומצוטרוי אַפילו צו דיר. אָבער איצט
זע איך, אַז דיר מעג איך געטרויען.. ס'איז מיר נישט נאָר אַ שאַנדע,
נאָר אויך אַ ווייטיק. צוליב װאָס האָב איך אָפּגעפינצטערט מײַנע יונגע
יאָרן...

-- רעד קלאָרער. -- בעט איך ביי אים.

-- איך מוז אָנהייבן דערציילן פון אָנהייב. געדענקסט דאָך דעם
פּראָצעס פון די זיבן און דרײַסיק, אַרעסטירטע פאַר פּראָפּאַגאַנדע אין
מיליטער. איך בין געווען איינער פון זיי. מ'האָט מיך געכאָפּט בײַם
אַרײַנלײיגן אויפרופן אין די טאַשן פון די זעלנער. ..כ'בין שטאָלץ
געווען לסוף, װאָס איך האָב אוױיסגעהאַלטן אַלע אויספאָרשונגס-, מעטאָדן"
און קיינעם נישט פאַרשאָטן. האָב באַקומען זיבן יאָר תפיסה און בין זײי
אָפּגעקומען אין ראַװיטש, אין פּױזן... און אָט איז געקומען דער ערשטער
סעפּטעמבער, ווען די דײַטשן האָבן באָמבאַרדירט אונדזער תפיסה. די
אַרעסטאַנטן האָבן אויפגעבראָכן די טיר און זיך צעלאָפן.. פּלוצעם האָב
איך זיך געפונען גאָר צװישן אַרעסטירטע פאָלקסדײַטשן, געטריבענע
פון אַ פּוילישער מיליטער-װאַך אויפן װעג קיין װאַרשע. אַלע מאָל איז

93

א. בלענקיטני

פון אונדז אָפּגעפירט געװאָרן אַ גרופע טיפער אין װאַלד אַרײַן און
ס'האָבן זיך געהערט שאָסן; די װאַכזעלנער האָבן זיך אומגעקערט אַלײן.
ס'זענען געװאָרן אַלץ וייניקער אַרעסטירטע, און אויך זעלנער. ביז
מיר זענען פאַרבליבן אַ גרופע פון צען מאַן מיט פיר היטערס. האָב
איך איין מאָל דערהערט, װי אינער פון זיי זאָגט צו די איבעריקע
שטילערהייט : ,מע דאַרף פאַרענדיקן.."' לויף איך צו צו איינעם מיט
אַ געשריי און געוויין : , פּאַניע, איך בין דאָך אַ ייַד..' שטעלט ער מיר
עטלעכע פּראַגן און איבערציגט זיך, אַז ס'איז טאקע אַזױ, טוט ער
אַ זאָג: גשנעלער, טראָג זיך אָפּ!.." האָב איך גענומען לויפן, זײַענדיק
זיכער, אַז ער װעט מיר נאָכשיקן אַ קויל...

-- ענדלעך בין איך אָנגעקומען קיין װאַרשע. נאָך צוויי שװערע
אָקופּאַציע-װאָכן בין איך אַװעק מיטן וועג קיין פּולטוסק און. דערוויסנדיק
זיך, אַז פון דאָרט האָט מען די ייַדן אַרױסגעטריבן -- בין איך אַװעק
קיין ביאַליסטאָק. געװאָרן דאָ אַ פרײַער סאָוויעטישער בירגער. האָב
דערגרייכט דעם טרוים פון מײַנע ייִנגל-יאָרן.. כ'האָב שטאָלצירט: נישט
אומזיסט איז געווען מײַן קאָמוניסטישע אַרבעט אין פּױלן! כ'האָב זיך
אײַנגעאָרדנט אויף אַרבעט. ס'איז נישט געווען אַזױ אײַ-אײ, אָבער כ'האָב
זיך נישט באַקלאָגט. דאָס אָרעמקײט פון דער באַפעלקערונג און איר
נידעריקן לעבנס-ניוואָ האָב איך פאַר זיך פאַרענטפערט מיט דער אַרומרינג-
לונג פון די שונאים. דאָס פאָדערט אַ ריזיקן בודזשעט אויף פאַרטיידיקונג-
צװעקן. ס'האָט מיך אָבער געמאַטערט דאָס לוקסוס-לעבן פון דער
נאַטשאַלסטװע. ס'האָט מיך פאַרשעמט די אוממעכטיקייט פון דער רויטער
אַרמײ אין דער פינלענדישער מלחמה. ס'האָט מיך אויפגערעגט די
ברוטאַלע האַנדלונג פון דער מיליץ, אפילו בנוגע זקנים, ביי די ברויט-
רייען. אָבער... איך בין נאָך אַלץ בלינד געװען, ביז -- מ'האָט זיך
פּאַררעגיסטרירט אויף פּאַספּאָרטן. אין דער דעקלאַראַציע האָב איך,
פאַרשטענדלעך, אָנגעגעבן מיין פּאַרטײי-אָנגעהעריקײט. ווען כ'בין געקומען
אָפּנעמען דעם פּאַספּאָרט, האָט מען מיך אַװעקגערופן אין אַ װוײַטערדיקן
צימער. הינטער אַ טיש איז געזעסן אַ דיקלעכער מיליציאָנער, אַ מאַן
אין די מיטעלע יאָרן.

44

גור?

-- ביטע, חבר, זיצט. -- האָט ער מיך העפלעך פאַרבעטן און
דערלאַנגט צום פאַררייכערן און גענומען שטעלן פראַגן: פון וועלכער
שטאָט? פון װעלכער געגנט? מיט װאָס האָבן זיך באַשעפטיקט די
עלטערן?

איך האָב אים גערן געענטפערט אויף זײַנע פראַגן.

-- איר זענט אַ פּאַרטײער? אין װאָס איז באַשטאַנען אײַער
טעטיקייט ?

איך האָב אים דערצײילט װעגן קלעפּן פּלאַקאַטן, אויפהענגען
רויטע פענדלעך איף די טעלעגראַף דראָטן, װעגן דער אויפקלערונג,
װאָס מיר האָבן געפירט צװישן די עלטערע און יוגנטלעכע אַרבעטער,
וועגן מײַן פאַרשפּרײטן אויפרופן אין פּױלישן מיליטער בעת מײַן
אַקטיוון דינסט, פאַר װאָס כ'האָב באַקומען זיבן יאָר תפיסה.

-- זיבן יאָר ?! נישט מער?!

-- אין פּױלן איז דאָס געווען פאַררעכנט פאַר אַ גרויסער שטראָף.

-- װי לאַנג זענט איר געװוען אַ פּאַרטײער?

ושעו "אָה.

דאָ האָט ער זיך פּלוצעם געטאָן אַ ‏ שטעל אויף און מיר אַראָפּ-
געלאָזט אַ פּאַטש אין פּנים, אַז ס'איז מיר פינצטער געװאָרן פאַר די
אויגן...

-- סװאָלאָטש איינער ; און וויפל יאָר ביסטו געװען אַ פּראָװאָ-
קאַטאָר? אַ שפּיאָן? מיט צויי יאָר צוריק האָבן מיר אײַך אױסגעראָטן
װי די שטשורעס, און איר זענט נאָך דאָ?.. ביסט אַ פּאַרטײער, שרייבסטו
אין דער דעקלאַראַציע, -- װאָס פּאַר אַ פּאָסטן האָסטו געװאָלט זאָל מען
דיר בײַ אונדז געבן?.. װעסט באַקומען! װעסט באַקומען!

ער האָט מיר באַפױלן אונטערשרײַבן אַ פאַרפליכטונג נישט צו
דערציילן קיינעם ועגן דעם פאָרגעקומענעם דאָ און פאַרענדיקט שוין
אַ ביסל רויַקער:

-- דערװײַל גיי אַהיים. װען מע װעט דיך דאַרפן, װעט מען דיך
רופן.

כ'האָב פאַרשטאַנען, מיט װאָס דאָס שמעקט, און די זעלבע נאַכט

95

א. /בקענקיטני

געמאַכט פּליטה. דורך קיַעוו בין איך צוריק מיט אַנדערע צוריקװאַנדערער
געקומען אַהער, כדי צו פאָרן קיין ביאַליסטאָק.

-- פאָר נישט װײַטער! -- האָב איך אים אַ זאָג געטאָן קאַטע-
גאָריש, -- סאַרנע איז אַ װױל שטעטל. דאָ איז נישט װײַסרוסלאַנד, נאָר
מערב-אוקראַיַנע.

ער האָט מיך געפאָלגט, זיך אײַנגעאָרדנט אויף אַרבעט אין אַ טאַר-
טאַק און איז געװאָרן מײַנער אַ טאָגיטעגלעכער גאַסט. פון אים האָב איך
זיך דערװוסט, אַז אין יאָר 1928, נאָך די מאָסקװער פּראָצעסן, בעת
ס'זענען ליקװוידירט געװאָרן די צ.ק.-מיטגלידער פון דער פּולישער
קאָמפּאַרטײ: זשאַרסקי, װאַרסקי, קאָסטשעװאַ און אַנדערע, זענען אויך
פאַרשווונדן געװאָרן אַלע פּוױלישע קאָמוניסטן, וועלכע זענען פאַר די
לעצטע קנאַפּע צװאָנציק יאָר אַװעק אין ראַטנפאַרבאַנד -- װער צוליב
פאָרשטייענדיקע פּאָליטישע פּראָצעסן, און װוער כדי צו געניסן פונעם
פרײַען גליקלעכן לעבן דאָ.. ס'זענען אויך פאַרשװוונדן די דרײַ ברידער
אַלטמאַן פון אונדזער פּולטוסק, װאָס צוויי פון זיי זענען אַװעק פון פּױלן
מיט דער אָפּטרעטנדיקער רויטער אַרמײ אין יאָר 1920. אויך נפתלי
צינאַמאָן איז פאַרשװוּנדן...

איך פלעג וװערן אויפגעטרייסלט פון זײַנע דערציילונגען: װי איז
דאָס מעגלעך ? אָבער הענעך איז אַ צו אויפריכטיקער און צו ערלעכער

מענטש, ער זאָל דערציילן נישט ריכטיקע זאַכן.

-- יאָ, -- האָט ער אױסגעלאָזט, -- אַזױ איז עס געשען אין
ראַטנפאַרבאַנד. איך האָב דיר אָנגערופן די פיר מענטשן, װאָס דו האָסט
זיי געקאָנט מסתמא. איך האָב די דרײַ ברידער נישט געקאָנט, אָבער
זייער שװועסטער, יורע, דײַן חברטע, פלעגט זיך דאָך רימען מיט אירע
דרײַ ברידער, וועלכע פאַרנעמען דאָרט וויכטיקע אַמטן.. דאָס װאָס זי
דערהאַלט נישט פון זײי די לעצטע צװיי יאָר קיין בריוו, דערין איז
שולדיק די פּוילישע מאַכט... וי נאָר זי איז געקומען קיין ביאַליסטאָק, האָט
זי גענומען שרײַבן צו זיי בריו, אָבער װידער קיין ענטפער נישט
באַקומען. געקומען מיט אַן עשאַלאָן קיין ראַטנפאַרבאַנד, איז זי אַװעק

96

גע =ש

צו זיי לויט די אַדרעסן. די שכנים האָבן איר דערקלערט, אַז זיי זענען
אַוועקגענומען געװאָרן מיט זייערע פאַמיליעס..

-- און װאָס איז דיר באַװוּסט װעגן נפתלין? -- פרעג איך
אויפגערעגט.

-- איך האָב געהערט, אַז זײַן פרוי איז געפאָרן לויטן אַדרעס קיין
אוראַל און האָט פון אים קיין זכר נישט געפונען.. פאַרשיקט, אָדער
דערשאָסן, װי צענדליקער טױזנטער אַנדערע אַזעלכע, מסתמא.. װער
ווייסט ?...

נפתלי צינאַמאָן איז געווען איינער פון די באַגאַבטסטע יוגנטלעכע
אין פּולטוסק, וועלכער האָט זײַן בילדונג און ליטעראַטור-קענטעניש זיך
דערװאָרבן אױיטאָדידאַקטיש. צוזאַמען מיט נאָך עטלעכע יוגנטלעכע האָבן
מיר אין יאָר 1923 געשאַפן אַ איוגנטקרייז" בײ די לינקע פּועלי-ציון.
אָבער נפתלי צינאַמאָן האָט אונדז אין גיכן פאַרלאָזט און איז אַריבער
צו די קאָמוניסטן.

וען מיר, אַ גרופּע פּועלי-ציוניסטן, האָבן אין יאָר 26--1925
געגרינדעט די געזעלשאַפט ;אָװונט-קורסן פאַר אַרבעטער", האָט ער,
נפתלי, צוזאַמען מיט אַנדערע, פון פאַרשיידענע פּאָליטישע ריכטונגען,
געגרינדעט אַ צווייטע קולטור-געזעלשאַפט -- די י. ל. פּרץ-ביבליאָטעק --
און אַרײַנגעצױגן די גאַנצע יוגנט און עלטערע אַרבעטער אין אַ קולטור-
פאַרמעסט.

אין אַ ליטעראַרישן משפּט איבער ראַסקאָלניקאָװן, דעם הויפּ-
העלד פון דאָסטאָיעווסקיס ,פאַרברעכן און שטראָף", איז נפתלי צינאַמאָן
געווען דער אָנקלאָגער. אין זײַן באַשולדיקונגס-רעדע האָט ער פאָרגע-
װאָרפן דעם באַשולדיקטן נישט זײַן מאָרד איבער דער אַלטער פּראָ-
צענטניצע, נאָר... זײַן צעקראָכנקײט, זײַן לײַדן פון געװיסנפּיין. ער האָט
אים קעגנגעשטעלט דעם העלד פון אַנדרײעװוס ,זיבן געהאָנגענש"
מישקע ציגאַנאָק, וועלכער איז געגאַנגען שטאָלץ צו דער תליה, אויס-
רופנדיק : , מיר, אָריַאָלער, שרעקן זיך נישט.. הענגען, איז הענגען!"

אין דער דאָזיקער דיסקוסיע בין איך דעמאָלט אַרױסגעטרעטן צום
ערשטן מאָל אין דער עפנטלעכקייט און האָב געפרעגט:

97

א. בלעגקיטני

-- מיט װאָס דערקלערט זיך עס, װאָס דער באַשולדיקער, אָנשטאָט
צו באַשולדיקן דעם פאַרברעכער פאַר זײַן מאָרדטאַט, װי ס'פירט זיך,
באַשולדיקט אים גאָר פאַר זײַנע גײַסטיקע לײַדן, װעלכע דערפירן אים
לסוף, ער זאָל זיך פרײַװיליק איבערגעבן אין די הענט פון דער
גערעכטיקייט ?... ווען ראַסקאָלניקאָוװו װאָלט געװען זײַן אַ פּערפעקטער
מערדער, אַ געװיסנלאָזער, װאָלט ער דערמיט געווען אַ בעסערער העלד,
אַ פּאָזיטיווערער ?... א

איך האָב דאָס דערציילט הענעכן, און אונדזער שמועס איו אַרױף
אויף דער טעמע : רעװאָלוצ;אָנערן, אידעישע טעראָריסטן, גרויסמערדער אין
נאָמען פון מלוכה-צילן, װי היטלער.

-- און וי איז מיט אונדזער פּראָלעטאַרישער מלוכה? -- האָט
שיר הענעך איבערגעריסן די רייד. -- איז באַרעכטיקט דאָס ברענגען
אַזוי פיל קרבנות, אפילו פאַר די צילן פון סאָציַאַליזם און קאָמוניזם ?
קרבנות פון די בעסטע זין פונעם רוסישן פאָלק... אפשר, אַז מע װעט
לעבן, װעט מען זיך אַ מאָל דערוויסן װעגן דעם, װאָס ס'האָט זיך
אָפּגעטאָן הינטער די קוליסן אינעם קרעמל.. אָבער סטאַלין איז דער
איינציקער, װאָס ווערט פאַרהײיליקט, אַפּילו נאָכן שליסן דעם אָפּמאַך
מיט היטלער-דײַטשלאַנד...

--יאָ, -- זאָג איך, --- ביי אַלע זײַנע פעלערן איז דער ראַטנפאַר-
באַנד די איינציקע פּראָלעטאַרישע מלוכה. אַרומגערינגלט מיט שונאים,
מוז זי פירן אַזאַ פּאָליטיק, װאָס מיר, קליינע מענטשעלעך, קאָנען זי, צום
באַדױערן, נישט פאַרשטיין.

קאַפּיטל אַכצן

די צאָל פון די פּולטוסקער אין סאַרנע האָט זיך פאַרגרעסערט.
צוריקגעקומען פון ראַטנפאַרבאַנד, האָבן זיי אײַנגעזען, אַז מע קאָן אויך
דאָ זיך נישט שלעכט אײַנאָרדענען. צוליב די פריש צוגעקומענע איז

98

בורל

אויך אונדז היימלעכער געװאָרן. ס'האָט דערצו נאָך צוגעהאָלפן די
קאָרעספּאָנדענץ מיט קרובים און חברים.

מיין חבר יוסף -- הענעכס עלטערער ברודער -- האָט מיר
געשריבן: ;לדער בין איך אַנטױישט, קומענדיק אין באַרירונג מיט
דער יוירקלעכקייט. און דאָס װאָס דו שרײַבסט, אַז ס'איז דאָך מלחמה-
צייט און מע דאַרף זיך צופּאַסן אויך צו שלעכטע באַדינגונגען. -- וען
װאָלסט דאַרפן זוכן פאַר אַ קראַנק קינד אַ ביסעלע מאַנע-קאַשע אָדער
אַ זשמענקעלע רײַז און עס נישט באַקומען, און צוקוקן, װי דאָס קינד
גייט פּשוט אויס, װאָלסטו אַנדערש געטראַכט. בפרט, אַז מיר וייסן און
זעען אַפילו מיט די אויגן, װאָס פאַר אַ טײַערע שפּײַזן סווערן געשיקט
אין די מערדערישע מקומות. דו קאָנסט אַזױ טראַכטן און שרײַבן, ווייל
דיר איז געלונגען צו בלײַבן אין די מערב-געביטן".

מיין חבר שיֵע, וועלכער איז געװוען פון די ,גליקלעכע", װײַל
זייער עשאַלאָן האָט זיי אַװעקגעפירט קיין קאַװקאַז, האָט געשריבן:

;הלוואי װאָלט איך זיך קענען אָנשיכורן און פאַרנעפּלען מײַנע
געדאַנקען, װאָלט מיר דאָס לעבן אַ ביסל גרינגער געװעןי"

די בריוו,. װאָס מיר האָבן באַקומען פון דער פרויס קרובים,
זענען אויך נישט געװוען קיין געהױיבענע: מ'האָט זיי פאַרגיטיקט מיט
שיקן אַ פּעקל שפּײַז. אָבער די בריוו פון מײַנע קרובים אין װאַרשע
זענען געװען נאָך ערגערע, הגם געשריבן מיט געציילטע װערטער.
כ'ווער געװאָר װעגן דעם ערשטן קרבן בײַ יי -- די טײַערע קוזינקע
עלקעלע איז געפאַלן אין די ערשטע מלחמה-טעג, שטייענדיק אין דער
ריי נאָך ברויט, פון אַ באָמבע-שפּליטער. נישט דרייסט בעט מען אין בריוו
אַ ביסל שפּײַז. מע קאָן פון דאַנען שיקן דורך פּאָסט קיין װאַרשע אַ פּעקל
שפּײיז, אָבער דעם נייטיקן פאָרמולאַר אויף דעם קאָן מען באַקומער נאָר...
אויפן שװאַרצן מאַרק פאַר עטלעכע רובל. די בריוו פון װאַרשע האָבן
באַפעסטיקט מײַן איבערצײַגונג, אַז שלעכטס האָט קיין גרונט נישט.
דאָרט איז בײַ די ייִדן אַ טרוים צו קאָנען זיך דערשלאָגן אַהער.

-- זיי װאָלטן זיך אויפן סאָוויעטישן רעזשים נישט באַקלאָגט. --
װויל איך איבערצײַגן די קריטיקער. אָבער די סאָוויעטישע ווירקלעכקייט

99

א + לצנקיטני

גיט מיר אַלע מאָל אַ פרישע לעקציע. אָט האָט זיך אין קיעווער .שטערן"
באַװיזן אַן אַרטיקל פון אַ ייִדישן פּראָפּעסאָר, אין װעלכן ער קלערט
אויף, אַז די ייַדן האָבן קיין מאָל נישט אָפּגעשאַצט די גרויסקייט פון..
דעם גרויסן אוקראַיַנישן פּאַטריאָט און העלד באָגדאַן כמעלניצקי... דער
צוגאַנג פון די ייַדישע היסטאָריקער איז געווען אַ שאָװיניסטישער.. און
אַזױ װײַטער און װײַטער...

אַלץ אין מיר האָט זיך צעבונטעװועט: װעמען װיל ער דאָס, דער
סאָװויעטיש-ייַדישער פּראָפּעסאָר, איבערצײַגן? אונדז, די ייַדן?.. איך
האָב אױיסגעבאָרגט ביי אַ שכן דובנאָווס ייַדישע געשיכטע און פון דאָרט
פאָרגעלייענט פאַר מײַן פרוי:

-- -- -- די הריגות זענען באַגלײט געװאָרן מיט באַרבאַרישע
פּײַניקונגען: מע פלעגט אַראָפּציִען פון לעבעדיקע די הויט, צעזעגן אויף
דער העלפט, דערשלאָגן צום טויט מיט שטעקנס, בראָטן איף קוילן
אָפּפּאַרען מיט זודיק װאַסער; ס'איז קיין רחמנות נישט געװען אַפילו
אויף זייגקינדער. די שרעקלעכסטע רציחות זענען באַגאַנגען געװאָרן
קעגן די ייַדן. זיי זענען פאַרמשפּט געװאָרן צו פולשטענדיקער אויס-
ראָטונג, און יעדע רחמנות האָט זיך גערעכנט פאַר פאַרראַט. די ספר-
תורות פלעגט מען אַרױסנעמען פון די שולן, די קאָזאַקן פלעגן טאַנצן און
שיכורן אויף זיי, דערנאָך פלעגט מען אויף זיי אויסלייגן ייִדן און זיי
קוילענען אָן רחמנות. טויזנטער קליינע ייִדישע קינדער זענען אַרײַנגע-
װאָרפן געװאָרן אין ברונעמער און פאַרשאָטן געװאָרן לעבעדיקע אין
גריבער.

-- גענוג שוין... --- זאָגט צו מיר מײַן פרוי, -- די דײַטשן האָבן
געהאַט פון וועמען צו לערנען...

ס'איז געווען אַ סוף זומער-אָוונט. אַן אָװנט, װוי אַלע אַװנטן. אָבער
עפעס האָט גענומען זיך רודערן אין די גאַסן. מ'האָט געקלאַפּט בײַ
שכנים אין די טירן. בײַ דער באַנסטאַציע האָבן לאָקאָמאָטיוון געגעבן
אָפט סיגנאַלן. די נאַכט איז אַריבער װי אַ קאָשמאַר. אין דער פרי האָט
מען זיך דערװוּסט: אַלע ,בעזשענצעס", װעלכע האָבן נישט געװאָלט
נעמען קיין סאָוויעטישע פּאַספּאָרטן און זיך פאַרשריבן צו פאָרן צוריק צום

100

גורק

דײַטש, זענען בײַ נאַכט אַרעסטירט געװאָרן. דער בית-מדרש און די
וװוײַבערשול האָבן זיך אויסגעליײידיקט. לויט די אַדרעסן אין דער מיליץ
האָט די נ.ק.וו.ד. אַרױסגענומען פון די הײַזער די אַלע, װעמען מ'האָט
געטראָפן.

נישט איינעם פון די אַרעסטירטע האָב איך געהאַט צוגערעדט,
מיט געבעט ממש: ,נעמט אַרױס אַ פּאַספּאָרט, אָרדנט זיך אײַן. װעט זיך
ענדיקן די מלחמה, װעט איר אַ טראַכט טאָן וועגן פאָרן אַהיים". פלעגט
דער ענטפער זײַן: ;אָט לויף איך זיך פאַרבינדן מיט זיי אויף גאַנצע
פינף יאָר ! און װאָס װעט זײַן אַז זי װעלן נישט דערלויבן אַרױסצופאָרן ?"
האָב איך געטענהט: ;טאָ װאָס, איר וועט זײַן אומגליקלעך ?" -- איצט
איז די דיסקוסיע געווען פאַרענדיקט.

אַ סך איז פון דעסטװעגן געלונגען זיך אױיסצובאַהאַלטן און
באַקומען שפּעטער דורך פפּראָטעקציע" סאָוויעטישע פּאַספּאָרטן. האָבן
אויסגעזוכט פאַר זיך אַן אַרבעט און געדאַנקט גאָט פאַרן ניצול װערן
פון סיביר.

ס'האָבן זיך אָנגעהויבן די האַרבסטטעג -- טריבע, רעגנדיקע. און
וי אין דרויסן, אַזױ איז געווען אויף דער נשמה. די דײַטשישע נצחונות
אין אײראָפּע אין משך פונעם זומער האָבן מיך װאָס װײַטער אַלץ
שטאַרקער גײַסטיק דערדריקט. הגם די עקאָנאָמישע לאַגע האָט זיך
פאַרבעסערט מיט יעדן טאָג: אין די מלוכה-קלייטן האָבן זיך באַוויזן
מלבושים, װאַרעמע און זומערדיקע: די ריען ביי די מאַנופאַקטור-
געשעפטן זענען אַלץ לענגער געװאָרן און.. מענטשן האָבן דערבײַ
געפונען פּרנסה. איך אָבער האָב זיך באַנוננט מיט מײַן פאַכאַרבעט
און מיט גײַסטיקע קריזיסן. טאַקע אין דער דאָזיקער צײַט איז מיר
באַשערט געווען אײַנצונעמען נאָך אַ ביטערע פּיל:

-- ענדלעך געפונען אײַך! -- רופט אויס מיט פרייד מײַנער
אַ חבר, עזריאל, אַרײַנקומענדיק צו אונדז. -- איך פּאָר קיין קיעוו צום
ברודער. קומענדיק קיין סאַרנע פון שטעטעלע איקס נעבן באַראַנאָװיטש,
װײַזט זיך אַרױס אַז די באַן װעל איך האָבן ערשט אין עטלעכע שעה

101

א. בלענקיטני

אַרום. דערװײַל װער איך געװאָר, אַז איר געפינט זיך דאָ, -- טאָ װי
גייט מען נישט אַרײַן זען װי איר לעבט דאָ?
| = -- באמת אַ טײַערער גאַסט!

זיצט מען ביי אַ גלאָז טיי, און מע הייבט אָן דערציילן װעגן
אונדזערע נסים.

עזריאל איז אין דער ייוגנט" געװען אַ שם-דבר מיט זײַנע
גלייכווערטלעך און טיפזיניקע, טרעפלעכע אַרײַנזאָגגנגען. אַ שטענדיק
אויפגעלייגטער, פריילעכער, וועלכער שטעקט אָן מיט זײַן אָפּטימיזם. די
לעצטע ערב-מלחמה-יאָרן איז ער אַװעק אַרבעטן קיין װאַרשע און דאָרט
געװאָרן אַן איבערצײַגטער ,מאַרקסיסט".

דערציילט ער איצט, וי אַזױ ס'איז אים געלונגען צו באַקומען
אַ דערלויבעניש צו פאָרן קיין קיַעוו אויף אַ חודש, זיך צו זען מיט זײַן
ברודער, וועלכער געפינט זיך דאָרט פון יאָר 1914. נאָכן אַרױסבאַקומען
אין פרילינג אַ סאָוויעטישן פּאַספּאָרט האָט ער זיך געװאָנדן אין דער
מיליץ וועגן אַזאַ דערלויבעניש. באַקומען אַן אָפּזאָג. דער פּאַראַגראַף עלף
האָט פאַרשלאָסן פאַר אים די טיערן פון קיַעו. מער װי אַ לאַקאָניש
בריוול פלעגט ער פונעם ברודער נישט באַקומען. דאָס איינציקע װאָס
ער האָט פאַר זיי געטאָן אין משך פון דער גאַנצער צײַט איז, װאָס
ער האָט אין די שפּעטע צװאָנציקער יאָרן אַריבערגענומען די ייַנגסטע
שװועסטער. האָט ער געגלייבט, עזריאל, אַז נאָכן באַקומען אַ סאָװויעטישן
פּאַס װעט ער קאָנען זײַן צוזאַמען מיט זיי. אָבער אַז מיליץ זאָגט ,לא",
איז ;לא פידלתי", און ער האָט רעזיגנירט. האָט ער אָבער אַ חבר, װאָס
קאָן פּערפעקט רוסיש, האָט אים יענער כסדר צוגערעדט, ער זאָל זיך
ווענדן מיט אַ בריוו צום חבר סטאַלין. ער האָט זיך, פאַרשטענדלעך,
פון דער עצה אױסגעלאַכט: ,מער פעלן אים שוין נישט קין דאגות,
דעם הבר סטאַלין, װי זאָרגן פאַר דעם, איך זאָל זיך צונויפטרעפן מיט
מײַן ברודער און שװעסטער! בעסער נישט צו האָבן מיט זיי קיין
געשעפטן...". אָבער אין איינעם אַ שיינעם טאָג ברענגט אים דער חבר
אַרײַן דעם בריוו, געשריבן מיט אַ שיינער קאַליגראַפישער האַנטשריפט
און נאָך שענערן סטיל. אין בריוו שרייבט ,ער": אװען כ'בין נאָך גאָר

102

נור?5

יונג געווען, האָט אונדז -- קליינע יתומים מיט דער מוטער -- פאַרלאָזט
אונדזער עלטסטער ברודער און זיך באַזעצט אין קיַעוו. דער אױיסבראָך
פון דער ערשטער וועלט-מלחמה און שפּעטער די רעװאָלוציע האָט אונדז
צעשיידט. װען אין יאָר 1920 האָט די רטע אַרמײ נישט געקענט
אײַנהאַלטן די פאַרנומענע געביטן, האָב איך כסדר געבעטן פאַר איר
נצחון. אין די אַלע יאָרן פון דער פּױלישער אָקופּאַציע האָב איך
געטרוימט, אַז די רויטע אַרמײ מיטן גרויסן אַלמעכטיקן סטאַלין זאָלן
אונדז באַפּרײַען. און אָט זענען מײַנע טרוימען פאַרווירקלעכט געװאָרן!+
שוין העכער אַ פערטל יאָרהונדערט װאָס איך האָב מײַן ברודער נישט
געזען. איז מײַן האַרציקע ווענדונג צו דיר, טײַערער חבר סטאַלין:
דערמעגלעך מיר איצטער זיך צו זען מיט מײַן ברודער און משפחה.
ער האָט דעם בריו אַװעקגעשיקט און.. פאַרגעסן אין אים. און אָט
באַקומט עֹר אַ מעלדונג פון ראַיאָן"נ-קװ.ד. ער זאָל קומען צו פאָרן.
ס'איז אים אַפילו נישט געקומען אויפן זינען אַז דאָס האָט אַ שייכות
צו זײַן בריו. דער נאַטשאַלניק האָט אים אויסגעפרעגט ועגן זײַן
ברודער, מיט װאָס ער באַשעפטיקט זיך, װי לאַנג זיי האָבן זיך נישט
געזען. פון זײַנע פראַגן האָט ער געזען, אַז ער האָט שוין פון פּריַער אַלע
אינפאָרמאַציעס װועגן אים. בקיצור, ער האָט באַקומען די דערלױיבעניש
צו פאָרן קיין קיַעוו אויף אַ חודש.

-- איז אָט בין איך אויפן וועג קיין קיעװ.

און -- מיר האָבן זיך געזעגנט. דויערט נישט לאַנג, קוים אַ צען
טעג, -- עזריאל איז װוידער דאָ בײַ אונדז. קוים װאָס מיר האָבן אים
דערקענט. אַ פאַרקילטער, אַ היזעריקער, אַן אַנטױשטער. נאָכן דער-
װאַרעמען זיך מיט אַ הייסער גלאָז מילך דערציילט ער אונדז מיט אַ קוים-
הערבאַרער שטים :

-- בײַ מײַן ברודער אין שטוב איז געװען אַ דיסקוסיע, צי מע
דאַרף מיך אײַנמעלדן, אָדער נישט. זענען די איידעמס גרויסע ;שיש-
קעס", האַלטן די טעכטער, אַז סע פּאַסט נישט צו גײן קקעגן געועץ.
בין איך אַװעק אין דער מיליץ. אין אַ ריזן-צימער זיצן צענטליקער
באַאַמטע. מע װײַזט מיר צו װעלכן טיש איך באַדאַרף. דער מיליציאָנער

103

א בללנקיטני

נעמט פון מיר די דאָקומענטן, כאַפּט אַ בליק אין פּאַספּאָרט און.. שרײַט
זיך פונאַנדער: ;װאָס ?! דיך איינמעלדן? מיט װאָס פאַר אַ רעכט ביסטו
געקומען קיין קיַעֹװ?? -- ;מיטן רעכט פונעם פּראָפּוסק, װאָס דער
נ.ק.וו.ד. -נאַטשאַלניק פון אונדזער ראַיאָן האָט מיר געגעבן. פרעג עס
אים, דעם נאַטשאַלניק, נישט מיר. כ'בין געקומען זיך זען מיט מײַן
ברודער און משפּחה אויף אַ חודש צײַט. כ'בין נישט געקומען אַהער
וווינען". ?אָבער דו טאָרסט נישט זײַן דאָ אַפילו קיין איין טאָג. ער
האָט דיר אַזאַ דערלויבעניש נישט געטאָרט געבן" -- קען ער נישט דאָס
געזעץ? ,ניין!?" -- ענטפערט ער מיט אַ בייזן טאָן. -- ;טאָ מאַכט מיך
פון היינט אָן דאָרט פאַר אַ נאַטשאַלניק?.. -- ער קוקט מיך אָן פאַר-
זווּנדערט. -- ;יאָ, מאַכט מיך פאַר אַ נאַטשאַלניק', -- קוק איך אים
גלייך אין די אויגן אַרײַן, -- ,ווייל איך קען אויך נישט אײַערע געזעצן.
...ער גיט אַ שמייכל, נעמט צו פון מיר דעם פּאַספּאָרט און פּראָפּוסק
און הייסט מיך קומען מאָרגן. איך קום מאָרגן. בײַם זעלבן טיש זיצט
שוין גאָר אַ צווייטער, וועלכער... װייסט נישט פון קיין שום זאַך. ער
נעמט נישטערן צוװישן די פּאַפּירן און אין די שופלאָדן, -- נישטאָ, נישט
דער פּראָפּוסק, נישט דער פּאַספּאָרט. ;אפשר האָסטו געגעבן עס אַ צוייטן
בײַ אַן אַנדער טיש ?7 -- ,ניין, נאָר דאָ. איך אָריענטיר זיך גאַנץ גוט.? --
ער זוכט נאָך אַ מאָל -- נישטאָ. איך רעג זיך אויף: -- ;װאָס פאַר אַן
אָרדענונג איז עס בײַ אײַך? אין פּוילן האָט דאָך איין באַאַמטער געפירט
מער אָרדענונג װי דאָ אַ פּאָר צענדליק. וייסט כאָטש דער חבר סטאַלין
וועגן דער אָרדענונג דאָ בײַ אײַך? וי אַזױ די שטײַערן פון די בירגער
ווערן פאַרשװענדט פון אַזױ פיל אומזיסטע פרעסער?' -- -- דער עולם
באַאַמטע הערט זיך צו צו מײַנע רייד. אַזױנס האָט מען נאָך מן-הסתם
נישט געהערט פון אַ סאָװיעטישן בירגער אױיסשרײַען עפנטלעך אין דער
מיליץ. דער באַאַמטער, אַ בלאַסער, זוכט װײַטער און געפינט דעם
פּראָפּוסק אין... פּאַפּירקױש, אַ צעקניטשטן, דעם פּאַספּאָרט -- בײ
אַ צווייטן טיש...

-- זעט איר דאָך! אַ פאַרקילטער, אַ קראַנקער,. מן-הסתם מיט
אַ ביסל געהעכערטער טעמפּעראַטור, האָב איך געמוזט פאַרלאָזץ קיַעװ.

104

גורהל

נאָר נאָך אין די ערשטע טעג פון מײַן זײַן דאָרט האָב איך זיך אינפאָר-
מירט װעגן דעם לעבן פון מײַן משפּחה דאָרט. כ'מיין, אַז ס'איז גענוג...
-- איז נישט געווען װער ס'זאָל גיין אינטערװוענירן פאַר דיר?
--- ניין. דאָרט האָט יעדער מורא ועגן זיך אַלײן. קיינער ויל
זיך נישט פאַרפּלאָנטערן מיט אַ צווייטנס צרות..
-- און װאָס הערט זיך בײַם ברודער? בײַ דער שװעסטער?
-- הלוואי װאָלט איך נישט געװען געפאָרן. -- טוט ער אַ מאַך

אַװעק מיט דער האַנט. -- װאָלט איך געלעבט מיט דער אילוזיע, אַז זי
לעבן דאָרט גליקלעכע. שטעלט אײַך פאָר, מײַן ברודער איז דער בעסטער
שנײַדער פון דאַמען-מאַנטלען אין קיעװו. ער האָט שטענדיק גוט פאַר-
דינט. אָבער קיין מאָל איז עס אים נישט באַקומען. האָט געאַרבעט פאַר
זיך אין שטוב, אין קיין אַרטעל נישט געװאָלט גיין, האָט עֶר געצאָלט
ריזן-שטײַערן. וען זײַנע טעכטער זענען עלטער געװאָרן, זענען זיי צו
אים צוגעשטאַנען, אַז ער טאָר לענגער נישט זײַן קיין קוסטאַר (זעלב-
שטענדיקער באַלמעלאָכע) -- דאָס װעט זיי שטערן אין זייער װײַטערדיקן
שטודיום. האָט ער ענדלעך געמוזט נאָכגעבן און איז געװאָרן דער
קאָסטיומען-נייער פון דער קיַעװער אָפּערע. אָבער דאָס איז נישט אַזױ
וויכטיק. פאַר מיר איז געווען וויכטיקער, װאָס איך בין געװאָר געװאָרן,
אַז כאָטש ער לעבט אין קיעוו פון פאַר דער ערשטער ועלט-מלחמה,
איז ער נאָך אַלץ אַ פּאָליאַק, װײַל ער שטאַמט פון פּולטוסק, אַ שטאָט
װאָס האָט געהערט צו רוסיש פּױלן, און װי אַזעלכן האָט מען אים
אַלע יאָרן צוגעטײילט פּאָרציעס.. צרות. אין די יאָרן נאָכן קנעפּ" איז
געווען אַ מעשה מיט גאָלד-זוכענישן, האָט ער פאַרזוכט דעם טעם דערפון.
אויך גענוג אַנדערע ענינים זענען געווען. אין די יאָרן 1927--1938 האָט
מען אים באַשולדיקט אין... פירן קאָרעספּאָנדענץ מיט אױסלאַנד. דאָס איז
געװען מײַנס אַ בריוול פון פּױלן אָדער פון עלטערן ברודער פון
אַמעריקע, ועלכע זענען גוט געבדקט געװאָרן דורך דער צענוזור. מע
האָט בײַ אים דורכגעפירט אַ רעויזיע, אַראָפּגעריסן די טאַפּעטן פון די

ווענט, אויפגעריסן די פּאָדלאָגעס. פּשוט, געמאַכט אַ פּאָגראָם, װי אין

105

א כלצנקיטוי

די אַלטע גוטע צײַטן. ס'האָט נישט קיין סך געפעלט, ער זאָל פאַרפאַלן
ווערן אין סיביר.

-- און װאָס הערט זיך בײַ דער שוועסטער ?

-- אויך פון איר האָב איך קיין סך נחת נישט געהאַט. זי אַרבעט
שווער, צו דערנערן זיך און דעם קינד. זי איז זיך פונאַנדערגעגאנגען
מיטן מאַן. דער עיקר -- כ'האָב זיך גאָרנישט גענייטיקט אין אַ גאַנצן
חודש, כדי זיך אָנצונעמען מיט דער ,פרייד" און דעם ;נחת" פון מײַן
משפּחה, װעלכע לעבט אין גליקלעכן גן-עדן. איצט וייס איך שוין, וי
מע דאַרף זיך אויפפירן דאָ אין ראַטנפאַרבאַנד: טראָגן מיט זיך
שטענדיק אַן אױטאָביאָגראַפיע און אַ.. זעקעלע: די אױטאָביאָגראַפיע
אין אַ סך קאָפּיעס, װײַל װוּ דו קערסט זיך און װענדעסט זיך דאַרפסטו
זי האָבן, און דאַרפסט אויך וויסן װי זי צו שרײַבן אַז דײַן טאַטע איז
געווען אַ... קאָנסט שרײַבן: אַן אָרעמאַ, אַ שלעפּער, אַ בעטלער, אַן
אַנאַלפאַבעט, נאָר,. חס-ושלום נישט, אַז ער איז געװוען אַ געבילדעטער,
אַ פײַנער מענטש, אָדער ענלעכס.

-- און צו װאָס באַדאַרף מען דאָס זעקעלעף?

-- אַ טאָרבעלע, פרעגסטו? טאָמער װעסטו, גייענדיק אין גאַס,
אָנטרעפן אַ רײי בײַ אַ געװעלב, װוּ מע ;גיט'" אַ האַלבן קילאָ גרױפּן,
אָדער הירזש, װעסטו דאָך עס נישט נעמען אין קעשענע. אָדער אין היטל
אַרײן, װי די היגע.

-- יאָ, -- פאַרענדיקט ער -- זיי האָבן פאַרװאַנדלט אַזאַ ריזנלאַנד
אין אַ לאַנד פון בעטלערס, ,פאַרברעכערס" און נאַטשאַלניקעס. האַלט
איך אין איין שעלטן דעם צאַר ניקאָלאַי, אויך קערענסקין -- אַז די ערד
זאָל זיי אַרױסשמיצן! פאַר װאָס זיי האָבן דערלאָזט צוצונעמען בי
זיי די מאַכט.

-- אָבער... װיל איך פון דעסטוועגן זיך אַ דינג טאָן מיט אים --
קיין אַנטיסעמיטיזם איז דערפאַר דאָ נישטאָ. אַ ייַד לעבט דאָך דאָ אין
זיכערקייט, נישט וי אַ מאָל אין פּוילן און אַװדאי נישט װי הײַנט בײַ
די דײַטשן. דאָ װעט זיך קיינער נישט דערועגן אים צו באַפאַלן פיזיש,
אַפילו נישט קיין שיכור. פאַר אַזאַ כוליגאַנערײַ װעט ער אַרײַנכאַפּן

106

גור 2

אַ ,פינפערל" (פינף יאָר טורמע). אויך האָט דאָ יעדער דאָס רעכט צו
באַקומען אַרבעט. האָבן דאָך אַפילו אינעם דעמאָקראַטישן פראַנקרײַך
די עמיגראַנטן נישט געהאַט דאָס רעכט אויף אַרבעט, דאָס רעכט אױיף
צו פאַרדינען אַ שטיקל ברוױיט; אַזױ ביזן יאָר 1929,

אָבער אונדזער פריינד האָט עס גאָרנישט איבערצײַגט.

קאַפּיטל ניינצן

איך האָב דעמאָלט געאַרבעט אין אַן אינװאַלידן-אַרטעל מיט אַ שותף
אַן אינװאַליד, װעלכער האָט געהאַט אַן אייגענע ניימאַשין. מיר האָבן
נישט שלעכט פאַרדינט און כ'האָב געהאַט אַ מעגלעכקייט װי געהעריק
זיך צוצוגרייטן צום אָנקומענדיקן ווינטער. ס'האָט זיך אונדז געדאַכט,
אַז דאָס לעבן װעט אַװעק װײַטער אַ ביסל רויַק. אָבער די גאַלשטײ-
נער, וועלכע האָבן מײַן פרוי אַ לענגערע צײַט צו רו געלאָוץ -- אפשר
גראָד צוליב די איבערגעלעבטע צרות -- האָבן זי איצט, אין די טעג
נאָכן אַנטװײנען דאָס קינד, גענומען שטורעמען. מ'האָט זי אַװעקגענומען
אין שפּיטאָל אויף ,פּאָליעסקע", אויף דער צוייטער זײַט פון דער באַנ-
סטאַציע, װוּ זי האָט באַקומען די בעסטע באַהאַנדלונג. נאָך אַ מאָנאַט זײַן
דאָרטן האָט זי באַװויזן צו זײַן אין דער היים קוים עטלעכע טעג און
געמוזט זיך אַהין צוריקקערן. געבליבן אַליין מיט די קינדער אין שטוב,
האָב איך נישט געקאָנט פאָרזעצן צו אַרבעטן, און אונדזער פינאַנסיעלע
לאַגע איז צעטרייסלט געװאָרן. אָבער מער זענען מיר דערגאַנגען די
יאָרן די קאָשמאַר-:חלומות, וועלכע האָבן מיך געפּײַניקט אין די נעכט.
חלומות אין פאָרזעצונגען. אויפגעכאַפּט זיך פון שרעק, צוריק אײַנ-
געשלאָפן, און זיי האָבן זיך װײַטער געקייטלט. די פאָרזעצונגען האָבן
זיך געצויגן פון איין נאַכט צו דער צוייטער... דײַטשן מיט שרעקלעכע
פּנימער -- ענלעכע צו די טױיטנקעפ, דעם עמבלעם איף די היטלען
פון די ס.ס.-לײַט -- יאָגן אונדז נאָך, און מיר, איך און מײַן פרויי
אַנטלויפן. ,מיר מוזן זיך ראַטעװען " -- שרײַ איך צו מײַן פרויי. --

107

א בללנקיטני

,מיר טאָרן צו זיי נישט אַרײַנפאַלן !" און איך כאַפּ זיך אויף אַ באַגאָ-
סענער מיט שוייס און צעוייטיקטן קאָפּ. און וװוען כ'שלאָף װידער
אײַן, יאָגן אונדז שוין נאָך מאָטאָריזירטע אָפּטײלן, יאָגן נאָך די באַן
אין װעלכער מיר פאָרן: פרישע מענטשן, נײַע שטעט, אומבאַקאַנטע
געגנטן...

ווען איך דערצייל עס בײַ טאָג מײַן פרוי, זאָגט זי מיר: ,אויך
מיך פאַרפאָלגן ענלעכע חלומות, אָבער, ווייסט דאָך: אַ חלום איז אַ נאַר.
דער דײַטש פאַרפּלאָנטערט זיך איצט אין אַ קריג מיט ענגלאַנד, -- װעלן
זיי אָנהייבן זיך טשעפּען צו רוסלאַנד, פון װאַנען זיי באַקומען אַזױ פיל
פּראָװיאַנט און ברענשטאָף ?7

דער פרילינג פון יאָר 1941 איז אָנגעקומען נאָך אַ שענערער
װי פאַר אַ יאָרן. די אַקאַציע- און בעזביימער האָבן זיך צעבליט. פרילינג
װעקט שטענדיק האָפענונגען אויף פרײַהייט -- זמן חרותנו! אָבער
דער הײַנטיקער פרילינג איז, דאַכט זיך, אַנדערש וי דער פאַראַיאָריקער,
מער יום-טובדיק. די צוגרייטונגען צו די מאַי-פײַערונגען זענען מיט
מער פאַרנעם. די געשעפטן זענען פאַרפולט מיט פּראָדוקטן און זיסװאַרג,
וועלכע מע קאָן שוין קויפן פרײַ, אָן אָטשערעדן. לכבוד יום-טוב האָט
זיך באַװיזן װאָדקאַ און ספּירט, קאָניאַק און ליקערן, װאָס רייצן דעם
אַפּעטיט. דער עולם לאָזט זיך טאַקע ווילגיין. אויך אין אונדז װועקן זיך
גוטע האָפענונגען.

מיר פאַרשטײען, אַז מיטן פּראַװען דעם יום-טוב וויל די ראַטנמאַכט
געווינען די הערצער פון דער אוקראַיַנישער באַפעלקערונג, וועלכע
בונטעוועט זיך און איז אומצופרידן, צוליב די קלאַנגען, אַז מע גייט דאַ
אײַנפירן קאָלכאָזן. דער איבערפלוס פון פּראָדוקטן און אַנדערע גוטע
זאַכן דאַרף באַװײַזן, אַז נאָר די ראַטנמאַכט קען אײַנשטעלן אַ גוטע
אָרדענונג, אַז אויך די אָרעמע מאַסן און פּויערים זאָלן זיך קאָנען
פאַרגינען אַל דאָס בעסטע, נישט װי בײַ די פּאָליאַקן, ביי וועלכע די
פּוױערים אויף די קרעסן האָבן געלעבט אין נויט און אָרעמקײט אויף די
מאָגערע ערדטיילן, װײַל די גוטע באָדנס זענען אַװעקגעגעבן געװאָרן
די אָסאַדניקעס.

108

נבורל

אין משך פונעם פאַרגאַנגענעם ווינטער זענען דאָ געעפנט געװאָרן
אַ סך װאַרשטאַטן און פאַבריקלעך פון לײַכטער אינדוסטרי. אין אַזאַ
װאַרשטאַט האָב איך איצטער געאַרבעט; אלעכפּראָם" (לייכטע אינדוסטרי)
האָט ער געהייסן. ס'האָבן זיך אין אים געפונען דרײַ צעכן: פון שניידער,
שטעפּער און שוסטער. זיי האָבן פאַרנומען דעם אייבערשטן שטאָק פון דער
.אָרט"-געבײַדע, וועלכע האָט זיך מיט אירע רטע ציגל און בלעכענעם
דאַך אויסגעטיילט פון די אַרומיקע קליינע הײַזקעס.

איך האָב דאָ אָנגעהויבן אַרבעטן אין מיטן ויגטער, װוען דער
װאַרשטאַט איז שוין געווען באַזעצט מיט גענוג שטעפּערס, לויט דער צאָל
שוסטערס, װאָס האָבן דאָ געאַרבעט. האָב איך אויסגענוצט מײַן ,דער-
פינדונג" פון פאַר אַ יאָרן און באַװיזן, אַז איך קאָן זײַן אַן ;אַלכעמיקער"
און מאַכן פון ;מיסט" -- ,גאָלד". קליינער אָפּפאַל איז שוין דאָ געווען
אַ סך, און אויך קיין זוילן, װאָס מע קאָן נייען אויף דער מאַשין, האָט דאָ
נישט געפעלט, און -- ס'איז אַװעק אַ גאַנג. סואָלט שוין גאָרנישט
שלעכט געווען. אָבער אָט מוז מען מײַן פרוי שוין צום דריטן מאָל
אַװועקנעמען אין שפּיטאָל אַרײַן.

אין ,לעכפּראָם? פאַרזאָרגט מען אונדז נישט נאָר מיט אַרבעט,
נאָר אויך מיט קורסן פון רוסיש, קורסן פון רויטן קרייץ און מיט
לעקציעס-רעפעראַטן פון פּאָליטרוקן, וועלכע קלערן אונדז אויף די
אַקטועלע פּאָליטישע געשעענישן. דעם פּאַליטרוק שטעלט מען פּראַגן,
און ער ענטפערט:

-- װי קומט עס, װאָס דער דײַטש איז אַרײַן קיין פינלאַנד? איז
דאָס טאַקע געװוענדעט קעגן ראַטנפאַרבאַנד ?

-- זיכער ניין!

-- טאָ צוליב װאָס איז ח' סטאַלין געװאָרן פּרעמיער ? איז ער דען
ביז הײַנט נישט געווען דער הויפּט-דעה-זאָגער ביי אונדז אין לאַנד?

-- יאָ. ער איז געווען דער הויפּט-דעה-זאָגער װאָס אַנדערע זאָלן
טאָן. אָבער איצט איז אַ שטורעם אויפן ים, האָט דער קאַפּיטאַן אַלײן

גענומען דעם רודער אין האַנט.

109

א. בלצנקיטני

-- זענען אמת די מעלדונגען פון אױסלאַנד, אַז דער דײַטש גרייט
זיך אָנצופאַלן אויפן ראַטנפאַרבאַנד ?

-- װען ס'װאָלט אמת זײַן, װאָלט מען עס דאָך געװוּסט אין
אונדזער גענעראַל-שטאַב, און ער װאָלט עס נישט אױסבאַהאַלטן

-- אָבער איר האָט דאָך געזאָגט, אַז ס'איז אַ שטורעם אויפן ים,
און דער ח' סטאַלין האָט גענומען דעם רודער אין האַנט?

-- מיר האָבן אויך אַ שונא אויפן װײַטן מזרח. נישט אַלץ דערציילט
מען אונדז. אָבער איינס קאָן איך אײַך זאָגן, װאָס אונדזער גענעראַל-
שטאַב האָט שוין געמאָלדן, אַז מיר זענען פעיק אָנצוטאָן ?אַ שטאָלן
היטל? אויף יעדן גרעסטן לאַנד, װאָס זאָל אונדז באַפאַלן אָבער ווען
אויף דער װעלט גייט אָן אַזאַ ‏ מלחמה, דאַרף מען גוט היטן אונדזערע
גרענעצן, דאָס פּײַער זאָל זיך נישט אַריבערכאַפּן אויך צו אונדז.

-- אָבער די מאָביליזאַציע פון מיליטעריפליכטיקע גיט דאָך צו
פילן, אַז עפּעס גרייט זיך ?

איר ווייסט דאָך װוי מע זינגט ביי אונדז: ;אויב מאָרגן אַ מלחמה --
שוין הײַנט זיי גרייט צום שלאַכט !".

אין גאַס שמועסט מען און מע גיט איבער פון זיכערע קװעלן,
אַז צוליב דעם װאָס דער דײַטש האָט פאַרנומען פינלאַנד, װעלן אונדזערע
פאַרנעמען... פּוױלן ביז דער װײַסל. דערצו גרייט מען זיך עס.

-- נו, און דער דײַטש װעט דערויף גאָרנישט זאָגן!

-- זיכער. היטלערס מיליטער גרייט זיך דאָך אָנצוגרײַפן ענגלאַנד,
װעט ער דאָך נישט פירן קיין מלחמה אויף צוויי פראָנטן, -- װעט ער עס
מוזן אַראָפּשלינגען.

פּעסעמיסטן פרעגן: װי אַזױ האָט עס דער דײַטש באַװיזן צו
פאַרנעמען פינלאַנד אין איין טאָג, װען אונדזערע האָבן דאָרט געמוזט
קעמפן אַ גאַנצן װינטער? -- ענטפערן דערויף די אָפּטימיסטן: דאָס
האָבן די פינלענדער זיי אַלין אַרײנגעלאָזט.

דעם 22סטן יוני, זונטיק, איז בײַ אונדז דער זעלבער אַרבעטסטאָג
װי אַלע זונטיק. בײַ אונדז איז מאָנטיק -- שבת. דאָס איז געמאַכט אַזױ,
כדי די קונדן, װעלכע האָבן אומעטום פרײַ אין דעם טאָג, זאָלן האָבן

10

גורל

די מעגלעכקייט צו מאַכן דאָ זייערע באַשטעלונגען. דער ראַדיאָ-הילכער
גיט זײַן אוידיציע פונעם סאַרנער ;,ראַדיאָדקנופּ". ס'איז 11 אַ זייגער.
כ'באַמערק אַ געזעמל לעבן דעם ראַדיאָדהילכער, אַ גרעסערס וי געוייג-
לעך. איידער כ'קום צו איז שוין געענדיקט. דער עולם צעגייט זיך אָבער
נישט, וי עֹר װאָלט זײַן צוגעשמידט. די פּנימער -- בלאַסע.

-- מלחמה! -= טוט איינער אַ זאָג מיט אַן איבערגעשראָקענער
קוים-הערבאַרער שטים.

באַלד װער איך געװאָר, אַז מאָלאָטאָוװו האָט נאָר װאָס איבערגע-
געבן: דער דײַטש איז פאַר טאָג אָנגעפאַלן אויפן ראַטנפאַרבאַנד. האָט
באָמבאַרדיע באַפעסטיקונגען, באַנסטאַציעס, אַ ריי שטעט און דרינגט
אַרײַן אויף אונ"זער טעריטאָריע.

זאָגן אָפּטימיסטן אויף זיכער, אַז איצט װעט ער כאַפּן אַ מפּלה פאַר
דער גאַנצער צײַט. אָבער װי איז דאָס בכלל געשען? האָבן דען אונדזערע
נישט געװוּסט, אַז דער דײַטש גרייט זיך ? און צו װאָס האָט מען עס נאָך
אָפּגעלײיקנט ?

-- זיכער האָט מען אין גענעראַל-שטאַב געװוּסט. מ'האָב טאַקע
דאָרט אויסגעקוקט די דײַטשן זאָלן נעמען אָנגרײַפן. דאָס איז דער
אָנהײב פון היטלערס סוף.

אָבער דערװײַל איז דער סוף, אַז מע וייסט גאָרנישט. ס'קומען
געשעענישן, אויף וועלכע מע ריכט זיך גאָרנישט. ברענג איך דערװײַל
די פרוי פון שפּיטאָל אַהים: װי ס'זאָל זיך נישט מאַכן, לאָמיר זײַן
צוזאַמען.

-- ווערן אונדזערע שרעקלעכע חלומות מקיים? -- זאָג איך צו
דער פרוי. -- װעלן טאַקע די דײַטשן נעמען יאָגן װײַטער ? עפּעס גלייבט
זיך נישט, אַז די רויטע אַרמײ זאָל אָפּטרעטן פאַר דער דײַטשישער. דאָס
איז דאָך נישט די פּוילישע אַרמײ. המם, און די פראַנצייזישע?

ס'ווערט אומהיימלעך צו טראַכטן װעגן דעם, װאָס אונדז שטייט
פאָר. ווער וייסט, װאָס פאַר אַ סורפּריון ס'זענען נאָך פאַר אונדו
אָנגעגרייט. ס'ווערט שוין דורכגעפירט אַ מאָביליזאַציע פון אַלע עצוגענו-
מענע" דורך דער מיליטערישער קאָמיסיע. מע נעמט נאָר יענע, וועלכע

111

א. בלענקיטני

האָבן גוטע פּאַספּאָרטן, דאָס הייסט אָרטיק-געבוירענע. פון דער באַנ-
סטאַציע פאָרן אִפּ אַ סך פאַמיליעס פון די ,װאָסטאָטשניקעס? צוריק
אַהיים.

דינסטיק. דער דריטער מלחמה-טאָג. מיר קומען פון מיטיק צוריק
צו דער אַרבעט (מיר האָבן אַ שעהיַקן מיטיק-איבעררײַס). ס'קומט אָן דער
הױפּטמײַסטער מיט די שליסלען, נעמט אויפשליסן די טיר פון אונטערשטן
שטאָק. ס'דערהערט זיך אַ זשומען פון עראָפּלאַנען. דאָס ברומען דער-
נענטערט זיך, װי דער געזשום פון אַ מחנה בינען. און מיט אַ מאָל װוערט
דאָס גאַנצע שטעטל אויפגעטרייסלט פון עקספּלאָזיעס. איבער דער באַנ-
סטאַציע טוט זיך אַ הייב, וי אַ טומאַן, אַ טונקל-גרויער שטויב, אַ רויך
מיט פּײַערפלאַמען. אין דעם מאָמענט טוט דער הױפּטמײַסטער אַן עפן די
טיר און מיר אײַלן שנעל אַרײַן. נישט באַװויזן נאָך צו די טרעפּ, דער-
הערן מיר איבער אונדזערע קעפ אַ שנײַדיקן פייף: פיו'ויו! דאָס הז
טוט זיך אַ טרייסל. פון אייבערשטן שטאָק שיט זיך אויף אונדז טינק,
ציגל און שטיקער ליים. מיר טוען אַ לויף אַרױס אין דרויסן. די עראָ"
פּלאַנען האָבן זיך שוין דערװײַטערט. ס'הערן זיך געשרייען. מיר לויפן
צעמישטע אַרײַן צוריק. מיר קומען אַרײַן אין װאַרשטאַט -- ס'איז נישט
צו דערקענען דאָס אָרט. אין סופיט -- אַ לאָך פון דער באָמבע, די
פּאָדלאָגע דורכגעלעכערט אויף דעם אָרט, װוּ ס'איז געשטאַנען מײַן ניימאַשין,
טירן-פענצטער אַרױסגעריסן צוזאַמען מיט די וויטרינעס. איך גי אַראָפּ
אונטן אין קעלער. װײַזט אויס, אַז די באָמבע האָט זיך בלויז אײַנגעגראָבן
טיף אין דער ערד, אָבער נישט אויפגעריסן. ווען אַנדערש, װאָלט עס
אויפגעריסן דאָס גאַנצע הויז מיט אונדז צזאַמען. אַרום דער געבײַדע
זאַמלען זיך געזעמלען. פון אַ דערבײַיַק הייזל ראַטעװעט מען אַרױס אַ קינד
-- דאָס הײַזל איז צעטרייסלט. איין װאַנט פעלט. נסים -- דאָס קינד,
אַרױסגעצױגן פון אונטער דער חורבה, איז בלויז לײַכט פאַרװוּנדעט.

פופצן גריבער האָט דער ,באַגאַזש" פון די אױיסגעלאָדנטע עראָ-
פּלאַנען געלאָזן אין אונדזער געגנט. קיין קרבנות זענען בדרך-נס
נישט געווען. דערװײַל קומען שוין גרוסן פון דער באַנסטאַציע: דאָרט
איז געווען אַ בלוטיקער שניט. די באָמבעס האָבן געטראָפן אין װאַגאָנעס

122

הררש

מיט מאָביליזירטע רעקרוטן, גרייטע אָפּצופאָרן.

איך לויף אַהײם. די פענצטער זענען אַרױסגעריסן מיט די
ראַמען. מײַן טעכטערל װײַזט מיר אַ פאַרבלוטיקט פינגערל פון אַ גלאָז-
שפּליטער און קלאָגט זיך פאַר מיר:

-- זע, טאַטע, װאָס היטלער האָט מיר געמאַכט.

-- יאָ, מיין טײַערינקע, ס'האָט געקאָנט געשען עפּעס ערגערס..

אויף מאָרגן גיי איך אין דער מיליץ בעטן אַ דערלױיבעניש זיך
צו עװאַקוַרן, בײַלײגנדיק אַ באַשטעטיקונג פון שפּיטאָל, אַז מײַן פרוי
איז די טעג אַרױס פון דאָרטן נאָך אַ קראַנקע.

--- מיר עװאַקויָרן קיינעם נישט. -- דערקלערט דער נאַטשאַלניק.

;אָבער פון לויצק, פון קאָװולע זענען דאָך אַדורכגעפאָרן עשאַ-
לאָנען מיט עװאַקויַרטע 7

-- וו אַרבעטסטו?

,אין לעכפּראָם?, -- ענטפער איך.

-- גיי צוריק צו דער אַרבעט! -- טוט ער אַ געשרײי

;חבר נאַטשאַלניק, די געבײַדע מיטן װאַרשטאַט זענען נעכטן
צעשטערט געװאָרן".

-- פאַרריכט מען און מען אַרבעט װײַטער. װאָס מיינסטו, מיר
װעלן זיך מיט דיר שפּילן? מיר װעלן דיר שטעלן פאַר אַ מיליטער-
געריכט פאַר איגנװיליק פאַרלאָזן דעם אַרבעט-פּלאַץ!

איך װויל אים נאָך עכּעס זאָגן, טוט ער אַ געשרײ:

-- שנעלער צו דער אַרבעט! אָדער איך אַרעסטיר דיך גלײַך!

קאַפּיטל צװאַנציק

אין לעכפּראָםס אַרבעט מען מער נישט. דעם לון פאַר געניע
צוויי הדשים קאָן איך אויך נישט באַקומען. דורך אַ טעות איז מײַן
אַרבעט פון פאָריקן חודש נישט אַרײַן אין דער רשימה, און ס'איז אויך
נישטאָ קיין האָפּענונג צו באַקומען דעם לוין פאַרן איצטיקן חודש. איך

103

א. בלענקיטני

הייב אָן צונויפצושלעפּן אַ ביסל געלט. כ'וויל עפּעס פאַרקויפן, אָבער
אויף מײַן ,פאַרמעגן? זענען קיין קונים נישטאָ. די זומערדיקע אָפּשפּאָ-
רונגען זענען אַװעק אין ווינטער. אָבער נישט דאָס איז אונדזער הױפּט-
זאָרג. די פרוי פילט זיך נישט אַמבעסטן די אַטאַקעס פון די גאַל-
שטיינער האָבן זיך טאַקע אָפּגעשטעלט, אָבער זי איז שטאַרק אָפּגע-
שװאַכט פון דער שטרענגער דיעטע אין שפּיטאָל.

ווידער באַװײַזן זיך עשאַלאָנען מיט עװאַקױַרטע פון לױיצק און
קאָװולע -- דער אינציקער פּראָנט, װוּ די רויטע אַרמײ האַלט אָפּ
נצחונות. איך טרעף אָן אויף אַ גרופּע װאַנדערער מיט רענצלעך אויף
די פּלײצעס. האָרך זיך צו צו זיער שמועס. זי קומען צו פוס פון
בריסק. זונטיק פאַר טאָג האָט זיי אויפגעװעקט אַ שטאַרק דונערן און
בליצן. אַרױסגעקוקט אין דרויסן, האָבן זיי געזען. דער הימל איז
לויטער קלאָר. קומט, הייסט עס, פאָר ערגעץ אַ שיסערײַ. זאָלן עס, נאָך
די נעכטיקע בעלער, אין וועלכע ס'האָבן זיך באַטײליקט אַ סך קאָמאַנ-
דירן, איצטער פאָרקומען מאַנעװרעס? ס'הערט זיך אַ זשומערײַ פון
ישווערע באָמבאַרדירער, װאָס פּליִען גענוג נידעריק. זיכער -- אונדזערע!
אָבער אָט טוט זיך אַ צעטרייסל די לופט פון עקספּלאָזיעס, און ס'פאַלן
אַרױס די שויבן. זיי לויפן אַרױס אין גאַס: װאָס איז געשען? באַלד
װוערט קלאָר. ס'לויפן אָן מאַשינען מיט פאַרװוּנדעטע. און אָט קומט
װער צו לויפן מיט אַ געשרי: ;איף יענער גאַס, װאָס פירט פון
פעסטונג, פאָרן דײַטשן!" זענען זיי שנעל אַרײַן אין שטוב, האָבן
געכאַפּט עטלעכע ניטיקע זאַכן און גענומען לויפן. וי אַזױ ס'איז זי
געלונגען אַרױס פון שטאָט, וייסן זיי נישט. זיי גײיען שױן דעם
פינפטן טאָג.

-- פון דאַנען װעט איר אפשר פאָרן מיט דער באַן!

--- ניין. מיר גייען נאָר צו פוס. די באַנען װערן באָמבאַרדירט.
:מיר זענען נישט אַנטלאָפן כדי געטראָפן צו װערן אונטערװװעגנס פון
באָמבאַרדירונגען.

זיי האָבן זיך געלאָזט צו פוס קיין קיעװ.

איך האָב גענומען אײַנפּאַקן אַלע נייטיקע זאַכן. ס'האָבן זיך

114

גורהל

אָנגעזאַמלט עטלעכע פעק. איינעם מיט די סאַמע נייטיקסטע זאַכן גרייט
איך צו אַזױ, סע זאָל באַקװעם זײַן אים צו טראָגן אויף דער פּלײצע,
אוב ס'וועט נישט מעגלעך זײַן זיך צו עװאַקויָרן מיט דער באַן. מיר
זענען דעצידירט דערויף.

די וועלכע קומען זיך סטאַרען װעגן עװאַקואַציע ענטפערט מען
אַז פון סאַרנע דאַרף מען זיך נישט עװאַקױַרן. דאָ איז דער פראָנט
פעסט, מיר װעלן דעם דײַטש צוריקיאָגן. אָבער דאָס איז געזאָגט
געװאָרן נאָר לפּנים. אַלע מיליטערישע פאַמיליעס האָבן זיי שוין געהאַט
עװאַקוַרט. ס'האָט זיך געהאַנדלט נאָר וועגן די ייַדן. אוקראַיַנער האָבן
זיך דאָך נישט עװאַקוּיַרט. אַפילו די ייַדן, די אָרטיקע, האָבן נישט קיין
חשק געהאַט זיך צו עװאַקױיַרן, אויסער געצײלטע: אויך די סאַרנער
האָבן געקענט די דײַטשן פון פופצנטן יאָר..

מײַן געוועזענער שותף פון אינװאַלידן-אַרטעל, מיט וועלכן כ'האָב
געאַרבעט עטלעכע חדשים, האָט זיך פאַר דער צײַט צו מיר צוגעבונדן,
און מיר זענען געװען די בעסטע פרײַנד. ער האָט געגלייבט מיינע
דערציילונגען וועגן די דײַטשן. זעענדיק, אַז מיר גרייטן זיך צו עװאַ-
קואַציע, האָט ער מיך געבעטן, מיר זאָלן זיך האַלטן און עװאַקױַרן
צוזאַמען. אַלײן איז ער דאָך אַן אינװאַליד, מוז שטענדיק זיך אָנלענען
אויף אַ שטעקן. װען ער האָט דערזען מײַן באַזונדער צוגעגרייט פּעקל,
האָט ער מיך געפרעגט, צוליב װאָס דאָס איז. אַז כ'האָב אים דער-
קלערט, אַז דאָס איז אויפן פאַל, ווען מיר װעלן מוזן אַװעק צו פוס, איז
ער געבליבן שטיין אַ דערשטינטער און האָט אויסגערופן:

-- אויך אין דעם פאַל װעל איך גיין מיט אײַך !

אויך שבתדיקן טאָג האָט מען קיין עװאַקואַציע-באַשטעטיקונגען
נישט אַרױסגעגעבן. בײַ נאַכט -- מיר שלאָפן און שלאָפן נישט. אָן
אויפהער רוישן די רעדער פון האַרמאַטן, טאַנקען און אַנדערע שװערע
כלי-זין. דאָס הויז טרייסלט זיך, די שויבן ציטערן און צװאַמען מיט
זיי -- אונדזערע קערפּערס און געמיטער. לויט דער ריכטונג פון דעם
פאָרן טרעט מען אָפּ. זענען אונדזערע קאָשמאַרן געװאָרן, הייסט עס,
ווירקלעכקייט.

115

א בלענקיטני

פאַר טאָג גיי איך אַרױס אין גאַס און דערזע אַן אָנגעלױף בײַ
דער שטאָט-פאַרװאַלטונג. די מאַכטאָרגאַנען, אַלע אָן אױסנאַם, אויך די
מיליץ, נקוו"ד, ,גאָסבאַנק", אַלע ,װאָסטאָטשניקעס? האָבן פאַר טאָג
עוקר געווען. אין דער שטאָט-פאַרװאַלטונג װעט שױן אפשר קינער
נישט קומען. מע דערציילט, אַז אַ דײַטשישע טאַנקען-קאָלאַָנע האָט
אַדורכגעריסן דעם פּראָנט ביי לונינעץ און מאַרשיױט אַהער לױטן
שטראָם פון טײַך; זיי װעלן אונדז אַרומרינגלען צוזאַמען מיטן לויצקער
פּראָנט, וועלכער האַלט זיך אַזױ פעסט. מענטשן קערן זיך אום פון דער
באַנסטאַציע: מע לאָזט קיינעם נישט אַרײַן אין װאָקזאַל, ס'היט אים
אַ שטאַרקע װאַך.

ס'איז נישטאָ מער, זע איך, קיין צײַט צו טראַכטן. אויף נסים
װעל איך זיך נישט פאַרלאָץ, און לאָז זיך גיין אַהיים. אויפן װעג
טרעט איך אֶפּ בײַ מײַן געװועזענעם שותף:

-- שלמה, מיר גייען באַלד אַװעק צו פוס. נישטאָ קיין האָפענונג
אויף פאָרן. איר גייט ?

ער שטייט לעבן זײַן אײינגעפּאַקטן באַגאַזש און בעט זיך בײַ
זײַן פרוי: ,קים, לאָמיר גיין". אָבער זי זיצט אַ פאַרשטאַרטע לעבן
איר מיידעלע, אַ קינד פון אַ יאָר פינף. זי טוליעט זיך צו דער מוטער,
וועלכע ברעכט אויס מיט אַ געװיין: ,ניין! איך גײי נישט!' -- צעשרײַט
זי זיך היסטעריש -- ;וי על איך זיך פּלאָגן מיטן קינד די נעכט
אונטערוועגנס ? איך װעל זיך מיטן בעט נישט שידן!"

געזעגן איך זיך מיט זיי און ווינטש זיי אַל דאָס בעסטע.

אין דער הים האָב איך געטראָפן די פרוי און קינדער שױן
צוגעגרייטע. מיר געזעגענען זיך מיט אַלע שטוביקע און גיבן איבער
דעם שליסל דער שכנה. די פרוי טראָגט אַ ביסל שפּײַו אין אַ קיישל און
פירט אונדזער מיידעלע פאַר דער האַנט. איך טראָג אונדזער יינגעלע;
דער פּאַק אױף דער פּלײצע איז פעסט אַרומגענומען מיט רימענס און
איך דאַרף אים נישט אונטערהאַלטן. מיר גייען שנעל, מיט האַרצ-
קלאַפּעניש, װאָס פריער צו דערגרייכן די בריק און אַריבער אויף
יענער זייט טײַך, װײַל ס'איז אַ געפאַר צו וװערן אָפּגעשניטן אַריבער

116

גורס

די בריק, אָטעמען מיר אָפּ פּרײַער און -- װײַטער געגאַנגען. מיר
זענען צװישן אַ סך אַנטלױיפנדיקע. דער װעג פירט קיין קלאָסעה.
װאָס װײַטער, אַלץ מער מענטשן דערפילן, אַז זײיערע פעק זענען נישט
פאַר זייערע כוחות. און באַפּרײַען זיך צו ביסלעך פון זײַער לאָדונג.

סיפאָרן אָן אויף ראָװערן יונגע-לײַט פון סאַרנע, װעלכע האָבן
דאָרט איבערגעלאָון זייערע פאַמיליעס. איינער שטעלט זיך אָפּ און שרײַט
צו אונדז: :

-- העי, דו דאָרטן! װאָס האָסטו מיטגעשלעפּט די פרוי און
קינדער ? האָסט מורא געהאַט, אַז דער דײַטש װעט זי אויפעסן?

װאָס קענען מיר זיי ענטפערן? אַז מיר גלייבן שוין מער נישט,
די דײַטשן זאָלן מאָרדן נאָר די מענער און שאַנעװען פריען און
קינדער ? זיי װעלן דען באַנעמען די געפאַר? לאָזץ מיר אַראָס די קעפּ
און גייען װײַטער, די איינציקע פאַמיליע מיט קליינע קינדער.

גיטעלע האָט מער קיין כוח נישט, זי קאָן נישט גיין מער. נעמט
די פרוי פון מיר דאָס ייַנגעלע און איך נעם גיטעלען אויף דער האַנט.
ס'גייט זיך אונדז ביידן גאַנץ שװער. די פרוי איז גענוג שװאַך. מיר
גײיען טריט בײַ טריט. ס'פאָרן אונדז אָן אַנטקעגן צויי יונגע לײַט
אויף ראָווערן און שטעלן זיך אָפּ לעבן אונדז.

-- מיר פאָרן אויף צוריק, -- צעביזערט זיך איף אנדן
איינער פון זיי -- דאָס האָט איר און נאָך אַזעלכע וי איר געמאַכט
די פּאַניק! און שלעפּט נאָך מיט די פרוי און קינדער!

-- פאָלגט מיך, װוענדעט זיך צו אונדז דער צוייטער, -- קערט
זיך אום צוריק. ווּהין װעט איר עס דערגרייכן, גייענדיק צו פוס?
איר װעט פּטרן די פרוי און קינדער און זיך אַלײן

=- בעסער צו פאַלן אין וועג, איידער אַרײַנצופאַלן צו די דײַטשן
-- ענטפער איך.

זי קוקן זיך איבער. און דער ערשטער, װײַונדיק אויפן קאָפּ
מיט אַ פינגער, טוט אַ װאָרטשע:
-- זעסט נישט? שוין דער אָנהייב מלחמה האָט אים אַראָפּי

117

א. בלענקיטני

געפירט פון זינען. -= און זיי פּאָרן װײַטער, צוריק צו זייערע פאַמי-
ליעס, װאָס זענען געבליבן היטן זייערע פאַרמעגנס. און מיר גיען
װײַטער, צו ראַטעװען אונדזערע לעבנס,

קאַפּיטל איין און צװאַנציק

דער טאָג איז אַ הייסער, עס גליט. די זונשטראַלן שטעכן אַדורך
דעם פּאַק אויף די פּלײצעס. דאָס העמד אויף מיר איז צעוייקט. די
פיס װערן װאָס אַ מאָל מידער. אַלץ אָפטער לאָז איך אַראָפּ דעם
פּאַק אויף דער ערד. די פרוי -- קוים װאָס זי גייט. אירע וייטיקן פוך
די גאַלשטײנער פאַרשטאַרקן זיך, און זי זעצט זיך אַלע מאָל צו אויפן
פּאַק. דאָס מיידעלע וװערט אַלץ מער קאַפּריזנער, גייט אַ פּאָר טריט,
און באַלד מוז איך זי נעמען אויף דער האַנט, און דעמאָלט מוז די פרוי
טראָגן דאָס ייַנגעלע. מיר שלעפּן זיך מיט די לעצטע כוחות. סוף-סוף
דערפיל איך : װײַטער אַזױ קאָן איך נישט. אָט ליגן דאָך אויפן װעג
די פּעקלעך, װאָס די אַנטלױיפנדיקע האָבן אַװעקגעװאָרפן, כאָטש זיי
האָבן מיט זיך קיין קינדער צו טראָגן נישט געהאַט. איך דערשלעפּ
זיך אפשר נאָך אַ הונדערט טריט. ניין, ס'גייט נישט מער. כ'פאַל כמעט
מיטן פּאַק. לאָז איך אַראָפּ דאָס מיידעלע, װאַרף אַראָפּ דעם פּאַק אוך
שיט אויס פון אים די זאַכן: אפשר װעלן מיר איבערלאָזן װאָס ;נישט
נייטיק איז". דער פרויס מאַנטל און דעם מיידעלעס פּאַלטעלע, װאָס
מיר האָבן געקויפט ענדע וינטער, לייג איך צוריק אַרײַן. אויך דאָס
קינדערשע קאָלדרע?ע און קישעלע, אין ועלכע מיר האָבן בעתן
גירוש-פּולטוסק אײַנגעװיקלט דאָס קינד. נו, און דאָס ביסעלע וװעש,
אַ ביסל צוקער און ברויט-סוכאַרעס מוז מען דאָך אַרײַנלײגן. בלײַבט
איבער נאָר דאָס טאָרבעלע מיט אַ פינף קילאָ מאַנע-קאַשע. דאָס ברענגען
מיר פאַר אַ אקרבן" אויפן ,מזבח" פון דער מלחמה. זאָלן די פייגעלעך
פּיקן און זינגען אונדז טרייסטלידער... אפשר װעלן דאָס גאָר אויפפרעסן

118

בו ר

מײַז, שטשורעס אָדער אַנדערע שרצים? שוין פון אָנהײיב מלחמה אָן
פרעסן אונדז נישט נאָר מײַז, נאָר אויך אַנדערע פּאַראַזיטן -- צווייפיסיקע
היענעס. אָבער דאָס אויסגעליידיקטע טאָרבעלע לייג איך אַרײן צוריק:
די טאָרבע איז פון תמיד אָן געווען דער סימבאָל פון ייַדישן װאָגל און
אָרעמקײט. דאָ, אין ראַטנפאַרבאַנד, איז עס נישט נאָר אַ סימבאָל --
ס'וועט זיכער צו נוץ קומען.

זיך לײַכטער געמאַכט אױף די פּלײצעס, נעם איך װוידער דאָס
עלטערע קינד אױף דער האַנט, די פרוי ‏ -- דאָס ייַנגעלע און מיר
גייען מיט אַ ביסל שנעלערע טריט פאָרויס. קומט אונדז אָן אַן אוקראַי-
נער פּױער. ער שטעלט אונדז אָפּ און באַטראַכט מיט אַ חוזק-שמייבל:

-- אַזעלכער װי דו נעמט אַ ביקס, -- מאַכט ער נאָך מיט די
הענט, -- און שיסט פּיף פּאַף! קוקט נאָר אָן די העלדן, װאָס אַנטלויפן
פאַרן דײַטש! ייַדישע העלדן!

זיין חוזק-טאָן רופט אַרױס בײַ אונדז אַן עקל און נאָך אַ גרעסערן
פּחד: טאָמער פאַלט מען, חלילה, אַרײַן צום דײַטש אין אַ געגנט פון
אַזעלכע אַנטיסעמיטן. און שטאַרקנדיק זיך, גייען מיר שנעלער װײַטער.

אין גאָר שפּעטן אֶָװנט זענען מיר אָנגעקומען קיין קלאָסעװ.
דאָס דאָרף, אָדער שטעטעלע, איז געווען אײַנגעהילט אין פינצטערניש.
מיר האָבן זיך פאַרקליבן ערגעץ אין אַ קאָרידאָר און זענען איבערגע-
זעסן די נאַכט אויפן פּאַק, האַלטנדיק די שלאָפּנדיקע קינדער צוגעטוליעט
צו זיך:

קלאָסעװ, װאָס איז באַקאַנט געװען בײַ דער ייַדישער יוגנט פון

גאַנץ פּױלן װי אַ חלוצישער הכשרה-פונקט פאַר שטינהאַקערײַ, איז
איצט פול געווען מיט ייִדישע פּליטים. אויך מיר האָבן דאָ דורכגעמאַכט
אַ גײַסטיקע הכשרה -- צו עװאַקואַציע. דאָס איז געװען גאָרנישט פון
די לײַכטע זאַכן. די סאָוויעטישע מאַכטאָרגאַנען האָבן נישט אָנערקענט
אונדזער רעכט דערויף. דער מיליץ-נאַטשאַלניק פון דער באַנסטאַציע, צר
וועלכן מיר האָבן זיך װעגן דעם געװאָנדן, האָט זיך צעשריגן:

-- נישטאָ דערװײַל פון דאַנען קיין שום עװאַקואַציע? פאַר װאָס
זענט איר געלאָפן פון סאַרנע?

119

א כצלענקיטני

-- װאָס הייסט, מיר זענען געלאָפן? טאָ װאָס האָבן מיר געזאָלט
טאָן, דאָרט בלייבן?

-- יאָ. װאַרטן אויף עװאַקואַציע.

-- װוער זשע האָט אונדז געזאָלט עװאַקױַרן, ווען אַלע אָנפירנ-
דיקע אינסטאַנצן זענען אַנטלאָפן?

-- אַלע סאַרנער מאַכטאָרגאַנען האָבן זיך צוריקגעקערט. זיי האָבן
נישט געטאָרט אַנטלויפן.

-- טאָ מאַכט זיי אַ פאָרװוּרף, אָדער באַשטראָפּט זײי. מיר
װועלן קיין סאַרנע נישט צוריקפאָרן.

-- װעל איך אײַך צוריקשיקן מיט כוח. און לערן אונדז נישט
װאָס מיר דאַרפן טאָן!

מיר פאַרלאָזן אים. מיר געפינען צײַטװײַליק אַן אָרט בײַ אַ גוטן
און איידעלן ייַדן. איך גײ אָפט צו דער באַנסטאַציע געװאָר װערן
וועגן דער לאַגע. אַ סך פאָרן צוריק קיין סאַרנע מיט אַן אױטאָ, וועלכער
פאָרט אַהין נאָך פּראָדוקטן

-- אפשר פאָרסטו מיט? -- נעמט מיך צוריידן די פרוי. -=
װועסט מיטברענגען אַ טייל פון די אײַנגעפּאַקטע זאַכן. סאיז אַ שאָד --
דאָרט געפינט זיך דאָס נײַגעקויפטע בעטגעװאַנט. מלבושים, שיך און
װועש, פּראָדוקטן און קאָכגעשיר. אפשר װעסטו אויך קענען דאָרט
באַקומען אַן עואַקואַציע-פּאַפּיר.

-- ניין. -- ענטפער איך. -- מיר שידן זיך נישט פרײַװיליק
אונטערוועגנס.

-- טאָ װאָס װעלן מיר דאָ אויסזיצן? לאָמיר וידער זיך לאָזן
צו פוס.

-- מער צו פוס לויפן מיר נישט, אָבער שײדן זיך מיט אײַך
װעל איך אויך נישט.

4
ס'זענען אַדורך צוויי טעג. מיטװאָך פרי האָבן מיר בֿאַשלאָסן:
מיר נעמען אונדזער ,באַגאַזש" און קינדער און גײיען צו דער באַנ-
סטאַציע -- פּרווון, אפשר װעט זיך אײַנגעבן. קיין פאָרפּלאַן איז נישטאָ.

120

טו הל

קיין פּאַסאַזשיר-צוגן גייען נישט. װען יאָ. איז עס מיט פאַרװונדעטע
פונעם פּראָנט. |

און אָט -- ס'פאָרט אָן אַ פראַכטצוג. קיין סעקונדע נישט געטראַכט;
טוען מיר זיך אַ כאַפּ אַרײַן אין ערשטן בעסטן װאַגאָן. ער איז אָנגעפילט
מיט פאַרשיידן אייזנװאַרג. און איידער מיר באַװוייזן זיך צו אָריענטירן,
רירט דער צוג. מיר זוכן אַ פּלאַץ, װוּ זיך אײַנצואָרדענען. איך רייניק
קוים אִפּ בײַ אַ װאַנט אַ שטיקל אָרט, לייג אַנידער דאָס זעקל און באַזעץ
די בני-בית. ערשט נעמען מיר באַטראַכטן דאָס ;האָב-און-גוטס', װאָס
װערס אַרױסגעראַטעװעט און ס'ווערט אונדז קאַלעמוטנע אויפן האַרצן
דער װאַגאָן איז בערך אַ מעטער אין דער הייך פאַרנומען מיט פאַר-
זשאַװוערטע ברוכשטיקער פון פאַרשיידענע מינים אײַזן. איז שוין נישט
געווען קיין וויכטיקערע זאַכן אַרױסצוראַטעװען?

-- װאָס האָסטו זיך אַזױ פאַרטראַכט? -- פרעגט מיך די פרו.
-- איך רעד צו דיר און דו, װי דו װאָלסט אַפילו נישט געהערט.

-- כ'האָב זיך דערמאָנט אין עפּעס. בעת דער ערשטער ועלט-
מלחמה בין איך איין מאָל אַנטלאָפן מיט אונדזערע בני"בית. די מוטער
איז געווען צוויי װאָכן נאָך אַ קימפּעט און האָט באַקומען היץ, בעת
דאָס שטעטל איז געשטאַנען צװישן פּײַערן פונעם רוסישן און דײַטשישן
מיליטער. די האַרמאַטן-קױלן זענען געפאַלן אין שטעטעלע גופא, האָבן
געטראָפּן אין הײַוער. אַ גאַנצע נאַכּט זענען מיר געלעגן בײַם זיידן
אין קעלער. איבערגעקומען די שרעקלעכע נאַכט, האָט מײַן פאָטער
באַקומען אַ פּלאַץ אױף אַ װאָגן פאַר מײַן מוטער און דעם פּיצעלע,
די צוויי ייִנגערע אויך באַזאָרגט ערגעץ אױיף אַ װאָגן און איך מיט
דער שוועסטער, אַכט-צען-יעריקע, דאָס הייסט די גרויסע, זענען געגאַנגען
צו פוס. סך-הכל זענען מיר אַװעק אין אַ דאָרף בײַ אַ צען-צװעלף
קילאָמעטער פון שטעטל. האָט מען מיר געגעבן צו טראָגן אַ קריגעלע
אײַנגעמאַכטס און אַ שאַכטעלע מיט אַלטע קנעפּלעך און ראָלקעלעך
פאָדעם. מילא, דאָס ביסל אײַנגעמאַכטס װאָלט איך נאָך פּאַרשטאַנען:
צו דערכאַפּן זיך דערמיט דאָס האַרץ, אָבער דאָס שאַכטעלע מיט די
קנעפּלעך, צוֹ װאָס? איך האָב זיך מיט דעם געמוטשעט דעם גאַנצן

121

א. בלענקיטני

וועג. און וויפל לײַדן דאָס האָט מיך פאַרשאַפט, ווען כ'האָב עס שיר
נישט פאַרלוירן! איך בין מיט דער שװעסטער צוליב דעם צוריק-
געגאַנגען אפשר אַ האַלבן קילאָמעטער ועג. אַזױי געשעט עס אױיך
בעת אַ שריפה: צעמישטערהייט כאַפּט מען זיך ראַטעװען אַ קאָטשערע,
אַ לאָפּעטע אָנשטאָט אַ וויכטיקע זאַך... אָט זע, װאָס מע פירט דאָ איצט
אַרױס, און מענטשן, ייִדן מאַכט מען אַזעלכע שװעריקײיטן!

פאַרשמועסט זיך, האָב איך נישט געפילט, װי מיר האָבן זיך
אָפּגעשטעלט אויף אַ סטאַציע. און מיט אַ מאָל טוט זיך אַ שטעק אַרײַן
אַ באַברילטער קאָפּ פון אַ יונגן-מאַן: -- ;האַ? הענעך?! איר זענט גאָר
דאָ?!" -- יאָ. מיר. איר פאָרט אויך דאָ! ;יאָ, מיר האָבן זיך אין
סאַרנע קוים אַרײנגעכאַפּט אין אַ װאַגאָן. איז נישט מעגלעך דאָרט צו
זײַן צוליב די שטיקער אײַזן, מ'איז שיר געהרגעט געװאָרן, ווען פון
אַ שטויס פון דעם װאַגאָן איז אַ שטיק אַראָפּגעפאַלן?. -- איך גי זוכן
אַ צווייטן װאַגאָן. -- ;אַ שאָד די טרחא. לויט מיר איז דער דער בעסטער.
איך ליף שוין רופן מײַן פרוי, און מיר װעלן זיצן צװאַמען".
אָפּגעזאָגט און פאַרשװוּנדן.

ער פלעגט מיט זײַן יונגער פרוי פון קאָרעץ (אַ שטעטל נישט
װײַט פון סאַרנע), מיט װעלכער ער האָט חתונה געהאַט ערשט מיט
אַ צוויי חדשים צוריק, אָפט אַרײַנקומען צו אונדז. נו, איז אָט פאָרן מיר
צוזאַמען. די שטימונג איז איצט בײַ אונדז צוליב דעם אַ בעסערע. מיר
וויצלען זיך אַפילו מיט גאַל:

-- זיי פירן אַרױס דאָס אַלטע אייזן, כדי דער דײַטש זאָל נישט
האָבן פון װאָס צו מאַכן קיין נײַ געװער.

קאַפּיטל צוויי און צװאַנציק

און אָט זענען מיר דערפאָרן צו דער אַלטער גרענעץ. דאָ קומט
פאָר אַ שטרענגע קאָנטראָל:
-- ווער זענט איר? װוּ זענען אײַערע עװאַקואַציע- פּאַפּירן!

12

גא ר?

-- ס'איז נישט געווען אין סאַרנע בײַ וועמען זיי צו באַקומען:
די נאַטשאַלסטװע איז אין מיטן נאַכט אַנטלאָפן

נאָך לאַנגע פאָרשונגען און עטלעכע מאָל קאָנטראָלירן אונדזערע
פּאַספּאָרטן האָבן זיי זיך איבערצײַגט, אַז מיר זענען איין משפּחה,
באַפרײַט אונדז פונעם חשד אין שפּיאָנאַזש און דערלױיבט אַריבער די
גרענעץ. הענעכן מיט דער פרוי האָט די גרענעץ:װאַך פאַרהאַלטן
זייער גורל איז מיר געבליבן אומבאַװוּסט.

מיר זענע אײַנגעשטיגן אין אַ פּאַסאַזשיר-צוג, װאָס האָט קורסירט
קיין קיעוו. די רײַזע איז פאַר אונדז געװען אַ באַקװעמע. די באָמבאַר-
דירונגען אין דער סביבה האָט אויף אונדז קיין רושם נישט געמאַכט.
בעת אַנדערע פּאַסאַזשירן זענען אָפט מאָל בײַ די סטאַציעס געלאָפן אין
שרעק פון די װאַגאָנען אַרױס, זענען מיר רױַק געזעסן און געקײַט
סוכאַרעס פון אונדזער שפּײַזדעזערוו. אָבער די גוטע שטימונג איז אונדז
אין גיכן פאַרשטערט געװאָרן.

מיט אונדז אין קופּע זענען געזעסן דרײַ גרוזינישע סאָלדאַטן
זיי האָבן אָנגעקניפּט מיט אונדז אַ שמועס. הערנדיק, אַז מיר זענען
ייָדן, האָבן זיי געװאָלט וויסן פאַר װאָס ;גיטלער" האָט אונדז אַזױ פײַנט
און מאָרדעט אויס די גאַנצע ייִדישע באַפעלקערונג. מיט מײַן שװאַכן
רוסיש רעדן האָב איך זיי ווינציק געקאָנט אויפקלערן. ס'האָט אויף מיר
געמאַכט אַ שטאַרקן רושם דער פאַקט, װאָס זיי ווייסן דערפון; אין דער
סאָװויעטישער פּרעסע איז דאָך ביז הײַנט נישט דערמאָנט געװאָרן װעגן
אַזעלכע פאַקטן. דאָס איז מיר קלאָר געװאָרן פון זייערע װײַטערדיקע
דערציילונגען. נאָך אַ געלונגענער קאָנטר-אַטאַקע אויפן לויצקער פּראָנט
איז זייער אָפּטײלונג געלונגען צוריק צו פאַרנעמען אַ שטעטל (דעם
נאָמען געדענקען זיי נישט) נאָך אַ װאָך דייטשישער אָקופּאַציע. עטלעכע
אויף טוט דערשראָקענע ייַדן זענען אַרױס פון באַהעלטענישן, דער-
פרייטע מיט דער באַפּרײַערישער רױטער אַרמײ, און האָבן דערציילט
וועגן דעם חורבן, װאָס די דײַטשישע זאָנדער-באַנדעס מיט אוקראַיַנישע
צוהעלפער האָבן געמאַכט פון דער ייִדישער באַפעלקערונג -- אויסגע-
מאָרדעט אַלע ייַדן, אויך פרויען און קינדער.

123

א. בלענקיטני

מיר זענען דערשיטערט. פאַרטיפט אין די שמועסן, האָבן מיר
נישט באַמערקט, אַז מיר שטייען שוין אַ לענגערע צײַט אויף אַ סטאַציע,
װוּ מען זעט וײיניק מענטשן. אויך אין אונדזער װאַגאָן איז שוין אַחוץ
אונדז קיינער נישטאָ. איינער פון די סאָלדאַטן איז אַװעק זיך אינפאָרמירן,
װוּ מיר געפינען זיך. ווייזט זיך אַרױס, אַז מיר שטייען אויף אַ זײַטיקער
ליניע פון קיעװוער הױפּטװאָקזאַל. פאַרלאָזץ מיר דעם װאַגאָן און לאָז
זיך אַהין.

פֿאַר אונדזערע אויגן באַװײַזט זיך אַ מוראדיק בילד. טױזנטער
פאַמיליעס מיט באַגאַזשן פאַרפילן דעם װאָקזאַל און דעם אַרום. מען עצהט'
מיך צו גיין אין עװואַקואַציע-ביוראָ זיך רעגיסטרירן און באַקומען אַ רײ
אויף עװאַקואַציע. לאָז איך איבער די פרוי מיט די קינדער אויפן פּעראָן און
גיי צום טונעל. דער לאַנגער טונעל איז פול באַזעצט: אַ סך האַלטן אַז אין
טונעל איז זיכערער. די באַנסטאַציע ווערט אָפט באָמבאַרדירט פון דער
דײַטשישער אַװיאַציע. אויך די צווייטע זײַט פון טונעל איז פול באַזעצט
מיט יידן, וועלכע װאַרטן מן-הסתם אויף אַ ריי זיך צו עװאַקוּיָרן. קער איך
זיך אום צוריק צו מײַן פּאַמיליע: ס'איז דאָך נישט קיין פּלאַן, זיי זאָלן זיצן
נאָענט פון די באַנרעלסן; כווצל זי אַװעקנעמען ערגעץ אין א זײַטיק
ווינקל. מיט אַ מאָל װערט אַ בהלה און די פּליטים-מאַסע טוט זיך, װי
אַ הוראַגאַן, אַ לאָז צו אונדז. און איידער מיר באַווייזן זיך צו אָריִענטירן
װאָס דאַ קומט פאָר, טוט אַ קום אָן מיט גערויש און געקלימפּערײי אַן
עשאַלאָן מיט ליידיקע לאַסטװאַגאָנען

װאָס רעגיסטראַציע!? ווען רעגיסטראַציע!? אַ שטורמישע מאַסט,
באַלאָדנט מיט טשעמאָדאַנען און פעק, מיט זעק און פאַרשידעגט
באַגאַזשן, שפּאַרט צו די װאַגאַנען. מיר ווערן אַרײַגגעשטױסן אין
אַ װאַגאָן. איך כאַפּ קױים דעם אָטעם פון אָנשטרענגונג צו שיצן די
פרוי מיט די קינדער. מיר בלײַבן שטיין צוגעדריקט צו דער אַנטקעגנ-
איבערדיקער פאַרשפּאַרטער טיר פונעם ואַגאָן. די פֿאַליצעס" זענען
שוין פאַרפולט מיט די; װעלכע האָבן באַװיזץ מיט כוח און אנסים"
אַריינצוקריגן זיך די ערשטע. דער װאַגאָן איז שוין געפּאַקט, אָבער נאָך

124

גו רל

און נאָך רײַסן זיך, זיך אַרײנצובאַקומען, און די מיליץ מאַכט דאָרט
אָרדענונג.

דער צוג רירט. מיר דערװײַטערן זיך פון קיעװ, װאָס װערט
פאַרזוּנקען אין דער אָנקומענדיקער נאַכט-פינצטערניש. מיר זיצן איף
אונדזער איינציק פּעקל, די קינדער בײַ אונדז אויף דער שויס. דאָס
קלאַפּן פון די באַנרעדער צום טאַקט פאַרוויגט און שלעפערט זיי שנעל
אײַן. אויך בײַ אונדז, נאָך עטלעכע שעה פאָרן, לאָזן זיך די קעפּ אַראָפּ
פון אָנשטרענגונג. סווילט זיך אַנידערלייגן כאָטש אויפן הוילן דיל,
דאָס זעקל זאָל אונדז דינען פאַר אַ קישן אָבער מיר זעען גאָרנישט
אין דער פינצטערניש און מוון זיך אַזױ איבערמוטשען די גאַנצע
נאַכט. מאַ, דער עיקר -- מען אַנטלויפט פון דער געפאַר צו פאַרבלײַבן
בײַם דײַטש.

אין דער פרי בעטן מיר דעם .שכן' צר זאָל עטװאָס ליזער
מאַכן, אַװעקנעמען אַ פּעקל זײַנס. האָבן מיר דאָך אויך רעכט אױיף
אַ שטיקל פּלאַץ. ער װאָרטשעט עפּעס אונטער דער נאָז און רירט זיך
נישט פון אָרט. פרעג איך אים:

-- וי קאָנט איר דערלאָץן, אַז אַ קראַנקע פרוי און קינדער
זאָלן אַ גאַנצע נאַכט זיצן אין אַזאַ צושטאַנד און נישט האָבן װוּ זיך
אַנידערצולײגןן? איר קאָנט דאָך לײַכט געפינען אַ פּלאַץ פאַר אײַערס
אַ פּעקל. |

-- בײַ די פּאָליאַקן האָט איר געהאָט בעסערע פּלעצער! -- טוט

ער אַ װאָרטשע.

-- װאָס מישט איר דאָ די פּאָליאַקן? מיר זענען דאָך דאָ בלױיז
צװישן ייַדן.

-- טאָ איז װאָס? געפעלט אײַך נישט די באַקװועמלעכקייט פון
דער סאָוויעטישער באַן? װעט איר אױף דער נאָענטסטער סטאַציע
אויסשטייגן און צוריקפאָרן. -- פאַרגייט ער זיך אין אַ מענה-לשון.

-- װאָס פאַר אַ רייד זענען דאָס? געפינען מיר זיך דען נישט
אין דער זעלבער לאַגע פון פּליטים ?

125

א. בלענקיטני

-- ניין ! -= שרײַט ער אױס. -- װאָס פאַר אַ רעכט האָט איר,
פוילישע, אויף אונדזערע סאָוויעטישע באַנען?

-- די זעלבע װאָס איר!

נעמט ער נאָך העכער שרײַען און היבט אױיף אַ פויסט קעגן
מיר. מישן זיך אַרײַן עטלעכע ,פּאַסאַזשירן", נעמען אים אַװעק מיט
כוח און לײידיקן אָפּ אַ ‏ שטיקל פּלאַץ פאַר אונדז.

פון דעם סקאַנדאַל, װאָס דער קיַעװער ייַד האָט אונדז געמאַכט,
האָבן מיר זיך געפילט באַלײידיקט און דערנידעריקט. די װײַטערע רײַזע
איז אונדז שוין אַװעק אין דערשלאָגנקײט. װער וייסט, װאָס אונדז
שטייט נאָך פאָר איבערצולעבן אין דער װײַטער פרעמד, צװישן נײַע
מענטשן, װאָס מיר קאָנען נישט זײַער שפּראַך און געװוינהייטן. דער
חלום, אַז אַריבערקומענדיק קיין ראַטנפאַרבאַנד װעט אונדז לײַכטער
זײַן אַריבערצוטראָגן דאָס לעבן פון פּליטים, איז װוי אויסגערונעף

פון יענער רײַזע, נאָכן סקאַנדאַל, איז מיר וייניק געבליבן אין
זכרון. ס'האָט מיך נישט אינטערעסירט אָנצוקוקן, פאַרבײַפאָרנדיק, די
שיינע טײַכן, בריקן, פאַבריקן, געביידעס פונעם סאָציאַליסטישן אויפבוי.
ס'געדענקט זיך מיר נאָר דער זאָג פון איינעם אַ מיטפאָרער, בעתן
דורכפאָרן די צוויי טונעלן נאָנט פון װאָראָשילאָװגראַד אין משך פון
לאַנגע מינוטן:

-- איך בין אַ לערער פון געאָגראַפיע. ביז הײַנט האָב איך
געמיינט, אַז כ'קען גוט די מאַפּע פון ראַטנפאַרבאַנד. װײַזט זיך אַרױס --
פון אַזאַ טונעל האָב איך נישט געװוּסט!

איך האָב דערבײַ אַ טראַכט געטאָן: מעגלעך, אַז נאָך אַ סך זאַכן
ווייסן מיר נישט אין אונדזער גרויסן פאָטערלאַנד.

מיטן טונעל זענען מיר אַריבער די גרענעצן פון אוקראַיִגע,
אַרײַן אין די רחבותדיקע ראָסטאָװער סטעפּעס און אַװעק אין דער
ריכטונג פון סטאַלינגראַד.

16

צווייטער טייל

עווא קויר טע

א ישא

א

א טי
וװאשהט
ון?
שא
יו
יעשר
אי :0

2 שי שש

קאַפּיטל דריי און צװאַנציק

דער סטאַלינגראַדער סטאַדיאָן-פּלאַץ איזן פול באַזעצט אין אַלע
ווינקעלעך מיט פאַמיליעס, קלענערע און גרעסערע, מיט גרויסע פּעק און
טשעמאָדאַנעס. ס'איז פול געפּאַקט דער גרויסער איבונגסזאַל, װי אויך די
צימערן פון די באַזונדערע ספּאָרט-אָפּטײלונגען. אין אַ ווינקל זיצט מײַן
פרוי מיט די קינדערלעך אויפן זעקל מיט אונדזער גאַנצן ,פאַרמעגן.
איך דריי זיך אַרום אַ דערשלאָגענער: דער אַרום און אַלע דאָ זענען
מיר אַזױ פרעמד. דער שווערער װעג ביז אַהער האָט אָפּגעטעמפּט מײַנע
חושים, אָפּגעשװאַכט דאָס טראַכטן. אַלץ אַרום איז װי אַ חלום. און כאָטש
דאָ, װוּ מ'האָט אונדז איינגעאָרדנט און רעגיסטרירט, איז די באַציונג
געווען אַ מענטשלעכע און הערלעכע, האָט עס דאָך נישט געגעבן דעם
געמיט קיין גלײַכגעװיכט.

ס'קומען אֶן לאַסטאױטאָס. מע פאַרנעמט אונדז. מיר פאָרן שנעל
איבער גאַסן, וועלכע פאַרבלייבן נישט אין זכרון, און אין גיכן געפינען מיר
זיך בײַם ברעג פון דער גרויסער װאָלגע. דאָ ;אָרדנט" מען אונדז אײַן
אויף אַ פּאַראַכאָד. ענדלעך דערהערן מיר פון דער שיף-סירענע אַ לאַנגן
סיגנאַל, וועלכער דערמאָנט דאָס אָפּרופן אַ לופט-אַלאַרעם. די מאַטראָסן
וויקלען צוזאַמען די שטריק, מיט וועלכע דער פּאַראַכאָד איז צוגעבונדן
צום פּאָרט, און מיר דערװײַטערן זיך פון אים. דער גערויש פון די
שיפסרעדער, װאָס צעשומען, צעמאָלן, צעשטויבן דאָס װאַסער, צעזינגט
זיך אין אונדזערע געמיטער, װי די שענסטע מוזיק. צוויי שטראָמלעך,
װוײַסע וי מילך, ציִען זיך הינטערן פּאַראַכאָד, ווערן װאָס אַ מאָל ברייטער
און גראָער, מישן זיך צואַמען מיטן אַלגעמײנעם װאַסערשטראָם און
פאַרשווינדן. די זונשטראַלן פינקלען אַרױס פון די זיך וויגנדיקע כװאַליעס,

129

א. בלענקיטני

וועלכע וויגן, װוי אונטערטאַנצנדיק, דעם פּאַראַכאָד. און דער בריטער
װואַסערשטראָם, װאָס פליסט זיך רויַק פאָרויס, װי ער װאָלט גערעדט צו
אונדז: ,/ביי מיר ברענט נישט. איך אַנטלױף נישט. איך גיי מיר פּאַמעלעך
מיין דורותדיקן וועג". װי מיט מאַמע-הענט גלעט אַ וינטל אונדזער
הויט, באַרױקנדיק אונדזערע צערודערטע נערון, צעװייטיקטע גלידער
און געמיטער.

אויך דער טאָג שטראָמט פּאַמעלעך אַװעק. סילאָזט זיך אַראָפּ די
זון. די לעצטע זונשטראַלן שיקן אונדז דורך די ביימערצװײַגן אויפן ברעג
זייער געזעגענונג און ווינטשן אונדז אַ גוטע נאַכט און רױַקע חלומות.
אויפן אַלץ מער טונקל װערנדיקן הימל, וועלכער הילט אונדז אײַן װי
מיט אַ שלײער, באַװײַוץ זיך פינקלענדיקע שטערן, וי זיי װאָלטן
צוּווינקען צו אונדז : ,מיר װאַכן איבער אײַך, מיר היטן אײַך פון אומקום,
כאָטש מיר קאָנען נישט אײַנהיטן אייך פון פּײַן און װאָגלעניש". אוך
ביסלעכווייז לאָזט זיך אַראָפּ דער שלאָף אויף די רייזנדע און אויךף אויף
מיר בתוכם. -= -- ==

...טויזנטער ייִדן זענען מיר פאַרזאַמלט אין פּאַרק פון פּולטוסקער
ישלאָסבאַרג. ס'טוט זיך אַ רײַס אַרױס פון אים, װי פון אַ פײַערשפּײַענדיקן
װוּלקאַן, אַ לאַװינע. זי צעפלייצט און גיסט זיך אַרױס פון קראַנען, ביי
וועלכע סע שטייען ס.ס.-לײַט פון די טױט-באַטאַליאַנען. אַלץ מערער
דרייען זיי אױף די קראַנען -- דער קאָכיקער שטראָם זאָל אונדז.
שטאַרקער נאָכיאָגן און דערגרייכן. אויפן באַרג שטייען דיקע, בײַכיקע
פאָלקסדײַטשן, און זייערע דאַמען באַטראַכטן אונדז דורך בינאָקלען. אַלע
מאָל ברעכן זיי אויס מיט אַ הילכיק טײיװלאָניש געלעכטער, וען דער
ישטראָם פאַרכאַפּט ועמען.. מיר לויפן אין פּאַניק. איך טראָג דאָס
מיידעלע, מיין פרוי דאָס ייַנגעלע, און מיר האַלטן זיך פאַר די הענט. מיר
לויפן מיט די לעצטע כוחות, פילן שוין די היץ פונעם קאָכיקן לאַװינע-
שטראָם הינטער אונדז. ער רוישט און רעװעט. אָט-אָט דערגרייכט ער
אונדז. שוין אויסגעשעפּטע דערלויפן מיר צום טײַך, שפּרינגען אַרײַן
אין אַ שיפל. דער רױטאַרמײער דערין טוט עס אַ שטויס אָפּ פון ברעג
-= מיר זענען געראַטעװעט! - = -

130

גורל

איך כאַפּ זיך אויף אַ באַגאָסענער מיט שוייס. דאָס האָט מיך
אויפגעװעקט דאָס סיגנאַליזירן פון אונדזער פּאַראַכאָד. אין קאָפּ בײַ מיר
שטייט אַ רויש, ס'דריקן די שליפן, דאָס האַרץ קלאַפּט צום טאַקט
פונעם פּאַראַכאָד-מאָטאָר. איך קאָן זיך נישט באַרוּיִקן, מיינע אָפענע אויגן
קוקן אויף די שטערן, װאָס װערן בלאַסער צוליבן גלאַנץ פון דער אויפגץ-
שװוּמענער לבנה, וועלכע שײַנט איצט איבער אונדזערע קעפּ. די נאַכט-
שטילקייט אַרום אונדז ווערט פון צײַט צו צײַט געשטערט דורכן פאַרבײַפלי
פון אַ נאַכטפױגל,

ס'איז נאָך פאַרן זונאויפגאַנג. אָבער די װאָלגע באַװײַזט זיך שוין
פאַר אונדז מיט איר גאַנצער פּראַכט אין אַ דורכזיכטיקן װוּאַל פון לײַכטן
נעפּל. די ביימער ביי אירע ברעגן, געטובלטע אין ביינאַכטיקן טוי, זענען
פריש, גרין, די קעפּ אױיסגעצװאָגן. קעגן די ערשטע זונשטראַלן פינקלען
זייערע צװײַגן און בלעטער מיט בריליאַנטן.

די באַװעגונג אויפן פּאַראַכאָד װערט אַלץ גרעסער. מאַמעס שטילן
אײַן מיט זייערע ברוסטן די געויינען פון זייערע זייגקינדער און מיט
עסן און נאַשװאַרג די געװיינען פון די גרעסערע. דאָס פאַרבאָרגענע
געוויין אין די הערצער פון אונדז, דערװאַקסענע, שטילט אײַן די װאָלגע,
װי זי הייסט ביי די רוסן -= די ,מאַמע-װאָלגע?.

איך גיי צו צום בופעט, װוּ ס'איז אַ שטאַרקע באַװעגונג. מע
פאַרקויפט דאָ אויך דעליקאַטעסן. צוליב דער באַגרענעצטקייט פון אונדזע-
רע געלטמיטלען קויף איך בליז איין סלאָיַקל ,מאַנדאַרינען-קאָנפיטור"
צו באַשמירן דאָס ברויט פאַר די קינדער. די קינדער עסן מיט אַפּעטיט
און לעקן אָפּ די פינגערלעך. זיי שעפּטשען מיט געבעט:

-- אמת, מאַמע, דער טאַטע װעט אונדז אַלע מאָל קויפן אַזאַ גוטן
אײַנגעמאַכטס ?

--- אַװדאי, קינדער. דאָרט, װוּהין מיר פאָרן, װעלן מיר אײַך קויפן
נאָך בעסערע זאַכן. מיר פאָרן דאָך קיין אַסטראַכאַןן!

איך דערמאָן זיך, אַז אַסטראַכאַן איז די הױפּטשטאָט פון דער אַמאָ-
ליקער כוזרים-מדינה, װאָס נאָך אין מײַנע יוגנט-יאָרן האָבן מיך געלאָקט
די דערציילונגען וועגן איר. אַ מדינה מיט אַ ייַדישן מלך, מיט אַ ייַדישער

131

א. בלענקיטני

אַרמײ, װאָס האָט אַ לאַנגע צײַט אָנגעװאָרפן אַ שרעק אויף די אַרומיקע
שכנהשע מלוכות. און כ'נעם דערציילן װעגן דעם מײַן פרוי. און איצט,
אין מלחמה-צײַט, װעט אַסטראַכאַן זײַן די בעסטע רעטונג פאַר אונדז. דאָ
איז דאָך דער וויכטיקסטער פון אַלע פישצענטערס אין לאַנד. אַסטראַכאַ-
נער פיש זענען באַרימט אַפילו אויסער די גרענעצן פון ראַטנפאַרבאַנד,
איבערהויפּט דער קאַװיאָר.

די פרוי איז פאַראינטערעסירט אין דעם װאָס איך דערצייל, װי
פּלוצעם :

-- אַ שניי! אַ שניי! -- שרייט אויס אונדזער גיטעלע, אָנװייזנדיק
מיטן הענטל אויפן לינקן ברעג פון דער װאָלגע.

מיר טוען אַ קוק: די ביימער און דאָס גרינס זענען פאַרשװוּנדן. די
גאַנצע געגנט, װוי װײַט דאָס אויג גריכט, איז וייס. בערג שני, וי
אָנגעטראָגענע דורך אַ שטורעמװינט, בליאַסקען אונטער די זונשטראַלן
װאָס פאַר אַ װונדער איז דאָ געשען?!

-- מיר דערנענטערן זיך צו דער סטאַציע פון דער זאַלץ-אָזיערע
באַסקונטשאַק.

גיטעלע לויפט אַװעק מיט דעם נײַעס צו אַנדערע קינדערלעך:
ס'איז נישט קיין שניי, נאָר זאַלץ! און מיר דערמאָנט עס אין די רשעות-
דיקע שטעט סדום און עמורה, װאָס מלאָכים האָבן זיי חרוב געמאַכט
און אויף זייער אָרט איז געװאָרן דער ים-המלח: אַזױ מוז אויך אויסזען
יענע געגנט אין ארץ-ישראל.

ביסלעכװײַז פאַרשווינדט די זאַלצגעגנט. װוידער איז דער ברעג
באַדעקט מיט גרינס. די װאָלגע באַװײַזט װוידער איר פּראַכט. װי זי װאָלט
פילן אונדזער געמיט-צושטאַנד, אַז מע דאַרף אונדז אָן אויפהער פאַרוויגן
אין חלומות, האַלט זי אין איין ענדערן אירע פּאַנאָראַמעס. באַװוּנדערנדיק
אירע רחבותדיקע װאַסערן, וועלכע דערגייען ערטערווייז צו פינף קילאָ-
מעטער די ברייט און ס'איז קוים צו דערבליקן אירע ברעגן, זוכן מיר
גלײַכצײַטיק צו דערבליקן די ברעגן פון אונדזער נע ונד, װאָגלעניש און
לליַדן,

גרויסער באַשעפער! -- האָט זיך פון די טיפענישן פון האַרץ

132

גורל

אַרױסגעריסן אַ זיפץ. -- אפשר איז שוין פון הײַנט געקומען פאַר אונדז
די צייט איבערצולעבן די גרויזאַמע מלחמה אין אַ שטיל, רױַק װינקל?
אפשר ?..

גלײיַכצײַטיק מיט די שרעק-חלומות בײַ נאַכט חלומען מיר ליכטיקע
צוקונפט-:חלומות בײַ טאָג. האָבן מיר זיך נאָך אַלץ װײיניק אָנגעליטן זינט
דעם ערשטן סעפטעמבער 1929? ויפל פּאָרציעס לײַדן זענען פאַר
אונדז צוגעגרייט אין דער איצטיקער מלחמה? ויפל קאָנען אַזעלכע וי
מיר אױיסהאַלטן ?

די באַציִונג צו אונדז דאָ אויפן פּאַראַכאָד איז ביז גאָר אַ פײַנע.
די איצטיקע רייזע איז גאָרנישט צו פאַרגלײַכן מיט אַלע פריערדיקע.
דעמאָלט זענען מיר געווען פּליטים, היינט -- עװאַקוּירטע. אָרגאַניזירטער-
הייט װערן מיר אַריבערגעפירט אין אַ זיכערער געגנט אין טיף ראַטג-
פּאַרבאַנד, װוּ די דײַטשישע מערדער װעלן אונדז שין מער נישט
שרעקן. מע װעט אונדז אײַנאָרדענען. מיר וװוערן מיט מענטשן גלײַך,
גלײַך מיט אַלע סאָוויעטישע בירגער. מיר טרוימען װעגן די אַסטראַכאַ-
נער ייִדן און רוסן, וועלכע װעלן אונדז זיכער העלפן. מע זאָגט דאָך, אַז
מײַן פאַך, שטעפּערײ, איז אין ראַטנפאַרבאַנד ,מיט גאָלד גלײַך'. איז
װאָס װועט אונדז דאָרט פעלן!

אונדזער גיטעלע שטיפט אַרום מיט די קינדער און לויפט אַלע
װײַל צו צו מיר. ווען איך זאָג איר, אַז מיר זענען שוין גאָר-גאָר װײַט
פון היטלערן, פון באָמבעס און עראָפּלאַנען, פּאַטשט זי מיט די הענטלעך
און פרייט זיך :

-- זעסט, טאַטע! דאָ האָט מיר היטלער געמאַכט בלוט. -- און
װוײַזט מיר דאָס הענטל, װוּ ס'איז געווען די װוּנד פונעם גלאָזשפּליטער.

אויך דאָס אַנדערטהאַלבן-יעריק ייַנגעלע לויפט פלינק אַרום מיט
אַנדערע פּיצלעך און שאָקלט זיך מיט מיט דער זיך וויגנדיקער שיף. יאָ.
סע װילט זיך לעבן און זען די צוקונפטיקע װעלט, ווען זיי װועלן שין
זײַן דערװאַקסענע. צוליב זיי דאַרפן מיר לעבן בלײַבן. זײער לעבן איז
דאָך אָפּהענגיק פון אונדזערן. נו, און מיט אונדז צזאַמען װעט זי דען

133

א ב קענקיטני

לײַכט זײַן ? -- גנבענען זיך באַלד אַרײַן אין זינען שלעכטע געדאַנקען --
זי זענען דאָך כמעט נאַקעט און באָרװעס, און מיר זענען מיט אַזױ װײניק
געלטמיטלען. האָבן מיר דען בעסערע האָפענונגען פון אונדזערע קרובים
און באַקאַנטע, װעלכע זענען מיט עשאַלאָנען אַװעקגעפאָרן קיין טיף
רוסלאַנד אין יאָר 1929 ? זיי האָבן דאָך געשריבן דעמאָלט אַזעלכע ביטערע
בריוו וועגן זייער לאַגע. אָבער -- צוריק געטראַכט: פאָרן מיר דאָך איצט
צוזאַמען מיט סאָוויפטישע בירגער פון אוקראַינע, און מיר. פילן דאָ
אויפן פּאַראַכאָד אַזאַ פײַנע באַציונג צו אונדז. מע שמועסט, אַז אין
אַסטראַכאַנער געגנט איז דער וינטער אַ לײַכטער. מ'איז דאָך דאָ
נעענטער צו די דרומדיקע געביטן פון ראַטנפאַרבאַנד. לוט דער מאַפּע,
װאָס איך שטודיר אין דעם אקולטור-ווינקל" פונעם פּאַראַכאָד, זענען מיר
אויף דער זעלבער ברייט װאָס קרים, װאָס איז באַקאַנט מיט איר װאַרעמען
קלימאַט און מילדן וינטער. און אפשר װעט אין אונדזער זכות דער
הײַנטיקער ווינטער זיין גאָר אַ מילדער ?

מיט אַזעלכע חלומות און טרוימען וועגן אונדזער צוקונפּט האָבן
מיר זיך דערנענטערט צום אַסטראַכאַנער פּאָרט. אַ װאַלד פון קוימענס
און זעגלען פון פאַרשיידענע פּאַראַכאָדן און קליינע ים-שיפן, בערלינקעס,
געשלעפּטע פון מאָטאָרשיפלעך. פישערשיפן פון פאַרשיידענע גרייסן, באַ-
האָנגענע מיט פישערנעצן. טייל דערװײַטערן זיך, טייל דערנעענטערן זיך
צום פּאָרט. טייל קומען אונדז אַנטקעגן. און אַנדערע פאָרן מיט אונדן
אין דער זעלבער ריכטונג צו איינע פון די פיל פּאָרטסטאַציעס, װוּ סאַנקערן
אַ סך שיפן און פּאַראַכאָדן. מיט דער הילף פון שטריק, װאָס אַ מאַטראָס
װאַרפט אַריבער, ווערן מיר צוגעצויגן צום פּאָרט. דער פּאַראַכאָד טוט
זיך אַ טרייסל, און מיר בלײַבן שטיין. באַלד קומען אַרױף באַאַמטע און
פאַררעגיסטרירן אונדז. און נאָך עטלעכע שעה װאַרטן קומען זיי מיט
אַ מעלדונג:

-- קיין אַסטראַכאַן װערט קיינער נישט אַרײַנגעלאָץ. די שטאָט
איז שוין פאַרפולט מיט עװאַקױרטע. אײַך שיקט מען אין אַסטראַכאַנער
קרײַז, נענטער צום קאַספּישן ים, אין קאָלכאָזן און אין דערפער אַרײַן.

1344

גורהפ

דער פּאַראַכאָד פירט אונדז פון סטאַציע צו סטאַציע, לאָזט אַראָפּ
| אויף יעדערער אַ געוויסע צאָל עװאַקוירטע, לױט אַ רשימה, און פאָרט
װײַטער. מיר זענען אַראָפּ מיט דער גרופּע, װאָס איז באַשטימט געװאָרן

קיין אוּװואַרי, קאַמיזיאַקער ראַיאָן.

קאַפּיטל פיר און צװאַנציק

דאָ אויף דער סטאַציע װאַרטן שוין אויף אונדז וועגענער, געשפּאַנטע
מיט אָקסן, אונדז אָפּצופירן צום דאָרף, אַ וועג פון אַן ערך דריי-פיר
קילאָמעטער. מיר פאָרן. איך באַטראַכט די געגנט אַרום. דער באָדן --
אַ פאַרשמאַכטער, אַ פאַרקרענקטער, מיט אָפענע װונדן: זומפּנגריבער,
מסתם אָנגעשטעקטע מיט מאַלאַריע-נעסטן. דאָ און דאָרט באַװײַזץ זיך
עטלעכע דערנערקוסטן, צו מאָל אַן אײַנגעדאַרט ביימל. אַן אומעט איו
אױיסגעשפּרײט אויף אַלץ און פילט אונדז אָן מיט מרה-שחורה. צום
ערשטן מאָל זיך צונויפגעטראָפּן מיט דער רוסישער ערד, דאַרף עס
גראָד זײַן אַזאַ געגנט. אַ לײַכט װינטל בלאָזט זײַטיק, וי ס'װואָלט
אײַנרױמען אַ סוד אין אויער. מיר דאַכט, װי ס'װואָלט רעדן צו מיר:
;נאַרישע מענטשן װאָס איז זענט. דאָ אַהער זענט איר געקומען זיף
ראַטעװען פון מלחמה-אומקום ?' ;נישט מיר זענען געקומען', מורמל
איך צו זיך אַליין, /מ'האָט אונדז אַהער געפירט. גורל, גורל אונדזערער!
דו,. שטערן פאַרבאָרגענער, וועלכער פירט אונדז כסדר אין דער איצטיקער
מלחמה-צײַט אויף אַזעלכע קרומע און צעדרייטע ועגן, האָט אויך אויפן
איצטיקן וועג אונדז געפירט דײַן האַנט?" אונדזער אומעט פאַרשטאַרקט
זיך, ווען מיר פאָרן פאַרבײַ אַ צעבראָכענעם פּאַרקאַן פון ליימענע ציגל.
פון דעם ליים קוקט אַרױס פאַרפוילטע שטרוי און בהמות-מיסט, מיט
וועלכן ס'איז געקנעטן געװאָרן. הינטער דעם פּאַרקאַן איז דאָס דאָרפישע
בית-הקברות. סע זעען זיך פון דאָרטן שטיינערנע און הילצערנע צלמים,
פּאַרװאַקסענע מיט דערנער און װילדגראָז.

1235

א כבלצנקיטני

-- דאָ, אויף דעם פּלאַץ, == רײַסט זיך אַרױס אַ זיפץ בײַ מײַן
פרוי, --- דאַרף עס מיר באַשערט זײַן צו ליגן אין מײַן אייביקער רו ?

און אָט זענען מיר אָנגעקומען קיין אוּוואַרי. די אָקסן בלײַבן שטיין.
מיר גייען אַראָפּ פון די וװעגענער. די דאָרפסלײַט נעמען אונדז איף
זייער העפלעך און פרײַנטלעך און אויך מיט נײַגעריקײיט צו די נײַע
מענטשן, װאָס זענען געקומען אַהער פון צענטראַל-רוסלאַנד און דעם
רײַכן אוקראַיִנע, נישט װי פאַרשיקטע, נאָר פרײַוויליקע, צו העלפן אַרבעטן,
צו פאַרטרעטן די יונגע מענער, װאָס זענען אַװעק אויפן פּראָנט.

מײַן פאַמיליע װוערט צוגעטיילט אַ צימער בײַ אַ פאַמיליע, וועלכע
נעמט אונדז אויף גאָר פרײַנטלעך. דאָס צימער געפינט זיך אין אַ זעמליאַנ-
קע, אין אַ גרויסן הויף, אַן אַרומגעצומטער מיט אַ ליימענעם פּלױט פון
אַ צוויי מיט אַ האַלבן מעטער די הייך, מיט אַ פאַרמאַכטן טױיער, בײַ

וועלכן סיאיז צוגעבונדן אַ גרויסער הונט. די צימערלעך אין דער
זעמליאַנקע זענען ציכטיק-ריין. אויף דער לימענער פּאָדלאָגע ליגן
אױיסגעשפּרײט פאַרשײידענע, מיט די אייגענע הענט געפלאָכטענע געװאַנטן
װאָס מאַכן דעם אײַנדרוק פון דיװאַנען. דאָס זעלבע -- אױיף די וענט.
בײַ די באַלעבאַטים אין שלאָפּצימער ברענט אונטער אַן איקאָנע אַ נר-
תמיד -- אַן אייל-לעמפּעלע מיט אַ רויטער אָפּשײַן. אין שטוב גייען דאָ אַלע
אין גראָבע, אויסגעשטריקטע װאָלענע שקאַרפּעטן, די שיך שטייען בײַ
ער שוװועל אין דרויסן.

די באַלעבאַטים שענקען אונדז אַ גרויסן שעניק, אָנגעפילט מיט
שמעקעדיקן היי. מיר שפּרייטן אים אויס בײַ זיך אין צימער און רוען
זיך אויס אַ ביסל פון וועג. אין אָװונט נעמט מען אונדז אויף אינעם דאָרפס-
רעסטאָראַן מיט אַ פּײַערלעכן אָװונט-מאָלצײַט, מיט גרויסע פּאָרציעס פיש
און ברויט. אויף מאָרגן האָבן מיר, אַלע פריש-געקומענע, אַן אָפּרוטאָג.
גייען מיר, איך מיט דער פרוי, באַקוקן דאָס דאָרף. ברייטע זומפּיקע
קאַנאַלן צעטײילן דעם צענטערפּלאַץ פון דאָרף. כדי צוצוקומען אויף דער
צווייטער זייט, װוּ ס'געפינען זיך די קיאָסקן מיט פאַרשיידענע פּראָדוקטן,
מוזן מיר אַריבערגיין אַ בריקל פון צוויי ברעטער די ברײט. אין די
קיאָסקן קאָנען מיר באַקומען פון אַלעם גוטן: ברויט, פאַרשיידענע מינים

136

גורל

מילכפּראָדוקטן, אויך גרינצײַג אַ שלל. נו, טראַכטן מיר, מיט פּראָדוקטן
איז נישט שלעכט, און מיר קויפן אײַן דערװײַל דאָס נייטיקסטע.

אין אָװנט איז פּאָרגעקומען אַ פאַרזאַמלונג. דער פּרעדסעדאַטיעל
האָט אונדז אויפגעקלערט: ,דאָ אין דאָרף זענען פאַראַן צוויי קאָלכאָון.
איינער איז אַ געמישטער: פון דאָרפישער װירטשאַפט און פישערײ.
אונדזערע דאָ באַשעפטיקן זיך נאָר מיט פישפאַנג. נאָכן הײַנטיקן פרײַען
טאָג דאַרפן מאָרגן אַלע אַרױסגײן צו דער אַרבעט". אויף מײַן פראַנע,
צי סע געפינט זיך דאָ אין דאָרף אַ שוסטער-אַרטעל, באַקום איך אַן
ענטפער, אַז -- ניין. דאָ באַדאַרף מען נאָר פישער.

האָב איך, פאַרשטענדלעך, קיין ברירה נישט געהאַט און בין געװאָרן
אַ פישער.

פון פאַר טאָג אָן זענען מיר געשטאַנען ביז דער העלפט אין
זומפּיקן גרונט פון טײַך און געשלעפּט אַ דיקן שטריק. דאָס האָבן מיר
אַרױסגעצױגן די פאַרלייגטע נעצן, אין וועלכע ס'האָט זיך איבער נאַכט
אָנגעזאַמלט אַ שלל פאַרשיידענע מינים פיש פון פאַרשיידענע גרייסן
ריזיק-גרויסע װײַסע און רויטע פיש, קלענערע מינים העכט און קאַרפּן
און גאָר קליינע פישלעך, אַזױ גערופענע װאָבלעס. די גרעסטע שמחה
איז, װען מע פּאַקט אַ ריז, וועלכן דער אַלטיטשקער הויפּטפישער כאַפּט
אָן פאַכמעניש פאַרן קאָפּ, נישט שרעקנדיק זיך פאַר די שמיץ מיטן עק,
װאָס ער באַקומט פון אים. ס'טרעפט אַ פיש פון אַן אַנדערטהאַלבן
מעטער די גרייס. ס'רוב זענען דאָס װײַסע פיש, אַ זייער געשמאַקער מין.
אָבער ווען ס'פאַלט אַרײַן אַזאַ גרויסער רויטער פיש, איז די שמחה נאָך
גרעסער, װײַל דער איז נאָך טײַערער, נישט בלויז צוליב זיין פלייש,
נאָר דער עיקר צוליב זײַן באַרימטן שװאַרצן קאַװיאָר. די װאָבלעס,
ווידער, װוערן געװייקט אין געזאַלצענעם װאַסער און אויפגעהאָנגען צום
טריקענען, װערן אויך גערן געגעסן רויערהייט.

די מי איז אַװדאי כדאַי. אָבער איך, אַ נישט צוגעװווינטער צו אַזאַ
שװוערער אַרבעט, בין באַלד אַזױ מיד געװאָרן, אַז כ'האָב באַקומען
קאָפּװײטיק. הגם מיין קאָפּ איז געװוען פאַרדעקט, האָבן אָבער די הייסע
זינשטראַלן געברענט און געבראָטן דעם איבערשטן אַנטבלױזטן טייל

137

אי בלצנקיטוי
1

קערפּער און מיך אויסגעמאַטערט, אַז כ'האָב זיך צום געשמאַקן מיטיק,
װאָס מ'האָט לכבוד אונדז צוגעגרייט פון װײַסע און רטע פיש, נישט
צוגערירט. ס'האָט מיר אויך נישט געהאָלפן דאָס טוישן דעם אַרבעטפּלאַץ
פונעם זומפּיקן װאַסערגרונט אויפן ברעג. פאַרנאַכט, בײַם פאַרענדיקן די
אַרבעט, האָב איך זיך דערפילט אַזױ אױיסגעשעפּט, אַז גלײַך װי איף בין
געקומען אַהײם, בין איך אַנידערגעפאַלן אויפן געלעגער און נישט געקאָנט
זיך רירן. האָב אַפילו נישט באַנומען, װאָס די פרוי דערציילט מיר וועגן
די טאָג-געשעענישן. זי איז געשטאַנען לעבן מיר אַן איבערגעשראָקענע
און איבערגעפרעגט, װאָס מיט מיר איז געשען איךף האָב זי באַרױקט
מיט אַ שװאַכער שטימע, קוים צו דערהערן, אַז דאָס איז פון דער שװוערער
אַרבעט, צו וועלכער איך בין נישט צוגעװוינט. ווען כװועל זיך צוגע-
וווינען, װוצט מיר לײַכטער זײַן. זי האָט מיר דערלאַנגט עסן, אָבער כ'האָב
זיך צו דעם נישט צוגערירט.

-- נעם, עס עפעס, -- בעט זי זיך, --- פון װאַנען װעסטו האָבן
כוחז צו אַרבעטן?

נאָר אָנשטאָט צו עסן, בין איך באַלד איינגעשלאָפן

אויף מאָרגן, פאַר טאָג, בין איך ווידער געשטאַנען אויפן זומפיקן
טײַכבאָדן און געשלעפּט דעם שטריק צזאַמען מיט אַלע, די נייגעקומענע
וי די אָרטיקע, וועלכע פירן אָן מיט דעם פאַראַנטװאָרטלעכן טייל פון
דער אַרבעט. זיי היטן, אַז די קאָרקעס פון דער נעץ, װאָס שווימען אויף
דער אויבערפלאַך, זאָלן רעגלמעסיק צושווימען צום ברעג. ס'טרעפט:
אַ פיש טוט אַ שפּרונג אין דער הייך, פליט אַריבער און פאַרשװוינדט.
מיר אַרבעטן מיט אימפּעט, איינער מונטערט דעם צוייטן: די זעלנער
אויפן פּראָנט און דאָס גאַנצע לאַנד װאַרטן אויף אונדזערע פיש. איך
דערמאָן זיך אין די דרײַ גרוזינישע סאָלדאַטן, מיט וועלכע מיר זענען
צוזאַמען געפאָרן, די איינציקיגעבליבענע פון זייער גאַנצער אָפּטײלונג.
איך חזר איבער אין געדאַנק זייערע דערציילונגען און זע אין זיי דעם
סימבאָל פון דער אויף די פּראָנטן בלוטיקנדיקער רויטער אַרמײ. זיי זענען
אין שווערערע באַדינגונגען װי מיר דאָ ביים פישכאַפּן, שוין אָפּגערעדט
פון דער לעבנס-געפאַר. אָבער... איך ער װאָס װײַטער אַלץ שװאַכער.

138

גור?

קוים װאָס איךף שטיי אויף די פיס. שוין מיט די לעצטע כוחות האָב
איך פאַרענדיקט דעם אַרבעטסטאָג. און גייענדיק אַהײם האָב איך זיך
געפרעגט: װוּ װעל איך נעמען כוחות אויפן מאָרגנדיקן טאָג? סיידן אַ נס
װעט געשען.

דער /נס" איז געשען. געקומען אַהײם אַ דערשלאָגענער, אַ טויט-
מידער, האָב איך געטראָפן די פרוי אויפן געלעגער: זי האָט באַקומען
שטאַרקע וייטיקן פון די גאַלשטײנער. ס'איז געקומען די ,דאָקטאָרין"
פון פּאָליקליניק. אַ יונגיטשקע, מסתם נאָר װאָס אַרױס פון אַ סאַניטאַרן-
קורס. װאָס פאַר אַ קראַנקהײט ס'איז גאַלשטײנער ווייס זי נישט, זי ווייס
אויך נישט מיט װאָס אײַנצושטילן די וייטיקן. מאָרגן אין דער פרי
װעט זי געבן אַ צעטל צום ראַיאָן-דאָקטאָר אין קאַמיזיאַק. באין-ברירה
בין איך דערװײַל אַלײין געװען דער דאָקטאָר: צוגעלייגט דער קראַנקער
אַ הייסן קאָמפּרעס מיט ספּירט.

אין דער פרי בין איך, אָנשטאָט צו דער אַרבעט, אַװעק צו דער
;דאַקטאָרין". איך פרעג זי:

-- און דער ראיאָןידאָקטאָר אין קאַמיזיאַק קאָן זיך יאָ אויף אַזאַ
קראַנקהײט ? איז דאָרט דאָ אַן אַפּטייק ?

פאַרטראַכט זי זיך און זאָגט:

-- אַװדאי, װען איר װאָלט קאָנען פאָרן קיין אַסטראַכאַן אין
שפּיטאָל, װאָלט בעסער געװען. דאָרט זענען דאָ דאָקטױירים- ספּעציאַ-
ליסטן.

-- װאָס הייסט קאָנען אָדער נישט קאָנען? -- טו איך אַ זאָנ --
אַז מ'האָט געמוזט, זענען מיר אַפילו צו פוס געגאַנגען און האָבן זיך
אַהער דערשלאָגן!

-- טאָ נאַט אײַך אַ צעטל אין אַסטראַכאַנער שפּיטאָל.

אַװעק מיטן צעטל, האָב איך זיך דערפילט װי איינער פון שלום-
עליכמס העלדן -- דער ,גליקלעכסטער אין קאָדני". אָבער דאָס פאָר
קיין אַסטראַכאַן איז נישט פון די לײַכטסטע פּדאָבלעמען: אויף ועמען
לאָזט מען איבער די קינדער? װער וייסט, װי לאַנג מיר װעלן דאַרפן
דאָרט זיך זאַמען? איז קיין אַנדער ברירה נישטאָ, װי נאָר מיטנעמען

139

א. בלענקיטני

די קינדער מיט זיך. און די דרײַ-פיר קילאָמעטער צו דער פּאַראַכאָד-
סטאַציע מוז מען גיין צו פוס. איז מען געגאַנגען. פון צײַט צו צײַט האָב
איך געמווט טראָגן ביידע קינדער אױיף די הענט. נאָך עטלעכע שעה
זייער אָנגעשטרענגטן גאַנג האָבן מיר דערגרייכט די סטאַציע. און דאָ
ווערן מיר געװאָר: קיין רעגולערער פאָרפּלאַן איז נישטאָ. פריער וי
אין מיטן דער נאַכט װעט זיכער קיין פּאַראַכאָד נישט קומען.

--- װעל איך, הייסט עס, --- זאָגט מײַן פרוי, -- ביי יעדן אַטאַק
פון די גאַלשטײנער זיין אויסגעשטעלט איף אַזאַ לאַגע װי איצט. און
ס'קאָן זיך דאָך טרעפן אויך אַן אַנדער קראַנקהײט אָדער, חס-ושלום,
אַ קינד װערט פאַרשלאַפט. איז מען דאָך אײַנגעשטעלט מיטן לעבן!
ער װעט זיך דאָ אומקוקן אין אַזאַ פאַרװאָרפענעם עק אױיף מיר מיט
די קינדער ? ניין, אין קיין שום פאַל װועל איך פון אַסטראַכאַן נישט
צוריקפאָרן קיין אוּװאַרי!

איך גיב אָפּ דער פרוי גערעכט, און ס'בלייבט, אַז איך גיי צוריק
ברענגען דאָס פּעקל מיט אונדזער ,פּאַרמעגן", און אין אַסטראַכאַן װעלן
מיר זיך סטאַרען דאָרטן צו בלײַבן; אפשר װעט עס אונדז געלונגעף
דער הימל, װאָס איז שוין פון אין דער פרי אָן געווען אָנגעברונזט,
פאַרװאָלקנט, האָט איצט, ביי מיין טראָגן דעם פּאַק, זיך שטאַרק
פונאַנדערגעװיינט. ס'האָט געפליצט אַ רעגן. דער װעג איז געװאָרן
צעווייקט אין אַ ליימיקער מאַסע. איך האָב זיך אַ סך מאָל אויסגעגליטשט,
אויך אַרײַנגעפאַלן אין זומפּיקע גריבער ביי די זײַטן װועג. בין טייל
מאָל געקראָכן אויף אַלע פיר, אַרױסצובאַקומען זיך פון דער קלעפּיקער
בלאָטע-געדיכטעניש. ערשט מיטן צופאַלן פונעם אֶװנט בין איך אָנגע-
קומען צו דער סטאַציע. די פרוי, װאָס האָט מיך שוין אומגעדולדיק
אויסגעקוקט און ענדלעך דערזען, איז מיר מיט אומרו אַנטקעגנגעגאַנגען:

-- װאָס האָט פּאַסירט? װאָס האָסטו זיך געזאַמט אַזױ לאַנג?
שנעלער גיי אַרײן.

אַרײַנגעקומען אין װאַרטעזאַל, וייזט זי מיר אָן אויפן סופיט,
װאָס איז באַזעצט מיט שװאַרצע כמאַרעס פון קאָמאַרן:

-- מע האָט זיי פריַער אַרױסגעיאָגט מיט האַנטעכער, מיט װאָס

140

הור ק

נאָר מ'האָט געקאָנט. אָבער מיטן אָנקום פון אָװונט רייסן זיי זיך צוריק
אַרײַן מיט יעדן נײַ-אַרײינגעקומענעם. אויך איצט -- מיט אונדזער
אַרײַנקום. האָסט נישט באַמערקט?

איך דערצייל איר וועגן דעם וועג װאָס איך האָב געהאַט ביז אַהער.
מיר לייגן פונאַנדער די דורכגעוייקטע זאַכן צום טריקענען און מאַכן
זיך אָװונטברױיט, װי דאָ הייבן אָן די קאָמאַרן אַ שדים-טאַנץ איבער
אונדזערע קעפּ און אויף אונדזערע פּנימער. כמאַרעסװײַז האָבן זיי זיך
אַרונטערגעלאָזט מיט אַ זשומערײַ פון עראָפּלאַנען. האָבן זיך פאַרשטעקט
אין אונדזערע האָר, הינטער די אויערן, אויפן האַלדז און פּנים און אין
יעדן אָרט װוּ זיי האָבן די מעגלעכקייט צו זייגן אונדזער בלוט. אין
אָנהייב האָבן מיר פּרובירט קעמפן מיט זיי, פאַריאָגן מיט אַ טוך, אָדער
אַ שמאַטע, אָבער -- אומזיסט. איך בין אַרױס אויף דער פרײַער לופט
אין דרויסן, אפשר װעט דאָ לײַכטער זיין. ניין, דאָ איז נאָך ערגער.
די געציילטע פאַמיליעס, וועלכע װוֹינען און אַרבעטן דאָ ביי דער
װאַסער-סטאַציע, טוען אָן צום שלאָפן שוצנעצן. טייל פון זיי זענען
שוין טאַקע געשלאָפן אין דרויסן אונטער אַזעלכע וװאַלן, װײַל דער
הימל האָט שוין געהאַט זיך אױסגעלײַטערט, און די לופט האָט געשמעקט.
אָבער מיר האָבן קעגן די קאָמאַרן קיין שום עצה נישט געהאַט. האָבן
מיר געלייגט די קינדער שלאָפן אויף אַ פריטשע און זיך געזעצט
װאַכן איבער זיי, אָפּיאָגנדיק די פּאַראַזיטן. אונדזערע פּנימער האָבן
מיר שוין געלאָזט אויף הפקר. מיר זענען פּשוט מיד געװאָרן מיט זי
צו קעמפן. פון שלאָפן האָט קיין רייד נישט געקאָנט זײַן. און פון
דעסטוועגן -- צו אַלץ געװוינט זיך דער מענטש צו. איך נעם איינ-
דרימלען. זייער זשומען פאַרװאַנדלט זיך אין מענטשלעכע רײד:

-- -- -- 4ווי לאַנג ס'קומט אונדז אויס צו װאַרטן אויף
אַזצלכע טײַערע געסט, װי איר! שוין לאַנג, לאַנג האָבן מיר נישט
געטרונקען אַזאַ בלוט פון אַזעלכע פּנימער מיט אַזאַ אידעלער הױט,
אַ נישט-פאַרברענטע פון די הייסע זונשטראַלן. אומזיסט -- סוועט אײַך
נישט העלפן אײַער טרײַבן, אײַער יאָגן אונדז, דאָ זענען מיר די
באַלעבאַטים : מיר װעלן זיך אָנזעטיקן, װעלן מיר אײַך צו רו לאָזן.

141

א. בלצענקיטני

-- װעלן דאָך קומען אַנדערע אויף אײַער אָרט. -- מורמל איך
פון שאָלף,

;איז װאָס ?7 --- זשומען זיי װײַטער. -- ,װאָס פאַר אַ באַדײַטונג
האָבן דאָס פאַר אײַך די טראָפּנס בלוט, װאָס מיר ציִען פון אײַך אַרױס?
אויפן פראָנט גיבן איצט מענטשן אַװעק מער בלוט פאַר אונדזערע
גרויסע חברים -- ואַמפּירן. און מיר מאַכן דאָס איידל, אַז ס'טוט בבלל
נישט ויי. אַ לײַכטן שטאָך מיט אונדזער נאָדלפיסקעלע, און אײַער
בלוט פליסט שין אַלײן אין אונדוז אַרײַן. זשיזש-זש.. װאָס פאַר
אַ באַטעמט בלוט איר האָט! אַלע מענטשלעכע בלוטן האָבן מיר ליב,
אָבער צום ליבסטן -- ייַדיש... -- -- --

קיין פּאַראַכאָד איז די נאַכט נישט געווען. דער זיג פון די קאָמאַרן
איבער אונדז איז געוען אַ פולער. אין דער פרי זענען די פּנימלעך פון
די קינדער געװען געשװאָלן און באַדעקט מיט װונדן -- מיר האָבן
נישט געקאָנט פאַרהיטן, זיי זאָלן נישט קראַצן די פּנימלעך.

אין דער פרי זענען די קאָמאַרן, אָנגעזויפטע נאָך דער בײַנאַב-
טיקער הוליאַנקע, געשלאָפן ערגעץ אין זייערע נעסטן און מיר האָבן
זיך אין משך פון טאָג אַ ביסל אויסגערוט. אָבער מיטן אָנקום פונעם
אָװנט האָבן זיי זיך וידער באַװיזן און אָנגעהויבן זייערע אָרגיעס.
מיר האָבן זײי שוין געלאָזט טאַנצן אומגעשטערט זײיער שדים-טאַנץ:
טרינקט, זויפט אונדזער בלוט, ס'איז איצט אײַער צײַט. די װעלט איו
הײַנט -- װי נאָך קין מאָל נישט -- באַהערשט פון בלוטזיגער און
בלוט-פאַרגיסער. דעספּאָטן, טיראַנען און זייערע מיטהעלפער האָט דער
ריח פון בלוט שטענדיק פאַרשיכורט. לאָזט זיך װווילגיין!

קיין פּאַראַכאָד איז אויך די צווייטע נאַכט נישט אָנגעקומען. און
צו די צרות האָט זיך אונדז אױסגעלאָזט די מיטגענומענע שפּײַז. ווער
זאָל זיך עס ריכטן, אַז דרײַ טעג זאָל קיין פּאַראַכאָד נישט זײַן? האָבן
מיר זיך הונגעריקע , געלײיגט שלאָפן.

אין מיטן דער נאַכט האָבן מיר דערהערט דעם לאַנג דערװאַרטן
סיגנאַל פון אַן אָנקומענדיקן פּאַראַכאָד. מיר האָבן זיך מיט אים דערפרייט,
װי מיטן שופר-של-משיח.

142

טורל
קאַפּיטל פינף און צװאַנציק

די רייזנדע אויפן פּאַראַכאָד זענען געװען ס'רוב קאַלמיקן און
אַנדערע באַװוֹינער פון יענער געגנט. זײי האָבן געפירט פון די קאָלכאָזן
און ,פּריװאַטע" װירטשאַפטן מילך-פּראָדוקטן און אַנדערע אין שטאָט
אַרײַן. האָבן מיר גלייך געקענט אינהאַנדלען אַ ביסל שפּײַז און שטילן
דעם הונגער. אָנגעקומען אין דער פרי קיײן אַסטראַכאַן, זענען מיר
תיכף אַװעק מיטן גאַנצן ,, פאַרמעגן" אין שפּיטאָל.

די דאָקטױירים האָבן פעסטגעשטעלט: מע דאַרף די קראַנקע
אָפּערירן. אָבער צוליב איר שװאַך האַרץ און אַלגעמײנע אָפּשװאַכונג טאָר
מען עס איצטער נישט טאָן. און ווען יאָ -- װאָלטן מיר דען דערויף
מסכים געװען? דעם עיקר האָבן מיר דערגרייכט: זי האָט באַקומען
באַרויַקונגס-מיטלען און אויך מעדיצינען פאַר אַלגעמײנער שטאַרקונג
און אַ באַשטעטיקונג, אַז זי נייטיקט זיך אין אַ דיַעטע-דערנערונג.

די שפּיטאָל-דינערשאַפט האָט אונדז נישט דערלויבט בלײַבן אין
שפּיטאָל, װוּ מיר האָבן געװאָלט זיך אָפּרוען אַ ביסל. זענען מיר אַװעק
צוריק צום פּאָרט. ס'איז אָבער צו שװער געװען איצטער, אין דער
גרויטער היץ, זיך צו דערשלאָגן אַהין מיטן פּעקל, און די קינדער האָבן
נישט געװאָלט גיין. נאָך אַ לענגערן זוכן האָבן מיר דערזען אויף אַ הויף
צוויי נידעריקע ביימלעך מיט מאָדנע פאַרדרייטע און פאַרפּלאָנטערטע
צװײַגן, װאָס גיבן אַ ביסל שאָטן, האָבן מיר זיך געזעצט אונטער זײי
אַ ‏ ביסל אויסצורוען. נאָך די עטלעכע נעכט אָן שלאָף און די וועג-
מאַטערנישן איז דאָס אָרט געװען װי געװוּנטשן פאַר אַ ביסל רוַקן
שלאָף. און איינדרימלענדיק, זענען מײַנע געדאַנקען אַװעק אין װײַטן עבר,
ווען איך בין נאָך אַ קינד געװוען

-- -= -- ...מיין מאַמע זיצט נעבן מיר, גלעט מײַן צעביסן פּנים
מיט די צאַרטע פינגער און זינגט דערביי אַ ניגון. װוי אָנגענעם איז
מיר דאָס גלעטן! װי אָנגענעם איז דער ניגון! דאָס פּנים טוט מיר אַזױ
וויי פונעם קאָמאַרן-בײיסעניש. גלעט מיר נאָך, נאָך, מאַמע... אָבער מיט
אַ מאָל ענדערט זיך דער ניגון. נישטאָ מער די מאַמע. עס זשומעט גאָר

143

א. ב לענקיטני

נישט קיין קאָמאַר, נאָר אַן עראָפּלאַן. ער לאָזט זיך אַראָפּ גלײַך אויף
מיר. ניין, ס'איז נישט קיין עראָפּלאַן -- ס'איז גאָר אַ מלאך. ער פאָכעט
מיט זיינע גרויסע פליגל איבער מײַן פּנים. איך שפּיר דאָס וייען.
כ'דערהער אַן אויסגעשריי און -- כאַפּ זיך אויף אַ דערשראָקענער.
מײַן פרוי שטייט און פאָכעט איבער מיר און די קינדער מיט אַ טיכל.
טויזנטער פליגן, װאָס האָבן זיך וי הײישעריקן געהאַט אָנגעזעצט
אויף אונדזערע פּנימער צעפליען זיך מיט אַ געזשומעריי. צעמישט און
צערודערט פונעם פּלוצלינגן איבערװועקן זיך, פונעם חלום און פון די
כמאַרעס פליגן אַרום, צעשמייכל איך זיך. וי אָנגענעם איז מיר געװען
נאָכן פּטור װוערן פון די בלוטזייגנדיקע באַשעפענישן פון אוװאַרי און
אומגעגנט,. צו שפּירן װי די פליגן גלעטן און לעקן מײַן הוט מיט
זייערע איידעלע צינגעלעך!

איך װעל אײַך איײיביק געדענקען, טײַערע אַסטראַכאַנער פליגן.

,קאָמאָרן" און ,פליגן? זענען געווען אונדזערע שטענדיקע באַגלײי-
טער, --- אַזױ פלעגן מיר באַצייכענען פאַרשיידענע מענטשלעכע טיפּן,
װאָס מיר האָבן באַגעגנט דאָרט אין ראַטנפאַרבאַנד.

דער אַסטראַכאַנער פּאָרט איז װי אַ לאַנגע גאַס, אַ באַצײיכנטע
מיט נומערן אויף יעדער סטאַציע-טויער. ווען מיר זענען אַרײַן אין דער
סטאַציע, פון וועלכער מיר זענען אין דער פרי אַרױסגעגאַנגען, האָבן
מיר דערהערט פון אַ צוייטער סטאַציע האַרצרײַסנדיקע געויינען און
ספּאַזמאַטישע געשרייען. די יללות -- אַזעלכע באַקאַנטע, װי בײ
אַ ייִדישער לוויה אין אַ קליין פּוױליש שטעטל.

-- זע, -- זאָג איך צו דער פרױ, -- ;די גאַנצע װעלט -- אין
שטאָט?. אומעטום די זעלבע געויינען ביי אַ ייִדישער לוויה. נישט וי
ביי די גויים. ס'איז כדאַי צוצוגיין.

-- גיי צו, אַז סע גלוסט זיך דיר. -- זאָגט די פרוי. -- אפשר
װעסטו דאָרט אָנטרעפן איף עמעצן װאָס װעט דיר העלפן געפינען
אַרבעט.

גיי איך צו, דערקען אָבער נישט קיין ייַדישע פּנימער. עלטערע
פרויען װישן זיך מיט די קאָפּטיכלעך אָדער אַרבל די פאַרוויינטע

14

בור 2

פּנימער. אַנדערע לאָזן נאָך אַרױס ספּאַזמאַטישע קרעכצן, קוקנדיק אין
דער וייט פון דער װאָלגע אויף אַ פּאַראַכאָד, װאָס דערוייטערט זיך.
טו איך אַ פרעג איינער אויף דער סיבה פון דעם געויין. קוקט זי מיך
אָן מיט בייזע פאַרטרערטע אויגן און מורמלט אַרױס מיט כעס:

-- מע פירט אַװעק אונדזערע מענער און זין אויף דער מלחמה..

איך גיי אַװעק אַ פאַרשעמטער. וויפל מאָל האָב איך עס געלייענט
וועגן דער גרויסער פרייד, מיט וועלכער די פרויען און מוטערס באַגלײיטן
זייערע מענער און זין אויפן פראָנט. און דאָ פּלוצעם -- גאָר אַ האַרצ-
רייסנדיק געוויין,. װי ביי אַ ייִדישער לויה אין אַ קלין שטעטל אין
פַּולן!

אין עװאַקאָפּונקט ביי דער סטאַציע איז טומלדיק -- צענדליקער
פאַמיליעס, אָנגעקומענע פון פאַרשיידענע געגנטן אַ טייל געקומען מיט
דער באַן. מע זיצט פאַרזאָרגטע און מע שמועסט ועגן דער אוממעג-
לעכקייט צו בלייבן אין אַסטראַכאַן. דער פאָרשטייער ביים פענצטער איז
באַלאַגערט מיט עװאַקויַרטע, װװועלכע טענהן איין מיט אים, זענען
אײינגעשפּאַרט צו בלייבן אין אַסטראַכאַן. אָבער סע העלפן נישט די
רייד.

-- מיר האָבן נישט קיין דירות. די מיליץ װעט נישט צושרײַב.

מיר הערן אָנרופן נײַע נעמען פון ראַיאָנען אַחוץ קאַמיזיאַק:
טשאָרני יאַר, קראַסני יאַר. אויך איך און מײַן פרוי גייען צו. מיר רעדן
מיט אונדזער צעקאַליעטשעט לשון, געמישט מיט פּוילישע װערטער.
װײַזן אים די באַשטעטיקונג פון שפּיטאָל. קיין אוּואַרי װעלן מיר בשוםי
אופן נישט צוריקפאָרן: נישטאָ דאָרט קיין דאָקטאָר, נישט די מעדיצי-
נען, אין װועלכע די פרוי נייטיקט זיך. איך בין אַ גוטער שטעפער-
מייסטער, אפשר איז פאָרט מעגלעך איך זאָל אין אַסטראַכאַן באַקומען
אַרבעט בי מיין פאַך ?

-- מיר האָבן נישט קין שוֹם מעגלעכקיטן אינצואָרדענען די
ניי" געקומענע. די מיליץ װעט אײַך סײַ וי נישט צושרייבן. אַזאַ
פאַראָרדענונג. איך קאָן אייך אָבער שיקן קיין קאַמיזיאַק.

-- אָבער מיר ווילן נישט נאָענט צום קאַספּישן ים.

145

א. בלענקיטני

--- װעל איך אייך שיקן קיין קראַסני יאַר. אַ גרויס ראַיאָן דאָרף.
דאָרט איז פאַראַן אַ שפּיטאָל פאַר ציווילע. אַרטעלן, װוּ איר װעט מעגלעך
קאָנען זיך אײנאָרדענען ביי אייער פאַךְ. איר װעט באַקומען אַ דירה.

װוּ איז דאָס קראַסני יאַר? -- פרעג איך, אויסהערנדיק ועגן
די דאָרטיקע גליקן. אויך אין דער געגנט פון קאַספּישן ים ?

-- ניין. דאָס איז מזרחדיקער. אַ ביסל צפונדיק פון אַסטראַכאַף
סךיהכל פינף און דרײַסיק קילאָמעטער פון דאַנען.

-- זאָל זײַן קראַסני יאַר. -- האָבן מיר, איך און די פרו,
באַשטעטיקט.

אויפן צווייטן טאָג זענען מיר ווידער אויף דער װאָלגע. מיר פאָרן
כסדר װאַסער-אַרױף. מיך ווונדערט, װאָס מיר פאָרן שוין אַזױ פיל שעהען.
דערקלערט מען מיר, אַז דאָס איז טאַקע דערפאַר, װאָס מיר פאָרן
װואַסער-אַרױף ביז אַ געװויס אָרט. פון דאָרט אָבער װעלן מיר שון
פאָרן מיט דער אַכטובאַ ואַסער-אַראָפּ בין קראַסני יאַר. איך באֲקום
נאָך אינפאָרמאַציע וועגן אונדזער צוקונפטיקן וװוינאָרט. קראַסני יאַר
איז פּריער געװען אַ שטעטל, שפּעטער איז עס דעגראַדירט געװאָרן צו
אַ ראַיאָן-דאָרף. דער פּונקט געפינט זיךף צװישן די טײַכן אַכטובאַ און
בוזאַן, נישט וייט פון דער קאַזאַכישער ויסטע, וועלכע איז ביי דער
גרענעץ באַזעצט מיט געדיכטע פּלאַנצונגען צו פאַרהאַלטן די מדבר-
זאַמדן, זי זאָלן נישט פאַרשיטן די געגנט. די קאָמוניקאַציע איז אָדער
מיטן װאַסער, מיט פּאַראַכאָדן, אָדער מיטן וועג, איבער די טײַכן, איבער
וועלכע ס'פירן איבער פּאַראָמען. אַזױ איז עס זומער. װינטער איז די
קאָמוניקאַציע נאָר איבער דער יבשה און איבערן אײַז.

-- זענען דען דאָ גרויסע פרעסט? -- פרעג איך.

לאַכט מען: זיי זענען גענוג, אַז דאָס אײַז זאָל דערגין ביז
אָנדערטהאַלבן מעטער די גרעב. ס'איז דעמאָלט געוען אַ זוניקער, גאָר
הייסער טאָג, אָבעֹר מיר איז צוליב דער מיטטיילונג אַדורך אַ קאַלטער
שטראָם דורך די ביינער.

-- מיר האָט מען געזאָגט, אַז דער וװינטער אין דער געגנט איז
אַ לײַכטער.

146

גורל

-- זיכער, -= באַקום איך אַן ענטפער, -- אַ סך לײכטער װי
אויף סיביר,
און אָט זענען מיר און נאָך עטלעכע פאַמיליעס אָנגעקומען קיין
קראַסני יאַר. דער פאָרשטייער פון דאָרפסראַט האָט אונדז אויפגענומען
און צוגעטיילט אַ צימער ביי אַ רוסישער פאַמיליע. די פאַמיליע פּאַכאָל-
קין איז באַשטאַנען פון אַן עלטערער פרוי און איר זון מיט פינף קינדער
אין עלטער פון דרײַ ביז צװעלף יאָר:; זײַן װײַב, די מוטער פון די
קינדער, איז יונגערהייט געשטאָרבן. דער באַלעבאָס -- אַ יונגער מענטש
אין די אָנהײיב דרײַסיקער יאָרן, מיט אַן אײידעלן כאַראַקטער. אַ פיינער,
אַ שטילער, מיט אַן אינטעליגענטער באַנעמונג. מיט זײַן רױַקן, שטילן
ריידן האָט ער אויף אונדז געמאַכט אַן אויסערגעויינלעך גוטן אײַנדרוק.
ער האָט געאַרבעט וי אַ בוכהאַלטער אין אַ געוויסער ביוראָ. זיין מוטער --
שוין נישט קיין יונגע, אָבער אַ זעלטן אַרבעטזאַמע. זי האָט זיך לײַכט
אַן עצה געגעבן מיט דער שטובװירטשאַפט פון אַ זיבנפּערזאָניקער
משפּחה, ביי דער מיטהילף פוֹן דעם צװעלף-יעריקן מיידל. זיי פלעגן
אַרבעטן פון גאָר פרי ביז שפּעט אין אֶװונט. װײַל חוץ דער שטובװוירט-
שאַפט האָט מען נאָך געמוזט שטיין אַ סך שעהען אין דער ריי, צו באַקומען
אַ קילאָ ברויט. קײַן ברויט-צוטיילונג איז נאָך דעמאָלט נישט געװעף
די אַלטע האָט געשאַפן פאַר אונדז עטלעכע זעק, וועלכע מיר האָבן
אָנגעפילט מיט טרוקן הי. זי האָט איך באַקומען פאַר אונדז ביי
שכנה אַ װאַטענע קאָלדרע. אמת, דער אײיבערשטער שטאָף איז שױן
פון לאַנגיעריקן נוצן געווען דורכויס צעלעכערט, ערטערװײַז איז שוין
אויך קיין װאַטע אין איר נישט געװען, אָבער פאַר אונדו איז דאָס
געווען א רעטונג.

אלו

קאַפּיטל זעקס און צװאַנציק

אויף מאָרגן איז מײַן ערשטע אױיפגאַבע געװען: מאַכן אַ שפּאַציר
איבערן דאָרף, באַקענען זיך מיט דער סביבה און זוכן אַרבעט. דאָס

147

א. כבמענקטקטבר

ערשטע, װאָס האָט זיך מיר געװאָרפן אין די אויגן איז געװען: די
באַפּעלקערונג, פון נאָענט און װײַט, טראָגט װאַסער מיט קאָראָמיסלען
פון טײַך. קײַן ברינעמער זענען אין דאָרף נישטאָ: די אונטערגרונט-
װאַסער אין דער געגנט איז געזאַלצן. דאָס דאָרף פאַרמאָגט, אַחוץ קיאָסקן
פון צייטונגען און זשורנאַלן, קיאָסקן, װוּ ס'ווערן פאַרקויפט אוגערקעס,
טאָמאַטן און אַנדערע ירקות. מע זעט דאָ אויך װײַנטרױבן און קאַװענעס.
אָבער ביי אָט די פּראָדוקטן זעט מען נישט קײַן גרויסע רייען. ריזיקע
רייען שטייען ביי די דרי בעקערייען, װוּ יעדן איינעם ווערט פאַרקויפט
איין קילאָ ברויט. לויט די פריַע מאָרגן-שעהען שטעל איך זיך פאָר, אַז די
װאַרטנדיקע ריי מוז דאָ שטיין שוין פון נעכטן.

עס ציט אויף זיך אויפמערקקזאַמקײיט אַ ריז פּלאַקאַט, װאָס
װײַזט אַ בילד, וי מאַמעס און װײַבער באַגלײיטן מיט פרייד זייערע זין
און מענער, װועלכע פאָרן אָפּ צום פראָנט. זי געזעגענען זיי מיט דעם
װוונטש און פאַרזאָג צו שלאָגן די דײַטשישע פאַרכאַפּער... יאָ, -- טו איך
אַ טראַכט, -- דאָס האָב איך מיט צװי-דרײַ טעג צוריק געזען אין
אַסטראַכאַן ביים פּאָרט.. נאָר דאָס איז נאָך נישט אַלץ. דער פּלאַקאַט
האָט פאָרגעשטעלט דרײַ רוסישע סאָלדאַטן, דרײַ דורות קעמפער, מיט
אַן אונטערשריפט אונטער יעדן דור: דער ידע האָט געקעמפט קעגן
דײַטש אונטער סוּװאָראָווס אָנפירונג צום סוף פון 18טן יאָרהונדערט:
דער פאָטער -- אין ערשטן וועלטקריג, און ער, דער רױטאַרמײער --
אונטער דער אָנפירונג פון חבר סטאַלין, שטיי איך וי אַ געפּלעפטער:
דאָס אייניקל, דער רױטאַרמײער, קעמפט איצט קעגן די דײַטשן גאָר?!
נישט קעגן דער היטלער-אַרמײ? איז עס נישט אפשר דערפאַר, װאָס
קוים מיט געציילטע װאָכן צוריק איז די פרײַנטשאַפּט מיט היטלערן
געווען אַזױ גרויס, אַז מ'האָט אַװעקגענומען דאָס ברויט און די שפּײַז
פון דער אייגענער באַפעלקערונג, צו פּאַשען דערמיט די דײַטשישע
חזירים ?... און די גרויסע ריי ביי דער בעקערײַ דערגענצט מײַנע
אָבסערווירונגען.

אָבער -- װאָס שטיי איך דאָ, אַ פּוילישער ייַד, װאָס די סאָוויע-
טישע מאַכט האָט מיר געגעבן די מעגלעכקייט צו אַנטלויפן פונעם

148

גטר?

היטלערישן גרויל און פון אומקום, און. זוך חסרונות אויף דער זעלבער
מאַכט ? די סאָוויעטישע רעגירונג מיטן חבר סטאַלין בראש וייסן װאָס
זיי טוען!

מער װי טרוקענע ,סװאָדקעס" (פראָנטבאַריכטן) האָט מען נישט
געקענט הערן פונעם ראַדיאָ אָדער לייענען אין דער פּרעסע. די באַריכטן
זענען געווען טרויעריקע און האָבן דערשיטערט: די באַלטישע לענדער
זענען שוין פאַרנומען : אויך װייסרוסלאַנד מיט דער הױפּטשטאָט מינסק, און
מערב-אוקראַינע, דער שונא איז שוין אַרײַן אין מזרח-אוקראַיַנע.

איך האָב באַמערקט אַ גרויסן שילד איף איינער אַ קראָם:
;שוסטער-אַרטעל באַלשעוויק". בין איך אַרײַן אַהין :

--- איך דאַרף צום פאָרזיצער.

-- איך בין עס.

-- כ'בין אַ זאַגאָטאָװושטשיק. איז דאָ בײַ אײַך אַרבעט פאַר מיר?

-- ביי אונדז איז אַ רעפּעראַטור-װאַרשטאַט. זעלטן מאַכן מיר
אַ נייע פּאָר שיך. האָבן מיר פאַר דעם צויי שוסטערס, װעלכע מאַכן
שוין אויך די אויבערטיילן.

איך זע שטיין אַ ניימאַשין. בעט איך אַ דערליבעניש זי אויסצו-
פּרוּוון. זי אַרבעט אויסגעצייכנט. ווענד איך זיך צו אים נאָך אַ מאָל:

-- הבר פּרעדסעדאַטעל, נעמט מיך דאָך צו צו דער אַרבעט.

-- ס'וועט דיר אָבער נישט לױנען. װעסט נישט האָבן גענוג
אַרבעט. איז וויפל װעסטו פאַרדינען? ביי אונדז אַרבעט מען איף
אַקאָרד. גאַראַנטירן דיר אַ מינימום-לוין קאָנען מיר אויך נישט. מיר
זענען אָרעמע שוסטערס און װעלן נישט האָבן קיין פאָנדן דיך אויס-
צוהאַלטן.

-- חבר פּרעדסעדאַטעל, לאָמיר מאַכן אַ פּראָבע- כוועל נישט
האָבן קיין טענות, ווען איך װעל װינציק פאַרדינען.

דאָ קומט צו דער הױפּטמײַסטער, וועלכער האָט זיך צוגעהערט צו
אונדזער שמועס, מיט אַ מאָדעלן"זשורנאַל פון שיך אין האַנט. ער מישט
אים אויף און טוט אַ זאָג צו מיר:

149

א. כבלענקיטני

-- זע, -- װײַזט ער מיר אָן אַ מאָדעלירטן מענערשוך, -- אַזאַ
פּאָר װועסטו קענען נאָכמאַכן?

-- יאָ. זיכער װעל איך מאַכן.

-- איז נאַ דיר לעדער און מאַך אַזאַ פּאָר, -- ער טוט דערבײַ
אַ װוּנק צום פאָרזיצער.

איך הער אויך דאָס איבערשושקען זיך פון די אַנדערע שוסטערס,
וועלכע זענען דערװײַל פון נייגעריקייט צוגעקומען הערן אונדזער שמועס,
ס'הייסט: מ'האָט אים געפּאַקט!

דער מאָדעל איז. װאָס אַן אמת, געווען נישט פון די לײַכטע.
מײַנע הענט און דאָס אַרבעטס-געצײַג איז אויך דעמאָלט נישט געוען
אין אָרדענונג. איך האָב געמוזט זיך אָנשטרענגען. אָבער שוין מײַן
אויסצייכענען דעם מאָדעל און אים אױיסשנײַדן האָט זיי אַרײַנגעבראַכט
אין פאַרװוּנדערונג, און נאָך מער איז זי געשטיגן אין צוויי שעה אַרום,
ווען די פּאָר האָט געװאַנדערט צװוישן די פינף און צװאַנציק, דרײַסיק
שוסטערס פון האַנט צו האַנט.

-- און מיר האָבן געמיינט, אַז דאָס ווערט געמאַכט אין אַ פאַבריק !
-- האָט צום מיינסטן געשטוינט דער הויפּטמײסטער,

-- יאָ, -- האָב איך אים געענטפערט, -- אין אַ פאַבריק און אויך
אין קליינע װאַרשטאַטן. אָבער אומעטום נאָר מיט מענטשלעכע הענט
און נישט מיט קיין מאַשינען.

ער האָט מיר געגעבן צו מאַכן נאָך אַ דאַמענפּאָר. די פּאָר האָט
נאָך מער אויסגענומען. און איך בין געבליבן אַרבעטן. איך בין פון דאָרט
געקומען אַהים מיט דער בשורה צו דער פרו, אַז כוועל שין מער
נישט דאַרפן גיין כאַפּן פיש.

אינעם אַרטעל האָבן געאַרבעט עלטערע און מיטליעריקע שוסטערס,
אויך צוויי יוגנטלעכע לערנייַנגלעך. איך בין גאָר צופרידן געװען:
ענדלעך וועל איך אַרבעטן מיט עכטע רוסישע אַרבעטסמענטשן. מיט
באַװוּסטזיניקע פּראָלעטאַריער, אָנטײלנעמער אין דער גרויסער רוסישער
רעװאָלוציע. מיט אַרבעטער, וועלכע בויען דעם סאָציאַליזם שוין העכער

150

נו הלט

צװאַנציק יאָר. מילא, קאָנען זיי נישט אויספערטיקן קיין אויבערטילן,
אָט קאָן איך נישט זײַן קיין פישער..

אָבער שוין אויפן צוייטן טאָג האָב איך זיך אָנגעטראָפן אויף
פּאַקטן, װאָס האָבן מיך אַ ביסל אַנטוױישט. בעתן מיטיק-איבעררייס בין
איך אַרױסגעגאַנגען קויפן אַ צייטונג. האָב איך ביים קיאָסק געטראָפן
שטיין אַ גרויסע ריי און זיך אומגעקערט מיט לײדיקן צוריק. כ'האָב
דעריבער אַ פרעג געטאָן ביי איינעם אַ שוסטער מיט אַן אינטעליגענטן
אויסזען, אפשר האָט ער אַ צייטונג.

-- יאַ ניע קוריאַשטשי. -- האָט ער מיר קורץ געענטפערט.

פאַרשטאַנען האָב איך בליז די ערשטע צויי װוערטער -- איך
בין נישט. אָבער װאָס באַדיײיט דאָס דריטע װאָרט, װאָס דערמאָנט מיר'
עפּעס אינעם װאָרט ,קוראַטאָריום"?

אין דעם מאָמענט איז אַרײַנגעקומען אַ צוייטער און װײַזט אים:
אַ צייטונג :

-- זעסט, איך האָב באַקומען!

ער האָט געהאַלטן אין האַנט אַ ,פּראַװדאַ", און לויט דער צופרידנ--
קייט אויף זײַן פּנים האָב איך פאַרשטאַנען, אַז נישט אַזױ לייכט קומט
עס אָן צו באַקומען אַ צענטראַלע צייטונג. האָב איך אים אַ בעט געטאָן:

-- גיב מיר אויף הינטיקן אָװנט איבערצולייענען כאָטש די
ערשטע זײַט,

ענטפערט ער מיר מיט אַ ברומעניש אונטער דער נאָז עפּעס, װאָס איף'

פאַרשטיי נישט. דער שוסטער מיטן אינטעליגענטן פּנים, באַמערק איך.
שמייכלט אונטער. ערשט איך זע, דער שוסטער לייגט צונויף די צייטונג.
אַזש אין אַכטן און צעשנײַדט זי; דערנאָך לײיגט ער די שטיקלעך
צוזאַמען און צעשנײַדט זיי װוידער, -- ביז אַ געוויסער גרייס; דערנאָך
נעמט ער אַרױס פון אַ טאָרבעלע קאָרעשקעס*), שיט אָן אויף אין
בלעטעלע, פאַרװויקלט; נעמט אַרױס פון קעשענע אַן אײַזנדל מיט אַ קרע-
מען, שלאָגט אַרױס פון אים אַ פונק אויף אַ קנייטל, טוט אַ זאָג: /נאַדאַ

+) טאַבאַקיװאָרצלען.

151

א. כלענקיטני

זאַקוריט? און פאַררייכערט. ערשט איצט כאַפּ איך זיך, אַז קקוריט"
מיינט -- רייכערן, און ,קוריאַשטשי" -- אַ רייכערער. איך האָב זיך
פאַרשעמט פאַר זיך אַלײן. 1

צו באַקומען אַ צייטונג האָב איך געמוזט אָנקומען צום באַלעבאָס
פון אונדזער ווֹינונג. אויב מ'האָט נישט באַקומען קיין צענטראַלע ציי-
טונג, װײַל די רייכערער האָבן צעכאַפּט, האָט מען זיך באַנוגנט מיט אַן
אַנדערער. ס'איז דאָרט אויך דערשינען אַן אָרטיקע אױיסגאַבע -- ;קראַס-
ני-יאַרסקאַיאַ פּראַװודאַ" (אויף פּאַפּיר, װאָס איז נישט געווען אַזױ געשמאַק
צו רייכערן) פון צוויי זײַטלעך: דאָרט איז, חוץ נײַעס פון ראַיאָן, וועגן
סטאַכאַנאָווצעס אין די פאַבריקן און קאָלכאָזן, װעגן די אױיפגאַבן פון
דער באַפעלקערונג הײַנט, אין קריגסצײַט, געוען אויך דער קיצור פון
די פּראָנטנײַעס. נאָר אויך דאָס איז גענוג געװען צו פאַרביטערן אונדז
דאָס לעבן. יעדער טאָג ברענגט אונדז נײַעס: ,מיר האָבן פאַרלאָזט
די שטאָט", , אויפגעריסן דעם דניעפּראָסטראָי' -- די פּראַכט פון דער
סאָוויעטישער בויוּנג.

אין אַ קורצער צייט אַרום בין איך געהאָלפן געװאָרן מיט אַ צייטונג,
האָב ,געפונען חן? ביי דער קיַאָסק-פאַרקױפערין, וועלכע איז געקומען
מאַכן אַ באַשטעלונג אין אַרטעל, און בעתן זוכן פאַר איר אין זשורנאַל
אַ נײַעם מאָדעל, האָב איך איר אַ זאָג געטאָן װעגן אַ צענטראַלער
צייטונג. ,לאַדנאָ', -- האָט זי אַ מאַך געטאָן,. -- קום מאָרגן פאַר
נאַכט צום קיאָסק". פון דעמאָלט אָן האָב איך אָפּט באַקומען פון איר
אַ ,פּראַװדאַ", אַן ;איזוועסטיאַ" אָדער גאָר אַ ,טרוד", וועלכע כ'פלעג

נאָכן איבערלייענען אַװעקשענקען די רייכערער.

קאַפּיטל זיבן און צװאַנציק

אין דער העלפט חודש אױגוסט -- איך האָב שוין געהאַט
געאַרבעט העכער צוויי װאָכן -- האָבן מיר באַקומען אַן אַװאַנס. איינער
פון די שוסטערס האָט מיך פאַרבעטן צו גיין מיט אים אין אַ רעסטאָראַן.

152

גורק

איך האָב זיך דערלויבט אויסצוטרינקען אויף זײַן חשבון אַ גלאָז ביר.
דערביי האָב איך אָבסערװירט, אַז דער עולם באַשטעלט משקה און
צובײַסן, װאָס באַטרעפט מער פונעם לוין, װאָס זיי האָבן באַקומען
געקוקט און געשטױנט: פון װאַנען װעלן זיי האָבן צום לעבן דעם
גאַנצן חודש? אָבער איבערצופרעגן עמעצן בין איך נישט דררייסט
געווען. מן-הסתם, -- האָב איך זיך געענטפערט -- האָבן זיי אַפּ-
שפּאָרונגען פון פאַרן קריג. אַבי דער פּרעדסעדאַטעל האָט זיך געקלאָגט:
,מיר זענען אָרעמע שוסטער".

געקומען אויף דער קװאַרטיר, האָב איך זיך געטײלט מיט מײַן
פרוי מיט מײַנע אײַנדרוקן און רעטענישן. אָבער איר איז דאָס נישט
געלעגן אין זינען. זי האָט זיך דערפרייט מיטן געלט װאָס כ'האָב איר
געבראַכט. זי האָט זיך שוין מער נישט דערװעגט צו באָרגן ביי דער
אַלטער באַלעבאָסטע אויף בריט און אַנדערע זאַכן. איך האָב זי גע-
טרייסט, א דעם אנדערן האַלבן חודש װעל איך ברענגען טאָפּלט.
און אַזױ איז טאַקע געשען. איך האָב אין אַרטעל געהאַט גענוג אַרבעט
נאָך מער װי איך האָב געקאָנט באַװײַזץ. די קראַסני-יאַרער באַפעלקע-
רונג, דערװיסנדיק זיך, אַז דער אַרטעל נעמט אָן באַשטעלונגען איף
מאָדעל-שיך, האָט אים שנעל פאַרפילט מיט באַשטעלונגען (פון מיטגע-
בראַכטן מאַטעריאַל). די אײַנװױינער האָבן פאַרמאָגט גענוג וייכע
לעדער, װאָס זיי האָבן באַקומען וי אויסטויש פאַר די רויע פעלן פון
זייערצ ציגן, שעפּסן און קעלבלעך. מיין אויסאַרבעטן אַ סך איבער דער
נאָרמע האָט מיך געשטעלט אין דער ריי פון די בעסערע אַרבעטער.
אין מײַנע אַרטעל-פאַרדינסטן האָב איך געזען דעם מקור פון מײַן
פּרנסה און זיך געסטאַרעט, װאָס מער צו פאַרדינען.

געווען אויף װאָס אויסצוגעבן דאָס געלט דעמאָלט, אינעם סאַמע
סעזאָן פון ירקות- און פרוכטן גערעטעניש: עפל, באַרן,. װײַנטרױבן
קאַװענעס און מעלאָנען, טאָמאַטן, אוגערקעס, קרויט, מייערן, ציבעלעס.
הגם קײַן קאַרטאָפל האָט מען נישט געקאָנט באַקומען. האָט מען
אָבּער פון צײַט צו צײַט באַקומען אַ ביסל גריפּן און אַנדערע שפּײז-
פּראַדוקטן -- פאַרשידענע מינים מילכיקס, זיסע און זיערע מילך,

153

א בלענקיטני

אויך פּוטער און קעז. מײַנע פאַרדינסטן אויף דעם אַלעם האָבן אָבער
נישט געסטײַעט. און דאָך איז דאָס געווען אַ גליקלעכע צײַט פאַר אונדז
מיר האָבן זיך געפרייט מיט יעדע קלײניקיט. געהאַט אַן אינטערעס
אײַנצושאַפן פאַר די קינדערלעך װאָס מער, זײַ זאָלן האָבן צו דער זאַט
פון אַלץ. אויך מיטן שטיין אין דער ריי נאָך ברויט האָט מען זיך אַן
עצה געטאָן. ס'איז גענוג צו שטיין אין דער רײ אַ קורצע צײַט, ביז
ס'קומען נאָך עטלעכע מענטשן הינטער דיר, זאָלסט קאָנען גיין דערװײַל
אַהיים אָדער צו אַ צוייטן מאַגאַזין, אויך דאָרט צו פאַרנעמען אַ פּלאַץ
אין דער ריי און באַקומען סײַ דאָ, סײַ דאָרט צו קילאָ ברויט. ס'איז
אונדז געווען נישט פאַרשטענדלעך, צו װאָס די באַפעלקערונג קויפט
אײַן אַזױ פיל ברויט און טריקנט פון דעם סוכאַרעס, און מצ עסט די
סוכאַרעס אָנשטאָט דעם פרישן ברויט.

דער הױפּטמײַסטער לעאָנטיעוו אַליײין פלעגט נישט אַרבעטן. ער
איז געווען גענוג פאַרנומען אין סקלאַד בײַם אָננעמען און אַרױסגעבן
די באַשטעלונגען, בײַם פונאַנדערטיילן מאַטעריאַל פאַר די שוסטערס
און אָפּנעמען בײַ זיי די פאַרטיקע אַרבעט. איין מאָל האָט עֹר מיך
פאַרבעטן צו זיך אין שטוב, אים צו העלפן מאַכן אַ מאָדעל און אַנדערע
צוגרייטונג-אַרבעטן. ער האָט מיר אויפגעקלערט, אַז כדי די פאַרדינסטן
זאָלן סטײַען אויף צום לעבן, מוז מען נאָך צואַרבעטן אין שטוב,
פּריוואַט. און דאָס טוען אַלע שוסטערס. ערשט איצט איז מיר קלאָר
געװאָרן, פאַר װאָס די שוסטערס פון אַרטעל קאָנען זיך דערלױיבן
אויסצוגעבן זייער טעגלעכן פאַרדינסט אין אַרטעל איף אַ ;מיטיק"
אין אַ רעסטאָראַן.

לעאָנטיעװו איז געװוען אַ דאָנער קאָזאַק. פון יענע, װאָס האָבן
בעת דער ערשטער וועלט-מלחמה נישט איין מאָל אָנגעװאָרפן אַ שרעק
אויף די ייִדן אין די פּוילישע שטעטלעך. ער איז געווען העכער פון
מיטעלן װוּקס, די פיס פונאַנדערגעבויגן בײַ די קניִעס, וי געויינלעך
בײַ לאַנגיעריקע רײַטער. דאָס פּנים גלאַט ראַזירט, אָן װאָנסן, עטװאָס
געשטופּלט און פּלאַטשיק, פון וועלכן בלויז די נאָז האָט זיך אויסגע-
טיילט אויף אַרױס. דער שטענדיקער שמייכל איף זיין פּנים פלעגט די

154

נוה?

מויל-ווינקלען אַרױפציַען צו די רויטלעכע באַק. ער האָט אױיף מיר
געמאַכט אַ גוטן אײַנדרוק מיט זײַן העפלעך רעדן. אויך זײַן פרוי, מיט
וועלכער ער האָט קיין קינדער נישט געהאַט, איז געװען גאַנץ פרײַנדלעך
צו מיר און פלעגט מיך אָפט מכבד זײַן מיט פאַרשיידענע צובײַסעכצן

ער האָט מיך, װוי אויבן געזאָגט, געמאַכט ,באַװוּסטזיניק? ועגן
דעם אופן פון אײַנאָרדענען זיך. אָבער איך האָב זײַן תורה, ליידער,
נישט געקאָנט אויסנוצן: כ'האָב נישט געהאַט קײַן װוֹינונג און נישט
קײַן ניימאַשין. און דער זומער איז שנעל אַריבער אָן זײַטיקע פאַרדינסטן.

ווען כ'האָב איין מאָל דערציילט לעאָנטיעוון, אַז אין די צאַרישע
צײַטן זענען די קאָזאַקן געװען אַ שרעק'געשפענסט פאַר די ידן
אין די פּוילישע שטעטלעך, האָט ער שמיכלענדיק, וי זײַן שטייגער,
אַ זאָג געטאָן: ;נישט נאָר פאַר ייַדן.."

לעאָנטיעווס פאַמיליע איז געווען די צווייטע, װאָס כ'האָב נעענטער
באַקאָנט און געהאַט װעגן זיי די בעסטע מינונג. בײַ ביידע האָבן
געברענט די נר-תמידס אונטער די איקאָנעס פון גאָטס מוטער. אָבער
צו יענער צײַט האָב איך נישט געטראַכט װעגן דער השפּעה פון דער
רעליגיע, אין פּאָזיטיוון אָדער נעגאַטיוון זין, אויפן מענטשן און זײַן
באַציונג צו דער קאָמוניסטישער אָרדענונג. כ'האָב נאָך דעמאָלט נישט
געװוסט, אַז דער נר-תמיד אונטער דער איקאָנע ברענט אין אַלע שטיבער,
אויך בײַ די אַקטיוסטע פּאַרטײי-טוער, װוי בײַ די עפנטלעכע אַנטיסע-
מיטן. ערשט שפּעטער האָב איך געהאַט די מעגלעכקיט דערין זיך
איבערצוצייגן. אָבער איצט, אונטערן אײַנדרוק פון דער באַקאַנטשאַפט
מיט אָט די צויי פאַמיליעס, האָב איך געגלייבט אין דער גוטסקײט
פונעם גאַנצן רוסישן פאָלק, װאָס איז מיר באַקאַנט געװען פון דער
רוסישער קלאַסישער און סאָוויעטישער ליטעראַטור. איך בין דעריבער
געשטאַנען פאַר אַ רעטעניש. װי געזאָגט, האָב איך באַלד פון אָנהייב
דערקלערט, אַז איך בין אַ ייָד, אַ פּױלישער ייָד. ס'איז מיר אַפילו נישט
אײַנגעפאַלן, אַז איך זאָל עס אױסבאַהאַלטן אָדער שעמען זיך דערמיט.
ווען מע װאָלט עס מיר עצהן, װאָלט איך עס איך נישט געטאָן: כ'בין
דאָך אין ראַטנפאַרבאַנד, װוּ אַנטיסעמיטיזם איז פאַרבאָטן, און פאַר

155

א ב לפנקיטני

אָנרופן אַ ייִדן ,זשיד" באַקומט מען תפיסה. און אָט הער איך דאָ שטעכ-
ווערטלעך אױיף ייַדן בכלל און איף מיר פּערזענלעך בפרט. נישט
קענענדיק רעדן קײַן רוסיש, פלעג איך אַ פאַרשעמטער אויסהערן
זייערע רייד ועגן ייַדן, װאָס מע האָט געקענט הערן נאָר פון די
ענדעקעס און נאַראַילײט אין פּױלן אָדער אין געבעלסעס אַנטי-
ייִדישער פּראָפּאַגאַנדע, און אַ פאַרשעמטער שװײַגן

איך האָב זיי דערקענט אױיף אַן עפנטלעכער פאַרזאַמלונג אין די
ערשטע װאָכן פון מײַן אַרבעטן. די מערסטע פון זיי האָבן עפנטלעך
דערקלערט, אַז זיי װעלן ;אָנשטרענגען אַלע כוחות" און אויספילן די
נאָרמע אויף הונדערט פּראָצענט. זיי האָבן זיך גלײַכצײַטיק באַשטײַערט
פאַר דער רױיטער אַרמײ. אויף מאָרגן איז דער באַריכט פון דער
פּאַרזאַמלונג געווען אָפּגעדרוקט אין אָרטיקן בלעטל ,קראַסנאָיאַרסקאַיאַ
פּראַװדאַ" אונטער אַ גרויסן קאָפּ: ,קראַסנאָיאַרער שוסטערס פון אַרטעל
,באָלשעװיק? -- פאַרן זיג פון דער רויטער אַרמײ?. נאָר אַז כ'האָב
געזען װי מע גיט אויס דעם לוין אין רעסטאָראַן אויף איין ,מאָלצײַט?,
האָב איך שוין דערפילט די פאַלשקייט פון די דעקלאַראַציעס. אָבער
װאָס פאַר אַ שייכות האָט עס צו אַנטיסעמיטיזם? און צו מיר פּער-
זענלעך? כ'האָב דאָך זײיער פּרנסה נישט צוגענומען. פאַרקערט, איך
פלעג זיך נישט ויסנדיק מאַכן, װען דער הױפּטמײַסטער פלעגט מיר
געבן אַ שטיקל לעדער און אַ ;נאַריאַד", זאָגנדיק, אַז דאָס איז דעם
שוסטערס אַ באַשטעלונג. זיי האָבן דאָך פון מײַן אַרבעט אַ סך גענאָסן

שפּעטער, ווען כ'האָב שוין געקאָנט אַ ביסל מער רוסישע װוער-
טער, פלעג איך זי פרעגן:

-- שוין העכער צװאַנציק יאָר אַז דער צאַריזם איז דאָ פאַרניכטעט
געװאָרן, װי זשע קומט עס, װאָס איר האַלט זיך נאָך אַלץ בײַ דער
צאַרישער פּאָגראָם-שפּראַך: אַז ייַדן באַנוצן בלוט פון קריסטלעכע
קינדער אויף מצות ? אַז ייַדן האָבן געהרגעט יעזוסן און אַנדערע אַזעלכע
נאַרישע בלבולים ? '

-- אין פּױלן, -- דערצייל איך זיי, -- האָט די רעגירונג געטאָן
אַלץ, צו שטיצן די פּאָגראָםסיהעצערס, די בּורזשואַזע און פּריצישע

156

גורהל

זינדלעך און אונטערװועלטניקעס. אָבער די סאָציַאַליסטישע און קאָמו-
ניסטישע סטודענטן פלעגן זיך סאָלידאַריזירן מיט די יידישע..

-- אין פּוילן זענען געװען קאָמוניסטן? -- רײַסט מיר איבער
איינער.

-- פאַרּשטייט זיך. -- ענטפער איך,

-- פאַררעטער, שפּיאָנען זענען זיי געווען, נישט קיין קאָמוניסטן! --
טוט ער אַ געשריי, -- טפו; פּוילישע פּאַנעס.

-- ס'זענען געווען אויך אַזעלכע, -- בין איך מסכים מיט אים, --
און די זענען עס טאַקע געװען די אַנטיסעמיטן. אָבער די פוילישע און
יידישע אַרבעטער האָבן געהאַט בשותפותדיקע פּראָפּעסיאַנעלע פאַראיינען.
בײַ אונדז אין שטאָט איז אויך געוען אַזאַ פאַראיין פון לעדער-אַרבעטער.
אפשר זענען אויך צװוישן זיי געווען אַנטיסעמיטן, אָבער אויפן אַרבעטס-
פּלאַץ האָבן זיי זיך געשעמט עס אַרױסצוּװײַזן. אין די יאָרן 38--1936,
ווען סטודענטישע פּאָגראָם:העצער האָבן אָנגעהויבן באַפאַלן ייִדישע
געשעפטן און ייַדישע דורכגייער, זענען די פּוילישע אַרבעטער צואַמען
מיט די ייַדישע אַרױס קעגן זיי מיט שטעקנס און זיי פאַריאָגט.

-- אידיאָטן! -- טוּט איינער אַ װאָרף אַרײַן
איך מיין, אַז דאָס וויצלט ער זיך אַזױ, און רעד װײַטער:

== זיי פלעגן אויך צוזאַמען שטרײַקן און אויסקעמפן בעסערע
אַרבעטס-באַדינגונגען.

-- װאָס? אין פּוילן האָט מען געמעגט שטרײַקן? -- רײַסט
איינער איבער.

כ'האָב זיך געכאַפּט, אַז כ'האָב דאָס נישט געדאַרפט זאָגן, געמאַכט
זיך נישט הערנדיק און בין איבערגעגאַנגען צו זיך פּערזענלעך:

-- װאָס פאַר אַ שלעכטס האָב איך אײַך דאָ געטאָן? אײַער
פּרנסה צוגענומען? אין פּוילן האָב איך דאָך פון די פּאַנעס נישט געהאַט
אויסצושטיין, דאָס װאָס איך שטיי דאָ אויס פון אַרבעט:חברים! דאָס
איז דער רעזולטאַט פון דער דערציונג, װאָס איר האָט באַקומען העכער
צװאַנציק יאָר אונטער דער סאָװיעטן-מאַכט?

אַלע כמעט האָבן געשמייכלט. כ'האָב נאָך דעמאָלט נישט געפילט

157

א בקענקיסני

די לעכערלעכקייט פון מײַנע טענות צו זיי. גאַנץ וייניק, װײַוט אויס,
האָט באַװֹיזן מיר אויפצוקלערן דער דאָנער קאָזאַק, װעלכער איז שוין
צום באַדױערן, געװען מאָביליזירט.

ס'איז געווען נאָך איינער, װאָס פלעגט מיר פון צײַט צו צײַט געבן
אויפקלערונגען -- דער הופּט-בוכהאַלטער. ער איז געווען אין שוסטער-
אַרטעל איינער פון די באַװוּסטזיניקסטע און אינטעליגענטסטע. אַ מאַן
פון מיטעלן װוּקס, אין די דרײַסיקער יאָרן. לוט זײַן האַלטונג האָט
מען אים געקאָנט אָננעמען פאַר אַ ייַדישן יונגן-מאַן, װעלכער זיצט
יום ולילה און לערנט. ער האָט אָבער געזאָגט, אַז ער איז אַ הונדערט-
פּראָצענטיקער רוס. ער האָט מיר אויפגעקלערט, פאַר װאָס די אײַנװוינער
פון קראַסני יאַר און איר סביבה זענען אַזױ פאַרביטערט קעגן אַלע
געקומענע פון צענטראַלירוסלאַנד און די מערב-געביטן:

-- זעסט זאָך, אַז דאָ איז געװוען אַ פאַרשיקונגס-אָרט נאָך פון די
צאַרישע צײַטן, און אַוודאי נאָך דער רעװאָלוציע. די אַלע מענטשן דאָ
זענען פאַרשיקטע. און זיי ווייסן דאָך, אַז אַלע עװאַקַרטע זענען פון
מאָסקװע און קיעוו, פון װאַנען ס'האָבן זיך עװאַקויַרט ס'רוב קאָמוניסטן
און ייַדן, די ואָס זענען אין רוסלאַנד בײַ דער מאַכט..

-- װאָס? -- שלאָג איך אים איבער פאַרװוּנדערט, -- ייִדן זענען
אין ראַטנפאַרבאַנד בײַ דער מאַכט!

-- אַזױ זאָגן זיי. דער עיקר, זיי זעען אײַך נישט גערן כאָטש
זי דערלעבן איצטער אַ נקמה אין זייערע פאַרשיקער. און דאָס איז די
הינטער-כוונה פון זייערע אַנטיסעמיטישע רייד..

-- אָבֹער װאָס פאַר אַ שייכות האָב איך צו דעם אַלעמען, איך --
אַ ייִדישער אַרבעטער פון פּױילןן?

-- דאָס באַנעמען זיי שוין נישט. זיי זענען פײַנטלעך צו די אַלע,
װאָס קומען פון פאַרנומענע געביטן. און קעגן דיר קאָנען זײי דאָך רעדן
װאָס זיי ווילן. האָבן קייַן מורא נישט, אַז מע װעט זיי דערפאַר באַשטראָ-
פן. מע רעדט קעגן דיר, און מיינען מיינט מען אַנדערע.. און דערפאַר
הערסטו פוֹן זיי אַזעלכע אויסדרוקן װי: ,בעי זשידאָו, ספּאַסאַי ראָסיו!"
(-- שלאָג ייַדן, ראַטעװע רוסלאַנד;). פאַר װאָס און פאַר וועמען האָבן

158

גור?

זי דאָ מוֹרא צוֹ האָבן? די מענטשן אין די היגע מאַכטאָרגאַנען זענען
דען נישט קיין פאַרשיקטע?

-- און דאָך צו דיר, כאָטש אַ קאָמוניסט, באַציִען זי זיך געהעריק?
-- פרעג איך.

-- זיכער. פאַר מיר האָבן זײי אַ ביסל מורא און אַ ביסל דרך-
ארץ: פאַר דיר -- נישט דאָס ערשטע און נישט דאָס צוייטע.

-- אויב זיי זענען פײַנטלעך צו אַלע, װאָס קומען פון די אָקו-
פּאַציע-געביטן, -- פרעג איך אים װײַטער, -- הײסט דאָך עס, אַז זײ
סאַלידאַריזירן זיך מיט די אוקראַיַנער און רוסן, װאָס זענען דאָרט
געבליבן און העלפן אפשר צו די דײַטשן?

-- מעגלעך, אַז יאָ. כ'ווייס נישט וי זיי װאָלטן זיך אויפגעפירט,
ווען די דײַטשן קומען אַהער.

-- איז דען מעגלעך, -- טו איך אים אַ פרעג מיט ציטערניש, --
אַז די דײַטשן זאָלן דערגרייכן אוש אַהער?

-- אַלץ איז מעגלעך. זעסט דאָך, אַז זיי זענען שוין דערגאַנגען
נאָענט צו ראָסטאָוו. װאָס פאַר אַ באַזונדערע שװעריקײטן קאָנען זי
אָפּהאַלטן פון אַדורכּצומאַרשירן די ראָסטאָװער סטעפעס און דערגיין
צו דעה װאָלגצ?

בעת די שמועטן פלעגט עד מיר אויך דערציילן זאַכן, װאָס זענען
פאַר מיר געווען א נײַעס, קוים דערין צו גלייבן:

-- אין יאָר 1932, אין דער צײַט פון דער צװאַנג-קאָלעקטװױזאַ-
ציע, איז אין די הינע געביטן, און אויך אין אַנדערע, געװען אַ גרויסער
הונגער. אין די היגע געביטן, װוּ סוואַקסט נישט קיין תבואה, האָט
דער הונגער אָנגענומען אַ גאָר גרויזאַמען פאַרנעם. טויזנטער מענטשן
זענען געשװאָלן געװאָרן פון הונגער און געפאַלן אין די גאַסן. ס'זענען
נישט געװוען קיין מענטשן, אױסצוגראָבן גריבער פאַר זיי אין דער
האַרטער ערד. האָט מען די טוױיטע אַרײַנגעװאָרפן אין די ברינעמער
און פאַרשאָטן. קיין אַנדערע ברינעמער האָט מען שפּעטער נישט געגראָבן,
און פון דעמאָלט אָן שעפּט די באַפעלקערונג װאַסער פון טײַך.

-- אָבער װי איז דאָס מעגלעך? -- האָב איך געפּרװוט אים

159

א.. בלצנקיטני

איבערשפּאַרן. -- איך דערמאָן זיך, אַז אין יאָר 1932 האָבן זיך אין פּױלן
באַװיזן רוסישע אויסאַרבעטונגען, װי קאַלאָשן און נײיפאָדעם, װאָס איך
אַליין פלעג נוצן. די צײַטונגען, װידער, האָבן געשריבן, אַז ראַטנפאַרבאַנד
פאַרקויפט אין פאַרשיידענע לענדער פון אײראָפּע תבואה צו דעמפינג-
פּרײַזן.

-- װי קאָן דאָס זײַן! -- האָט ער זיך שוין איצט געװונדערט
און בשום-אופן נישט געװאָלט גלייבן דערין.

-- קאַלאָשן און נײיפאָדעם האָב איך אַלײן געקויפט: ס'האָט
געקאָסט ביליקער װי פּױלישע אױסאַרבעטונגען. װאָס שייך תבואה,
האָט פּױלן זי געהאַט גענוג און האָט נאָך אפשר אַלין פאַרקויפט. אָבער
די צייטונגען האָבן געשריבן, און צו װאָס האָבן זיי באַדאַרפט שרײַבן
ליגן. חוץ דעם, האָב איך דאָך אַלײין געזען אין די יאָרן 41--1939 די
װאַגאָנען שפּײַז, װאָס מ'האָט געפירט קיין דײַטשלאַנד פאַר היטלער
אַרמײ, בעת זי האָט חרוב געמאַכט שטעט און לענדער און.. זיך אַװדאי
געגרייט צום אֶנֹפְאֵל אויפן ראַטנפאַרבאַנד. און אויף ד ער זײַט איז דאָך
געווען אַ גרויסער מאַנגל אין ברויט און אַנדערע שפּײַזפּראָדוקטן. די
מיליץ פלעגט דאָ אויף אַן אָריגינעלן אופן ליקווידירן די מענטשן-רייען
װאָס האָבן זיך דאָ אויסגעשטעלט נאָך אין מיטן דער נאַכט: אין דער
פרי פלעגט מען אַװעקפירן די מענטשן אַ צען-פופצן קילאָמעטער
הינטער דער שטאָט..

אונדזערע שמועסן פלעגן אַזױ אַרום אַרױס פון די דערלויבטע
ראַמען. װאָס שייך דער פאַרביסענער שנאה פון דער היגער באַפעל-
קערונג צו ייַדן, איז מיר פארבליבן בלויז זיך צו סרייסטן. צו איבעם
גרויסן ראַטנפאַרבאַנד,. אין די שטעט מיט אַ באַװוּסטזיניקן אַרבעטער-
קלאַס, איז עס אַװדאי אַנדערש.

צװישן די אָנגרייפער אויף מיר האָט זיך אויך געפונען אַן
אַרמענער, גרישקאָ. ער פלעגט מיר, אין גוט געשטימטע מינוטן,
דערציילן װעגן דער גרויסער שחיטה, װאָס די טערקן האָבן אַ מאָל
אויסגעפירט איבער די אַרמענער, אָבער איבער ייַדן זיך לוסטיק מאַכן

160

גורהל

כלומרשט אין גוטן טאָן, און זיך אַפילו באַנוצן מיט אַ ייַדיש װאָרט: ,אַז
אָך-און-וויי --- סקאַזאַל יעוורעי" (-- האָט געזאָגט דער ייַד).

אָנגעהויבן האָבן זיי,. די אַנטיסעמיטן, מיט רייד, אָבער שפּעטער
זענען זיי איבערגעגאַנגען צו מעשים. האָבן גענומען אונטערשטעלן מיר
אַ פיסל. אמת, ס'איז זיי נישט געלונגען -- איך האָב נישט געהאַט קיין
שום חטאים אויף מײַן געוויסן, אָבער צו פאַרשוערן און פאַרביטערן
מיר דאָס לעבן איז דאָס גענוג געוען. די טרייסט פאַר מיר זענען געווען
די איינצלנש איידעלע מענטשן, ועלכע איך האָב פריַער דערמאָנט.
באַזונדערס די פאַמיליע פּאַכאָלקין, ביי וועלכער מיר האָבן געװווינט.
אָבער מיט אָט דער פאַמיליע איז אונדז אויסגעקומען זיך צו שיידף
ס'האָט זיך דערנענטערט דער אָסיען. די פאַמיליע האָט געהאַט פינף
קינדער און נישט מער וי דרײַ צימערן, צװאַמען מיט דער קיך. זומער
האָבן זיי אויסגענוצט צום שלאָפּן די אָפענע טעראַסע, אָבער װאָס װעלן
זיי טאָן אום אָסיען. און כאָטש זיי אַליין האָבן אונדז גאָרנישט געזאָגט,
האָבן מיר גענומען זיך סטאַרען צו באַקומען אַ ווינונג. מיר האָבן זיך
וועגן דעם געװאָנדן צום דאָרפסראַט, זיי האָבן צוגעזאָגט, נאָר בײַ דעם
איז עס געבליבן. דערװײַל איז אונדז אונטערגעקומען צו דינגען אַ האַלב
צימער בײַ אַ גאָר אַלטיטשקער פרוי, פון איר איינצימערדיקער וווֹינונג.
האָבן מיר עס געדונגען. דאָס צימער איז געװען נישט קיין גרויס, פון
דעסטוועגן האָבן מיר אָפּגעטײלט פאַר זיך אַ וינקל און זיך אײַנגע-
אָרדנט, אויפן קיכל געקאָכט אונדזער עסן און זיך געגרייט דאָ איבערצוּ-
ווינטערן.

קאַפּיטל אַכט און צװאַנציק

עטלעכע קילאָמעטער פון קראַסני יאַר האָט זיך געפונען אַ קאָל-
כאָז פון פאַרשיקטע קאָרעער, איינער פון אַ סך אויף דער װאָלגע-דעלטע.
מיט אייניקע פון זייער אָנפירערשאַפט האָב איך זיך באַקענט, בעת
זייער קומען אין אַרטעל מאַכן אַ באַשטעלונג. דאָס זענען געוען ס'רוב

161

א צפצנקיטני

הויך אינטעליגענטע מענטשן, די מענער װי די פרויען גאָרנישט וי
איך האָב זיך פריער פאָרגעשטעלט. געהערט, אַז זיי קולטיווירן רײַז, אַן
אַרטיקל, װאָס איז אוממעגלעך געווען צו באַקומען, האָב איך בײַ איינעם
פון זי געבעטן, עֹר זאָל מיר פאַרקויפן עטלעכע קילאָ רײַז. באַקומען
זײַן צוזאָג, בין איך אין אַ טאָג אַ פרײַען פון אַרבעט אַװעק אין קאָלכאָז
און האָב געקריגן בײַ אים צען קילאָגראַם רײַז, לויטן אָפיציעלן מלוכה-
פּרײַז. דאָס איז געווען פאַר מיר, װי אַ געפונענער אוצר: אַ רפואה קעגן
'שילשול און דיזענטעריע, װאָס זענען דעמאָלט געװען אָפטע געסט בײַ
דער באַפעלקערונג און האָבן אַרויסגעריסן אַ סך קרבנות, און נאָך
-מער -- בײַ די עװאַקויַרטע. אַן אוצר!

אָבער דער שטן איז מיר פאַרלאָפן דעם וועג. ווען איך בין צוריק-
געקומען אין אָנהייב דאָרף, האָט מיר פון זײַן שטוב אַרײַנגערופן אַן
אַרטעל-שוסטער. אַן אײַנגעאַרדנטער באַלעבאָס מיט אַ שיינער וירט-
שאַפט פון צוויי מעלק-קי, ציגן און שעפּסן; מיט אַן אײַנגעאָרדנטן
װאַרשטאַט, בײַ וועלכן ער איז איצט געזעסן און געאַרבעט. ער האָט מיך
געבעטן זיצן און מכבד געווען מיט אַ גלאָז פריש אוױיסגעמאָלקענער מילך.
דערבײַ מיך אַ פרעג געטאָן, פון װאַנען איך קום. האָב איך אִים געזאָגט.

-- ווייסט װאָס? -- האָט ער צו מיר אַ זאָג געטאָן -- אויך איך
האָב באַקומען אַ צװאָג פון זייער פאָרזיצער. נאָר מײַן פרוי האָט הײַנט
נישט געקאָנט גיין אַהין. ווען דו װאָלסט מיר אױסגעבאָרגט אַ ביסל רײַז,
װאָלט זי נאַך הײַנט אָפּגעקאָכט פאַר אונדז אַ יום-טובדיקן מיטיק. איך
װועל דאָס דיר מיט דאַנק אָפּגעבן.

און עֹר האָט מיר נאָך אַרײַנגעבראַכט אַ פלעשל ,טאָפּלאָנע" מילך
(אין אויוון אויפגעבריטע און צוגעברוינטע, װאָס איז אויסערגעויינלעך
באַטעמט), אַ זאַך, װאָס איז דעמאָלט שוין שװער געװען צו באַקומען
אויכן באַזאַר. האָב איך אַ טראַכט געטאָן: איך װעל דאָך די רײַז סײַ װי
נישט פאַרנוצן אויף אַ מאָל, און גענומען און אים אַרײַנגעשאָטן אַ שפּאָרן
טייל. ער האָט עס גענומען אויף דער װאָג און מיר צוגערעדט:

-- שיט צו נאָך אַ ביסל, װעט זײַן גלײַכע פיר קילאָ. איכ'ל עס

162

יכ ייט יע

גורהל

דיר קיין מאָל נישט פאַרגעסן. אין משך פון הײַנטיקער װאָך װעל איך
עס דיר ברענגען אין אַרטעל אַרײַן.

אין אַ צוויי װאָכן אַרום טוּ איך אים אַ פרעג, פאַר װאָס ער האָט
מיר נאָך נישט אָפּגעבראַכט די רײַז. ,מײַן פרוי האָט נישט געקאָנט גיין
אַהין, זי האָט זיך געפילט נישט גוט" -- האָט ער מיר געענטפערט.
אין אַ װאָך אַרום פרעג איך אים וידער. ,נו, װאָס הערט זיך ?" ,כ'האָב
שוין, נאָר כ'וויל נישט ברענגען אין אַרטעל -- מע קאָן נאָך מיינען, אַז
כ'האַנדל מיט רײַז". בין איך פאַרנאַכט אַװעק צו אים אין שטוב. ער
האָט מיך באַגעגנט בײַ דער שװעל: ,מײַן פרוי איז איצט נישטאָ, געפאָרן
אין אַ צווייטן דאָרף צו קרובים. זי װעט קומען אין אַ צװויי טעג אֵרוֹם,
און איך האָב נישט די שליסלען פון דער שפּײַזשאַפע". דאָס זאָגט ער
מיר בײַם אַרײַנגאַנג אין טויער, װוהין ער איז צו מיר אַרויסגעקומען
דערנעבן איז אָנגעבונדן אַ ריזיקער הונט, וועלכער באַטראַכט מיך, כאַפּט
א בליק אויף זײַן באַלעבאָס, פאַרשטײט, אַז איך בין נישט קין אָנגע-
לייגטער גאַסט און לאָזט אַרױס אַ ביל... איך ווער אומרויִק און טו אַ זאָג,
װי זיך פאַרענטפערנדיק: ,איך דאַרף האָבן די רײַו, די קינדער האָבן
נישט װאָס צו עסן". ,איך װעל עס דיר ברענגען אין שטוב אַרײַן, װי נאָר
די פרוי װעט צוריקקומען" -- באַקום איך אַן ענטפער.

דערװוײַל האָט זיך בײַ אונדז געשאַפן אַ גאָר שװװערע סיטואַציע.
דאָס ייַנגעלע איז קראַנק געװאָרן, און איידער דער דאַקטאָר האָט באַויזן
פעסטצושטעלן, אַז דאָס איז מאָזלען, איזן אים צוגעפאַלן איך אַ פאַר-
קילונג. אַ שווער קראַנקס האָט מען עס גענומען אין שפּיטאָל אַרײַן, װוּ
די פרוי האָט עס געהיט בײַ טאָג און בײַ נאַכט. איך, געבליבן אַליין מיטן
מיידעלע, האָב נישט געקאָנט גיין צו דער אַרבעט. די לאַגע פונעם קראַנקן
קינד איז געװאָרן װאָס װײַטעדר ערגער. דער דאָקטאָר האָט געצויגן מיט
די אַקסלען :

-- צו פאַרקילטע מאָזלען האָבן מיר נישט קיין שום מיטל.

-- דאָקטאָר, ראַטעװעט מיר דאָס קינד. -- האָט זיך מײַן פרױי
געבעטן בײַ אים. -- ער איז מײַן טרייסט אין מײַן צעבראָכן לעבן.

דער דאָקטאָר האָט געקוקט אויף איר מיט אומצוטווי.. אין משך

163

א כבלצנקיסני

פון דער װאָך, װאָס מײַן פרוי איז דאָ מיטן קינד, זענען שוין אַ סך
קינדערלעך אַװעק אױיף יענער גליקלעכער װעלט -- פון מאָזלען און
דיזענטעריע. נישט געװען דער טאָג, מע זאָל נישט אַרױסטראָגן פוך
דאַנען איינס אָדער צוויי, און די מאַמעס פאַרלירן אַפילו נישט קיין טרער
בײַם געזעגענען זיך מיטן טויטן קינד: ענדלעך האָבן זיי זיך באַפּרײַט
פון דער ,לאַסט", װאָס האָט געדריקט אויף זייער אינזאַם לעבן נאָך
דעם װי מע האָט די מענער אַװעקגענומען אויפן פראָנט און זיי האָבן
זיך עװאַקױירט אַהער, אין דעם פאַרװאָרפענעם העק:; װי װעט מען דאָ
איבערקומען דעם וינטער? ס'אַ פאַרשאָלטענע װעלט: דאָס קינד װועט
שוין גליקלעכער זײַן דאָרטן, אויף יענער ועלט.. טייל מאַמעס פלעגן
דאָס אַרױסזאָגן אָפן :

-- אָן אַ טאַטן... װי װאָלט איך אין אַזאַ מקום בכוח געװען עס
אויסצוהאַלטן ? שוין בעסער אַזױ.

זיי פלעגן פאַרלאָזן דעם שפּיטאָל און זיך אַפילו נישט אינטערעסירן,
װוּ דאָס קינד װעט געפינען זײַן אײיביק געלעגער. געווען זענען דאָס,
אמת, נישט קין ייַדישע מאַמעס.

צו אונדזער קראַנקן קינד האָט זיך נאָך צוגעטשעפּעט אַן אָנ-
צינדונג אין די בראָנכן און דיזענטעריע. די פרוי האָט געהאַלטן אין
איין בעטן זיך בײַם דאָקטאָר:

-- ראַטעװעט מיר דאָס קינד. גיט אים אַנדערע מעדיצינען.

-- ס'איז מלחמה-צייט. -- פלעגט ער ענטפער. -- קין אַן-
דערע מעדיצינען האָבן מיר נישט,

און איין מאָל האָט ער איר אַפילו אַ זאָג געטאָן:

-- זעט וויפל קינדער סזענען דאָ פאַר אײַער זײַן געשטאָרבן
פון דער זעלבער קרענק, װילט איר, אַז אײַער קינד, װאָס ס'פעלט
אים נאָך פיר חדשים צו צויי יאָר, זאָל שטאַרקער זײַן פון זיי?

אָבער מײַן פרוי האָט נישט נאָכגעגעבן. טאָג און נאַכט האָט זי
געװאַכט איבערן קינד און געטאָן, װאָס נאָר זי האָט געקאָנט. יעדע
פּאָר מינוט אַרײַנגעגאָסן אים עפּעס אין מײַלכל. איך פלעג זיך פון

164

בורל

צײַט צו צײַט אַרײַנכאַפּן צו זיי אויף אַ פּאָר מינוט און לויפן צוריק
אַהיײים היטן דאָס עלטערע קינד.

אין דער זעלבער צײַט זענען אין שפּיטאָל געװוען נאָך צויי
ייִדישע מאַמעס, װאָס האָבן געװאַכט איבער זיערע קראַנקע טעכ-
טערלעך. צוויי שװעסטער זענען דאָס געװען, דאָבלע און ליזעטשקע,
פון מינסק, אױיסגעדאַרטע און אויסגעמאַטערטע, וועלכע האָבן זיך, נאָך
דער מאָביליזאַציע פון זייערע מענער, געהאַלטן צזאַמען. דאָבעלע איז
געווען אַ מאַמע פון פינף קינדער, פון דרײַ יאָר ביז זעכצן און ליזעטש-
קע -- פון פיר קינדער, פון צויי יאָר ביז דרײַצ. די קראַנקע טעכ-
טערלעך זענען געווען זייערע מיזיניקלעך.

די דרײַ ייַדישע מאַמעס האָבן זיך דאָ אין שפּיטאָל צוגעהאָלפן
איינע די אַנדערע בײַם ראַטעװען זײיערע קינדערלעך. צום באַדױערן
האָט איינס פון די דרײַ קינדערלעך נישט אױסגעהאַלטן. אָבער אונדזער
ייַנגעלע און דאָבעלעס טעכטערל זענען אַרױס בשלום פונעם מלאך-
המותס נעגל. װאָס ייַדישע מאַמעס קאָנען אױפּטאָן! אין קעגנזאַץ צו
דעם דאָקטאָרס דיַאַגנאָז און פּראָגנאָזן!

װען מיר האָבן צוריקגעבראַכט דאָס קינד פון שפּיטאָל אַהײַם,
האָט די באַלעבאָסטע, די אַלטיטשקע, גענומען אונדז טרײַבן פון שטוב.
דער אויסרייד: דאָס קינד ויינט בײַ נאַכט. איך האָב געװוּסט, אַז
דער טעם איז גאָר אַן אַנדערער: אונדזער ביסל רײַז איז געװוען כמעט
אין גאַנצן פאַרשװוּנדן... איין מאָל, װען איך בין געקומען פון דער
אַרבעט, האָט מײַן פרוי געװיינט פאַר מיר:

-- דו ווייסט דען, װאָס איך שטיי אויס פון איר ? זי האַלט מיך
אין איין יאָגן, מיר זאָלן װאָס שנעלער פאַרלאָזן די װוֹיִנונג. שעלט דאָס
קינד מיט טויטע קללות. זי זעט אויס װי אַ מכשפה, און טאַקע וי
אַ מכשפה באַציט זי זיך צו מיר מיט די קינדער. װאָלט אין דרויסן
נישט זײַן אַזױ קאַלט, װאָלט איך מיט די קינדער אַרױס אין דרויסן,

אַבי נישט אַנצוּקוּקן איר מכשפהיפּרצוף.

165

א כבלענקיטני

בין איך געלאָפן אין דאָרפּסראַט,. װוּ מען האָט מיר געהאַט
צוגעזאָגט אַ דירה. אָבער דער ענין האָט זיך פאַרשלעפּט. דערװײַל
האָט מען מיך פון אַרטעל גענומען אונטערטרײַבן און יאָגן. כ'האָב
געהאַט זיך אונטערגענומען אויסצופאַרטיקן אַ ספּעציַעלע באַשטעלונג --
שיך פאַר עװאַקױַרטע, און צוליב מײַן נישט קומען העכער א ואָך
צײַט איז, חוץ די נאָרמאַלע באַשטעלונגען, אויך די נישט אויסגעפירט
געװאָרן. די באַשטעלונג איז געמאַכט געװאָרן מיט אַ צוויי װאָכן פריער,
װען די רעגנס האָבן שוין געהאַט גוט צעװייקט די ערד. דער אַרטעל-
פאָרזיצער האָט מיך גערופן מיטצוגיין מיט אים צום ראַיַספּאָלקאָם-פאָר-
זיצער (ראַיאָן אויספיר-קאָמיטעט). ער האָט מיר דערקלערט, אַז דער
מצב פון אַ געוויסער צאָל עװאַקױרטע איז אַ קאַטאַסטראָפּאַלער -- זי
גייען, פּראָסט-פּשוט, באָרװועס. ער האָט באַקומען אַ פאַראָרדענונג פון
דער העכערער מאַכט, צו באַזאָרגן זיי מיט שיך. ער האָט מיר געװיזן
פאַר דעם צװעק אַ שטאָף, ערזאַץילעדער -- א מין געװאַנט, באַדעקט
מיט אַ גומי-מאַטעריאַל, און געזאָנט:

-- זע, דאָס איז דער איינציקער מאַטעריאַל, װאָס מיר האָבן אין
אונדזער רשות. װאָס קאָנסטו דערפון מאַכן?

-- אויבערטיילן. אָבער װאָס איז מכוח זוילן?

-- אפשר קאָנסטו פון זעלבן מאַטעריאַל מאַכן אויך זוילן?

-- איך קאָן. אָבער אָן קאַלאָשן װעט מען זי נישט קאָנען
טראָגן,

-- קיין קאַלאָשן האָבן מיר נישט. און דו מאַך װי דו קאָנסט.

האָב איך געמאַכט צויי מוסטערן: אין פֹּאָר מענער-שטיװול און
איין פּאָר דאַמענשיך. זיי זענען זייער געפעלן געװאָרן, און איך דאַרף
זיך װאָס שנעלער נעמען אויספירן די באַשטעלונגען, װײַל די עװאַקוּיַרטע
גייען אַרום באָרװעס, און אָט די שיך דאַרפן זיי ראַטעװען.

אַזױ װי דער דאָרפסראַט האָט זיך געפונען גאָר נאָענט פונעם
אַרטעל, פלעג איך זיך עטלעכע מאָל אין טאָג אַרײַנכאַפּן און דערמאָנען
װעגן דעם צװאָג צו באַזאָרגן אונדז מיט אַ דירה. אָבער מ'האָט מיר
געהאַלטן אין איין אָפּשלעפּן פון טאָג אויף טאָג. באין-ברירה האָבן מיר

166

גוור 5

זיך אַרײַנגעקליבן אין אַ אווינונג", װאָס איז געװען באַשטימט פאַר
אַ שפּײַכלער, מיט װענט פון ברעטער נישט געטינקעוועצטע. די היפּשף
שפּאַלטן צװוישן די ברעטער האָב איך פאַרשטאָפּט מיט טרוקענע גראָון
און פון אינעװייניק זיי פאַרקלעפּט מיט פּאַפּיר. נאָכן אײַנהײצן דעם
אייוועלע האָט זיך א װאַרעמקײט צעשפּרײט איבערן שטיבל, אַז ס'האָט
זיך געדאַכט -- בעסער קאָן גאָר נישט זײַן

איך בין װידער געגאַנגען צום שוסטער אױפמאָנען די פיר קילאָ
רײַז. האָט ער דאָס מאָל גערעדט שין אָן תירוצים: עֹר האָט גאָר
לכתחילה נישט בדעה געהאַט זײי מיר אָפּצוגעבן

-- װאָס הײסט? -- האָב איך געשטױנט. -- און האָסט אין
משך פון װאָכן חוזק געמאַכט פון מיר?

-- שוין טראָג זיך אֶפּ פון דאַנען! װײַל כ'לאָז אָפּ דעם הונט פון
דער קייט..

און נאָך מער האָב איך געשטױינט, וען איך האָב שפּעטער בײ
דער אַרבעט געהערט, װי ער האָט זיך באַרימט פאַר אַ צווייטן שוסטער,
װי אַזױ ס'איז אים געלונגען אױסצונאַרן בײַ מיר די פיר קילאָ רײַז.
יענער האָט אים אויסגעהערט און פון זײַן זײַט אים דערצײלט פון
זײַנע ענלעכע העלדישקייטן. ביז דעמאָלט האָב איך זיך נישט געקאָנט
פאָרשטעלן, אַז אַזעלכעס איז מעגלעך. אָבער מיט דער צײַט איז מיר
אויסגעקומען צו הערן אַ סך אַזעלכע באַרימערײַען, און דער באַרימער
פלעגט נאָך באַטראַכט װוערן פאַר אַ מאָלאָדיעץ.

קאַפּיטל ניין און צװאַנציק

מיר האָבן שוין בערך אַ חודש געווֹינט אין אונדוער ניעם

שטיבל. אָבער װאָס פאַר אַ חודש איז דאָס געװען! דער פּראָנט האָט

זיך דערנענטערט. מיט שרעק פלעג איך הערן וועגן דעם פונעם ראַדיאָ-

הילכער און שפּעטער לייענען אין די ,סװאָדקעס": פאַרלאָזט טאַגאַנראָג..,

פאַרלאָזט כאַרקאָװוו... ;נו, פלעג איך זיך פרעגן, און די באַפעלקערונג

2101

א בללנקיטני

דאָרטן ? איז זי אַזױ פּראָ'היטלעריש געשטימט, װי די היגע?" איך האָב
באַװיזן עפּעס צוצופאַרדינען נאָך דער אַרבעטצײַט אינעם אַרטעל; פאַרן
דערלויבן מיר נייען אויף דער מאַשין פלעג איך יענעם מאַכן אַ פּאָר
אויבערטיילן. אָבעֹר װאָס פאַר אַ װערט האָט שוין דעמאָלט געהאַט דאָס
געלט. אויפן באַזאַר האָט מען שוין פאַר דעם גאָרנישט געקריגן צו
קויפן. און אַז ס'האָט געטראָפן, אַז אַ פּויערטע האָט געבראַכט אַ פּאָר
ליטער מילך צו פאַרקויפן, פלעגט זיך שוין געפינען אַ פּאַרשױן, װאָס
זאָל זיך אַרויפשטעלן אױיף אַ באַנק און אױיסשרײַען: ,פּאַרקויפט נישט
צו קיין ייִדן -- זיי טרינקען... אונדזער בלוט !". ס'זענען אויך אײַנגעפירט
געװאָרן ברויטקאַרטן מיט אַ נאָרמע פון זעקס הונדערט גראַם פאַר אַן
אַרבעטנדיקן און פיר הונדערט פאַר יעדן משפּחה-מיטגליד. איך בין
וועגן דעם געװאָר געװאָרן מיט העכער אַ װאָך פריַער. דער בוכהאַלטער
האָט מיר אַ זאָג געטאָן:

-- אין קורצן װעלן בײַ אונדז אײַנגעפירט ווערן ברױטקאַרטן
ס'איז אָנגעקומען אַ מעלדונג װעגן דעם? -- פרעג איך. האָט ער
געלאַכט :

--- בײַ אונדז מעלדעט מען נישט.

--- פון װאַנען זשע ווייסטו דאָס ?

-- כ'האָב עס געהערט פון ראַדיאָ און ס'איז אויך פאַראַן אין דער
נעכטיקער צײַטונג.

איך האָב נעכטן געלייענט די ,פּראַװדאַ" און דאָרט איז אַזעלכעס
נישט געווען.

האָט ער ווידער געלאַכט:

-- ס'איז יאָ דאָ, נאָר דו האָסט נישט פאַרשטאַנען

-- כ'פאַרשטײי שוין גוט רוסיש, -- דערווידער איך.

--- איך מיין נישט רוסיש, נאָר די רעגירונגס-שפּראַך.. -- און
ער האָט מיר געװויזן אין דער צײַטונג צװישן די נײַעס פון אױסלאַנד:
;פינלאַנד האָט אײַנגעפירט ברוױיטקאַרטן?.

-- איז װאָס פאַר אַ שייכות האָט עס צו אונדז?

168

גורפ

-- נו, זעסטו, אַז דו פאַרשטייסט נישט? דאָס מיינט: פינלאַנד
האָט שוין אײַנגעפירט, און מיר װעלן עס טאָן אין קורצן.

ס'איז טאַקע אַזױ געשען און איך האָב דערפון אַ סך געלערנט.

איין מאָל, ווען כ'בין געקומען אין אַרטעל צו דער אַרבעט, האָט
מיך דער פאָרזיצער אַרײַנגערופן אין קאַנטאָר און מיר פאָרגעלייענט
אַ ווענדונג פון אַ שוסטער צו דער אַרטעל-אָנפירונג. ער פאָדערט איבער-
צוגעבן מיך דער פּראָקוראַטור פאַר גניבה...

מיך ? פאַר גניבה? -- טראַכט איך -- װאָס פאַר אַ בלבול! אָבער
פון זײַן װײַטערן לייענען װערט מיר קלאָר דער ענין און... כ'צעשמייכל
זיך. ער שרײַבט דאָרט:

די פרוי איקס האָט געבראַכט אַ פּאָר פאַרטיקע אויבערטיילן אין
אַרטעל, אויפצונייען אַ פּאָר שיך. דערקלערט ער, אַז: 1. איך האָב זי
געמאַכט און נישט געגעבן דעם אַרטעל דעם נײטיקן אָפּצאָל. 2. דעם
פוטער-לעדער פון אינעװייניק האָב איך זיכער געגנבעט, װײַל אַזאַ איז
פאַראַן נאָר אין אַרטעל. דערפאַר פאָדערט ער, מע זאָל מיך איבערגעבן
דער פּראָקוראַטור. װען נישט, װעט ער אַלײן דאָס טאָן

דער פאָרזיצער האָט מיך אָנגעקוקט בייז און אַ זאָג געטאָן:

-- אָנשטאָט עפּעס צו זאָגן, שמייכלסטו גאָר ? זײַ וויסן אַז דער
ענין איז אַן ערנסטער. איך מוז דאָס איבערגעבן אין דער פּראָקוראַטור
און דו װעסט האָבן אַ משפּט.

-- ביטע. אָבער, צי מע װעט משפּטן מיך אָדער אַ צוייטן, װעט
מען שפּעטער זען.
-- װאָס הייסט אַ צוייטן? דו האָסט דאָך געמאַכט די אויבער-
טיילן!
---יאָ. איך. אָבער פאַר קיין משפּט האָב איך קיין מורא נישט.
--אַ כיטרער יעוורעיטשיק, -- טוט ער אַ זאָג צום בוכהאַלטער, --
ער גלייבט, אַז צוליב זײַן שמייכלען װעל איך די זאַך פאַרשװײַגן. איך
האָב אָבעֹר קיין ברירה נישט. זאָל ער זיך אויפן משפּט פאַרענטפערף
און ער איז אַרױסגעגאַנגען. דעמאָלט האָט דער בוכהאַלטער גענומען

169

א. בלענקיטני

מיך װאָרענען, איך זאָל די זאַך נישט גרינגשעצן. בײַ דער סאָװויעטישער
פּראָקוראַטור איז די מינדסטע גניבה אַ פאַרברעכן

-- זײַט וויסן, -- האָב איך אים געזאָגט, -- אַז כ'וועל זײַן זייער
צופרידן, וען איר װעט איבערגעבן דעם ענין אין דער פּראַקװיאַטור.
זאָלן לײַדן יענע, װאָס האָבן פאַרקאַכט אַזאַ געקעכטס.

ער האָט מיך אָנגעקוקט דערשטוינט און גערעדט מיט זײַן ווייכער
שטים :

-- אָבער מיר זענען דאָך אינטים באַקאַנט. אפשר װעסטוּ מיר
פאָרט זאָגן, װאָס דאָ איז.

-- איר האָט מיך באַלײדיקט, סײַ דער פאָרזיצער, סײַ איר.

--- װאָס בין איך דאָ שולדיק ? ווייסט דאָך, איך מוז אויספירן דעם
פאָרויצערס פאַראָרדענונגען.

-- ניין, נישט דערפאַר. נאָר פאַר אייער גלייבן אין דעם, װאָס
דער שוסטער שרײַבט. איר ווייסט פאַר װאָס עֹר האָט געמאַכט די אָנ-
קלאַגע? וייל זײַנע אַ פּאָר אויבערטיילן ליגן נישט אויסגעפאַרטיקט
שוין עטלעכע װאָכן. און דער הויפּטמײַסטער האָט מיר אײַנגערױמט, אַז
כ'זאָל זי לאָזן ליגן נישט אױסגעפאַרטיקט, ׂ

-- אָבער װאָס זאָגסטו וועגן זײַן אָנקלאַגע אויף דיר? -- האָט ער
זיך געבעטן.

-- די פּאָר אויבערטיילן האָב איך געמאַכט נישט אין אַרטעל, נאָר
בײַם פאָרזיצערס ברודער אין שטוב. און פאַרן דערלויבן מיר נייען אויף
דער מאַשין האָב איך אים געמאַכט אַ פּאָר אויבערטיילן פאַר זײַן פרוי.
דאָס פוטער-לעדער האָט מיר געגעבן זײַן פרוי צוזאַמען מיטן אויבער-
לעדער. זי װעט מסתם זאָגן, װער ס'האָט איר געגעבן דאָס שטיקל
פוטער-לעדער, װאָס האָט כמעט קיין װוערט נישט. װעט מען מיך דערפאַר
משפּטן ? דערפאַר האָב איך געשמייכלט. אָבער ווען דער ענין װוצט אַװעק
צום פּראָקוראָר, װעל איך שוין דערציילן וועגן אַ סך זאַכן, און די שוס-
טערס, װאָס האָבן דעם ענין אָרגאַניזירט, װעלן שוין נישט לאַכן

-- נו, גי צו דער אַרבעט, -- האָט ער אַ זאָג געטאָן, -- איך װעל
שוין דעם ענין פאַרגלעטן.

10

הההס

אַ ביסל שפּעטער האָב איך געהערט דורך דער פאַרמאַכטער טיר
פון קאַנטאָר דעם סקאַנדאַל צװוישן דעם פאָרויצער מיטן בוכהאַלטער און
דעם שוסטער, װאָס האָט אַרײַנגעטראָגן די אָנקלאַגע, הגם די װערטער
זענען צו מײַן איער נישט דערגאַנגען. דעם שוסטערס צעפלאַמטער
פּרצוף און זײַן אַראָפּגעלאָזטער קאָפּ, בעת זײַן אַרײַנקומען פון דאָרט, איז
געווען פאַר מיר אַ סאַטיספאַקציע. ער האָט אויך נישט באַװיזן אין מיר
זיך נוקם צו זײַן : אין געציילטע טעג אַרום איז ער מאָביליזירט געװאָרן.
דאָס האָט אים, מסתם, דער פאָרזיצער צוגעדינט,

מיט דער צײַט בין איך געװאָר געװאָרן, אַז די אָנקלאַגע איז אָרגאַ-
ניזירט געװאָרן דורך אַ גרופּע שוסטערס, צוליב זייער כעס אויפן נײַעם
הױפּטמײַסטער, פאַר װאָס צֹר האָט נישט געװאָלט אָננעמען זייערע פּריװאַ-
טע באַשטעלונגען, װאָס פלעגן אויסגעפירט ווערן דורך מיר אויפן חשבון
פונעם אַרטעל. געזינדיקט קעגן זי האָט עֹר, און נוקם זײַן האָבן זיי זיך
געגרייט אין מיר.

אין דער זעלבער צײַט איז צו אונדז אין אַרטעל אָנגעקומען
אַרדבעטן אַ ייַדישער שוסטער פון ניקאַלאַיעװער געגנט. איז עס מיר
געווען אַ ביסל אַ טרייסט, װאָס איך בין שוין נישט דער איײנציקער ייד
אין אַרטעל.

און די צײַט איז דערװײַל געװאָרן אַלץ שװערער און שװערער.
חוץ דעם ברויט, װאָס מ'האָט באַקומען איף די קאַרטן, איז קיין שום
צוטיילונג נישט געווען. דער באַזאַר איז געווען פּוסט. דער פאַרקויף אין
די קאָלכאָזדקיַאָסקן האָט זיך שוין פון אַ צײַט געהאַט געענדיקט. אַפילן
די װאָבלעס (געטריקנטע פיש) זענען שוין פון באַזאַר פאַרשװוּנדן
זעלטן װען האָב איך געקאָנט פאַר מאַכן אַ פּאָר אױיבערטײלן -- אין
אָװנט -- קריגן עפּעס װאָס פאַר די קינדער, אַ ביסל זויערמילך, אָדער
עטלעכע געזייערטע טאָמאַטן. צו מיטאָג פלעגן מיר באַקומען אין דאָרף-
רעסטאָראַן געקאָכטע זויער-קרויט, טייל מאָל באַשמאָלצן מיט אַ גע-
טריקנט פישל, און דאָס אויך מיט אַ נאָרמע. אָבער ערגער נאָך פונעם
שפּײַזמאַנגל האָט זיך אַרױסגעװיזן דער מאַנגל אין הײץ:מאַטעריאַל,
וועלכער איז באַשטאַנען פון שטרוי און מיסט. בכלל וערן אין יענער

11

א בלפנקיטני

געגנט באַנוצט עטלעכע מינים הייץ-מאַטעריאַל: אָרטיקע בײמער,
װאָס האָבן נידעריקע שטאַמען און קרוינען פון צװאַמענגעדרײטע און
צוזאַמענגעפלאָכטענע צװײַגן ; אויסגעטריקנטע דערנער, גראָזן, װאָס פרויען
און קינדער זאַמלען אויף די פעלדער; קאַמיש, הויכע דיקע גראָזרערלעך,
װאָס װאַקסן דאָרטן, װי אויך אין אַנדערע ערטער בײַ די ים-ברעגן:
קיזיאַק -- בהמות-מיסט, װאָס װערט איסגעטריקנט און ברענט וי
טאָרף, אָדער ס'ווערט געמישט אויך מיט אַנדערע מאַטעריאַלן, פאַרקנעטן
מיט װאַסער און אױיסגעפאָרעמט אין פּלעצלעך אָדער אין ציגל. פאַר-
שטענדלעך, אַז מיר, די עװאַקויַרטע, האָבן נישט געהאַט קיין מעגלעכקייטן
דאָס אַלץ צו פאַרגרייטן און עס געמוזט קויפן צו טײַערע פּרײַז.

אויך אויף די פּראָנטן איז אַלץ שװערער געװאָרן די לאַגע. די
דײַטשן האָבן פאַרנומען ראָסטאָו. אונדזער געגנט איז שוין פאַררעכנט
געװאָרן אַלס ,סטרעפע נעבן דער פּראָנטליניע". דער קאָלכאָז פון די
קאָרעער האָט באַקומען אַ פאַראָרדענונג זיך אײַנצופּאַקן: ער װעט
אַרויסגעפירט װערן. די באַפעלקערונג האָט זיך אַ לאָז געטאָן אַהין
צו קויפן פאַרשיידענע זאַכן אָבער אונדז איז דאָס נישט געלעגן אין
זינען. מיר נייטיקן זיך אין צוויי זאַכן, װאָס מיר װעלן עס בײַ זי נישט
באַקומען: אַ ביסל שפּײַז און הייץ-מאַטעריאַל.

אין געציילטע טעג אַרום איז אומגעריכט געמאָלדן געװאָרן אַ פריי-
דיקע בשורה: קאַ גרויסע אָפענסיווע פון דער רויטער אַרמײ בײַ ראָסטאָו.
ראָסטאָוו איז צוריק פאַרנומען דורך דער רויטער אַרמײ. פאַריאָגט די
דײַטשן קיין מאַריִופּאָל. די דײַטשישע דיויזיעס פאַרניכטעט". אָבער
מיר האָבן נישט געקאָנט אויפנעמען די פרייד: דאָס איז געװען אין
די טעג, ווען ס'איז אָנגעקומען דער ווינטער מיט שטורעמס און פרעסט.
אונדזער שטוב האָט מאָמענטאַל באַקומען פון אינעװייניק אַן אַנדער
אויסזען. פון די װענט האָבן צוריקגעשלאָגן זילבערנע שטראַלן: איבער
נאַכט זענען די אַרויפגעקלעפטע פּאַפּיר-פּאַסן באַדעקט געװאָרן מיט
אַ שנייפראָסט;: אויפן צוייטן טאָג איז שוין אױף די װענט געלעגן
אַ צענטימעטערדיקע שיכט שנײיפראָסט.

איך בין אַרומגעלאָפּן קויפן אַ ביסל הייץ-מאַטעריאַל, אָבער קיינער

יורל

האָט נישט געװאָלט פאַרקויפן. האָט מיר יוסף, דער ניקאַלאיעװער
שוסטער, געזאָגט, אַז אַ טאַטאַר,. װעלכער האָט אַ מעגלעכקיט צו
באַקומען מאָרגן, זונטיק, אַ פערד-און-װאָגן, איז גרייט צו פאָרן מיט
אונדז! ברענגען קאַמיש, און מיר זאָלן זיך צעטילן מיטן געבראַכטן:
ס'איז פון דאַנען אַ צען-צװועלף קילאָמעטער. בין איך באַשטאַנען. פאַר
טאָג; דער פּראָסט האָט שטאַרק געברענט, האָבן מיר זיך געלאָזט אין
וועג אַרײַן, צוויי ייִדן, אָנגעטאָן זומערדיק. דער טאַטאַר האָט געװאָלט,
מיר זאָלן זיך זעצן אויפן װאָגן, װעט ער קאָנען פאָרן שנעלער. אָבער
מיר האָבן בעסער געװאָלט נאָכלױפן דעם שנעל פאָרנדיקן װאָגן. כדי
נישט געפרוירן צו װערן. ערשט װען די זון איז אַרױף אַ ביסל העכער
אין הימל, האָבן מיר זיך אויפגעזעצט אויפן װאָגן און זענען דערפאָרן
דעם רעשט ועג. מיט מזל אָנגעקומען, האָבן מיר זיך גלײַך גענומען צו
דער אַרבעט. איינער שנײַדט מיט אַ קאָסע. די אַנדערע צװיי זאַמלען
צונויף און בינדן. מיר האָבן קוים באַוויזן אָנצופילן דעם װאָגן, װי דער
טאָג איז פאַרגאַנגען. דאָס פערדל האָט קוים געשלעפּט די פיס, מיר, די
צוויי ייַדן, זענען נאָכגעגאַנגען דעם װאָגן, צוהעלפנדיק דעם פערדל מיט
אונטערשטוּפן די משא, כדי זיך צו דערװאַרעמען. אָבער די צײַט איז
געגאַנגען שנעלער װי דאָס פערדל. טייל מאָל האָט זיך עס גאָר אָפּנע-
שטעלט און ס'האָט נישט געהאָלפן דאָס אונטערשטופּן. און די צײַט איז
געגאַנגען. מיר האָבן שוין אונטערגעשטופּט אין דרײַען. סאיז שון
געװאָרן באַלד צװועלף אַ זייגער בײַ נאַכט. די כוחות אונדזערע האָבן
זיך אויסגעשעפט. דאָס פערדל איז שטיין געבליבן. האָבן מיר באַשלאָסן
צו לאָזן שטיין דעם װאָגן דאָ. ס'איז נאָך מסתם אַ דרײַ קילאָמעטער
וועג. דער טאַטאַר האָט אױיסגעשפּאַנט דאָס פערדל און איז אַװעקגעפאָרן,
רייטנדיק, אַהים. אויך מיר האָבן זיך, כמעט דערפרוירענע, קוים דער-
שלעפּט. פאַר טאָג האָט מען אײַנגעשפּאַנט נאָך אַ פערד און געבראַכט דעם
קאַמיש אַהיים. דאָס האָט געקלעקט אויף צו הייצן אַ דריי-פיר טעג.

113

א בלצנקיטני

קאַפּיטל דרייסיק

ערשט איצט האָבן מיר דערפילט, װוּ מיר געפינען זיך. די פרוי
מיט די קינדער זענען געלעגן גאַנצע טעג אין בעט, צוגעדעקט מיט דער
לעכערדיקער קאָלדערע. איך האָב ווידער גענומען לויפן אין דאָרפסראַט
און אַלאַרמירן :

-- מײַן פרוי און קינדער װערן געפרוירן: נאָך הײַנט מוז איך
באַקומען ערגעץ װוּ אַ דירה.

האָטס מען מיר צוגעזאָגט, אַז נאָך הײַנט װעט קומען צו מיד
אַ קאָמיסיע. געקומען איז זי אויפן צווייטן טאָג. זי האָט באַשטעטיקט, אַז
מע מוז אונדז גלײַך אַרױסנעמען פון דאַנען, ס'איז נישט קיין דירה אויף
זוינטער. און דער פרוי האָט מען געהייסן מיך שיקן אין דאָרפּסראַט, גלײַך
װוי כ'וועל קומען פון דער אַרבעט. געקומען אַהין, איז דער װירטשאַפט-
פאַרװאַלטער געגאַנגען מיט מיר צו אַ פאַמיליע, וועלכע איז גרייט
אַרײנצולאָזן אַ משפּחה אין אַן איבעריקן צימער. אָבער וען די באַלץ-
באַסטע האָט אונדז דערזען, האָט זי דערקלערט, אַז זי װעט דאָס צימער
נישט פאַרדינגען. סטײַטש, זי האָט דאָך פריער צוגעזאַנט? האָט זי זיך
אַרױסגעדרײט מיט פאַרשיידענע תירוצים און קאַטעגאָריש אָפּגעזאָנט. די
אמתע סיבה האָב איך גלײַך דערפילט: זי האָט אין מיר דערקענט אַ ייַדן
איך האָב זיך אומגעקערט אַהים מיט ליידיקן אַ גאַנצע נאַכט האָבן
מיר געטוליעט די קינדער צו זיך, זײי זאָלן נישט געפרוירן װוערן אין
דער פרי, פאַר דער אַרבעט, בין איך וידער אװעק אין דאָרפסראַט.
מ'האָט מיר וידער צוגעזאָגט, אַז אין משך פון טאָג װעט מען עפּעס
אויסזוכן. אָבער פאַר נאַכט, נאָך דער אַרבעט, האָט מען מיר דערקלערט,
אַז מע האָט גאָרנישט געפונען. בין איך אַװעק צן אונדזער ,ערשטער"
פרײַנדלעכער פאַמיליע, פּאַכאָלקין, און דערציילט מיט טרערן אין די
אויגן װעגן דער געפאַר, װאָס ס'דראָט מײַן פרוי און קינדער. ,קומט
מיט מיר". -- האָט די אַלטע געזאָגט, גענומען אַ שליסל פון דער װאַנט,
מיך אַרײַנגעפירט אין צווייטן הויף, אױיפּגעשלאָסן אַ טיר און -- /1ע,

14

גורל

אַ גאַנץ הײַזל שטייט דאָ אַ ליײידיקס", און זי האָט מיר דערצילט, אַז
יענע װאָך איז די באַלעבאָסטע אַװעקגעפאָרן אויף װינטער צו אירע
קרובים אין אַ קאָלכאָז. ?אַן אַלמנה אַלײן, װאָס װעט זי דאָ זיצן. איר
טעכטערל וווינט בײַ אונדז אין שטוב און לערנט זיך צוזאַמען מיט מײַן
עלטסטן אייניקל אין שול. איר קאָנט דעריבער דאָ װוינען, ביז יענע
וועט צוריקקומען".

זי האָט מיר געגעבן צוויי בינטלעך קאַמיש און געהאָלפן אײַנ-
הייצן אין אויוון. איך בין גלײַך געלאָפן און געבראַכט צו פירן די פרױי
מיט די קינדער. ביסלעכװײַז האָבן אױיפּגעטײַעט זייערע איבערגעפרוירענע
גלידער און זיי האָבן זיך אויך דערכאַפּט מיט אַ ביסל װאַרעמע זופּ. מיר
זענען געראַטעװעט געװאָרן. דאָס מאָל -- פון פּראָסט, װאָס האָט זיך צו
יענער צייט אַראָפּגעלאָזט אין זײַן פולער גרױיזאַמקײט אויף גאַנץ רוסלאַנד.
מעגלעך, אַז דאָס איז געװען אַ הימלישע אַרמײ קעגן דער דײַטשיש-
היטלעריסטישער, אָבער זי האָט אויך אומברחמנותדיק געטראָפן אַ גרויסן
טייל פון דער עװאַקױיַרטער באַפעלקערונג אין אַ סך געביטן

בײַ נאַכט האָבן מיר דערשפירט, אַז די קעלט אין שטוב פאַר-
שטאַרקט זיך און דאָס ביסל װאַרעמקײט ווערט פולשטענדיק פאַרשװוּנדן.
אין שטוב שטייט אַ פראָסט -- דאָס ביסל װאָסער אין עמער איז פאַר-
פרוירן. מיר האָבן זיך קוים דערװאַרט דעם פרימאָרגן. מאָדנע: גראָד
אויף די פענצטער איז קיין שום פראָסט נישטאָ! טו איך אַ טאַפּ אָן די
לאָדנס -- קיין שויבן זענען נישטאָ! צוליב די פאַרמאַכטע לאָדנס האָבן
מיר עס אין אָװנט נישט באַמערקט. האָב איך געקריגן צו קויפן געפלאָב-
טענע ראָגאָזשעס, אָנגעפילט די צויי פענצטער מיט טרוקן היי, פאַר-
קלאַפּט מיט די ראָגאַזשעס און -- געבליבן ווינען אין דער פינצטער.
דערכאַר װעט מען די װאַרעמקײט קאָנען דערהאַלטן. אָבער װוּ באַקומט
מען באַהײצונג ? אַ ביסל האָט אַרױסגעהאָלפן די אַלטע פרוי פּאַכאָלקין.
נאָר װײַטער צו בעטן בײַ איר בין איך שוין נישט דרײַסט. מיר האָבן
געקלערט וװעגן צופאָרן צו די קאָרעער אין קאָלכאָז, אפשר װעט מען
בײַ זיי פאָרט קאָנען קויפן אַ ביסל הייץ-מאַטעריאַל. דערװײַל איז דער-
האַלטן געװאָרן אַ ידיעה, אַז זיי בלײַבן אויפן אָרט : דער דײַטשישער פראָנט

175

א. בלענקיטני

בײַ ראָסטאָוו איז דורכגעבראָכן געװאָרן. די געפאַר, אַז דער דײַטש זאָל
זיך דערנעענטערן אַהער, איז פאַרבײ,

די פרעסט, װאָס האָבן געהאַט אַ ביסל נאָכגעלאָזט, האָבן זיך
ווידער פאַרשטאַרקט. צו באַקומען אַ ביסל הייץ-מאַטעריאַל איז קיין שום
האָפּענונג נישט געווען. אַפילו די בעקערייען האָבן נישט געהאַט מיט
װאָס צו הייצן די אױיװונס: די באַפעלקערונג האָט אָנשטאָט ברויט באַקומען
אַ נאָרמע מעל, פון וועלכן מ'האָט געבאַקן ,ליעפּיאָשקעס" (פלעצלעך)
אָדער פּשוט אַרײַנגעשאָטן אין אַ טעפּל קאָכעדיק װאַסער, און ס'איז דערפון
געװאָרן אַ קאַשע. אָבער אויף דעם האָט מען דאָך געמוזט האָבן אַ ביסל
הייץ-מאַטעריאַל. פלעג איך יעדן אָװונט, נאָך דער אַרבעט, נעמען אַ טאָרבע
און אַװעק איבער די גאַסן, באַלױכטענע בלויז פונעם שניי -- זוכן
אַ פאַרטריקנטן דאָרן, אַ שפּענדל, אַ ביסל אָרגאַניש מיסט, װאָס אַ פערדל
האָט פאַרלוירן פאָרנדיק. אָבער נישט יעדן אָװנט האָב איך געהאַט דאָס
גליק צו קומען צוריק מיט אַ ביסל ;הייץ-מאַטעריאַל". פאַרצווייפלטע
פלעגן מיר צוטוליען די קינדער צו זיך און, איבערגעדעקט מיט דער
צעלעכערטער קאָלדערע, איבערשלאָפן די נאַכט.

וועגן צופאַרדינען, צואַרבעטן אין די אָװנטן, האָט אין דער צײַט
פון די פרעסט נישט געקאָנט זײַן קיין רייד. האָבן מיר זיך דערנערט בלויז
מיט דער נאָרמע ברויט אָדער מעל, און אָפט מאָל מיט עטלעכע גרינע
אײַנגעזײַערטע טאָמאַטן אָדער קרויט.

אין די דאָזיקע שװערע טעג איז בײַ אונדז אויפגעקומען איינע
פון די שװוערסטע פּראָבלעמען: די פרוי איז פאַרגאַנגען אין שװאַנגער-
שאַפט. זי האָט עס אויפגענומען װי די גרעסטע טראַגעדיע. מיט װאָס
האָב איך זי געקאָנט טרייסטן און באַרויַקן אַז איך האָב אפילו נישט
געהאַט די מעגלעכקייט צו באַזאָרגן אונדזערע צוויי קינדערלעך, זי זאָלן
נישט הונגערן און פרירן ? איך האָב איר אויפגעוויזן, אַז אַנדערע געפינען
זיך אין נאָך שװוערערע באַדינגונגען און מע דאַרף זאָגן, װי יענער
גרויסער ייַד: ;גם זו לטובה".

--- דו ווייסט, -- האָט זי מיר איין מאָל געזאָגט, -- שוין אַ צייט

בור

וי איך פיל נישט מער קיין וייטיקן פון די גאַלשטײנער. װאָס זאָל זײַן
די סיבה דערפון ?

האָב איך איר דערמאָנט, װאָס אַ גרויסער װאַרשעװער דאָקטאָר
האָט איר אַ מאָל געזאָגט: ,פון אַ שװאַנגערשאַפט האָבן זיך בײַ אײַך די
ליַדן אָנגעהויבן, און מיט אַ שװאַנגערשאַפט קאָנען זיי אַװעק?.

-- האָסט מיר אַ מאָל געזאָגט, אַז די וייטיקן צוליב די גאַל-
שטיינער זענען פיל שטאַרקער פון די וייען פון געבוירן. איצט װעסטו
פון זיי פּטור ווערן. 2

אין דאָרף איז געװען אַ קאָנסולטאַציע-פּונקט פאַר שװאַנגערע
פרויען און זייגקינדער -- ;אַ טראָפּן מילך". האָב איך איר געראָטן גיין
אַהין, אפשר װעט זי באַקומען אַ ספּעציַעלע צוטיילונג פאַר זיך און
אפשר אויך פאַר די קינדער. דאָס איז איר נישט לײַכט אָנגעקומען, אָבער
לסוף האָט זי באַקומען אַ חודש-צוטיילונג: אַ ביסל צוקער, עטלעכע גראַם
טיי און, טייל מאָל, אויך עטלעכע אװײַסע" זעמעלעך.

איין מאָל, אין אַ פראָסטיקן פעברואַר-טאָג, װען די פרוי איז אַװעק
אין קאָנסולטאַציע-פּונקט, צו באַקומען די צוטיילונג, האָט זי זיך אויפן
וועג אויסגעגליטשט. מען האָט זי געבראַכט אַהיים מיט אַ צעקאַליעטשעטן
רוקן. די דאַקטאָרין, וועלכע איך האָב אַרױסגערופן גלײַך װי איך בין
געקומען פון דער אַרבעט, האָט שוין געטראָפן מיין פרוי אַ צוגעשמידטע
צום בעט און זי פאַרשריבן אָפּצופירן אין שפּיטאָל אַרײַן. אָבער אין
שפּיטאָל האָט מען מיר דערקלערט, אַז ס'איז קיין פּלאַץ נישטאָ, און ס'האָבן
נישט געהאָלפן מײַנע געבעטן און דער דאָקטאָרינס אינטערװענצן. האָט
מיר די דאַקטאָרין געגעבן אַ קראַנקײיט-ביולעטין, אומצוגיין אַרום איר
אין שטוב, וי אַרום אַ שװוער קראַנקן.

די לאַגע פון אַלע עװאַקויַרטע, אין פּרט פון באַהײיצונג, איז געווען
אַ ביז גאַר קאַטאַסטראָפּאַלע. האָט דער װאיענקאָמאַט אונטערגענומען אַז
אַקציע, צו באַזאָרגן די מיליטער-פאַמיליעס מיט אַ ביסל האָלץ-מאַטע-
ריאַל, מאָביליזירנדיק צו דעם צװעק מענטשן פון אַלע אַרטעלן פון
אונדזער אַרטעל בין איך אַרײַנגעצױגן געװאָרן אין דער רשימה. איך
װאָלט געקאַנט זיך באַפרײיען, אָבער צוליב דער אויסרעכענונג, אַז כ'וועל

177

א בלענקיטני

קאָנען מיטברענגען פאַר זיך אַ ביסל הייץ-מאַטעריאַל, בין איך אַװעק
צוזאַמען מיט אַלע אויף דער צוייטער זײַט פונעם טײַך בװאַן, אונטער-
צוזעגן ביימער און זיי צעהאַקן. איך בין געווען אָנגעטאָן כמעט זומערדיק.
מײַן איינציקער װאַרעמער בגד איז געװען -- דער לײַכטער זומער-
מאַנטל. דער טערמאָמעטער האָט געוויזן 42 גראַד אין דער פרי, און בײַ
טאָג -- צװישן 20--20. אֶבעֹר מײַן געווינס איז געווען, װאָס יעדן נאָכ-
מיטאָג, נאָכן פאַרענדיקן די אַרבעט, פלעג איך ברענגען אַהײם אַ בינטל
צװײַגן אויף דער פּלײצע. פרישע און פּײַכטע, פלעגן זיי אָבער שװוער
ברענען און װייניק װאַרעמען אונדזער פינצטער שטיבל.

נאָך אַ װאָך ליגן אין בעט האָט מײַן פרוי זיך אויפגעהויבן, אָבער
די פיס האָבן זיך אָפּגעזאָגט זי צו דינען, זענען געװוען װי געלײימט.
די דאָקטאָרין האָט פעסטגעשטעלט אַ שװערן רעװמאַטיזם, אַ רעזולטאַט
פון איר ליגן אומבאַװעגלעך אין דער קעלט.

אין דער זעלבער צײַט האָב איך באַקומען א װאָרענונג פונעם
אַרטעל, כ'זאָל גלײַך קומען צו דער אַרבעט: סאיז דאָ אַ מיליטערישע
באַשטעלונג. אָבער אַזױ װי איך בין נישט געקומען, האָב איך דערהאַלטן
אַ ‏ מאָביליזאַציע-צעטל פון װאִיענקאָמאַט אויפן אַרבעטספראָנט. צײַט
בלײַבט מיר סך-הכל דרײַ טעג. קיינער קאָן מיר נישט העלפן. איז מיר
געװאָרן טראַגיש קלאָר: איך מוז זיך צעשידן מיט דער פרוי און די
קינדער אין אַזאַ שװערער צײַט! איך בין אַװעק אין װאָיענקאָמאַט און
זיך אָפּגעבעטן אויף נאָך צוויי טעג. דערװײַל איז צוריקגעקומען דער
פּאָרזיצער פון ראַיספּאָלקאָם. װעלכער האָט מיך באַקענט בעת זײַן
ספּעציעלער באַשטעלונג פון שיך פאַר די עװאַקויַרטע, בין איך אַװעק אים
בעטן, ער זאָל מיר העלפן.

אויסגעהערט מיך, האָט ער אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ:

-- יאָ, דײַן ענין איז זייער אַן ערנסטער. קאָנסט טאַקע נישט
איבערלאָזן אַלײן אַ קראַנקע פרוי, אַ שװאַנגערע און צוגעשמידטע צום
בעט, מיט צוויי פּיצלעך קינדער. פאַרן אַרטעל איז טאַקע גילטיק דער
קראַנקייט-ביולעטין, אָבער דער װאיענקאָמאַט האָט דאָס רעכט דיך צו
מאָביליזירן. ס'איז מלחמה-צײַט.

178

וּ

גורל

-- דו ביסט דאָך דער פאָטער פונעם גאַנצן ראַיאָן, -- האָב איך
זיך געבעטן בײַ אים, -- ראַטעװע מײַן פאַמיליע, זי זאָל נישט אומקומען
פון הונגער און קעלט.

-- נו, מע װעט זען. -- האָט ער אַ זאָג געטאָן און גענומען בײַ
מיר די פּאָװויעסטקע, -- קום מאָרגן. |

אויף צו מאָרגנס איז דער ענין געווען דערלײידיקט. איך האָב זיך
אומגעקערט צוריק צו דער אַרבעט אין אַרטעל. אין שפּיטאָל האָט מען
געמאַכט אַ פּלאַץ פאַר מײַן פרוי, -- אַרײַנגעשטעלט אַ בעט אין קאָרידאָר
פון דער קינדער-אָפּטײלונג. די קינדער זענען אײַנגעאָרדנט געװאָרן:
דאָס עלטערע -- אין קינדערגאָרטן, דאָס ייִנגערע -- אין יאַסלע. פון
אַרטעל האָב איך באַקומען צו האַלבע שעה פרײַ אין דער פרי און פאַר
נאַכט, אויף אַװעקצופירן און צוריקברענגען די קינדער. מיר זענען געווען
געראַטעװעט. די פרוי האָט באַקומען מעדיצינישע באַהאַנדלונג, געהאַט
אַ װאַרעם געלעגער און װאַרעם עסן. אויך די קינדער האָבן באַקומען
עסן און געקעכטס, און איך האָב זיך שוין געקאָנט דערלויבן אויפצועסן
אַלײין מײַן גאַנצע ברױטנאָרמע...

אַזױי איז אַריבער אַ חודש אָן דאגות, אָן הונגער און קעלט, און
מײַן געמיט-צושטאַנד איז אױפגעלײַטערט געװאָרן. אויף וויפל אָט דער
חודש האָט אונדז געראַטעװעט דאָס לעבן האָב איך נאָך שטאַרקער געקאָנט
אָפּשאַצן, ווען די פרוי איז אַהיימגעקומען פון שפּיטאָל.

איין מאָל, אין אַ זונטיק, פּרײַ פון דער אַרבעט, האָב איך גענומען
אַ פלאַש און אַ זאָג געטאָן צו דער פרוי, אַז איך מוז, פאַר יעדן פּרײַ,
באַקומען פאַר איר אַ האַלבן ליטער מילך און אפשר אויך אַ פּאַר װאָבלעס.
כ'בין געגאַנגען פון שטוב צו שטוב, װי מקיים צו זײַן אַ נדר. בײַ יעדער
שטוב, װוּ ס'האָט זיך געפונען אַ קו, ציגן, איז דער טויער, ס'רוב, געווען
פאַרמאַכט און הינטער אים, אינעװייניק -- אַ הונט אויף אַ קייט. אײַג-
שטעלן זיך און אויפמאַכן דאָס טירל האָב איך נישט געטאָרט: דער הונט
האָט באַװיזן זײַנע ציין. האָב איך געמוזט װאַרטן ביז מע װעט אַרױס-
קומען. און אומעטום האָב איך באַקומען דעם זעלבן ענטפער: נישטאָ.

179

א. בלענקיטני

ס'איז דאָך געווען זונטיק, האָט מען אומעטום געפײַערט דעם רוטאָג. איז
מען אַרױיסגעקומען, װוער ניכטער און װער שיכורלעך, טייל מאָל מיט
אַ געבייזער, הלמאי מען שטערט זי. אָפּט איז מיר אויסגעקומען צו
הערן :

-- אַװעק, דו ייַדישע מאָרדע, װײַל כ'רייץ אָן אויף דיר דעם הונט.

די זון, אַ רויטע פון בושה, האָט זיך באַהאַלטן הינטערן מערבדיקן
האָריזאָנט, און איך בין אַן אַדורכגעפרוירענער און דערשלאָגענער צוריק-
געקומען אַהיים. מײַן נדר איז געװען געבראָכן -- דאָס צוריקגעבראַכטע
פלעשל איז געווען ליײידיק. איך האָב זיך נישט געקאָנט באַהערשן און
אױיסגעבראָכן אין אַ געוויין. אויך קיין כּאָר טרוקענע פישלעך האָב איך
נישט באַקומען צו קויפן אין דער פּישרײַכער אַסטראַכאַנער געגנט.

קאַפּיטל איין און דרייסיק

דער שװוערער וינטער, װאָס האָט אָנגעהאַלטן אין גאַנץ רוסלאַנד
און זיך געגעבן צו פילן אויך אינעם װאַרעם-מילדן קלימאַט פון אַסטראַ-
כאַנער געגנט, איז אפשר געווען לטובה -- די דײַטשישע אָנגריף חיילות
זאָלן דערשפּירן זײַן טעם און זיך אָפּטראָגן. אָבער אָט האָט דער ווינטער
זיך גענומען װאַקלען און אָפּטרעטן פאַרן אָנקומענדיקן פרילינג. אַלע
האָבן אים שוין מיט בענקשאַפּט אויסגעקוקט. איז ער אָבער באַגלײט
געװאָרן מיט אַ געשעעניש, װאָס האָט געקאָסט זייער אַ סך לעבנס פון
דער אַהער עװאַקוּיַרטער באַפעלקערונג. אפשר איז דאָס געווען אַ נקמה-
אַקט פון געוויסע אָרטיקע לײַט פאַר דעם הונגער, װאָס זיי האָבן
איבערגעלעבט אין די דרײַסיקער יאָרן. אויב אַזױ, האָט עס זיי זיך אײַנ-
געגעבן.

וי באַװוּסט, איז די קאָמוניקאַציע אום ווינטער פון קראַסני יאַר
קיין אַסטראַכאַן מיטן אײַז -- זייער אַ גוטער ועג פאַר משא-אױטאָס,
שליטנס, וועגענער און פוסגייער. איז אָט אין דער צײַט, װוען דאָס אײַז
האָט זיך צעשמאָלצן, איז דער ישוב אָפּגעשניטן געװאָרן פון אַסטראַכאַן,

189

/

גורל

און אין די קראַסני-יאַרער מאַגאַזינען האָט אויסגעפעלט מעל אויף ברויט.
אויס מיט דער ברויט-צוטיילונג. די אָרטיקע באַפעלקערונג האָט געהאַט
גענוג זאַפּאַסן פון ברויט-סוכאַרעס, װאָס זיי האָבן פאַרשטאַנען צוצו-
גרייטן. אַנדערש איז דאָס געווען בײַ די עװאַקױרטע: נישטאָ פאַר זי
קיין ברויט-צוטיילונג און נישט קיין מעל-צוטיילונג אין די בעקערײַעף
דאָס דראָט דאָך מיט הונגערטױט! האָט די אָרטיקע מאַכט געפונען אַן
עצה: דורכהאַקן אין טײַך אַ וועג פאַרן פּאַראָם, דאָרט װוּ די טײַכן בוזאַן
און אַכטובאַ. פאַראײיניקן זיך,. בערך זעקס הונדערט מעטער. מהאָט צו
דעם מאָביליזירט די באַפעלקערונג. יעדע אוּנטערנעמונג האָט געגעבן די
מאַקסימאַלסטע צאָל מענטשן. מיט לאָפּאַטעס, העק, זעגן און לאַנגע
דרענגער זענען מיר אַװעק צום טײַך. דאָס אײַז בײַ די ברעגעס האָט נאָך
געהאַט בערך אַ מעטער די גרעב, אָבער װאָס װײַטער, איז עס געוען
אַלץ דינער. מיר האָבן מיט די זעגן אויסגעזעגט גרויסע בלאָקן אײַז
און מיט די לאַנגע דרענגער זי אַרונטערגעדריקט אונטערן אײַז, פון
װאַנען דער װאַסערשטראָם האָט זיי אַװעקגעטראָגן. פאָרויס איז געגאַנגען
אַ גרופּע מיט לאָפּאַטעס און אָפּגערײניקט דעם שניי. אַזױ האָבן מיר
געאַרבטט דרײַ טעג, הונגעריקע, אָן אַ שטיקל ברױיט, ביז מיר זענען
צוגעקומען צום מיטן פון טײַך; דאָ האָט זיך אָנגעהויבן אַרױסװײַזץ די
שװאַכקײט פונעם אײַז. צוויי מאָל האָט זיך עס אײַנגעבראָכן אונטער די
פיס פון די אַרבעטנדיקע, וועלכע מע האָט בדרך-נס אַרױסגעראַטעװעט.
אַזױ װי ס'איז נישט מעגלעך געווען צו דערקענען די שװאַכע ערטער, איז
די אַרבעט אָפּגעשטעלט געװאָרן. נישטאָ קיין וועג, מיט וועלכן צו ברענגען
ברויט, און ס'איז געבליבן נאָר צו װאַרטן אויף אַ נס פון הימל.

די איינציקע ,דערנערונג" אונדזערע איז געווען די צוטיילונג, װאָס
מיר פלעגן באַקומען פונעם דאָרף-רעסטאָראַן: אַ לעפל געקאָכטע זויערע
קרויט און אַ ביסל ווינעגרעט פון צעשניטענע געזאַלצענע טאָמאַטן, אויס-
געמישט מיט צעשניטענע רויע מיערן, פאַר איין פּערזאָן. אויך פאַר די
אַרבעטער אין אַרטעל האָט מען אויסגעפועלט פּאָרציעס זויערן קרויט.
איך פלעג בעתן מיטיק-איבעררײַס אין אַרטעל ברענגען פאַר דער פאַמיליע
דאָס ביסל עסן, און ס'פלעגט אָפּט טרעפן, אַז ווען איך בין געקומען צוריק

181

א. בלענקיטני

אין אַרטעל איז מײַן פּאָרציע געווען שוין אויפגעגעסן. און געטאָן האָבן
עס דווקא די אָרטיקע תושבים, וועלכע האָבן זיך נישט געניטיקט און
גוט געװוסט, אַז דאָס איז די איינציקע שפּייז מײַנע אויפן גאַנצן טאָג,

פופצן מעת-לעת האָט געדויערט דער הונגער. אין משך פון דער
צייט האָבן הונגערנדיקע מענטשן, נישט האָבנדיק קיין כוח שוין צו גין,
זיך געשאַרט אין די גאַסן, זיך אָנהאַלטנדיק בײַ די ווענט. זיי האָבן נישט
געמאַכט קיין דעמאָנסטראַציעס, נישט פּראָטעסטירט, נאָר זענען באַשײדן
אױיסגעגאַנגען.

איין מאָל איז מיר אין גאַס אַנטקעגנגעקומען אַ באַקאַנטער יונגער-
מאַן פון פּױלן. ער איז געוען איינער פון די גליקלעכע צו באַקומען
אַ פּאָר ;שטיוול? פון דעם לעדער-ערזאַץ, װאָס איך האָב אויסגעפאַרטיקט.
איך האָב זיך נישט געכאַפּט אין דער ערשטער רגע, פאַר װאָס ער זעט
איצט אויס שענער און אים אַ פרעג געטאָן, צי ער אַרבעט און װי ס'גייט
אים. ערשט שפּעטער אַ וייל האָב איך דערזען, אַז ער האָט נישט קיין
כוח מיר צו ענטפערן אויף מײַנע פראַגן און זוכט מיט די אױיגן אַן אָרט
װוּ זיך אַנידערצוזעצן. און נאָך איידער איך האָב זיך אָריענטירט אין דער
לאַגע, האָט ער זיך מיט זײַן גאַנצער אױיפגעבלאָזענער געשװאָלנקײט
געטאָן אַ לאָז אַראָפּ צו דער ערד. איך האָב אים אונטערגעכאַפּט, אָבער
זײַנע אויגן האָבן מיך שוין נישט געזען, זײי האָבן שטאַר געקוקט אין
הימל ארײַן..

וויפל מענטשן זענען אין יענע צוויי װואָכן געפאַלן פון הונגער ?
אין קראַסני יאַר האָט מען אַזעלכע סטאַטיסטיקעס נישט פאַרעפנטלעכט,
װי מע האָט דאָס קיין מאָל נישט געטאָן אין ראַטנפאַרבאַנד.

-- כ'האָב נעכטן געזען אַ שיינע סצענע. -- דערציילט אַ שוסטער
אין אַרטעל און שמיכלט אונטער. -- אַ יעװורעיטשיק האָט אָנגעהיבן
אַריבערגײן דעם טײַך. האָט, װײַזט אויס, געװאָלט זיך ראַטעװען פונעם
הונגערטויט, זיך לאָזן קיין אַסטראַכאַן צו פוס. פון ברעג האָט אַ פרי
געשריגן צו אים, אַז דאָס אײַן איז שװאַך, ער זאָל נישט גײן. נאָר ער
האָט אַ מאַך געטאָן אויף איר מיט דער האַנט, זאָל זי זיך גיין, די באַבע,
מיט אירע װאָרענונגען, און איז װײַטער געגאַנגען. און דאָ טאַקע האָט

182

בו הש

דאָס אײַז אָנגעהויבן זיך אײַנצוברעכן. ער האָט אָנגעהויבן רופן נאָך הילף.
איך בין געשטאַנען פון װוײַטנס און געלאַכט: ,פוסט זדאָכניעט" (זאָל ער
פּגרן).

בעתן דערציילן האָט ער אַלע מאָל געװאָרפן אַ בליק אויף מיר, צו
זען, װאָס פאַר אַ דושם עס מאַכט אויף מיר. איך האָב זיך געטאָן מײַן
אַרבעט און זיך געמאַכט, גלײַך איך הער אים נישט. װי ביליק אונדזערע
לעבנס זענען דאָ! -- האָב איך זיך געטראַכט. איז עס מעגלעך, אַז אין
גאַנץ ראַטנפאַרבאַנד זאָל עס אַזױ זײַן? ניין. זיכער נישט. אָט נישט
לאַנג צוריק איז סטאַלין אויפגעטראָטן מיט א ווענדונג צו די פּראָנטקעמ-
פער, אַז וען זיי שטייען פאַר דער ברירה צו ראַטעװען זיך אָדער.
לאָמיר זאָגן, דעם עראָפּלאַן, זאָלן זיי ראַטעװען דאָס לעבן, וייל ;דאָס
ויכטיקסטע איז דער מענטש". זיכער איז אַזאַ אַנטיסעמיטיזם נאָר אין
די פאַרשיקונגס-געגנטן.

דאָס צעגיין פונעם אײַז אין די טײַכן פון אונדזער געגנט איז
אַנדערש װי אין אַנדערע טײַכן. נישטאָ קיין אײַוקריִעס. דאָס אײַז
צעגייט ביסלעכװײַז אויפן אָרט. און אָט האָט מען אין אַ לינטיקן
פרימאָרגן דערזען, אַז ס'איז מער קין אײַז אויפן טײַך נישטאָ. דאָס
װאַסער שטראָמט זיך ריין און לויטער, איז בלױז אַ ביסל אָנגעקװאָלן
און גייט אַרױס פון די ברעגן און אין גיכן האָט מען געבראַכט מעל,
װאָס איז גלײַך פונאַנדערגעטיילט געװאָרן

װײַזט אויס, אַז דער איבערשטער שיקט טאַקע די רפואה פאַר
דער מכה. נישט מער, אונדז איז נישט באַװוּסט, װאָס איז די רפואה
און װאָס די מכה. אין יענער צײַט איז מײַן פרויס אויסגליטשן זיך --
די מכה, גאָר געווען די רפואה. װײַל אַ דאַנק דעם זענען די קינדערלעך
אָנגענומען געװאָרן אין קינדערגאָרטן און אין יאַסלע, װוּ זײי האָבן אין
משך פון טאָג באַקומען צו עסן, אויך אין די הונגערטעג.

דער מצב פון דערנערונג האָט זיך מיט אַ מאָל געענדערט צום
בעסערן אויך צוליב נאָך א זאַך, פאַר וועלכן ס'האָט שוין געזאָרגט די
השגחה-עליונה. מחנות פיש האָבן זיך, װי אַלע יאָר, אַ לאָז געטאָן
אין זייער פרילינגמאַרש. מיט אַלע נעבנטײַכן און טײַכלעך זענען די פיש'

183

אי בלצנקיטני

פון קאַספּישן ים אַרײַנגעשװוּמען אין בואַן און אַכטובאַ און אַװעק-
געשטראָמט אויף צפון קעגן שטראָם, באַרג-אַרױף מיט דער װאָלגע,
קיין סטאַלינגראַד, סאַראַטאָוו און קויבישעוו, כדי אָפּצולײגן זייער רויג.
זיי זענען אָנגעקומען אין אַזעלכע געדיכטע מאַסן, אַז מ'האָט געקאָנט
זי אָנשעפּן מיט אַן עמער אָדער כאַפּן מיט די הענט. די פיש זענען געווען
אַזױ פעט, אַז ס'איז נישט נייטיק געװוען קיין שום פעטס זיי צו פּרעגלען.
װער האָט זיך שוין איצט גענייטיקט אין די געטריקנטע װאָבלעס! מיר
האָבן געגעסן צו דער זעט און אָנגעהױיבן באַקומען צוריק אַ מענטשלעך
אויסזען, און די פרוי האָט אין די לעצטע עטלעכע חדשים פון איר
שװאַנגערשאַפּט געהאַט די מעגלעכקייט צו קומען צו די כוחות.

קאַפּיטל צוויי און דרייסיק

אָנהײב פרילינג האָבן שוסטערס אָנגעהויבן זיך װענדן צו מיר,
כ'זאָל פאַר זיי אויספאַרטיקן אויבערטיילן, און זיי האָבן מיר געצאָלט
פאַר דער אַרבעט מיט די אויספעלנדיקע שפּיײזפּראָדוקטן, װי מילך,
פּוטער און צוקער. אמת, נישט אין קיין גרויסער מאָס, אָבער גענוג
אויף אַזױ פיל, אַז די פרוי און קינדערלעך זאָלן קאָנען קומען צוריק
צו די כוחות נאָכן אומגעהײַער שװערן וינטער. צום באַדױערן האָב
איך קיין סך צײַט פאַר אָט דער אַרבעט נישט געהאַט. דער טאָג איז
כמעט אַװעק אין קאָאָפּעראַטיוו, און אַרבעטן אין אָװנט בײַ אַ קליין
נאַפּטלעמפּל איז געווען גאָרנישט פון די לײַכטע זאַכן

די ידיעות פון די פראָנטן זענען אין משך פון וינטער געװען
פאַרשײידנאַרּטיקע. די גרויסע פרעסט האָבן טײלװײַון אַ תל געמאַכט
פון דער היטלעריסטישער אַרמײ. מ'האָט געשמועסט װעגן געפרוירענע
דײַטשישע זעלנער אויף די פראָנטן. היטלער זאָל זיך האָבן אין זײַנער
אַ דעדע באַקלאָגט, אַז זינט הונדערט און פערציק יאָר איז נאָך אַזאַ
שװוערער וינטער אין רוסלאַנד נישט געוען. אאַפּאַן האָט אָנגעגריפן
די אַמעריקאַנער אויף די האַװאַישע און פיליפינישע אינדזלען. די

184

גהה?

דײַטשישע און איטאַליענישע חיילות אין ליביע דערנענטערן דעם
פּראָנט צו עגיפּטן און ארץיישראל. דערװײַל איז אויף די פּראָנטן קיין
נײַס נישט געוע. אָבער מ'האָט געפילט, אַז מיטן פרילינג װועט עס
זיך אָנהייבן. די ידיעות װעגן דער אָפענסיווע אויפן פריער אָפּגעשני-
טענעם קרימער אינדזל, װוּ די דײַטשן רינגלען אַרום די פעסטונג
סעװאַסטאָפּאָל, און די אַטאַקעס, װאָס זיי האָבן דורכגעפירט אויפן
ראָסטאָװער פראָנט, זענען געװען די ערשטע כמאַרעס אויפן מלחמה-
האָריזאָנט, װאָס האָבן גענומען פאַרשטעלן אונדזערע אױיסגעטרוימטע
פרילינגס-הימלען. זיי האָבן אויך פאַרטונקלט אונדזער משפּחה-שמחה,
װען די פרוי האָט אין שפּיטאָל מיט מזל געבוירן אַ זונעלע, און סײַ
די מוטער און סײַ דאָס נײַ-געבוירענע זענען געװוען אין בעסטן געזונט-
צושטאַנד. דערצו האָט מיר נאָך די בוכהאַלטערין פונעם אַרטעל געטאָן
אַ טובה: פאַררעגיסטרירט דאָס קינד אין דער פּראָװיאַנט-אָפּטײילונג,
און מיר האָבן באַקומען פּאַר אים אַ ברױיטקאַרטע אויף פיר הונדערט
גראַם ברויט -- נאָך צוועלף קילאָ ברויט אַ חודש, אַ פאַרמעגנס, נישט
אָפּצושאַצן! דער ערשטער יולי, וװוען מיר האָבן באַקומען דעם קינדס
ברויטקאַרטע, איז געװען פאַר מיר אַ יום-טוב, װײַל איך האָב זיך
געקאָנט דערלויבן צו עסן אַ גרעסער שטיקל ברויט.

אָבער שוין אויפן צווייטן טאָג אין דער פרי איז מיר די שמחה
פאַרשטערט געװאָרן. געפאַלן סעװאַסטאָפּאָל, ראָמעלס אַרמײ איז אַרײַן
אין עגיפּטן. מײַן גלײַכגעװיכט איז שוין אַ ביסל צעטרייסלט, און דאָ
אַ ‏ פרישע פערזענלעכע צרה: איך ויל אַרױסנעמען פּון טאַש מײַנע
ברויטקאַרטן, צו נעמען אין אונדזער קיאָסק די ברויט-צוטיילונג, --- זי
זענען נישטאָ. כ'האָבֿ זיי דאָך נאָר װאָס געהאַט אין טאַש פונעם
אויפגעהאָנגענעם רעקל?! און איך כאַפּ זיך: דאָס האָט זיכער איינער
פון מײַנע ;חברים? בײַ דער אַרבעט אויסגענוצט אַ מינוטיקע געלעגג-
הייט און זיי אַרױסגעצױגן. ס'האָט נישט געהאָלפן מײַן געבעט און
געוויין, אַז מ'האָט דאָך מיר מיט דער משפחה אויסגעשטעלט אויף
הונגערטויט -- איך האָב די קאַרטן צוריק נישט באַקומען.

װי װעל איך איבערלעבן /א. קודש צײַט אָן בקױט;! כ'בין

185

א. בלענקיטני

אַװעק פון דער אַרבעט און געלאָפן נאָך הילף פון איין אַמט צום צווייטן.
האָט מען מיר געגעבן אַן עצה: מעלדן אין די בעקערײַען אַז מײַן
ברויטקאַרטע איז געגנבעט געװאָרן און -- זיי זאָלן פּאַקן דעם גנב,
דאָס װאָס די פרוי איז נאָך געװען אין שפּיטאָל און די קינדער זענען
אויך געווען פאַרזאָרגט, האָט דערװײַל פאַרלײַכטערט מײַן לאַגע. אָבער
אָט באַדאַרף איך שוין אַהײמנעמען די פרוי און קיין פּיצל ברויט איז
אין שטוב נישטאָ. איז װידער געשען אַ ,נס?: די פרוי האָט באַקומען
היץ און מ'האָט זי געלאָזן װײַטער אין שפּיטאָל. ענדלעך, נאָך זיבן
טעג הונגערן און אינטערװוענצן, האָב איך באַקומען אַ צעטל אויף אין
קילאָגראַם ברױיט אַ טאָג פאַר דער גאַנצער פאַמיליע ביזן סוף הודש.

גלײַכצײַטיק מיטן אױסגעפּועלטן קילאָ ברויט האָט זיך די פרוי
אומנעקערט פון שפּיטאָל. נאָר קיין מנוחה האָבן מיר נישט געהאַט.
עטלעכע טעג שפּעטער איז אונדזער עלטערער ייַנגעלע קראַנק געװאָרן
אויף אַ לונגען-אָנצינדונג און די טעמפּעראַטור איז געשטיגן פון טאָג
אויף טאָג. דער טערמאָמעטער האָט שוין געװויזן פערציק גראַד און
העכער. קיין מיטלען אַראָפּצוזעצן די היץ איז נישט געװען. דערצן
האָט זיך נאָך צוגעקלעפּט אַ געפערלעכע הױטקראַנקײט, װעלכע רופט
אויך אַרױס אַ שטאַרק געהעכערטע טעמפּעראַטור. און דאָ האָט מען
מיך אַרױסגערופן אין װאָיענקאָמאַט: ,שוין זיך גרייטן אין וועג אַרײַן.
איך האָב קוים-קוים זיך אָפּגעבעטן אויף פינף טעג. אַ קאָנסיליום האָט
פעסטגעשטעלט, אַז דאָס קינד איז צוליב דער הויכער היץ אין סכנה,
װײַל קיין שום מיטל צו פאַרקלענערן די היץ איז אין קראַסני יאַר
נישטאָ. מיר האָבן געװאַכט איבערן קינד בײַ טאָג און בײַ נאַכט און
געגעבן אים יעדע פופצן מינוט, אָנשטאָט מעדיצינען, לעפעלעך מילך,
זופּ, גלוקאָזע אָדער קאַמפער-טראָפּנס. אויפן אַכטן טאָג פון דער קראַנ-
קייט איז דאָס קינד שוין געלעגן אָן באַװוּסטזײַן. די טעג און נעכט
האָבן זיך געשלעכּט פּאַמעלעך, און מיר האָבן כסדר געװאַכט בײַ זײַן
בעטעלע, פאַרמאַטערטע, נישט אױסגעשלאָפענע און נישט געגעסן --
פונעם באַקומענעם קילאָ ברויט פאַר דער גאַנצער משפּחה איז אַ העלפט
איבערגעבליבן. אויפן עלפטן טאָג האָבן מיר באַמערקט אַן ענדערונג

16

נורל

צום ערגערן. די קראַנקן-שװעסטער האָט אים געמאַכט אַ קאַמפער-
אײַנשפּריצונג. די דאָקטאָרין האָט געגלייבט, אַז דאָס איז דער קריזיס.
אויב די היץ װעט נעמען שטאַרק פאַלן, זאָל מען מאַכן נאָך אַן אײַנ-
שפּריצונג. אָבער זי איז נישט געפאַלן. דאָס קינד איז געלעגן מיט
פאַרגלייזטע אויגן. זײַנע מחשבות האָבן זיך געדרײט אין אַנדערע
װעלטן. עֹר האָט אַרױסגעבראַכט װערטער, װאָס מיר האָבן נישט
פאַרשטאַנען. דער קאָנסיליום האָט דאָס מאָל דערקלערט, אַז די לאַגע
איז כמעט האָפענונגסלאָז. װאָס װײַטער, אַלץ ערגער. די דאָקטאָרין האָט
שוין מער דאָס קינד נישט באַטראַכט און אַפילו קיין שטאַרקונגס-
מיטלען, װי קאַמפער און גלוקאָזע-פּולװער, נישט פאַרשריבן.

-- דאָס איז די גסיסה. -- האָט זי דערקלערט און איז אַװעק-
געגאַנגען.

מיר האָבן װײַטער געװאַכט איבער אים און אַלע פופצן מינוט
אַרײַנגעגאָסן אים עפּעס אין מיילכל. אַרום צען אַ זייגער בײַ נאַכט איז
די פרוי שוין געפאַלן פון די כוחות און איך האָב קוים געפּועלט בײַ
איר, זי זאָל גיין זיך צולייגן אַ ביסל. איך בין געבליבן זיצן אַלײן, צו
קעמפן, מישטיינס געזאָגט, מיטן מלאך-המות. מײַנע געדאנקען זענען
אַװעקגעלאָפן אויף צוריק מיט צויי און אַ האַלב יאָר, װען דאָס קינד
איז געבוירן געװאָרן אין גלובאק, און דוד באָרנשטײן איז צו מיר
צוגעשטאַנען, איך זאָל אים דערלויבן אײַנאָרדענען דעם ברית.. אין
מײַן פאַרצווייפלונג האָב איך געמורמלט: דוד באָרנשטיין, װוּ ביסטו
איצט? צי לעבסטו נאָך? אָדער די היטלער-באַנדעס האָבן דיך שוױן
דערמאָרדעט? געדענקסטו, װי דוֹ האָסט אונדז דעמאָלט, נאָכן ברית,
געזאָגט: ,פון מײַנע סנדקאות װאַקסן אויס אַזעלכע געזונטע רין-
יונגען"? זע, אין װאָס פאַר אַ צושטאַנד אונדזער גרשון ליגט איצטער...".

די טרערן, װאָס האָבן ערשט פאַרפלייצט מײַנע איגן, זענען
געווען מײַן געזעגענען זיך מיטן קינד, װאָס האָט אַרױסגעגעבן פון זיך
לעצטע כאָרכלענדיקע טענער און שװאַך באַװעגט מיטן קעפּל אַרױף
און אַראָפּ. דורך די טרערן האָב איך דערזען, װי דאָס קינד האָט געעפנט
די אייגעלעך און קוקט מיך אָן און אַ דערציטערטער פאַרנעם איך

187

אי כלפנקיטני

אַ שװאַך שטימעלע, קוים צו דערהערן: ;טאַטע?".. יאָ, דאָס זענען
זײַנע לעצטע מינוטן. כ'האָב אַזױנס שוין אַ מאָל צוגעזען בײַ מײַנעם
אַ יוגנט:חבר. ס'איז װי אַ צאַנקענדיק ליכט, װאָס טוט פאַר אַ מאָל
אַ פלעמל-אויף, כדי אין גיכן זיך צו פאַרלעש.

ס'איז שוין געװוען האַלבע נאַכט. איך האָב נישט אַראָפּגעלאָזט
דעם בליק פונעם קינדס געשלאָסענע אייגעלעך. איך באַמערק: אויף
זײַן שטערנדל בלישטשעט אַ טראָפּן שווייס. נאָך אַ טראָפּן, נאָך אַ טראָפּן,
און דאָס שטערנדל איז שוין נאַס. ס'האָט װוידער געעפנט די אייגעלעך,
מיך דערקענט און מיט אַ שװאַך שטימעלע געבעטן אַ לעפעלע פליסי-
קייט. כ'האָב עס אים געגעבן און ער האָט עס לײַכט אַראָפּגעשלונגען
דאָס כאָרכלען האָט אויפגעהערט. די אייגעלעך איצטער, דאַכט זיך,
קלאָרערע, האָבן מיך ווידער אָנגעקוקט און געויזן אויף די פּאַפּירענע
שלאַנגען, װאָס מיר האָבן אויפגעהאָנגען איבער זײַן בעטל די ערשטע
טעג פון זײַן קראַנקײט. כ'האָב אָפּגעװישט דעם שוייס פון זײַן פּנימל
און בין געגאַנגען אין צווייטן צימער אַ װעק טאָן די פרוי פון איר דרימל,

-- שוין??.. -- האָט זי אַ געשריי געטאָן, פאַרבראָכן די הענט
און זיך שטאַרק פונאַנדערגעוויינט, -- טאַטעלע מיינער, װוּהין ביסטו
אַװעק פון מיר?

ס'איז מיר קוים געלונגען צו דערפירן צו איר באַװוּסטזײַן אַז
דעם קינד איז דווקא בעסער. זי האָט נאָך אַלץ געקוקט אױף מיר מיט
אומצוטרוי.

-- קום, װעסטו זען -- האָב איך זי מיטגעצויגן מיט זיך --
און שרעק נישט דאָס קינד מיט דײַן געװיין.

און אָט האָט דאָס קינד געעפנט די אייגעלעך און אַ זאָג געטאָן:

-- מאַמע! טאַטע!

מיר האָבן אים געמאָסטן די טעמפּעראַטור: 285. די היץ איז
שטופנװײַזן געפאַלן. פאַר טאָג, װען איך האָב אָנגעקלאַפּט בײַ דער
דאָקטאָרין, איז איר ערשטע פראַגע געװען:

-- װאָס איז געשען?

-- דאָס קינד לעבט. שוויצט. די היץ פאַלט. ס'האַלט שוין בײַ 37.

183

גורהל

זי האָט זיך איבערגעצלמט און זיך געלאָזט גיין מיט מיר. אים
באַטראַכט, האָט זי אַ מורמל געטאָן אין גרויס איבערראַשונג:

.-- אַזאַ נס האָב איך נאָך נישט געזען אין מײַן פּראַקטיק! ער
װעט שוין בלײַבן לעב אב איר װעט אים געהעריק אָפּהיטן, װײַל
די געפאַר איז נאָך נישט אַװעק.

ערשט איצט האָב איך זיך דערמאָנט, אַז איך האָב פונעם ואָיע-
קאָמאַט באַקומען אַ פּראָלאָנגאַציע נישט מער װי אויף פינף טעג און
ס'זענען שוין אַריבער צען אָבער -- אױיך דער װאיענקאָמאַט האָט
פאַרגעסן מיך אַרױיסצורופן. איך בין דעמאָלט אַװעק אין מײַן אַרטעל.
דער פאָרזיצער האָט מיר צוגעזאָגט, אַז אוב נאָר איךף על אַרבעטן
וועט שי זיך סטאַרען איך זאָל בלײַבן. און איך בין געבליבן.

אָבער די צרות האָבן זיך װײַטער געצויגן. דאָס קראַנקע קינד
האָט נישט געקאָנט קומען צו די כוחות צוליב דער הױטקראַנקײט.
און אָט האָט עֹר פּלוצעם ווידער באַקומען הויכע טעמפּעראַטור און ס'איז
פעסטגעשטעלט געװאָרן: מאַלאַריע. דערצו נאָך האָט דאָס טעכטערל
געבראַכט פון קינדערהיים אַ ;מתנהלע" פאַר אירע צויי ברידערלעך:
אַ קאָקליוש. גאָר אַ גרויסער עול איז ערשט געפאַלן אויף דער מוטער.
אָבער קיין שום זאַך איז פאַר איר נישט שווער געװען. זי פלעגט טראָגן
ביידע קראַנקע קינדער אויף די הענט צום טײַך, װוּ די לופט איז
אַ גינסטיקע פאַר די הוסטנדיקע קינדערלעך. מענטשן פלעגן צו איר
טענהן: ,צו װאָס מוטשעט איר זיך מיט אַזאַ פאַרזצעניש? צי גלײיבט
איר, אַזעלכן צו דערהאַלטן בײַם לעבן?". און דאָס קינד האָט באמת
אויסגעזען װי אַ פאַרזעעניש: הויט-און-ביין, באַדעקט מיט װווּנדן, און
סע פאַרקײַכט זיך יעדע מינוט מיטן הוסט. אָבער די מוטער האָט זיך
געטאָן אירס, און די גאָלדענע ציגעלעך מיט די מלאכים-פליגל האָבן
געהיטן די קינדערלעך אויך דאָ, אין װײַטן קראַסני יאַר.

שפּעטער האָב איך זיך פונאַנדערגעקליבן, אַז די גורלדיקע
װאָכן פון אונדזערע לײַדן זענען אויסגעפאַלן אין די טרױיעריקע טעג
בײַ ייִדן -- צװוישן שבעה-עשר בתמוז און תשעה-באב. דער קריזיסטאָג

189

א כבלפנקיסני

בײַם קינד איז געװוען אום סאַמע תשעה-באב. אויסהאַלטנדיק דעם טאָג
ביז האַלבער נאַכט, האָט דאָס קינד צזאַמען מיט אונדז אַריבערגע-
שפאנט די הורברטעג בײַ ייה

קאַפּיטל דריי און דרייסיק

פאַר דער צײַט פון אונדזער פּערזענלעכן קאַשמאַר איז דערװײַל
פאָרגעקומען נײַעס אויפן פראָנט. נאָכן פאַרנעמען צום צוייטן מאָל
ראָסטאָוו בײַם דאָן, האָט זיך די אָנגרײַפנדיקע היטלער-אַרמײ אַראָפּגעלאָזט
אויף קאַװקאַז מיט פרישע, אויסגערוטע מאָטאָריזירטע דיוויזיעס. אַ טייל
איז אַװעק, פאָרסירנדיק דעם דאָן, אויף סטאַלינגראַד. און דער ראַדיאָ
האָט מיטגעטײילט: מיר האָבן פאַרלאָזט קאָטיעלניקאָו; מיר האָבן
פאַרלאָוט קלעטסקאַאַ. דאָס האָט געהיסן: די דײַטשישע חילות
דערנענטערן זיך שוין צו סטאַלינגראַד. אונדזער געגנט האָט זיך שין
גערעכנט פאַר אַ נעבן פראָנט-סטרעפע. פון קראַסני יאַר האָט מען שון
געהאַט עװאַקויַרט דעם קאָרעיִשן קאָלכאָז און די קליינע צאָל פּוױלישע
בירגער. מיר -- צוליב דעם װאָס איך בין געווען אַ מאָביליזירטער
אויפן אַרבעטספראָנט -- זענען געװוען אויסגעשטעלט צו בלײַבן מיט
דער אָרטיקער באַפעלקערונג און באַדראָט אַרײַנצופאַלן צום דײַטש.

ס'זענען אַרומגעגאַנגען קלאַנגען, אַז דײַטשישע עראָפּלאַנען האָבן
אַראָפּגעװאָרפן פלוגבלעטלעך, װאָס רופן צו סאַבאָטאַזש אין די פאַבריקן.
זי זאָגן צו דער באַפעלקערונג, צו באַפּרײַען זי אין גיכן פונעם באָל-
שעוויסטיש-ייִדישן יאָך. אַ גרויסער טייל פון דער באַפעלקערונג האָט
אָפן אַרױסגעװיזן צופרידנקייט. אויפן באַזאַר האָט מען געקאָנט הערן:

-- אין אַלץ זענען שולדיק די ייַדן. ‏

-- די מלחמה איז אױסגעבראָכן צוליב די ייַדן

-- טאָ זאָלן זיי קומען, די דײַטשן. אונדז װעט ערגער נישט
זײַן. װאָס האָבן מיר צו פאַרלירן? סײַדן דאָס שטיין אין די רייען בײַ
טאָג און בײַ נאַכט. אויף װאָס האָבן מיר אַװעקגעגעבן אונדזערע יאָרן?

190

גורהל

-- ערגער װי ביז איצט װעט אונדז שוין נישט זײַן אַפּילן בי
דעם טײַװל.

-- די יעוורעיעס און די קאָמוניסטן האָבן געמאַכט פון אונדז
אַזאַ תל.

-- אַלײן אויפן פראָנט זענען זיי נישט געגאַנגען און האָבן
געשיקט אונדזערע מענער און זין אויפן ערשטן פייער. טאָ אשלאָגט
די ייִדן און ראַטעװעט רוסלאַנד"!

אמת, צום שלאָגן האָט זיך קיינער נישט געכאַפּט. דערװײַל איז
נאָך דאָ געװען די סאָװיעטן-מאַכט, און פאַר כוליגאַנערײ, אַפילו אין
צושטאַנד פון שכרות, איז מען שטרענג באַשטראָפט געװאָרן. אָבער רעדן
האָט מען קיינעם נישט געשטערט און אַרעסטירט דערפאַר אוודאי
נישט. און אָט צװישן אַזאַ באַפעלקערונג האָבן מיר עס באַדאַרפט
איבערבלײַבן.

יוסף, דער ניקאָלאַיעװער שוסטער, איז געקומען אין אַרּטעל זיך
צו צערעכענען מיט דער בוכהאַלטעריע. ער האָט מיר דערציילט, אַז
מאָרגן אין דער פרי פאָרן שוין אַרױס אַלע פאַררעגיסטרירטע אין
װאִיענקאָמאַט אויף עװאַקואַציע און געראַטן מיר צו גיין זיך פאַר-
רעגיסטרירן.

-- דאָרט, -- האָב איף דערװידערט, -- װעט מען מיך גיכער
אַװעקשיקן אויפן אַרבעטספראָנט. איך האָב נישט בדעה צו לאָזן דאָ
מײַן פרוי און קינדער אויף הפקר.

מיט עטלעכע טעג פריער איז צוריקגעקומען צו אונדז מײַן ערש-
טער הױפּטמײַסטער, לעאָנטיעו, דער דאָנער קאָזאַק. זײַן אָפּטײלונג
איז צעקלאַפּט געװאָרן נישט װײַט פון דאַנען, איז ער, איינער פון די
איינציקע לעבנגעבליבענע, געקומען אַהײם. אין װאיענקאָמאַט האָט מען
אים געהייסן דערװײַל אַרבעטן אין אַרטעל, ביז מע וועט אים אַרויסרופן.
הערנדיק איצט מײַן שמועס מיט יוספן, האָט ער מיך אַ פרעג געטאָן:

-- אויך דו װוילסט זיך אַװעקלאָזץ מיט דער פרוי און קראַנקע
קינדער אין די איצטיקע װעגן?

-- הלוואי װאָלט איך נאָר געקאָנט. -- האָב איך אים געענטפערט.

11

א ב לצנקיטני

-- ווייסטו, װאָס ס'קומט פאָר אויף די וועגן? נישטאָ קיין איין
טראַנספּאָרט,. װאָס זאָל נישט באַפאַלן װוערן פון דער דײַטשישער
אַװיַאַציע. אונדזערער איז אין גאַנצן צעשמעטערט געװאָרן

-- און פון דעסטוועגן װאָלט איך אָנגעשטרענגט אַלע כוחות, זיך
אַװעקצולאָזן פון דאַנען.

-- ביסטו גרייט אײַנצושטעלן דײַן פאַמיליע אויף אַ כמעט
זיכערן טויט?

-- הער, זאָג איך אים, -- װען דער פּילאָט װאַרפט אַראָפּ זײַנע
באָמבעס, זעט ער דען דעמאָלט אין װאָס ער צילט? אין אַ ייַדן אַ רוס,
אַ דאָנער קאָזאַק, אַ טאַטאַר אָדער אַ קאַלמיק?

-- כ'פאַרשטײ נישט, װאָס דו װילסט דערמיט זאָגן. -- קוקט
ער מיך אָן פאַרװוּנדערט.

--- פאַרשטיי מיך, ווען כ'בין אַנטלאָפּן צו פוס פון מערב-אוקראַיַנע,
איז עס געווען נישט בלויז פון די דײַטש, נאָר אויך פון די אוקראַיַנישע
אַנטיסעמיטן. דאָס זעלבע דאָ. כ'האָב זיך שוין גענוג אָנגעהערט ועגן
ייִדן אויפן באַזאַר און אַפילו דאָ פון מײַנע אַרבעטס-חברים, די כלומרש-
טע סאָוויעטישע פּאַטריאָטן. איך װויל בעסער אומקומען פון אַ באָמבאַר-
דירונג פון אויבן. דעד פליַער מיינט דאָך נישט מיך, וייל איך בין
אַ ייַד. נו, און נישט שטענדיק טרעפט ער דאָך אין ציל. דאָס איז
שוין אַ גורל-זאַך. איז דעריבער -- אבידך אפקיד רוח".

איך פאַרטײַטש אים די װערטער און פאַרענדיק:

-- דאָס איז אַ ייִדישע טאָגיטעגלעכע תפילה. דעריבער װעל
איך טאָן אַלץ, צו עװאַקײַרן זיך פון דאַנען

-- זאָל דיר זײַן מיט הצלחה. -- האָט ער מיר צוגעװוּנטשן

דער גנב פון מײַנע ברױיטקאַרטן האָט זיך איצטער שון אָפן
באַרימט מיט זײַן געלונגן שטיקל אַרבעט און וי זיך גערײַצט מיט
מיר,

איך האָב קוים דערשלעפּט דעם אַרבעטסטאָג. מײַן קאָפּ האָט
פיבערהאַפּט געאַרבעט, געמאַכט פאַרשיידענע פּלענער. געקומען אַהים,
האָב איך געראָטן דער פרוי, זי זאָל גיין מיט די קינדער צום װאָיעג-

192

גורס

קאָם אין זײַן פּריואַטער װוֹינונג, אפשר װעט זי אױספועל. זי האָט
גענומען דאָס פּיצעלע אויף דער האַנט, בידע עלטערע נעבן זיך און
איז אַהין אַװעק. האָט אָנגעקלאַפּט דאָרט אין טויער. ס'איז אַרױסגעקומען
דעם װאָיענקאָמס פרוי. זי האָט אונדז געקענט פון אָפּט מאָל זעען

-- װאָס פאַרלאַנגט איר? -- האָט זי אַ פרעג געטאָן מיט
מיטגעפיל, אָנקוקנדיק דאָס נעבעכדיקע אויסוען פון דער פרוי און די
קינדער.

די פרוי האָט איר דערציילט, אַז מיר דאַרפן איצט שוין צום
דריטן מֿאָל אַנטלויפן פאַרן דײַטש. נאָר איר מאַן קאָן עס מעגלעך
מאַכן, מיר זאָלן זיך אַרױסראַטעװען.

-- פועלט עס בײַ אײַער מאַן. -- האָט זי פאַרענדיקט מיט
טרערן אין די אויגן

זי האָט איר געהייסן צוּװואַרטן און איז אַרײַן אין שטוב און
אַרױסגערופן דעם מאַן. אויסגעהערט מײַן פרויס בקשה, האָט ער אַ זאָג
געטאָן :

-= גוט. כ'וועל אײַך דערמעגלעכן צו פאָרן מיט די מיליטערישע
פאַמיליעס. קומט שפּעטער אין װאִיענקאָמאַט.

-- אָבער, חבר ואָיענקאָם, -- האָט זיך מײַן פרוי אָנגערופן =
וי אַזױ װעל איך קאָנען זיך לאָזן אין וועג אַרײַן מיט אָט די פּיצלעך
קינדער ?

-- איז װאָס װילט איר נאָך ?

-- דערלויבט אויך מײַן מאַן מיטצופאָרן

ער איז געבליבן שטיין פאַרװוּנדערט פון איר געװאַגטקײט. האָט
אים זײַן פרוי אַ װײַז געטאָן מיט דער האַנט אויף די קינדער.

-- גוט. -- האָט ער אַ זאָג געטאָן רויַק. -- קומט אַרױף צען
אַ זייגער אין אָװונט אין װאִיענקאָמאַט.

אויסגעהערט דעם באַריכט פון מײַן פרוי, האָב איך גלײַך גענומען
אײַנפּאַקן אונדזער ,פאַרמעגן". צו דער צײַט זענען מיר אַרױיף אין
װאיענקאָמאַט. דער װאָיענקאָם איז אַרױסגעקומען, האָט מיר דערלאַנגט
מײַן מיליטער-ביכל און דערקלערט:

193

א ובלפנקיטני

-- איך באַפּרײַ דיך, זאָלסט קאָנען באַגלײיטן דײַן פרוי און
קינדער. אָבעֹר כדי זיך צו עװאַקוַרן, דאַרפט איר זיך װענדן צום
פאָרזיצער פון ראַיאָן-אויספיר-קאָמיטעט.

איך בין גלײַך אַװעק צוּ אים, אָבער גאָרנישט נישט געפּועלט. אִיז
מײַן פרוי, וי נאָר ס'איז געװאָרן טאָג, װוידער אַװעק צום װאָיענקאָם
אין שטוב און דערציילט דעם װאָיענקאָמס פרוי װי די זאַך זעט אויס.

-- נישט געזאָרגט, -- האָט זי איר אַ זאָג געטאָן -- גייט גלײַך
אין װאיענקאָמאַט. איך קום אויך גלײַך אַהין.

זי האָט געהאַלטן װאָרט, און צו אונדזער מזל איז די זאַך אויפן
אָרט רעאַליזירט געװאָרן. גראָד איז אַרײַנגעקומען אַן עלטערע ייַדישע
פרוי פון בעסאַראַביע און זיך געװאָנדן צום װאָיענקאָם :

-- איך האָב צוויי זין אויפן אַרבעטספראָנט. איך װיל זיך עװאַ-
קוּיִרן מיט מײַנע צוויי טעכטער.

-- הערט אויס, -- האָט ער זיך אָנגערופן צו איר, אָנװײַזנדיק
אויף אונדז -- אָט די פרוי מיט איר מאַן און דרײַ קינדערלעך װעלן
פאָרן מיט אײַך אויף אײַער דערליבעניש. איר מאַן איז פון איצט אָן
אײַער פּלימעניק... איר האָט פאַרשטאַנען+

-- פאַרשטאַנען, חבר װאָיענקאָם.

--= זאָלט איר זײַן װי אַ מומע זײיערע. זײי צוהעלפן אין װעג.

קאַפּיטל פיר און דרייסיק

איך בין באַפרײַט געװאָרן פון דער אַרבעט אין אַרטעל און האָב
באַקומען אױיסגעצאָלט מײַן אַרבעטסלױן. מיר האָבן באַקומען פּראָדוקטן
אויף עטלעכע טעג. װען מיר זענען מיטאָנצײַט אָנגעקומען צום טײַך,
האָט מען שוין גענומען אָפּבינדן די שטריק פון דער בערלינקע. מ'האָט
פון דאָרטן גענומען שרײַען צוּ אונדז, מיר זאָלן לויפן שנעלער. איינער
איז אונדז אַקעגנגעלאָפן, האָט גענומען פון אונדז אַ קינד מיט אַ פּעקל

144

גורל

און געהאָלפן אַריבערגײן. באַלד האָט זיך צערוישט דער מאָטאָר און
דאָס שיפל האָט אָנגעהויבן זיך דערװײַטערן פון ברעג.. טרערן פון
פרייד האָבן גענומען שטיקן אין האַלדז: אַרױס פון קראַסני יאַר! ערשט
נעכטן אין דער צײַט איז דאָס נאָך געװען אַ װײַטער חלום,

אָבער די לעצטע נײַעס, וועלכע איך האָב באַװיזן צו הערן די
לעצטע טעג, װאָס זענען קוים דערגאַנגען צום באַװוּסטזײן, צוליב דער
שפּאַנונג פון ערב דעם אָפּפאָרן, זענען ערשט אויפגעשװומען אין זייער
גאַנצער מוראדיקער גרויזאַמקײט: די קאַמפן קומען שוין פאָר אין די
פאָרשטעט פון סטאַלינגראַד. אויך אַהער האָט שוין דערגריכט די
מערדערישע האַנט. אין אָװנט האָט מען דערציילט, אַז די דײַטשן האָבן
מיט דעסאַנטן באַזעצט די הױפּטשטאָט פון דער קאַלמיקישער אסס"ר,
װעלכע גרענעצט זיך מיט אַסטראַכאַן, פונאַנדערגעטײילט דורך דער
װאָלגע ; אַזױ, אַז פאָרנדיק מיט דער װאָלגע איז מען אויך אין געפאַר.

צו האַלבער נאַכט זענען מיר אָנגעקומען צו דער װאָלגע. מיר
זענען שוין אויף דער װאָלגע צום דריטן מאָל. אָבער אין װאָס פאַר
אַ פאַרשײידענע באַדינגונגען! דאָס ערשטע מאָל האָט זיך מיר געדאַכט,
אַז די װאָלגע זינגט. איך האָב געהערט איר געריש, װי טרייסט.
קלאַנגען, געפילט װי זי פאַרװויגט אונדז, װי אַ מאַמע אירע קינדער.
דאָס צווייטע מאָל האָט זי אונדז באַגלײט קיין קראַסני יאַר. און איצטער
--- װוּהין פירסטו אונדז, טײַך װאָלגע? דײַנע װאַסערן שפּיגלען איצט
אָפּ שרפות און רויך. װעט דעם שונא געלינגען אויך דיך צו באַהערשן!

פאַר טאָג זענען מיר אָנגעקומען קיין אַסטראַכאַן. מע האָט אונדז
אײַנגעקװאַרטירט בײַ דער װאָלגע-סטאַציע, װוּ מיר האָבן ,געװווינט"
אויף אַ באַנק. אַלע סטאַציעס בײַ דער װאָלגע זענען געווען אָנגעפּראָפּט
מיט פּליטים, געקומענע פון אַלע ראַיאָנען פון אַסטראַכאַנער געגנט,
פון דער גאַנצער װאָלגע-דעלטאַ. דער עולם עװאַקױרטע איז געװען
אַ פאַרשײדנאַרטיקער: שפּיטעלער מיט פאַרװוּנדעטע זעלנער: קריגס-
אינװאַלידן; פאַמיליעס פון העכערע קאָמאַנדירן. די עליטע איז אײַנגע-
קװאַרטירט געװאָרן אין פאַרשיידענע געבידעס, חוץ דעם זענען דאָ
געווען פאַמיליעס פון נידעריקערע מיליטערישע באַאַמטע און אַ גאָר

195

א. בלענקיטני

קליינער פּראָצענט פון אַזעלכע װי מיר. פון דער אַָרטיקער באַפעל-
קערונג איז זיכער קיינער נישט געווען.

ביז דעמאָלט זענען דורך אַסטראַכאַן און דורכן קאַספּישן ים אַלע
עװאַקױַרטע געפאָרן קיין גוריעוו (קאַזאַכסטאַן). אויך מיר האָבן געזאָלט
פאָרן אַהין. אָבער נאָך צוויי טעג װאַרטן זענען אָנגעקומען לאַסטאױטאָס
און גענומען אַװעקפירן די עװאַקױַרטע. ס'האָט זיך אַרױסגעװיזן, אַז
דער וועג קיין גוריעוו איז געשלאָסן געװאָרן: ס'איז דאָרט אַ קאַראַנטין
צוליב אַן עפּידעמישער קראַנקײט. װעלן מיר דעריבער פאָרן מיט דער
באַן. די לאַסטאױטאָס, וועלכע האָבן אומאויפהערלעך קורסירט, האָבן
שנעל אָפּגערײניקט די סטאַציעס. צו לעצט איז געקומען אויך אונדזער
ריי.

דער שאָפער האָט אָפּנעשטעלט דעם אױטאָ בײַ איינעם פון די
לעצטע װאַגאָנעס. אין דעם מאָמענט זענען צוגעלאָפן עטלעכע פרויען
און אַרויף אויפן שאָפּער מיט אַ געבייזער:

-- פאַר װאָס האָסטו זי געבראַכט דאָ אַהער? מיר האָבן דאָך
אָנגעזאָגט, אַז די לעצטע װאַגאָנעס זענען באַשטימט פאַר משפּחהס
פון העכערע קאָמאַנדירן. דער שאָפּער האָט אויף אונדז אַ קוק געטאָן
אַ ביסל פאַרשעמט און אָנגעהויבן זיך פאַרענטפערףן

מיר האָבן זיך געלאָזט פאָרויס. א לאַנגער עשאַלאָן, כמעט
הונדערט װאַגאָנעס. װי אין אַַ מוראַשניק האָבן מענטשן געאַרבעט
אַרום זיי. מיר האָבן באַקומען אַ פּלאַץ אין זיבעטן ואַגאָן נאָכן
לאָקאָמאָטיוו. די פרויען פון די העכערע קאָמאַנדירן, -- האָב איך אַ
טראַכט געטאָן, -- האַלטן מסתם, אַז אין די לעצטע װאַגאָנעס איז מען
זיכערער פון די דײַטשישע באָמבאַרדירער, אָבער קוילן און באָמבעס
פליען דאָך נישט לט אַ באַשטעלונג און טילן נישט צו קיין כבוד
דער עליטע פון דער געזעלשאַפט.

די פון פאָרנט צוגעשטעלטע װאַגאָנעס זענען נאָך נישט גרייט
געווען אויפצונעמען די פּאַסאַזשירן. האָבן מיר זיך, וי דער גאַנצער
עולם, אַ נעם געטאָן צו דער אַרבעט: געזעגט ברעטער און אײַנגעאָרדנט

16

גורהל

די פּריטשעס. די אַרבעט האָט פאַרנומען עטלעכע טעג -- מיר גרייטן
זיך דאָך אין אַ װײַטן וועג און אויך אַ געפערלעכ. די ליניע, מיט
וועלכער מיר פאָרן, גייט דורך בערך זעכציק קילאָמעטער מזרחדיק פון
סטאַלינגראַד, און דער עולם איז צוליב דעם געװוען נערװעז. די ידיעות
פונעם פראָנט זענען געװוען דערשיטערנדיקע: די קאַמפן קומען פאָר
שוין אין סטאַלינגראַד גופא, אונדזער ליניע װעט זיכער כסדר באָמ-
באַרדירט װערן. אָבער איך האָב געהאַט דאָס געפיל, אַז אונדז איז
געשען דער גרעסטער נס, װאָס מיר געפינען זיך דאָ.

ענדלעך איז דער עשאַלאָן געווען גרייט צו דער ריזע. ס'זענען
שוין געווען אויסגעקליבן קאָמענדאַנטן אין יעדן װאַגאָן און פונאַנדער-
געטײילט פּראָװיאַנט. די באַן-אַרבעטער האָבן שוין אױיסגעקלאַפּט מיט
העמערלעך די רעדער, אַדורכגעפירט די לעצטע קאָנטראָל. אויפן
האָריזאָנט האָבן זיך אין פאַרשידענע זײַטן געזען פײַערן פון שרפות.
די שטימונג איז בײַ אַלעמען געווען אַ זייער אָנגעשטרענגטע. איך האָב
זיך געפּאָרעט בײַ צוגרייטן אַ ביסל װאַרעם װאַסער פאַר די קינדער.
מיט אַ מאָל האָט מען מיך אַ טרייסל געטאָן פאַרן אָרעם :

-- בירגער, אײַערע דאָקומענטן!

פאַר מיר איז געשטאַנען אַן אָפיציר, נעבן אים צויי באַװאָפּנטע
זעלנער. איך האָב אים געוויזן דעם פּאַספּאָרט.

--- ווייז דאָס מיליטער-ביכל!

-- אַהאַ!: -- האָט ער אַ זאָג געטאָן, אַרײַנקוקנדיק דערין. -
אַנטלויפן ווילסטו?

-- פאַר װאָס אַנטליפן? איך האָב אַ דערלויבעניש. זי איז בײַ
מײַן פרוי אָט דאָ אינעם װאַגאָן. דערלויבט מיר צוצוגיין.

-- מיר קענען אײַך װער איר זענט! -- צעשרײַט ער זיך אויף
מיר. -- מיר ועלן קעמפן, און איר װעט אַנטלױיפן? דורך װאָס פאַר
אַ פּראָטעקציע האָסטו באַקומען אַ ,דערלויבעניש"? קוּם!

איינער פון די סאָלדאַטן האָט מיך אַ שטויס געטאָן, און שוין
גיי איך מיט נאָך צוויי דעזערטירן", אונטערגעטריבן פון די באַגנעטן
האָט דאָס דערזען מײַן פרוי, איז שנעל אַראָפּ פונעם װאַגאָן מיטן

197

א בלצנקיטני

פּיצעלע אויף די הענט און צוגעלאָפן צו מיר. אָבער זי איז ברוטאַל
אַװעקגעטריבן געװאָרן. איז זי מיטגעגאַנגען בײַ דער זײַט. די גרופע
;דעזערטירן? האָט זיך אַלץ פאַרגרעסערט. מיר האָבן שוין געשפּאַנט
איבער די גאַסן פון אַסטראַכאַן. האָב איך אָנגעהויבן זיך בעטן בײַ מײַן
פרוי :

-- גיי צוריק. די קינדער זענען דאָך דאָרט אַלײן. טאָמער, חלילה,
װעט דער עשאַלאָן אַװעקגײן?

-- איך גי מיט, אפשר װעל איך אויספּועלן, מע זאָל דיך
באַפּרײַען. -- האָט זי געויינט און איז װײַטער נאָכגעגאַנגען

אָבער אַז מע האָט אונדז געזאָגט, אַז צום װאָיענקאָמאַט איז נאָך
װײַט, האָב איך זי ווידער גענומען בעטן:

-- גיי צוריק. דער עשאַלאָן איז דאָך געשטאַנען גרייט אָפּצופאָרן.

מיט טרערן אין די אויגן האָט זי זיך סוף-כל-סוף צוריקגעקערט.

אויפן פּריזיװו-פּונקט איז געװוען אַ גרויסע ריי פון געכאַפּטע.
ס'האָט גענוג געדויערט, ביז ס'איז געקומען מײַן ריי. איך האָב דערציילט
די גאַנצע לאַגע, אין װעלכער איך געפין זיך, און פאַר װאָס כ'האָב
באַקומען די דערלויבעניש:

-- אַלס פּוילישער בירגער, -- האָב איך אויסגעלאָזט, -- נעמט
איר מיך דאָך נישט אויפן פראָנט. און אויפן אַרבעטספראָנט װעט מען
מיך דאָרט מאָביליזירן.

-- הייסט עס, אַז דײַן פרוי און קינדער געפינען זיך איצט אינעם
עשאַלאָן ?

איך האָב עס אים דערויזן מיט מײַן פּאַספּאָרט. ער איז צוגע-
גאַנגען צו אַ באַאַמטן:

-- גיב אים אַ צייגעניש, אַז ער האָט דאָס רעכט אָפּצופירן זײַן
פאַמיליע אין דער טיף פון לאַנד, נאָך אַ קאָנטראָל אויפן פּריזיוונעם
פּונקט אין אַסטראַכאַן.

איך האָב באַקומען צוריק דאָס מיליטער-ביכל און דעם צוגאָב-
דאָקומענט און בין אַרױס אין דרויסן. פאַרבײַגײער האָבן זיכער
געמיינט, אַז אַ משוגענער לויפט עס איבער די גאַסן, זעענדיק מיך

198

גורהל

פליען אַ דערשוויצטן מיט אַ מטורפער שנעלקייט. איך בין דעמאָלט
טאַקע געווען משוגע פון פרייד. אָן אָטעם בין איך צוגעקוּמען צו דער
באַנסטאַציע. ערשט דאָ איז מיר פינצטער געװאָרן אין די אויגן: דער
פּעראָן, װוּ דער עשאַלאָן איז געשטאַנען, איז לײידיק!

-- מיט העכער אַ שעה צוריק איז דער עשאַלאָן אָפּגעפאָרן. --
האָט מען מיר געזאָגט.

אַ צעדולטער בין איך געלאָפן פון איין מענטשן צום צוייטן
מיט פּראַגעס. כ'האָב געװאָלט צוקומען צום דעזשורנעם פון דער
סטאַציע, ער זאָל מיר געבן אַ מעגלעכקייט נאָכצופאָרן מיט אַ צוייטן
צוּג. מע האָט מיך אָבער צו אים נישט צוגעלאָזט. אַ פאַרצווייפלטער
האָב אֹיך זיך געלאָזט גיין צװישן שורות שטייענדיקע װאַגאָנעס.

-- וועמען זוכט איר דאָ? -- האָט מיך אַ פרעג געטאָן אַ באַן-
באַאַמטער, אַװדאי באַמערקנדיק מײַן פאַרצווייפלונג.

איך האָב אים דערציילט. האָט ער מיר אַ װײַז געטאָן אַראָפּ
אונטן בײַם באַרג-ישפּוע:

-- אָט איז עֹר דאָך, דײַן עשאַלאָן. ער האָט זיך נאָר װאָס צוריק-
געקערט. :

יאָ. איך האָב אים דערקענט. אָן אַן אָטעם בין איך דערלאָפן
צו אונדזער װאַגאָן. דאָ האָב איך דערהערט אַ געשריי פון מײַנע צויי
עלטערע קינדער:

-- מאַמע! װוּ ביסטו געװוען? -- און דעזעענדיק מיך: -- דער
טאַטע איז אויך דאָ!

און געווען איז דאָס אַזױ: ווען מײַן פרוי איז צוריקגעקומען אויף
דער סטאַציע, האָט זי דערזען וי דער לאָקאָמאָטיוו הייבט אָן רירן
פון אָרט. זי האָט אָנגעהויבן נאָכלויפן מיט אַ היסטעריש געשריי: ;טאַטץ !*
אָט איז זי בײַם לעצטן װאַגאָן. אין דעם מאָמענט האָט זי דערפילט
װי דער ,טאַטע" טוט זי אַ כאַפּ, אַ הייב אויף מיטן קינד און אַ שטעל
אַרײַן אין װאַגאָן.

-- אַ מלאך אין געשטאַלט פון מײַן טאַטן האָט עס מיר געטאָף
-- האָט זי געזאָגט.

199

א ובלענקיטני

געווען איז דאָס אַ ייִדישער פּאָלקאָװניק, וועלכער האָט באַגלײט
זײַן פאַמיליע.

איז זי געפאָרן אַלײן, דאָס קינד צוגעטוליעט צו זיך, און האָט
געוויינט. די מיטפאָרער האָבן זי געטרייסט, אַז ביי דער נאָענטסטער
סטאַציע װעט זי אַריבערגײן צו זיך אין װאַגאָן. אָבער זי האָט דאָך
געװוּסט איר אומגליק, אַז מיך האָט מען אַװעקגענומען, מאַביליזירט.
אָפּגעפאָרן אַ האַלבע שעה בערך, האָט דער עשאַלאָן אָנגעהױבן פאָרן
אויף צוריק. פאַרשידענע װערסיעס זענען אַרױסגעזאָגט געװאָרן. טייל
האָבן געהערט פון ,דער ערשטער קועלע, אַז מ'האָט פאַרגעסן מיט-
צונעמען ויכטיקע דאָקומענטן אַנדערע האָבן געזאָגט, אַז אויף דער
זעלבער ליניע פאָרט אַ צוג אַנטקעגן. אָבער איך האָב געװוּסט דאָס סאַמע
ריכטיקסטע: דער צוג איז צוריקגעקומען.. צוליב מיר. אין אונדזער
אָפּװענזהײט האָבן דערװײַל קבעל-רחמנותדיקע? פריען באשלאָסן צו
;זאָרגן" פאַר די צוויי לעבעדיקע יתומים, אונדזערע קינדערלעך: איינע
װועט אַדאָפּטירן דאָס מיידעלע, אַ צוייטע װעט נעמען דאָס ייַנגעלע און
-- מע װעט זיך צעטײלן מיט אונדזער פאַרמעגן. און איצטער, אין
אונדזער גרויסער פרייד, װאָס מיר זענען וידער צװאַמען, האָבן מיר
גאָרנישט געפילט, װי אונדזער עשאַלאָן איז װידער אַװעק פון אַסטראַכאַן.

קאַפּיטל פינף און דרייסיק

-- ווייסט איר כאָטש, אַז הײַנט איז יום-כיפור ? -- האָט אַ פרעג
געטאָן אַן עלטערער ייָד.

כ'האָב עס, צו מײַן באַדױערן, נישט געװוּסט.

-- אויב אַזױ, -- האָב איך אַ זאָג געטאָן דעם ייַדן, -- זענען
מיר פון קראַסני יאַר אַרױסגעפאָרן ראש-השנה און איצט האַלטן מיר
בײַ נעילה.

דער אַלטער האָט פאַרצויגן אַ ניגון, און אַ צווייטער ייַד האָט מיך
אַ פרעג געטאָן:

200

גורש

-- ווייסט איר, װער ס'איז געווען דער אָפיציר, װאָס האָט אײַך
פּאַרהאַלטן ? ניין? -- דער הױפּט-װאָיענקאָם פון דער סטאַציע.

-- איז װי האָט ער עס זיך אויסגעדריקט מיט אַזעלכע אַנטיסע-
מיטישע ווערטער ? -- האָב איך אים געפרעגט נאַיוו.

-- אַלע זענען זיי אַזעלכע. -- האָט ער אַ מורמל געטאָן

-- זאָס איז צוליב די ייַדישע דעזערטיר. -- האָט צוגעװאָרפן
אַ געלער ייַד אין די מיטעלע אאָרן, מיט אַ נישט-ראַזירטן פּנים.

-- װוּ האָט איר עס געזען ייִדישע דעזערטירן? -- האָב איך
אים אַ פרעג געטאָן?

דאָ האָט מיך אומבאַמערקט עמעצער אַ צי געטאָן פאַר אַן אַרבל,
איך זאָל מיט אים נישט אײַנטענהן, און דער שמועס איז גלײַך אָפּגעהאַקט
געװאָרן. ס'איז געװאָרן שטיל. נאָר די קינדערלעך, וועלכע זענען נאָך
קראַנק געװוען, האָבן מיט זייער קאָקליוש איבערגעריסן די שטילקייט.

די ערשטע טעג איז אונדזער נסיעה אַדורך אָן געשעענישן. דער
עולם האָט אויסגעמיטן צו שמועסן. דער געלער ייד האָט שוין געשמועסט
פאַר אַלע. אַלע האָבן אים אַפּנים געקענט און אים אויסגעמיטן, ער האָט
זיך אָבער אין אַלץ אַרײַנגעמישט. יעדע משפּחה האָט זיך שטילערהייט
באַהאַנדלט אירע ענינים. אין װאַגאָן זענען געװען אַ צויי צענדליק
משפּחות. די אַלטיטשקע בעסאַראַבער פרוי, די ,מומע" אונדזערע מיט
אירע צוויי טעכטער האָבן זיך, וי אקרובים', געהאַלטן נאָענט פון
אונדז. די עלטערע טאָכטער האָט געהאַט צויי קינדער. דאָס ייַנגערע,
בערך אַ יאָר אַלט, איז פון טאָג צו טאָג אַלץ שװאַכער געװאָרן. ס'האָט
געצאַנקט. דער צוג פלעגט מער שטיין װוי פאָרן. האָבן מיר אויפן דריטן
טאָג פון אונדזער נסיעה מקבר געװען דאָס עופעלע, װאָס האָט נישט
;אויסגעהאַלטן די לופט אינעם װאַגאָן". מיר האָבן עס אײַנגעװיקלט אין
אַ װײַס לײַלעכל, געמאַכט פון עטלעכע ברעטלעך אַן אָרונדל און עס
מקבר געווען אונטער אַ ביימל; אָנגעשריבן זײַן נאָמען אויף אַ ברעטל,
אָנגעצײיכנט אַ מגן-דוידל און עס אַרײַנגעשטעלט דערנעבף

צו טראַכטן איז געווען אַ סך, ס'האָט זיך אָבער נישט געטראַכט.
דער מוח האָט זיך וי אָפּגערוט נאָך די אַלע איבערלעבענישן, װאָס

201

.ובלענקיטני

מיר האָבן דורכגעמאַכט פאַר דעם װוינטער און זומער, ביז דער לעצטער
סצענע אין אַסטראַכאַן. איך האָב זיך געפילט גליקלעך, װאָס איך בין
אַרױס אַ גאַנצער, און ס'האָט זיך בײַ אונדז װוידער באַקומען אַ חוט-
המשולש -- די דרײַ קינדערלעך, װאָס מיר האָבן, קאָן מען זאָגןף
אַרױסגעריסן פון די נעגל פונעם מלאך-המות. אַ הייסע תפילה האָט
זיך מיר געריסן פון די טיפענישן פון האַרצן:

;טײַערער פאָטער אין הימל! באַשירעם אונדזער גליק -- אונדזער
חוט-המשולש !*

אויפן פינפטן טאָג פון אונדזער נסיעה איז דער פרימאָרגן אויפ-
געגאַנגען אַ קלאָרער און טרוקענער, אָן אַ טראָפּן טוי. בולטער זענען
געשטאַנען פאַר אונדזן די װײַטע שרפות און אױיפרײַסן אויפן צפון-
מערבדיקן האָריזאָנט. מיר זענען געשטאַנען בײַ דער סטאַציע ויעל-
בלוזש כמעט אַ גאַנצע נאַכט. דאָס אָרט געפינט זיך נאָענט פון דער
זאַלץ-אָזיערע באַסקונטשאַק. דער פירער פון עשאַלאָן -- אַן אָפיציר
פון העכערן ראַנג, אַ קריגס-אינװאַליד, וועלכער האָט אין איינעם פון
די װאַגאָנעס געהאַט זײַן פרוי און קינדער -- האָט געמאַכט זײַן וויזיט-
שפּאַציר לענג-אויס דעם עשאַלאָן. װי תמיד, איז ער אויך איצט געוען
אויפגעלייגט און זיך געוויצלט, אָבער זײַן טאָן איז געװוען אַן ערנס-
טערער. אָפּגעשטעלט זיך בײַ אַ גרעסער געזעמל, װאָס האָט געשמועסט
וועגן די סיבות, פאַר װאָס מיר שטייען אַזױ לאַנג אויף יעדער סטאַציע,
האָט ער זיך אָנגערופן:

-- רעביאַטאַ (חברה), מיר געפינען זיך אין דער סאַמע געפער-
לעכסטער געגנט. װעלן מיר באַװײַון, װי ביז איצט, איבערצוקומען
אַ הונדערט קילאָמעטער, זענען מיר געראַטעװעטע.

איך האָב אין דעם מאָמענט אָנגעצונדן עטלעכע שפּענדלעך,
אויפצוקאָכן אַ ביסל װאַרעמס פאַר די קינדער, װי דאָ האָט זיך דער-
הערט אַ זשומען פון עראָפּלאַנען. װײַט און זייער הויך אין הימל האָבן
זיך באַװיזן נײַן זילבערנע פּינטעלעך. זיי זענען אין קאַמפס-אָרדענונג
אַריבערגעפלויגן איבער אונדז. שוין װײַטלעך אַריבער, האָבן זיך פון
זי אָפּגעטײלט דרײַ און מיט אומגעהײַערער שנעלקײיט אָנגעהויבן

202

גורל

אַראָפּפאַלן צו אונדז. אויגנבליקלעך האָב איך דערוען װי אָפּגעטײלטע
פון זיי לענגלעכע טײילעכלעך דערנעענטערן זיך צו אונדז. מענטשן
האָבן אָנגעהױיבן אין בהלה שפּדינגען פון די װאַגאָנעס און לויפן אין
פעלד אַרײַן. איך האָב אַרײַנגעשריגן צו דער פרוי, זי זאָל בלײַבן אויפן
אָרט און זיך אויסגעצויגן אונטערן װאַגאָן. אין דער סעקונדע האָט זיך
עס אָנגעהויבן : ס'קראַכט. אױפּרײַסנדיקע באָמבעס רײַסן-מיט מיט זיך
די אינגעוויידן פון ערד-טיפענישן, און אַלץ צוזאַמען פליט מיט פײַער
און רויך אין דער לופטן. איך פיל דעם לופטשטויס און קלאַמער זיך
מיט די הענט פעסט אין די רעלסן. די מחבלים קרײַזן אַרום מיט אַ געװוּי
נידעריק איבער אונדז און לײידיקן אויס זײיערע זאָפּאַסן פון באָמבעס,
האַרמאַטן-קױלן און לענטעס פון מאַשין-געװער. אַ גאָר שטאַרקער
הילכיקער אױפרײַס פאַרטויבט די מענטשלעכע געשרײען און מיט
אַ מאָל בלײַבט שטיין אַ שטילע אימה. ס'הערט זיך דאָס זשומען פון די
זיך דערװײַטערנדיקע עראָפּלאַנען, געשרייען פון קינדער און מענטש-
לעכע יללות.

מאָמענטאַל האָב איך זיך געטאָן אַ שטעל אױיף און אין אין
סעקונדע געװאָרפן דרײַ בליקן אין דרײַ באַזונדערע ערטער: אַ בליק
אין װאַגאָן -- ער איז גאַנץ; די פרוי, האַלב זיצנדיק, האַלב ליגנדיק,
װי אַ הון מיט צעשפּרײיטע פליגלען, פאַרדעקט מיט זיך די קינדער:
אַ בליק אויפן עשאַלאָן -- ער איז אײַנגעהילט אין פלאַמען און רויך,
אויסער די ערשטע װאַגאָנעס; אַ בליק אויפן פעלד -- קרעכצנדיקע
מענטשן ווילן זיך אויפהייבן און פאַלן צוריק אַנידער. איך בין אַרײַן
אין װאַגאָן :

-- װאָס הערט זיך דאָ? האָט קיינעם נישט געשאַט?

--- װײַוט אויס, אַז נישט. -- הער איך אַן ענטפער.

-- גוט װאָס כ'האָב דיר געזאָגט, זאָלסט בלײַבן אין װאַגאָן. --
זאָג איך צו מײַן פרוי.

-- איך האָב אַליין פאַרשטאַנען, אַז ס'איז שוין צו שפּעט צו
לויפן. זי -- װײַזט זי מיר אויפן מיידעלע -- האָט זיך אײַנגעטוליעט
אין מיר, אָבער עֶר, דאָס קראַנקע ייַנגעלע, איז זיך געזעסן רױַק די

203

א בללנקיטוי

גאַנצע צײַט, האָט געקײַט אַ סוכאַרל און נישט אַרױסגעויזן קיין סימן פון
שרעק.

איך בין אַרױס פון װאַגאָן. אין דער מיט פונעם עשאַלאָן האָבן
זיך געזען איבערגעקערטע װאַגאָנעס, מיט די פאָדערשטע רעדער אין
דער הייך, וי זיי װאָלטן װעלן אַרױסשפּרינגען פון דער ריי: אַנדערע --
אויף דער העלפט צעהאַקטע אָדער אָן דעכער און װענט. איך בין
צוגעקומען נעענטער צו די לעצטע, ס'איז אָבער מחמת דער מוראדיקער
היץ אוממעגלעך געווען צו דערנענטערן זיך צו זיי. אויף דער צוייטער
ליניע זענען געשטאַנען ציסטערנעס מיט בענזין, וועלכע האָבן אויפגע-
ריסן און מיט זייערע פלאַמען אַרומגעכאַפּט די לעצטע דרײַצן װאַגאָנעס.
ס'האָט זיך אָנגעהויבן אַ זעלבסטרעטונגס אַקציע. גאָר שנעל זענען
אָנגעקומען רעטונגס-קאָמאַנדעס, וועלכע האָבן מיט אַמבולאַנסן אַװעק-
געפירט די שװער פאַרװוּנדעטע און גענומען אַרױסשלעפּן פון די
װאַגאָנעס נאָך לעבעדיקע. קיין װאַסער צו לעשן איז נישט געװעןף ס'איז
געקומען אַ באַפעל, אַלע זאָלן אַװעק פונעם עשאַלאָן װײַט אין פעלד
אַרײַן און זיך פאַרבאַהאַלטן אין די קוסטעס, װײַל מע קאָן דערװאַרטן
אַ צווייטן איבערפאַל. איך בין אַװעק מיט דער פרוי און קינדער. דער
שטח איז באַלײגט געװען מיט טיטע קערפּערס. פיל זענען געטראָפן
געװאָרן פון מאַשין-געווער. די געגנט, אַ האַלב מדברדיקע, האָט נישט
געהאַט קיין שום געװויקסן. ערשט נאָכן דורכגיין העכער אַ קילאָמעטער
האָבן זיך אָנגעהויבן באַװײַוץ נידעריקע קוסטעס און האַלב פאַרטריקנטע
ביימלעך. אונטער אַזאַ ,פאַרזיכערונג" האָב איך איבערגעלאָזט די פרוי
און קינדער און געלאָזט זיך צוריק צום עשאַלאָן. אָט, -- האָב איך
געטראַכט, -- האָבן מיר איבערגעלעבט אַן איבערקערעניש, װי אין
סדום און עמורה, אָבער אױיף אַ פאַרקערטן אופן: דעמאָלט האָבן
מלאָכים חרוב געמאַכט די שטעט פון רשעים -- און היינט האָבן רשעים,
די היטלער-מערדערס, געמאַכט אַ חורבן צװישן אומשולדיקע מענטשן
װאָס האָבן געװאָלט זיך ראַטעװען פונעם מלחמה-פראָנט.

כ'האָב זיך דערנענטערט צום עשאַלאָן מיט געפילן פון פאַרצווייפ-
לונג און זאָרג פאַר דעם גורל פון מײַן פאַמיליע און געמורמלט צו זיך:

204

גונרל

גורל, גורל דו מײַן, ער קאָן דײַנע װעגן פאַרשטין? האָסט אונדז
אויך דאָס איצטיקע מאָל געראַטעװעט: נישט דערלאָזט מיר זאָלן
באַקומען אַ פּלאַץ אין די לעצטע װאַגאָנעס, פרויען פון העכערע קאָמאַנ-
דירן האָבן אונדז פון זײַ אַװעקגעטריבן. איצט טליען שוין די לעצטע
האָלאָװעשקעס און ס'זעען זיך אַרױס זײיערע פאַרקוילטע קערפּערס..
מ'האָט שוין אָנגעהויבן אָנפילן די גריבער, אויפגעריסענע פון די
באָמבעס, מיט טױטע גופים און צעריסענע קערפּערטײלן. װי אין
הינערפּלעט האָב איך געשלײַכט פון גרוב צו גרוב, זיך אָפּגעשטעלט
און אײַנגעקוקט אין די מענטשלעכע אברים פון פאַרשיײידנסטן עלטער:
עופעלעך, קינדער, דערװאַקסענע און זקנים. מײַן פאַרשטאַרטער בליק
האָט אין זיך אײַנגעזאַפּט דעם גרויל, אים קיין מאָל נישט צו פאַרגעסן
און מײַנע ליפּן האָבן געמורמלט פּסוקים פון קדיש. איך האָב צוגעזען
דעם גאַנצן שוידער פון די לעבנגעבליבענע משפּחה-מיטגלידער, װאָס
האָבן אין די קברים איבערגעלאָזן די נאָענטסטע און טײַערסטע -- = --

קאַפּיטל זעקס און דרייסיק

אין יענע טעג האָט מען נישט אָנגעזען אויפן סטאַלינגראַדער
פראָנט די סאָוויעטישע אַװיאַציע. די דײַטשיש-איטאַליענישע פליער
האָבן באַהערשט די הימלען איבערן גאַנצן פראָנט. נאָך מער וי פאַר
די דײַטשישע /;יונקערס" און ;מעסערשמידטס" האָבן זיך די רויט-
אַרמײער געשראָקן פאַר די איטאַליענישע ;גיטאַרעס? (גערופן אַזױ
צוליבן גיטאַרע-קלאַנג, װאָס זיי פלעגן אַרױסגעבן בעתן פליִען. אין
סטאַלינגראַד גופא האָבן זיך די רױטאַרמײער אײַנגעגראָבן אין די
קעלערס פון די צעשטערטע מױיערן און דאָרט אױיסגעהאַלטן די לופט-
אַטאַקעס. װען די דײַטשן פלעגן זיך דערנענטערן, זײַענדיק זיכער, אַז
זי װעלן שוין נישט אָנטרעפן אויף קיין װידערשטאַנד, פלעגן זי
באַגעגנט װערן מיט אַ מעכטיק פײַער פון די אײַנגעגראָבענע רויט-
אַרמײער.

205

א. בלענקיטני

יעדע נאַכט פלעגן מיט דער באַנליניע, מיט וועלכער מיר זענען
געפאָרן, אָנקומען אַהין פּאַרשטאַרקונגען סײַ פון אַסטראַכאַנער געגנט
דורכן קאַספּישן ים, סײַ מיט דער ליניע סאַראַטאָװ-ענגעלס. די דײַטשי-
שע אַויאַציע האָט געהיט די געגנט און נישט דורכגעלאָזט קיין
איין טראַנספּאָרט. האָט מען דעריבער די מיליטערישע טראַנספּאָרטן
דורכגעפירט אין משך פון דער נאַכט. אָבער די עשאַלאָנען מיט עװאַ-
קוירטע האָט מען, פאַרשטענדלעך, געהאַלטן פאַר נישט אַזוי װיכטיק,
און זיי האָבן מיט טשערעפּאַכעיטריט דורכגעמאַכט דעם געפערלעכן
ועג. האָט אונדז די קאַטאַסטראָפע געטראָפן דאָ, אין וויעלבלוזש, פאַר
באַסקונטשאַק, װאָס איז געווען אַ קנופּ-סטאַציע. :

פון דעסטוועגן האָב איך נישט באַדויערט אונדזער אַװעקפאָרן
פון קראַסני יאַר. פאַרקערט, איך האָב זיך געפילט גליקלעך, װאָס איך
בין צוזאַמען מיט דער פאַמיליע און מיר אַנטלויפן װאָס װײַטער פונעם
דײַטש. איך גיב זיך איבער אַ העכערער, אומזעבאַרער קראַפט, וועלכע
באַשטימט : ,, מי לחיים ומי למות". איך האָב דאָס דאָך איצטער צוגעזען
מיט מײַנע אייגענע אוגן. נאָר דעם געפיל פון גליק שטערן די
געדאַנקען: און אַז סע װעט שוין געלונגען אונדז, די רעשטלעך פונעם
עשאַלאָן, אַריבערצופאָרן דעם גיהנום-וועג, װאָס װײַטער? אָט זענען
די דײַטשן שוין אין סטאַלינגראַד, און ס'ווערט אָפן גערעדט, אַז
אויב די דײַטשן װעלן פאַרנעמען די שטאָט און דערגיין צו דער װאָלגע,
װעט אויך אאַפּאַן אַרױס אין קריג קעגן ראַטנפאַרבאַנד. נאָך מיט צויי
חדשים פריער האָט מען געהערט, אַז ראָמעלס אַרמײ האָט דערגרייכט
עגיפּטן. איז זי, חלילה, דערגאַנגען צו ארץיישראל? און אױב די
דײַטשן זאָל נאָך געלינגען צו פאַרנעמען קאַװקאַז, װעלן זײי דאָך
באַהערשן דעם נאָענטן און מיטעלן מזרח, -- צי װעט דעמאָלט זײַן
אַ מעגלעכקייט ערגעץ װוּ זיך צו ראַטעװען?

ענדלעך, צום אָװנט צו, באַפעלט מען אונדז אַלעמען אַרײַנצוגײן
אין די װאַגאָנעס. צו יעדן װאַגאָן גיט מען צו אַ צענטליק מענטשף
לײַכט פאַרװוונדעטע און פּאַראַליזירטע. דער צוג באַשטײט איצט פון
ווייניקער װי אַ העלפט ואַגאָנעס. מיר פאָרן. דער לאָקאָמאָטיו, אָן

209

נורל

סיגנאַלן, מיט אױסגעלאָשענע פּראָזשעקטאָרן, יאָגט מיט אַן אויסערגע-
וויינלעכער שנעלקייט דורך דער פינצטערניש, וי אין געװעט מיט
דער נאַכט: ווער וװועמען װעט איבעריאָגן. איך בין געלעגן מיט אָפענע
אויגן און געװאָלט אַדורכדרינגען מיטן בליק די נאַכט-פינצטערניש.
פון דער װײַטן האָב איך געהערט קנאַלן, אױפרײַס, באַגלײט מיט
בליצן. מײַנע ליפן האָבן געשעפּטשעט אַ געבעט: פיר און ברענג
אונדז, גורל, צו אַ רױַק ווינקעלע, צו אַ הײם: ס'זאָל שוין נעמען אַן
עק צו אונדזער נע ונד; מיר זאָלן האָבן דעם ביסן ברויט צו דער זאַט,
און מיר זאָלן שוין מער פון קיין מלחמה נישט ויסן..

ס'איז שטילער געװאָרן אין דרויסן. ס'האָבן זיך דערהערט די
ערשטע סיגנאַלן פונעם לאָקאָמאָטיוו. איז מען, היסט עס, אַריבער די
געפערלעכע זאָנע. אָן איבעררײַס זענען מיר געפאָרן װײַטער. קיין שום
פאַרהאַלטן זיך. פון צײַט צו צײַט האָט דער לאָקאָמאָטיוו פאַרלאַנג-
זאמט דעם שנעלן טעמפּ, װי אויף אַ מינוט זיך אָפּרוען, איבערצוכאַפּן
דעם אָטעם, כדי מיט אַ מינוט שפּעטער זיך לאָון אין אַ שנעלערן פלי

אין דער פרי האָבן מיר שוין געהאַט אַריבערגעפאָרן אויך דעם
באַנקנופּ פון ענגעלס בײַ סאַראַטאָװו און זיך דערנענטערט צו דער
סטאַציע אוראַלסק. און ענדלעך, נאָך אַ דרײַטאָגיקער רײַוע, זינט דעם
חורבן-טאָג, זענען מיר אָנגעקומען אין קאַזאַכסטאַנער קרײַזשטאָט אַקטי-
בינסק.

אונדזער פּלאַץ אין װאַגאָן איז געװװען אויף דער אונטערשטער
פּאָליצע. פון די אייבערשטע צויי האָט זיך כסדר געשיט שטױב און
זאַמד און פאַרטרייסלט די קינדער די אױיגן. ווען מיר זענען אָנגעקומען
אַהער, האָבן זיי שוין געהאַט אַ שטאַרקע איגן-אָנצינדונג. מיר זענען
אַרײַן מיט די קליינע צוויי קינדער אין דער אַמבולאַטאָריע פון דער באַנ-
סטאַציע און האָבן באַקומען פאַר זי אַ רעצעפט. אויפן אָרט איז קיין
אָפּטייק נישט געווען. בין איך אַװעק אין שטאָט. אומגעקערט זיך צוריק
מיט די איגן-טראָפּנס, שוין נאָענט פון עשאַלאָן, האָט מיר איינער
פארהאַלטן :

-- העי, בירגער! דײַנע דאָקומענטן!

207

א:. בלענקיטני

האָב איך אים געוויון דאָס צעטל פונעם אַסטראַכאַנער מאָביליזאַ-
ציע-פּונקט,

נו, ביסטו דאָך שוין טיף אין לאַנד. קום מיט מיר.

-- אָבער דערלויב מיר אַװעקצוגעבן די רפואה פאַר אַ קראַנק
קינד.

-- קום מיט מיר! -- טוט ער אַ געשרײ און שטרעקט צו מיר
אויס אַ רעװאָלװער.

באַלד האָב איך זיך געפונען, צװאַמען מיט נאָך צויי, אַרומ-
גערינגלט פון אַ קאָנװאָי אונטער ביקס און באַגנעט. אין װאָיענקאָמאַט
האָט מיך אויסגעהערט אַ נאַטשאַלניק. איך האָב אים אויפגעקלערט, אַז
אונדזער דערלויבעניש איז צו פאָרן קיין נאַמאַנגאַן-פערגאַנער טאָל צו
קרובים, וועלכע ווינען דאָרט. װי װעט זיך די פרוי אַן עצה געבן אין
װעג מיט דרײַ פּיצלעך קינדער ? האָט דער נאַטשאַלניק מיך געשיקט
צוריק מיט אַ בריוו צום מיליטער:נאַטשאַלניק פון דער באַנסטאַציע,
ער זאָל קאַנטראָלירן די ריכטיקייט פון מײַנע ריד. איבערגעלײיענט
דעם בריוו, האָט דער נאַטשאַלניק מיך אַרײַנגעפירט אין װאַגאָן:

-- װער איז דאָ די פרוי פון דעם מאַן?

-- איך. -- האָט די פרוי געענטפערט אַ דערשראָקענע.
--- וויפל קינדער האָט איר?
יי דרײַ.

-- װוּ זענען זיי?

-- אָט דאָ שלאָפן זיי.

די אַלטע בעסאַראַבער פרוי, װאָס אויף איר דערלױיבעניש זענען
מיר געפאָרן, האָט געװאָלט אונדז אַ טובה טאָן, האָט זי זיך אָפּגערופן:

-- ער איז מײַנער אַ פּלימעניק.

-- האַ, אייערער אַ פּלימעניק? װועט איר צוהעלפן אייער פּלי-
מעניצע מיט די קינדער... און דו, -- ווענדעט ער זיך צו מיר, -- האָסט
גאָרנישט דערציילט, אַז דו האָסט דאָ אַ מומע... כ'גיב דיר אַ שעה צײַט
אויף צוגרייטן זיך. דײַן מיליטער-ביכל בלײַבט בײַ מיר. אין אַ שעה
אַרום זאָלסטו זײַן אין מיליטער-קאָמענדאַטור,

208

,

גורל

כ'האָב גענומען טרייסטן דאָס װײַב און זיך צוגרייטן. געעפנט
דעם זאַק מיטן שוכװאַרג, האָב איך דערזען, אַז סײַ מײַנע שטיול, סײַ
דער פרויס זענען פאַרשװוונדן. װײַזט אויס, אַז אין טאָג פון דער באָמ-
באַרדירונג האָט מען זי אַװעקגענומען. צו פיל האָט זיך דער געלער
ייַד דעמאָלט געפּאָרעט אין װאַגאָן, װען אַלע זענען אַװעק.. איך האָב
זיך געזעגנט מיט מײַן פרוי און קינדער און בין מיט טרויעריקע
געדאַנקען אַװעק צום מיליטער-נאַטשאַלניק,

דער פּאַרשױן, װאָס האָט מיך דאָ בײַ טאָג פאַרהאַלט, אַ יונג
אַ ריז, וועלכער האָט נאָך זיכער נישט געהאַט פאַרזוכט דעם טעם פון
מלחמה, האָט אָנגעהויבן חוזקן פון ייַדן און אָנגעװויזן אויף מיר:

-- ס'האָט זיך אים פאַרגלוסט פאָרן קעמפן נאָר אויפן טאַש-
קענטער פּראָנט..

האָב איך אים גלײַך געגעבן אַן ענטפער איף צוריק:

-- און פאַר דיר איז גענוג צו קעמפן אַקעגן אַזעלכע שונאים
וי איך, אויפן אַקטיובינסקער פּראָנט ?

ס'איז דערגאַנגען צו אַ סקאַנדאַל. בעת װעלכן דער מיליטער-
נאַטשאַלניק האָט מיר געדראָט צו שיקן, אָנשטאָט אויפן אַרבעטספראַנט,
;ערגעץ-אַנדערש". מ'האָט מיך אַװעקגעפירט איבערנעכטיקן אין אַרעסט
פון דער באַנמיליץ. איך האָב זיך אַנידערגעלײיגט אויף אַ האַרטער
באַנק. אַ מידער און הונגעריקער, פאַרזונקען אין טרויעריקע מחשבות
וועגן מײַן צעשיידונג מיט פרוי און קינדער, בין איך אַװעקגעשװוּמען
צווישן װאָר און חלום, אין די צײַטן, וען איך בין נאָך געװען אַ קינד..
מײַן מאַמע האָט דערצילט פאַר אַ שכנה, וי אַווױ מ'האָט מיך געראַ-
טעװועט פון טרינקען זיך און אַ צוייט מאָל פון פאַרבלאָנדזשען:

-- ביידע מאָל האָט אים צונעשפּילט דאָס מזל. אויך איצט װעט
ער האָבן דאָס זעלבע מזל..

ווען כ'האָב זיך אויפגעכאַפּט איז שוין געווען טאָג... מאַמע מײַנע,
װוּ ביסטו ערגעץ? לעבסטו נאָך? זינט יוני 1941 איז איבערגעריסן
געװאָרן אונדזער בריוולעכער קאָנטאַקט. מײַנע געדאַנקען האָט באַלך
איבערגעריסן דאָס דרייען פון אַ שליסל אינעם טירשלאָס. מ'האָט מיך

209

א. בלענקיטני

ווידער אַװעקגעפירט אין ואיענקאָמאַט. דער נאַטשאַלניק האָט איבערגע-
לייענט דעם בריוו, אין וועלכן ס'איז איבערגעגעבן געװאָרן אַלץ ועגן
מיר. ער האָט מיך געשיקט צו דער מעדיצינישער קאָמיסיע. איך בין
שוין געווען אין גאַנצן אָפּהענטיק, ס'האָט מיך שוין מער קין זאַך
נישט אינטערעסירט.

-- אויף װאָס באַקלאָגסטו זיך? -- פרעגט מיך דער דאָקטאָר.

-- אויף גאָרנישט. -- ענטפער איך אָנגעברוגזט. -- איר זענט
דאָך אַ דאָקטאָר, אונטערזוכט מיך.

בײַם באַטראַכטן מײַן האַרץ האָט ער צוגערופן נאָך עטלעכע
דאָקטוירים און גערעדט מיט זיי אויף אַ שפּראַך, װאָס איך האָב נישט
פאַרשטאַנען. איך האָב זיך בלויז אָנגעשטױיסן, אַז מײַן האַרץ קלאַפּט
נישט נאָרמאַל... װי זאָל עס קלאַפּן נאָרמאַל נאָך די אַלע איבערלע-
בונגען ?... אָבער פון אַרבעטספראָנט באַפּרײַט מען נאָר אינװאַלידן

דער װאִיענקאָם האָט אויסגערופן די נעמען פון די מאָביליזירטע
און יעדן געזאָגט דעם נומער פון דער אַרבעטס-קאָמאַנדע, צו וועלכער
ער איז צוגעטיילט געװאָרן. בײַם סאַמע סוף האָב איך דערהערט מײַן
נאָמען. איך האָב באַקומען אַ נומער, אַן אויסנאַם פון אַלע אַנדערע. צי
האָט דער אַנטיסעמיטישער בריוו פונעם באַן-קאָמענדאַנט געװירקט,
מע זאָל מיך איינעם אַװעקשיקן ערגעץ װוּ באַזונדער?

-- חבר װאָיענקאָם, -- האָב איך זיך געװאָנדן צו אים. -- כ'האָב
נעכטן באַמערקט אייער מיטגעפיל צו מײַן לאַגע. ס'איז פאָרגעקומען
אַ מיספאַרשטײעניש. דאָס װאָס די אַלטע האָט געזאָגט, אַז איך בין
אירער אַ פּלימעניק, איז נישט ריכטיק. מײַן פרוי און קינדער בלייבן
אָן מיר איינזאַם און אומבאַהאָלפן. אפשר קאָנט איר מיר שיקן איף
אַזאַ אָרט, װוּ די פרוי און קינדער זאָלן קאָנען זײַן מיט מיר צװאַמען!

-- װאָס פאַר אַ נומער קאָמאַנדאָ האָסטו באַקומען!

,2070 --

-- טאָ װאָס װילסטו נאָך! איך האָב דאָך דיך באַשטאַט אין
אַקטיובינסקער װאַיענטאָרג? ביסט דאָך אַ שוסטער! האַזּ

-- ניין, אַ שטעפּער.

210

ו

גורל
-- איז נאָך בעסער. װועסט דאָרט אַרבעטן בײַ דײַן פאַך.
-- חבר נאַטשאַלניק, -- זאָג איך מיט א ציטעריקער שטימע, --
קאָן איך דאָ, אין אַקטיבינסק אײַנאָרדענען אויך מײַן פאַמיליע ?

-= פאַרשטענדלעך. דער װאִיענטאָרג װעט אײַך אויך פאַרזאָרגן
מיט לעבנסמיטלען, װי אַלע אירע מיטאַרבעטער, -- זאָגט ער מיט
אַ שמייכל,

זײַן סעקרעטאַר, אַ ייִד, װאָס האָט בײַם זעלבן טיש צוגעגרייט
די רשימות, האָט זיך פונאַנדערגעלאַכט. מיט אים אויך דער װאֵיענ-
קאָם.

חבר נאַטשאַלניק, פאַר װאָס לאַכט איר פון מיר?

-- נישט פון דיר לאַכן מיר, -- באַרױַקט ער מיך, -- מיר
לאַכן פון דער פאַרזאָרגונג, מישטיינס געזאָגט, װאָס דער װאָיענטאָרג
גיט זײַנע מיטאַרבעטער. |

-- קאָן איך באַקומען אַ דערליבעניש צו גײין צו דער באַנ-
סטאַציע, אפשר װעל איך באַװײַון צו פאַרהאַלטן מײַן פאַמיליע.

-- ביטע.

מיט דער דערליבעניש בין איך אַװעק צו דער באַנסטאַציע.
מײַן האַרץ האָט געקלאַפּט פון פרייד און פון שרעק: טאָמער זענען זי
שוין אָפּגעפאָרן !

אַ פאַרסאַפּעטער, האָב איך קוים אַרױסגעבראַכט די װערטער:

-- שנעלער, קומט אַראָפּ!

-- װאָס איז געשען?

-- קומט אַרונטער !

דער עשאַלאָן איז געשטאַנען גרייט אָפּצופאָרן. דער לאָקאָמאָטיו
האָט סיגנאַליזירט. אַלע זענען שוין געװען אין זײיערע װאַגאָנעס.
ערשטער פײַף. צווייטער פײַף. דריטער פײַף, און די באַן רירט פון
אָרט. די מיטפאָרער, וועלכע האָבן אַראָפּגעװאָרפן אונדזערע פעקלעך,
האָבן שוין נישט באַוויזן אַראָפּצוגעבן אַ קיישל מיט אַ ביסל שפּײז.

-- זאָל שוין די ,מומע" אונדזערע פון דעם געניסן. פאָרט
געזונט! -- שיק איך זיי נאָך אַ האַנטגרוס.

211

א. בלענקיטני
קאַפּיטל זיבן און דרייסיק

-- װאָס איז געשען? װוּהין נעמסטו אונדז? -- האָט די פרױי
געפרעגט, באַהערשנדיק זיך קוים,

כ'האָב איר נישט געקאָנט ענטפערן. איך בין געווען גערירט.
פון פרייד האָבן זיך טרערן געגאָסן איבער מײַן פּנים. מינוטן בין איך
אַזױ געשטאַנען, װי אַ געליימטער, ביז כ'האָב איר גענומען אויפקלערן
װאָס דאָ איז געשען.

-- ס'הייבט אָן טונקל ווערן. -- האָט די פרוי אַ זאָג געטאָן

יאָ. מע דאַרף שוין גיין זוכן אַ נאַכטלעגער. מ'זאָגט מיר, אַז
נאָענט פון דער באַנסטאַציע געפינט זיך אַן עװאַקאָפּונקט. בין איך לט
דער אָנװײַזונג אַװעק אַהין.

די גרויסע געביידע פונעם קולטורהויז איז פול געװען מיט
עװאַקויַרטע. אין די לאַנגע קאָרידאָרן און אין די צימערן זענען געלעגן
מענטשלעכע גופים. איך האָב אין זיי, װי אין אַ שפּיגל, דערזען זיך
אַליין. פאַרחושכטע, פאַרװיסטע: נעבן זי פּעקלעך שמאַטעס -- דער
באַגאַזש זייערער. גאַנצע פאַמיליעס מיט גרעסערע און קלענערע קינדער,
מיט פּיצעלעך, װאָס נאָגן די אויסגעטריקנטע ברוסטן פון די מאַמעס,
און אַלטע לײַט. אַ סך זיצן אױיסגעטאָן, פירן דורך אַ קאָנטראָל איבער
זייערע שמוציקע העמדער און באַזײַטיקן פון זיי די פּאַראַזיטן. כ'האָב
געזוכט אַ לידיק ווינקל פאַר מײַנע, אָבער אומעטום אָנגעטראָפן אויף
דער זעלבער רייניקונגס-אַקציע. קוים געפונען אַ פרײַ שטיקל פּלאַץ,
האָב איך עס אָפּגערײניקט און אַרײַנגעבראַכט אַהער מײַן משפּחה.

פון גרויס איבערראַשונג האָב איך געהאַט פאַרגעסן אַז די
קינדער דאַרפן עסן נאָך אַ שעה שטיין אין דער ריי האָב איך זי
געבראַכט אַ קעסעלע זודיק װאַסער. פון רעסטאָראַן-פענצטערל האָט
מען געטײלט פּאָרציעס זופּ און קאָטלעטן. קין זופּ האָט שוין פאַר
מיר נישט געסטײַעט. די קאָטלעטן, װאָס ס'האָט זיך נישט געלאָזט
פעסטשטעלן פון װאָס זיי זענען געמאַכט, האָבן די קינדער אויסגע-
שפּיגן בײַם ערשטן ביסן. אויך מיר האָבן נישט געקאָנט זײי טועם זײַן

212

גורל

ס'האָבן אָבער נישט געפעלט קיין הונגעריקע בעלנים, זיי גלײַך בײַ
אונדז אַװעקצונעמען. שפּעטער האָב איך זיך דערװוּסט, אַז זיי זענען
געמאַכט פון בלוט, װאָס דער רעסטאָראַן באַקומט פון שעכטהויז.

ענדלעך האָב איך זיך אַװעקגעלײגט אויסרוען. אין דער פרי
דאַרף איך זיך צושטעלן אין װאָיענקאָמאַט. אפשר װעט זיך מיר ערשט
אײַנגעבן אײַנצושלאָפן. די מידקייט האָט גענומען מיך באַהערשן. די
לופט װערט אָנגעפילט מיט אַ שװער אָטעמען און כראָפּען פון די
אַרומיקע גופים -- -- -- בין איך װאַך, צי איך חלום ?.. איך הער
צאַרטע טענער... אַ פידעלע שפּילט סאָלאָ. אַ באַס באַגלײט. דערנאָך
קומען טענער פון אַ גאַנצן אָרקעסטער, מיט וועלכע דער גאַנצער זאַל
פילט זיך אָן. הימלישע מוזיק. מיך שרעקט, זי זאָל זיך נישט פאַר-
װאַנדלען אין דער ביזאיצטיקער גרויל-מוזיק פון מלחמה און אומקום,
און איך בעט בײַ זיך אין האַרצן: שפּילט, שפּילט. טרײַבט אַװעק מיט
אײַערע צױיבערקלאַנגען די שרעק פון אונדז. =- =- --

די מוזיק האָט זיך לסוף אײַנגעשטילט און ס'האָט זיך דער-
הערט אַ הילכיק בראַװאָיפּאַטשערײַ. איך האָב געעפנט די אױיגן און
דערזען װי אַ סך פון די עװאַקײַרטע שטייען בײַ אַ טיר, פון וועלכער
ס'טראָגט זיך דער רעש פון באַגײיסטערטע אָװאַציעס. כ'האָב זיך אויפ-
געהויבן פון ,געלעגער" און בין צוגעגאַנגען. ס'איז געװען אַ קאָנצערט
פון אַן אָרקעסטער אינעם טעאַטער-זאַל פון קולטורהויז, דער איינציקער
זאַל, װאָס איז נישט פאַרנומען געווען פון עװאַקױַרטע.

...גליקלעכע מענטשן, -- האָב איך געטראַכט, -- זענט איר,
אײַנװױנער פון אַקטיובינסק, װאָס איר קאָנט זיצן רויַק און הערן אַ קאָנ-
צערט, בעת נישט װײַט פון דאַנען, אין סטאַלינגראַד, װי אין אַנדערע
געגנטן פון גרויסן ראַטנפאַרבאַנד -- פון צפונדיקן לענינגראַד ביזן
דרומדיקן קאַװקאַז -- הערט זיך דער כסדרדיקער קאָנצערט פון די
גרעסטע מאָרד-מכשירים אין דער געשיכטע.

ביעלינקי, דער פאַרװאַלטער פון שוסטער-װאַרשטאַט בײַם װאָיענ-

23

א. כבלצנקיטני

טאָרג, האָט זיך שטאַרק געקרימט, װען ער איז געקומען נאָך אונדז
צום װאיענקאָם.

-- דו ביסט אַ שוסטער? -- האָט ער מיך אַ פרעג געטאָן

-- ניין. אַ שטעפּער.

-- און דו? -- האָט ער אַ פרעג געטאָן דעם צוייטן

-- אויך אַ שטעפער.

-- שטעפּערס גאָר ! -- האָט ער זיך געװאָנדן צום װאָיענקאָם. --
מיר נייטיקן זיך אין שוסטערס, האָסטו אונדז צוגעטיילט שטעפּערס.

-- הער, חבר ביעלינקי! דאָס זענען די צויי, װאָס איך האָב
דיר צוגעטיילט פאַרן װאָיענטאָרג. זיי זענען שטעפּערס, זאָגסטו? מאַך
פון זיי שוסטערס. מיך גייט דאָס נישט אָן. קיין אַנדערע מענטשן װעל
איך דיר נישט געבן

ביעלינקי האָט זיך געקװענקלט, אָבער בלית-ברירה אונטערגע-
שריבן, אַז ער האָט אונדז דערהאַלטן

אין אַ קליין, נידעריק כאַטקעלע פון ליים, אויף אַ היף, אין
אַ לענגלעך צימער, בײַ אַ נידעריקן טיש, זענען געזעסן אויף בענקלעך
זעקס שוסטערס און געטאָן שוסטערישע אַרבעט. דאָ האָב איך אָנגעהויבן
לערנען אַ נײַ פאַך -- שוסטערײַ. אָבער נאָך אַ טאָג אַרבעט האָב איך
אַ פרעג געטאָן:

-- חבר ביעלינקי, אפשר איז מעגלעך, איך זאָל דאָ זײַן אַ גוטער
שטעפּער, איידער אַ שלעכטער שוסטער?

-- אָבער מיר האָבן נישט קיין ניימאַשין.

-- איז דאָס פאַרן װאָיענטאָרג אַזאַ שװוערע זאַך צו באַקומען?
ס'מעג זײַן אַפּילו אַן אַלטע, איך װעל זי שוין מאַכן פאַר אַ לײַט.

אין משך פון עטלעכע טעג איז געשאַפן געװאָרן אַ ניימאַשין
און איך בין צוריק געװאָרן אַ שטעפּער. אַז אַרבעט האָב איך שויף
דאַרף מען זוכן אַ דירה. אין אַ זײַטיק אָפּגעלעגן געסל האָב איך
געפונען צו דינגען אַ צימערל אַלס סובלאָקאַטאָר בײַ אַן עלטער פּאָר-
פאָלק, אַברהם און מיניעטשקע, ראָסטאָװער אײַנװױנער, וועלכע האָבן
זיך געראַטעװעט דאָ אַהער. צוליבן אָנקומען פונעם וינטער האָבן זי

214

גורל

אונדז אָפּגעטרעטן דאָס צווייטע צימערל, כדי מיר זאָלן זיי העלפן מיטן
באַהײיצן. באַהײיצונג איז אין אַקטיובינסק געװען גענוג טײַער, אָבער
מע האָט געקאָנט באַקומען אויפן באַזאַר בהמות-מיסט, וי אויך שטינ-
קוילן. אין אונדזער צימער איז דער סופיט געווען זייער נידעריק, אַזױ
אַז מע האָט זיך געקאָנט באַװעגן דערין נאָר אײַנגעבױגענערהייט. דאָס
קאָכאייוועלע איז געשטאַנען נעבן דער טיר פון צוייטן צימערל, און
אַזױ אַרום האָבן מיר גענאָסן פון דער שותפותדיקער הייצונג. פון
קאָרידאָר האָט געפירט אַ טיר אין אַ צװוייטער קווינונג", אין וועלכער
ס'האָט געװוינט אַ ייִדישע פרוי, סאָניע. דער גרויסער הויף איז פוֹל
געווען אין דער לענג און ברייט מיט אַזעלכע זעמליאַנקעס װי אונדזערע.
דאָ האָבן מיר באַקומען דאָס ערשטע מקום-מנוחה.

דער ווינטער האָט זיך דערנענטערט מיט ריזנשריט. מײַנע פאַר-
דינסטן זענען געווען אַזױ קלין, אַז זיי האָבן קוים געקלעקט אויף
אויסצוקויפן די אָרעמע פּראָדוקטן-צוטיילונג. וועגן צוגאָב:אַרבעטן אין
אָחנט איז נאָך אויך קיין רייד נישט געוען. איז דעריבער געװען פאַר
אונדז אַ גוטע בשורה, אַז אין שטאָט געפינט זיך אַ פאָרשטײיערשאַפט
פון דער פּוילישער רעגירונג אין לאָנדאָן, וועלכע גיט שטיצע די
פּױלישע בירגער. שפּײַן פאַר די קינדער, קליידונג, געפאַרבטע אַלטע
מונדירן פון דער פּוילישער אַרמײ. זענען מיר, איך און מײַן פרוי, אַװעק
אַהין. אָבער בײַ די ערשטע װערטער פונעם פּױלישן דעלעגאַט האָבן
מיר גלײַך דערפילט, אַז מיר האָבן געמאַכט אַ טעות:

-- איר זענט דאָך סאָוויעטישע בירגער, פאַר װאָס זענט איר
געקומען צו אוּנדז נאָך שטיצע? -- האָט ער אַ זאָג געטאָן נאָכן באַקוקן
אונדזערע פּאַספּאָרטן.

האָב איך אים באַוויזן אונדזערע דאָקומענטן, אַז ביזן גירוש
זענען מיר געווען פּולטוסקער אײַנװױנער און געפרעגט:

-- האָבן מיר דען פאַרלוירן די פּוילישע בירגערשאַפט, באַקו-
מענדיק סאָוויעטישע פּאַספּאָרטן און אַזילרעכט אין ראַטנפאַרבאַנד?

-- איר זענט נישט מער קין פּוילישע בירגער. -- האָט ער
געפּסקנט.

215

א. בלענקיטני

-- אַפילו װוען דער קריג װעט זיך ענדיקן?

-- כאַיכאַיכאַ! -- האָט ער זיך ציניש צעלאַכט. -- די רוסן װועלן
אײַך דען אַרױסלאָזן ?

-- הער פאָרשטייער, -- האָט זיך מײַן פרוי אָפּגערופן צוּ אים,
-- צו װאָס זיך פאַרנעמען מיט פּאָליטיק און נביאות װעגן נאָכן קריג?
מיר נייטיקן זיך אין אַ ביסל שפּײַן פאַר דרײַ פּיצלעך קינדער.

-- מיר האָבן בילכערע פון אײַך. -- האָט ער איר אָפּגעהאַקט
אין מיטן די רייד. -- מיר מוזן זאָרגן פאַר די, װאָס זענען באַפּרײַט
געװאָרן פון די לאַגערן.

-- און מיר זענען איצט געקומען, זיך ראַטעװענדיק פון סטאַלינ-
גראַדער גיהנום,

-- װאָס גייט עס מיך אָן! איר זענט סאָוויעטישע בירגער, גייט
צו זיי! -- האָט ער זיך פונאַנדערגעשריגן.

-- טאָ גיט כאָטש אַ ביסל מֿאַנעקאַשע פאַר די צויי פּיצלעך
קינדער, וועלכע זענען נאָך אַ שװוערער קראַנקהײט. -- האָט מײַן פרוי
נישט נאָכגעלאָזט.

-- גייט אין נ.קוו.ד. זאָלן זיי אײַך אָנערקענען פאַר פּוילישע
בירגער, װעט איר דעמאָלט באַקומען שטיצע גלײַך מיט אַלע.

מיט אַ שווער געמיט האָבן מיר פאַרלאָזט דעם פּוילישן דעלעגאַט
און זענען גלײַך אַװעק אין נ.ק.װ.ד. אַ מיליציאָנער האָט אויפגענומען
אונדזערע פּערסאָנאַליען און געהייסן ברענגען צו צויי פאָטאָגראַפיעס.
נאָכן ברענגען זיי האָט ער דערקלערט, אַז קיין באַשטעטיקונג קאָן ער
אונדז איצט נישט געבן אָבער אין קורצן װעט די זאַך דערלײדיקט
ווערן. האָבן זיך געפונען אַ סך גוטע פרײַנט, װעלכע האָבן אונדז
באַדױערט: אַלײן געקראָכן צו דער חיה אין פּיסק אַרײַן. מע װעט אײַך
נאָך אַרעסטירן. בעסער װאָלט געווען, וען איר ;שאַפט זיך אײַן" אַ
;דאָקומענט פון פּוױלישער בירגערשאַפט': מע קאָן עס באַקומען פאַר
טויזנט רובל. מאַ, וען כװואָלט פאַרמאָגט אַזאַ סכום, װאָלט איך
דאָך נישט געגאַנגען צום פּוילישן דעלעגאַט בעטן אַ ביסל מאַנעקאַשע.
פונעם גאַנצן עסק זענען מיר פאַרבליבן די פאָטאָגראַפיעלעך -- אױיס-

216

נו ר?

געמאָגערטע, פינצטערע פּנימער מיט צעשראָקענע אויגן -- אַן אָנדענק,
אויף אײיביק צו געדענקען.

עטװאָס פאַרלײַכטערט אונדזער לאַגע אין יענער צײַט האָבן צװיי
שוסטערס, דאָרטיקע אײַנװווינער. זיי האָבן מיך עטלעכע אָװנטן גענומען
צו זיך אַהײם, צו העלפן זיי אויספאַרטיקן אויבערטיילן. טייל מאָל האָט
די פרוי באַװויזן צו פאַרקויפן עפעס פון אונדזער פאַרמעגן, מישטיינס
געזאָגט, און אײַנגעהאַנדלט אויפן באַזאַר עטלעכע קאַרטאָפל אָדער גרױיפּן.
ס'האָט אונדז אויך געשטאַרקט די ערשטע גוטע נײַס פון פּראָנט: ס'איז
אָפּגעשטעלט געװאָרן די דײַטשישע אָפענסיווע אויפן סטאַלינגראַדער
פּראָנט; די רויטע אַרמײ האָט אַדורכגעבראָכן די דײַטשישע ליניע בײַ
רזשעוװו; די ענגלישע אַרמײ האָט אָפּגעהאַלטן אַ גרויסן זיג בײַ על-
אַלאַמײין. דאָס אַלטע פּאָר-פאָלק, בײַ וועלכן מיר האָבן געוװווינט, האָט זיך
מיטגעפרייט :

-- אויך אונדזערע צוויי זין העלפן שלאָגן די היטלעריסטן !

ווען ס'איז שפּעטער געמאָלדן געװאָרן, אַז די רויטע אַרמײ האָט
אַדורכגעבראָכן דעם רונג אַרום לענינגראַד, און די דײַטשישע אַרמײ איז
אַרומגערינגלט בײַ סטאַלינגראַד, האָט דער אַלטער אברהם אויסגעטרונקען
אַ לחיים -- אַ האַלב פלעשל מיט... חזיר-פעטס :

-- מיניעטשקע! -- האָט ער אויסגערופן, -- אַז מיר װעלן גוט
עסן און טרינקען, װעלן מיר איבערלעבן דעם קריג. אונדזערע זין האָבן
אונדז פאַרזאָרגט, מיר זאָלן נישט דאַרפן הונגערן דאָ אין דער פרעמד.

אין עטלעכע טעג אַרום איז דער אַלטער אַרײַן אין שטוב מיט אַן
אויסגעשריי:

-- מיניעטשקע, איך בין געשטאָרבן!

זײַן שרעק איז געווען אַ פריצײַטיקע. ער האָט זיך אויף דער גאַס
אויסגעגליטשט און צעקלאַפּט אַ פוס. מ'האָט אים אַװעקגענומען אין
שפּיטאָל. האָט מיניעטשקע פאַר דער צײַט פון זײַן ליגן דאָרט זיך געשאַפן
אַ בעסערע וװוינונג. אַז זי האָט זיך אַרױסגעצױגן, איז פאַר אונדז געבליבן
אַ שװוער פּראָבלעם: װי קאָנען מיר אַלין באַהײצן די ווינונג? איז
דעמאָלט געקומען צו אונדז, װי אַ ,מלאך-הגואל", די קװאַרטאַלנע:

217

א. בלצנקיטני

-- מע ליקווידירט שוין בײַ אונדז דעם עװאַקאָפּונקט. ס'זענען דאָרט
געבליבן עטלעכע משפּחות, וועלכע מע דאַרף אײַנאָרדענען. איך װעל צו
אײַך ברענגען אַ משפּחה פון אַ פרוי מיט צוויי קינדער. אײַך װעט לײַכטער
ווערן, װײַל זיי װעלן באַקומען באַהײיצונג פון דער שטאָט-פאַרװאַלטונג.

ווען איך בין דעם צווייטן טאָג געקומען אַהים, האָב איך געטראָפן
ליגן אין דרײַ בעטלעך, װאָס האָבן פאַרנומען כמעט דאָס גאַנצע פאָדערשטע
צימער, דרײַ פרויען מיט דרײַ קינדער. דרײַ קראַנקע פרויען, יידישע,
פון פאַרשיידענע געגנטן אין ראַטנפאַרבאַנד. די פרוי ראַטנער האָט
אין איר בעטל געהאַט אַ מיידל פון אַ יאָר דרײַצן-פערצן מיט אַ ייַנגל
פון אַ יאָר זיבן-אַכט, וועלכע האָבן כסדר געפאָדערט עסן און זי האָט
נישט געהאַט זי צו געבן; די צוייטע, פרוי שקאָלניק, מיט אַ מײידל
פון אַ יאָר צועלף, איז געװוען נאָך אַ פּאַראַטיפוס; אַן אינטעליגענטע
פרוי, איז זי געלעגן שטיל און זיך געסודעט מיטן מיידעלע ועגן
זייערע צרות; די דריטע, בעלאַ רעבע, נאָך אַ שװערער לונגען אָנצינ-
דונג מיט אַ פּלעווריט, איז געווען אַן עלנטע -- איר מיידעלע האָט מען
צוגענומען אין אַ קינדערהיים.

אַזױי האָבן מיר אין יענעם פאַר אונדז שװערן װוינטער געמוזט
טיילן אונדזער נויט מיט זיי. מיר האָבן זיך בלויז געזעטיקט מיט די
גוטע נײַס פון די פראָנטן

אין דער סטאָלאָװע פון װאָיענטאָרג פלעגן מיר, די מיטאַר-
בעטער, באַקומען נאָך דער אַרבעט אויך אָװנטברױט -- געבליבענע
עסנס פונעם מיטיק. אָבער אָפט פלעגט טרעפן, אַז ס'איז בײַ זיי
גאָרנישט איבערגעבליבן, און מיר פלעגן אַװעק מיט לידיקן. זענען
מיר איין מאָל אין אַן אָװונט, אָנפאַנג פרילינג, געזעסן דאָרט, אַ גרעסערע
גרופּע ייַדן, און געװאַרט. האָט זיך אָנגערופן איינער:

-- איר ווייסט ? הײַנט איז פּורים. הײַנטיקס יאָר איז אַן עיבור-
יאָר, האָט זיך דער פּורים ,פאַרשפּעטיקט". נאָר נישט געקוקט אויפן.
,;אסתר-תענית", װײַוט אויס, אַז מיר װעלן גאַרנישט באַקומען הײַנט,

האָבן מיר אָנגעהויבן שמועסן ועגן אַמאָליקע ,גוטע צײַטן" און
וועגן די פּורימדיקע געבעקסן און מאכלים. אַזױ װוי מיר זענען געווען

218

גורל

ייָדן פון אַלע לענדער: פּוילן, רוסלאַנד, װײַסרוסלאַנד, אוקראַיַנע, בעסאַ-
ראַביע און רומעניע, האָט יעדער אויסגערעכנט װאָס ער האָט געקאָנט.
ס'זענען אַרױפגעבראַכט געװאָרן אויפן טיש: המן-טאַשן, פּורים-קוי-
לעטשן, מאָנקיכלעך און אַנדערע געבעקסן, דערנאָך -- פּאָנטשקעס,
קרעפּלעך, בלינצעס, װאַרניטשקעס און -- פאַרשיידענע משקאות.

-- איר ווייסט, ייִדן, -- האָב איך לסוף אױסגעלאָוט. -- דערפאַר
װעלן מיר דעם הײַנטיקן פּורים פאַרגעדענקען לדור-דורות.

קאַפּיטל אַכט און דרייסיק

מיטן אָנקום פונעם פרילינג האָט זיך בײַ אונדז דער מצב אַ ביסל
פּאַרבעסערט. כ'האָב אױיסגעבאָרגט בײַ אַ שכנה אַ האַנט-ניימאַשינדל
און אָנגעהויבן אויף דעם צו פאַרדינען נאָך דער אַרבעט. האָט דער
גורל אונדזערער אַנדערש געװאָלט. גייענדיק איין מאָל פאַר נאַכט פון
דער אַרבעט, איז מיר אַנטקעגנגעקומען די פרוי מיט אַ פּנים, װאָס האָט
עדות געזאָגט, אַז עפּעס נישט קיין גוטס איז געשען זי האָט נישט
געקאָנט אַרוסברענגען פון זיך קיין װאָרט. און געשען איז אָט װאָס:
צו אונדזער ייִדישער שכנה סאָניע, וועלכע האָט געװוֹינט אין דער
זעלבער זעמליאַנקע װאָס מיר, זענען געקומען צוויי מיליצ;אָנערן מאַכן
אַ רעוויזיע. זי האָט װוינטער געקויפט אויפן באַזאַר אַן אַלטן סװעטער.
האָט אַן אָרטיקע פרוי הײַנט אים דערקענט אויף איר, אַז ער איז אירער
און געמאָלדן וועגן דעם אַ מיליצ;אָנער. איז מען געקומען צו איר אין
שטוב זוכן... נאָך געגנבעטע זאַכ. מ'האָט בײַ איר גאָרנישט געפונעף
האָבן די מיליציאָנערן געװאָלט שרײַבן אַ פּראָטאָקאָל. האָט אָבער
סאָניע נישט פאַרמאָגט, נישט קיין טישל, נישט קיין בענקל. האָט זי
מײַן פרוי אַרײַנגעבעטן צו אונדז. דאָ האָט איינער דערזען אויפן ניי-
מאַשינדל אַ רויט לעדערל, װאָס איך האָב צום מיטיק-איבעררײַס געבראַכט
אַהיים אויף אױסצופאַרטיקן אַ פּאָר אויבערטיילן.

-- האַ? װאָס איז דאָס? פון װאַנען קומט צו דיר אַ ריט

219

א. בלענקיטני

לעדערל? -- איזֹ איינער אויפגעקאָכט געװאָרן. -- מיר מוון דאָ מאַכן
אַ רעוויזיע..

זיי האָבן צונויפגענומען אַלע לעדערס אין זעקלעך, פאַרחתמעט
און זענען אַװעק. זיי האָבן דיר באַפוילן קומען נאָך דער אַרבעט. --
האָט זי קוים פאַרענדיקט.

כ'האָב זי באַרױקט. איך האָב נישט קיין מורא, װײַל קיין
געגנבעטע סחורה האָב איך נישט געהאַט. געקומען צוריק אין װאַר-
שטאַט, האָבן מיר נאָך געטראָפן דעם פאַרװאַלטער ביעלינקי. ער איז
געװען אַ האָמלער ייַד און האָט גוט געקענט די סאָוויעטישע באַדינג-
גונגען. ער האָט זיך אַ כאַפּ געטאָן פאַרן קאָפּ:

-- אַליין אַרײַנגעפירט די צרה אין שטוב אַרײַן!.. אָבער װאָס
פאַר אַ לעדער האָט מען בײַ דיר צוגענומען?

-- דאָס רויטע לעדערל, -- האָב איך אים דערקלערט, -- פון
דער סעקרעטאַרין פון ;אָבל-קאָמפּאַרטײ", װאָס איר האָט איר הײַנט
רעקאָמענדירט, זי זאָל עס מיר געבן צו מאַכן אויבערטיילן; אַ לעדערל
פון אַ שכן אַן נ.ק.װו.דיסט -- מאַטעריאַל אויף צויי פּאָר שטיוול און
נאָך צוויי פּאָר פאַר אַ שוסטער; די רעשט איז מײַנע אייגענע שטיוול-
פּרישװעס, װאָס איך האָב מיטגעבראַכט פון די מערב-געביט מיט
אַ ביאַליסטאָקער שטעמפּל.

-- און קיין שום אַנדערע סחורות האָסטו נישט געהאַט?.. גײי
איך מיט דיר אין דער מיליץ,

מיך האָט מען גלײַך אַרײַנגעפירט הינטער דער באַריער, וי אַן
אַרעסטאַנט, אים -- צום אױספאָרשער. ווען ער איז אַװעק, האָט מען
געפאָרשט די פרוי. צום סוף -- מיך. איך האָב אָנגעגעבן אַלע פּרטים
וועגן יעדן סאָרט לעדער. האָב אויך דערציילט וועגן מײַנע אייגענע צען
פּאָר פּרישװעס, װאָס איך האָב אָפּגעראַטעװעט, אַנטלױפנדיק צו פוס
פונעם דײַטש, און אויך וועגן די פינף קילאָ מאַנע-קאַשע, װאָס איך האָב
אויסגעשיט, נישט קאָנענדיק טראָגן מער די משא. מע האָט מיך
אַרײַנגעפירט אין אַרעסט. דאָס ערשטע מאָל אין מײַן לעבן הינטער
קראַטעס צװאַמען מיט פאַרשיידענע פאַרברעכער קעגן די מלוכה-

20

גורל

געזעצן. איינער פון זיי האָט זיך אויפגעשטעלט און מיך שטאַרק
באַטראַכט. איך האָב לוט זײַן האַלטונג פאַרשטאַנען, אַז ער איז דער
,עלטסטער" פון דער קאַמער און וויל זען, װאָס פאַר אַ טיפּ ס'איז צו
אים אַרײַנגעפאַלן. ער איז אָבער, װײַזט אויס, געוװען צו שטאַרק פאַר-
נומען מיטן אויסהערן אַ געשיכטע, װאָס אַ ייַדישער יונגער-מאַן האָט
אים דערציילט. האָט ער, גאָרנישט זאָגנדיק, זיך צוריק אַנידערגעזעצט.
ס'איז געווען די געשיכטע פון ,גראַף מאָנטע קריסטאָי מיט אַרײַנגע-
פלאָכטענע אַנדערע טיפּן נישט פונעם דאָזיקן בוך.

שפּעטער האָט מיר דער יונגער-מאַן דערציילט, אַז דער עלטס-
טער פון דער קאַמער איז אַ געפערלעכער קרימינעלער פאַרברעכער.
ער האָט שוין אויף זײַן געוויסן נישט איין מאָרד. דאָ זיצט ער און
װאַרט אויף אַ נײַעם משפּט. אָבער ער איז אַנטציקט פון די מעשיות,
װאָס ער דערציילט אים. שטוקעװעט ער זי צונויף פון ;גראַף מאָנטע
קריסטאָ?, פון אטויזנט און איין נאַכט!, פון געזעענע פילמען און פון
אים אַליין אױסגעטראַכטע. אים, דעם יונגן-מאַן, האָט מען אַרעסטירט
פאַר נישט װעלן נעמען קיין סאָוויעטישן פּאַספּאָרט.

מיט עטלעכע װאָכן פריער האָט די נ.ק.ו.ד. אַדורכגעפירט אַ
רעגיסטראַציע פון אַלע פּוילישע בירגער, וועלכע האָבן איין איינציקן
דאָקומענט -- אַ באַשטעטיקונג פון אַ לאַגער ערגעץ װוּ אין סיביר,
פון װעלכן זיי זענען באַפּרײַט געװאָרן נאָכן אויסברוך פון דײַטשיש-
סאָװויעטישן קריג (לויטן אָפּמאַך מיט דער שיקאָרסקי-רעגירונג אין
לאָנדאָן). פאַרשיידענע קלאַנגען זענען פאַרשפּרײט געװאָרן וועגן דעם
ציל פון דער רעגיסטראַציע, צווישן זיי אויך, אַז מע װעט אַלע פוילישע
בירגער דערלויבן אַרױספאָרן קיין איראַן, װוּהין ס'איז מיט אַ יאָר
צוריק אַװעק אַנדערסעס אַרמײ. אַ סברא, אַז אַ סך, וועלכע האָבן געהאַט
סאָוויעטישע פּעסער האָבן זיך אײַנגעהאַנדלט אַזאַ ,דאָקומענט פון
פּוילישער בירגערשאַפט". מע האָט עס אױיך מיר געראָטן צו טאָן
אָבער איך האָב זיך פון דעם גליק אָפּגעזאָגט. מיט אַ צוויי װאָכן פריער

איז אַרױס אַ פאַראָרדענונג, אַז אַלע פּוילישע בירגער מוזן אַרױסנעמען

סאָוויעטישע פּאַספּאָרטן. װי אַ שװערער קלאַפּ האָט דאָס געטראָפן אַלע

221

א.- בלענקיטני

,פּוילישע פּאַטריאָטן? און זיי האָבן באַשלאָסן זיך אָפּצזאָגן פון אַזאַ
;גליק". זענען אַרעסטירט געװאָרן די אַלע, װאָס האָבן זיך אָפּגעזאָגט
אונטערצושרײַבן אַ דעקלאַראַציע װעגן באַקומען אַ סאָװיצטישן פּאַס-
פּאָרט. די ערשטע, װאָס האָבן זיך אײַנגעבראָכן, זענען גראָד געװען די
אמתע פּאָליאַקן. ייַדישע פּאַליאַקן האָבן ס'רוב לענגער אױסגעהאַלטן
איינער פון די, וועלכע האָבן אַמלענגסטן אױסגעהאַלטן אין אַרעסט,
איז געווען ער, װײַל דער ;עלטסטער" האָט אים גוט טראַקטירט פאַר
זײַן דערציילן די אינטערעסאַנטע געשיכטעס..

-- אָבער שוין מאָרגן, -- האָט דער יונגער-מאַן מיר געזאָגט --
על איך אונטערשרײַבן אַ דעקלאַראַציע און ווערן באַפּרײַט.

אויף מאָרגן האָב איך באַקומען צוגעשיקט אַ פעקל שפּײַז. דער
;עלטסטער" האָט עס גלײַך בײַ מיר צוגענומען אויף צו צעטייל. איך
האָב פּראָטעסטירט. דערקלערט מען מיר, אַז אַזױ פירט זיך: יעדער
באַקומט אַ גלײַכן חלק, און דער ,עלטסטער" נעמט זיך אַ טאָפּעלע
פּאָרציע. האָב איך אָבער געטענהט, אַז איך וייס בעסער: דער אַרעס-
טירטער האָט דאָס רעכט אַלין צו צעטײילן; נאָר אויב דער ,עלטס-
טער" זעט, אַז ער צעטיילט נישט ערלעך, קאָן ער אים באַשטראָפן און
צונעמען בײַ אים דאָס דאָזיקע רעכט. אַזױ װי דער ייַדישער יונגער-
מאַן האָט אים דאָ אײַנגערוימט אין אויער, אַז איך בין אויך אַ פּאָליאַק
און קאָן דערציילן שיינע מעשיות, האָט ער מיר געגעבן די דערלויבעניש
דערויף,

װען דער יונגער-מאַן איז אַרױס אויף דער פרײַ, האָב איך
טאַקע געמוזט װערן דער דערציילער. כ'האָב אָנגעהויבן מיט װיקטאָר
הוגאָס ;דער גיבור אין קייטן' און זיך נישט גענייטיקט אין קיין שום
אייגענע צוגאָבן. די העלדן האָבן דעם ;עלטסטן" אַזױ פאַרכאַפּט, אַז
ער האָט מיך נישט פרײַ געלאָזן, און איך האָב געמוזט אין יעדער
פרײַער מינוט פאָרזעצן. זיי זענען אים אַזױ נאָענט געװען צום האַרצן
די העלדן. מײַן צווייטע דערציילונג איז געװען אַלעקסאַנדער דיומאַס
,דרײַ מושקעטערן". דערנאָך װידער פון װיקטאָר הוגאָס װוערק: ,דער
מענטש װאָס לאַכט", ,גלאָקנקלינגער פון נאָטר דאַם" און אַנדערע.

222

נונרל

ס'איז שוין געװען דער פערטער טאָג פון מײַן אַרעסט. כ'האָב
יעדן טאָג באַקומען צוגעשיקט אַ פּעקל שפּיו -- דער אינציקער
סימן, אַז מע זאָרגט וועגן מיר. װאָס אָבער סווערט געטאָן פאַר מײַן
באַפּרײַונג, האָב איך נישט געװוסט. איך בין געלעגן און געטראַכט
וועגן מײַן פאַמיליע : פון װאַנען װעלן זיי האָבן זיך צו דערנערן? זי
זענען דאָך אויסגעשטעלט ממש אױיף ההונגערטױיט! אױיף ועמען קאָן
מײַן פרוי איבערלאָזן די קינדער, זי זאָל קאָנען טאָן עפּעס אַן אַרבעט
אויף צו פאַרדינען ?..

צײַט צו טראַכטן האָב איך געהאַט גענוג, װײַל דער ;עלטסטער"
האָט זיך איצט פאַרנומען גאָר מיט טרעפערײַ. מע האָט אים דאַ
געהאַלטן פאַר אַ גרויסן ספּעציאַליסט דערין. ער האָט עס געטאָן איף
קאָלירטע שטיינדלעך. טוט ער מיך אַ פרעג, צי איך יל ער זאָל מיר
טרעפן. אָפּזאָגן זיך דערפון האָט מיר נישט געפּאַסט און באַזונדערס --
װאָס קאָן עס מיר שאַטן? האָב איך לויט זײַנע אָנװײַזונגען פונאַנדער-
געטיילט די שטיינדלעך אין עטלעכע בערגלעך: װײַסע, ברוינע, גרוילעכע

-- כאַ, כאַ, כאַ! -- האָט ער זיך פונאַנדערגעלאַכט -- ס'קאָן
זײַן, אַז נאָך הײַנט װעט מען דיך באַפּרײַען. בײַם אױיספאָרשער געפינט
זיך איצט איינער אַ גרויסער פאַרטיידיקער דײַנער... איך זע, דו גלייבסט
מיך נישט. אָבער גלייב מיר -- ס'איז מיר אַ שאָד, װאָס דו פאַרלאָזט
אונדז אַװױי שנעל. װער װעט מיר איצט דערצײילן אַזעלכע שיינע
מעשות ?

בערך אין אַ שעה אַרום האָט מען מיך אַרױסגערופן צום
אױספאָרשער. ער איז גלײַך אַרױס מיט לשון:

-- װער זענען עס דײַנע ,גוטע פרײַנט", די פירער פון ואִיעג-
טאָרג, װאָס לאָון מיך נישט צו רו און פאַרלאַנגען דײַן שנעלע באַ-
פרײיונג ? זאָג דעם אמת, װאָס פאַר אַ טונקעלע געשעפטן מאַכט איר עס
דאָרט געמיינזאַם, װאָס זיי שטעלן זיך אַזױ אײַן פאַר דיר? אויך דער
הויפּטפירער פון אַלע װאַרשטאַטן און דער הױפּט:נאַטשאַלניק פון

223

א כלענקיטני

װאיענטאָרג זענען דאָ מיט אַ שעה צוריק געווען בײַ מיר און געבעטן
פאַר דיר.

כ'האָב אים רויַק געענטפערט:

-- פאַר דער קורצער צײַט װאָס איך אַרבעט דאָרט, האָבן זי
שוין געהאַט די מעגלעכקייט מיך צו דערקענען אַלס ערלעכן, איבער-
געגעבענעם אַרבעטער. אַ װאַרשטאַט פאַר פּאָטשינקעס איז אַ דאַנק
מיר פאַרװאַנדלט געװאָרן אין אַ װאַרשטאַט, װוּ מע מאַכט די שענסטע
שיך און שטיוול. איך פיל אויס אַלס מאָביליזירטער אַרבעטער מײַנע
פליכטן, װי יעדער גוטער סאָוויעטישער בירגער. און ס'איז פּשוט
נישטאָ װאָס בײַ זיי צו גנבענען: מען אַרבעט דאָך נאָר פון באַשטע-
לערס מאַטעריאַל. מיט מײַנע אייגענע פּרישװעס, װאָס איך האָב אַרױס-
געראַטעװעט פון די דײַטשישע הענט, האָב איך דאָך נישט ספע-
קולירט...

-- אַלזאָ, מיר באַפּרײַען דיך. דאָס לעדער װאָס מיר האָבן פעסט-
געשטעלט זיערע איגנטימער באַקומסטו צוריק. דײַנע איײגענע קאָנ-
פיסקירן מיר...

-- איך װעל זיך פון דאַנען נישט רירן, -- האָב איך זיך
פונאַנדערגעשריגן, -- ביז איך װעל נישט באַקומען צוריק מײַן לעדער!
נישט דעריף האָב איך עס געשלעפּט אויף מײַנע פּליײיצעס, איר זאָלט
עס קאָנפיסקירן. פאַר װאָס מעגן יענע איגנטימער פון די איבערטילן
פאַרמאָגן אייגן לעדער און איך נישט?..

-- הער אויס, -- איז ער וייכער געװאָרן, -- דערװײַל גיי צו
דער אַרבעט. אין וװאָיענטאָרג װאַרט מען איף דיר. אַזױי װוי דער
פּראָקוראָר ווייסט שוין װעגן דײַן אַרעסט, טאָר איך דיר דאָס לעדער
נישט צוריקגעבן, איידער איך אינפאָרמיר אים. איך װעל זיך באַמיען
זאָלסט דאָס לעדער צוריקבאַקומען

אין דער היים האָב איך זיך פון דער פרוי דערװוּסט, אַז נאָך
דעם װי די אױיספאָרשער האָבן אַרױסגערופן די פאָרזיצערס פון אַלע
אַרטעלן, װוּ ס'זענען לעצטנס פאָרגעקומען גניבות, און זיי האָבן אין

224

גורל

מײַן לעדער נישט דערקענט זייערע, זענען ביידע נאַטשאַלניקעס אַװעק
אין דער מיליץ און דערקלערט:

-- מיר האָבן נישט קיין רעכט זיך אַרײַנצומישן אין דײַנע
ענינים. אָבער מיר װענדן זיך צו דיר מיט דער ביטע: האַלטסטו אַז
ער איז שולדיק, מאַך אים אַ משפּט, זעסטו אָבער אַז ער איז אומ-
שולדיק, באַפרײַ אים, װײַל צוליב זײַן אַרעסט איז דער װאַרשטאַט
כמעט װי אָפּגעשטעלט..

װי אַװי דער ;עלטסטער" פון דער תפיסה-קאַמער האָט אין
יענעם מאָמענט געװוּסט, אַז אַ גרויסער פאַרטײידיקער מײַנער אינטער-
ווענירט פאַר מיר, -- לאָז איך איבער פאַר װיסנשאַפטלער, װאָס פאַר-
נעמען זיך מיט אַזעלכע פאָרשונגען..

אין דרײַ טעג אַרום האָב איך -- זאָל עס געזאָגט װערן צום
שבח פונעם אױספאָרשער -- באַקומען צוריק דאָס גאַנצע לעדער.

קאַפּיטל ניין און דרייסיק

עטלעכע טעג פאַר מײַן באַפּרײַונג האָט מײַן פרי, כדי צִו
באַזאָרגן מיך מיט אַ פּעקל שפּייז, פאַרקויפט אויפן באַזאַר אירע נײַע
שיך. כאָטש שוין עטלעכע מאָל געטראָגענע, האָט מען זי איר פּשוט
פון די הענט אַרױסגעריסן, באַצאָלט אַ גוטן פּרײַז און זיך נאָכגעפרעגט
אויף נאָך. דאָס האָט איר אַרויפגעפירט אויפן געדאַנק, אַז איך דאַרף
קריגן אַ שוסטער, וועלכער זאָל פון מײַנע אױיבערטײילן אױיספאַרטיקן
גאַנצע שיך, און זי װועט זי לייכט פאַרקויפן אויפן באַזאַר. איך האָב
אַזעלכן געפונען -- דאָס איז געווען אַ ייִדישער בחור פון קיעוו, װאָס
איז נאָר װאָס אַרױס פון שפּיטאָל, אַן אינװאַליד, און אָנגעקומען צו
אונדז אין װאַרשטאַט. ער איז גערן באַשטאַנען צו אַרבעטן בײַ זיך
אין שטוב, און די זאַך איז אַװעקגעגאַנגען נישט שלעכט.

מיטן אָנקומען פונעם פרילינג האָבן מיר דערפילט, אַז װײַטער
װוינען אין דעם צימערל איז פּשוט אוממעגלעך. די דרײַ פאַמיליעס

225

א |בלענקיטני

אין ערשטן צימערל האָבן בײַ אונדז כסדר געשאַפן דעם אײַנדרוק, אַז
מיר װוינען נאָך אין עװאַקאָפּונקט מיט אַלע זײַנע בײַגעשמאַקן. האָט
אונדזער שכן, דער ענקאַװעדיסט, אונדז פאָרגעלייגט צו דינגען בײַ
אים אַ ליידיקע זעמליאַנקע אויפן זעלבן הויף. די באַלעבאָסטע געפינט
זיך אין אַ קאָלכאָז און זי האָט אים איבערגעגעבן די שליסלען פון
דער זעמליאַנקע מיט דעם רעכט זי צו פאַרדינגען. האָבן מיר, פאַר-
שטענדלעך, דעם פאָרשלאַג גלײַך אָנגענומען. בעת אונדזער אַריבער-
ציִען זיך האָט איינע פון אונדזערע מיטווינערינס, בעלאַ. געקוקט
אויף אונדז מיט בעטנדיקע אויגן. מיר האָבן געפילט װאָס זי טראַכט:
,פאַרגעסט מיך נישט, װי איר האָט מיר געהאָלפן דעם גאַנצן ווינטער..
זי איז מער געלעגן וי אַרומגעגאַנגען. נאָך איר שװערער לונגען-
אָנצינדונג און דעם פּלעװריט האָט זי געדאַרפט גוטע דערנערונג. פון
װאַנען האָט זי זיך עס געקאָנט שאַפּן? דער אָפּגעשפּאָרטער ביסן, װאָס
מיר האָבן איר צוגעטילט, איז נישט געווען גענוג, נישט געקאָנט זי
שטעלן אויף די פיס, האָט זי אָבער דערהאַלטן בײַם לעבן

--- װייסטוּ װאָס? -- האָט מיר די פרוי פאָרגעליגט -- איך
װאָלט זי מיטגענומען מיט אונדז, זאָל זי ווינען מיט אונדז צוזאַמען
-- ווען דו באַשטײסט, בין איך נישט קעגף

אַזױ אַרום איז בעלאַ געװאָרן בײַ אונדז אױף לאַנג וי אַן
אייגענע מוטער, און מיר צו איר -- װי געטרײַע קינדער. הגם אין
איר בערך דרײַסיקייעריקן עלטער איז זי נאָך פאַר אַזאַ ראָל צו יוּנג
געווען. אָבער מיט איר פאַרעלטערטן אויסזען און רײַכער לעבנס-
דערפאַרונג אין דער ראַטנפאַרבאַנדישער וירקלעכקייט האָט זי שױן
פאַר אַזאַ דאָל יאָ געפּאַסט. בעלאַ רעבע, פון דער היים בלעכער, האָט
געשטאַמט פון סלאַװוּטע. פון איר דערצילן האָבן מיר געװוסט, אַז
זי האָט אַ פאָטער און אַ שװעסטער אין ארץיישראל. פון נאָך דער
חתונה האָט זי געװוינט אין נאָװגאָראָד-װאָלינסק. בעתן אױסבראָך פון
דער מלחמה האָט מען איר מאַן מאָביליזירט, און זי איז געבליבן מיט
צוויי קינדער: עטעלע, פון אַ יאָר זעקס, און אַ קינד פון עטלעכעץ

2200

גורק

חדשים. איר מאַן האָט זיך אױיסגעסטאַרעט אַ קורצן אורלויב און איר
געהאָלפן זיך עװאַקויַרן. מער האָט זי פון אים נישט געהערט. דאָס
פּיצל קינד איז געשטאָרבן בעת איר ערשטער עװאַקואַציע. מיטן דער-
נענטערן זיך פונעם פּראָנט איז זי אָנגעקומען קיין אַקטיובינסק אַ שװוער
קראַנקע אויף אַ לונגען-אָנצינדונג מיט קאָמפּליקאַציעס. אין דער צײַט
פון איר ליגן אין שפּיטאָל איז איר עטעלע אײַנגעאָרדנט געװאָרן אין
אַ קינדערהיים.

אויך דעם פרילינג און זומער האָבן מיר נאָך געהאַט גענוג
שווערע צײַטן. דער יקרות איז דערגאַנגען צו אַסטראָנאָמישע צאָלן
מײַנע צוגאָב-פאַרדינסטן זענען געװוען גאָר שװאַכע. דאָס צוגעטיילטע
שטיקל פעלד פאַר אַ הילפסװירטשאַפט, װאָס איך האָב באַקומען פון
אונדזער װאַרשטאַט גלײַך מיט אַנדערע, האָט אַחוץ אַרבעט, נאָך
געפאָדערט אױיסגאַבן אויף זריעה. דאָך האָבן מיר אַלץ געטאָן, אַז
בעלאַ זאָל זיך שנעלער קאָנען שטעלן אוױיף די פיס. איר עטעלע פלעגט
אָפט קומען פון קינדערהיים און פאַרברענגען מיט אונדז. אָבער דער
גורל האָט בעלאַן נישט געשאַנעװעט: אין קורצן האָט מען זי אַװעק:
גענומען אין שפּיטאָל אַרײַן אַ קראַנקע אויף אַ שװערער דיזענטעריע.
דאָס איז געווען אַן אָפטע דערשײַנונג בײַ די, װאָס האָבן אַ לענגערע
צײַט געהונגערט און וידער אָנגעהויבן צו עסן ;נאָרמאַל". מיר האָבן
געטאָן אַלץ, װאָס ס'איז מעגלעך געװען צו שאַפן פאַר איר דיעטישע
עסנס, װאָס אין שפּיטאָל האָט זי זיי נישט באַקומען. װוען זי איז געקומען
אַהיים פון שפּיטאָל האָט זי דערציילט װעגן פאַרסמטע מענטשן, גע-
בראַכטע אין שפּיטאָל פון קאָלכאָזן, װאָס אַ סך פון זיי זענען געשטאָרבן.

מיט אַ צײַט שפּעטער האָב איך זיך צופעליק געטראָפן מיט די
שוועסטערס דאָבעלע און ליזעטשקע, אונדזערע באַקאַנטע פון קראַסני-
יאַרער שפּיטאָל. פון זיי בין איך געװאָר געװאָרן, אַז די אַלע פאַרסמטע
זענען געווען פון די פּאַסאַזשירן פון אונדזער עשאַלאָן. דעם רוב פון די
עװאַקױרטע האָט מען דעמאָלט אַװעקגעפירט אין מאַרטוקער ראַיאָן,
צווישן אַקטיובינסק און טשקאַלאָו, און פון דאָרט צעשיקט אין די
קאָלכאָזן. דער אָנקומענדיקער ווינטער האָט זיי שװוער געטראָפן אַ סך

221

א ובלענמקיטני

פון זיי זענען אױיסגעשטאָרבן פון הונגער, קעלט און קראַנקײיטן. וען
דער ווינטער איז אַװעק און דער שנניי איז צעגאַנגען, האָבן די װאָס
האָבן אויסגעהאַלטן זיך אַרױסגעלאָזט אויף די פעלדער, פולע מיט נישט
אַראָפּגענומענער תבואה (אַן אָפטע דערשײַנונג אין ראַטנפאַרבאַנד צו
יענער צײַט), און פון דער תבואה גענומען אַהים. זיי האָבן די קערנער
געטריקנט, געמאָלן אויף האַנטמילכלעך און פון דעם מעל געבאַקן ברויט..,
ענדלעך איבערגעקומען די הונגערצײַט! אָבער נאָכן עסן איז מען
אַװועקגענומען געװאָרן אין די שפּיטעלער. די דאָקטױירים האָבן זיך
געװוּנדערט: װאָס פאַר אַ מין ,כאָליערע" איז דאָס אוױיסגעבראָכן צװישן
די עװאַקױרטע? ביז אַ מעדיצינישע קאָמיסיע האָט פעסטגעשטעלט:
די תבואה-קערנער זענען פאַרגיפטעט געװאָרן אונטערן שני במשך
פונעם ווינטער. דער ;,מלאך-המות", װאָס האָט זיי געשאַנעװעט בײַ
סטאַלינגראַד אויף דער סטאַציע ויעלבלוזש, האָט געפונען אַ וועג
צו זיי אין קאַזאַכסטאַן..

גורל, גורל דוֹ מײַן, האָסטו אונדז וידער געראַטעװעט, אַװעק-
זעצנדיק מיך אַ מאָביליזירטן אין װאִיענטאָרג, כדי אויף װײַטער
אײַנהיטן די גאַנצקײט פון אונדזער משפּחהלע!

נאָך שפּעטער, אין האַרבסט, האָב איך געטראָפן יוספן, דעם
ניקאָלאַיעװער שוסטער. דער רעגן און די ערשטע שנייען האָבן שין
געהאַט צעװוייקט דעם אַקטיבינסקער ליימיקן באָדן, און ער איז געגאַנגען
אין אַ פּאָר צעריסענע שיך. אַ שעמעװודיקער האָט ער בײַ מיר געבעטן
עפּעס אויף אָנצוטאָן אויף די פיס.

חוץ בעלאַן האָט זיך אין אונדזער שכנות געפונען נאָך אַ ייִדישע
פרוי, וועלכע איז אונדז נאָענט געװאָרן. דאָס איז געווען סאָניע, די שכנה
פון דער ערשטער ווינונג, וועלכע האָט אַ לאַנגע צײַט זיך געפילט
שולדיק קעגן אונדז, װײַל... צוליב איר נישט פאַרמאָגן קיין טישל צו
שרײַבן אויף אים אַ פּראָטאָקאָל, איז בײַ אונדז געמאַכט געװאָרן אַ רע-
וויזיע. זי איז געװאָרן בײַ אונדז אַן אָפּטער גאַסט.. אויך איר טעכטערל
אָקטיאַברינקע, שוין אַ צע-יעריקע, װעלכע האָט כסדר געזוכט מיט
װאָס צו שטילן דעם נאָגנדיקן הונגער. די קינדער אין אַקטיובינסק האָבן

228

גור?

אויסגעפונען אַ מין ערזאַץ פאַר קײַגומי -- מאַקוך, און זײַ פלעגן עס
שטענדיק נאָגן. האָט אָקטיאַברינקע אַנטדעקט, אַז אונדזערע ליכט (קיין
עלעקטרישע באַלײַכטונג האָבן מיר נישט געהאַט) זענען אויך געשמאַק
און מע קאָן זיי קײַען און לאַנג נאָגן, ביז זיי צעגייען אין מויל...

סאָניעס מאַן, מאָביליזירט פון ערשטן מלחמה-טאָג, האָט פון זיך
נישט געגעבן צו וויסן. האָט זי געמוזט זאָרגן אַלײן פאַר איר גורל. דאָס
יינגערע קינד האָט זי אײַנגעאָרדנט אין אַ קינדערהיים און אַלײן איז זי
אַװעק אויף אַרבעט אַלס אַ טרעגערין פון שטיינקוילן אין אַ פאַבריק. אַז
עמעץ האָט איר אַ פרעג געטאָן, צי זי האָט נישט געקאָנט געפינען קיין
גרינגערע אַרבעט, פלעגט זי ענטפערן מיט אַ שמייכל: ,פאַר מיר איז
דאָס נישט קיין שווערע אַרבעט". זי איז געווען אַ געזונטע פרוי, אין דעם
אָנפאַנג דרײַסיקער יאָרן, און אויף איר אַרבעטספּלאַץ אַ שלאָגלערין;
האָט איבערגעיאָגט אַ סך מענער-אַרבעטער. געקומען פון דער אַרבעט,
פלעגן אירע מילדע אויגן אַרױסלײַכטן פונעם שװאַרצן, מיט קוילנשטויב
פאַרדעקטן פּנים. אין איר איינציקן קליינעם צימערל האָט זיך בײַ איר
געפונען איין איינציק ,מעבל-שטיק" -- אַ שעניק מיט שטרוי אין אַ ווינקל
אויף דער פּאָדלאָגע. מיט איר אייגענעם גורל פלעגט זי זיך נישט אַזױי
פיל איבערנעמען װי מיטן גורל פון פאַרװאָרלאָזטע קינדער, וועלכע האָבן
צו יענער צײַט פאַרפילט די באַזאַרן פון אַלע שטעט אין ראַטנפאַרבאַנד.
זיי זענען פול געװוען אויך אין אַקטיבינסק. זייער גרעסטע טייל איז
געווען אָרגאַניזירט אין באַנדעס אונטער דער אָנפירונג פון אַן /עלטסטן".
סאָניע פלעגט אויפזוכן צװישן אָט די פאַריתומטע קינדער די סאַמע
אומגליקלעכסטע, די איינזאַמע, וועלכע פלעגן זיך באַנוגענען מיט בעטלען,
און זיי לאָזן אין די ווינטערנעכט איבערנעכטיקן בײַ זיך אין צימערל. דאָס
טאַקע האָט גורם געווען דעם חשד אויף איר מצד דער מיליץ, מע זאָל
בײַ איר מאַכן אַ רעוויזיע. זי פלעגט זיך פאַרענטפערן:

-- קיין עלטערן האָבן זיי נישט. פאַרלוירן זיי ערגעץ װוּ אין סיביר
אָדער אויפן פּראָנט. אומגליקלעכע יתומים, נעבעך. איז עס נישט זיער
שולד, װאָס זיי זענען דערגאַנגען צו אַזאַ ‏ מדרגה.. די היגע אײַנװוינער
לאָזן זיי דאָך נישט זייער שװעל אַריבערטרעטן. װוּ זשע זאָלן אַזעלכע

209

א. כבלענקיטני

נעכטיקן אין די ווינטעריחדשים? מער װי דאָס שטיקל פּאָדלאָגע קאָן
איך זי טאַקע נישט געבן. זאָלן זיי כאָטש געניסן פון אַ ביסל װאַרעמקײַט.
קיין שטיינקוילן צום הייצן פעלט מיר נישט, זאָלן זיי זיך אױיסװאַרעמען
אַ ביסל.

איך גלייב, אַז אירע מילדע רייד צו זיי און איר מוטערלעך האַרץ
פאַר זיי האָט זיי נאָך מער דערװאַרעמט װי די שטיינקוילן. ס'איז שווער
געווען צו דערגיין, פאַר װאָס אָט די פּשוטע ייִדישע פרוי האָט זיך
אײַנגעאָרדנט אויף אַזאַ שװוערער אַרבעט. און אָט האָט סאָניע זיך נאָך
אונטערגענומען אונדז צו העלפן באַאַרבעטן אונדזער גאָרטן. מיר האָבן
געהאַט פאַרזייט קאַרטאָפּל און אַ ביסל גרינצײַג. דער גאָרטן איז געווען
אַ דרײַ קילאָמעטער פון אונדזער ווינונג, און מיר האָבן געמוזט אַװעקגעבן
די פּאַרטאָגן און פאַרנאַכטן פון די רוטעג אויף צו באַאַרבעטן אים. מיר
האָבן זיך אָנגעשטרענגט צו טראָגן אַהין װאַסער פון אַ האַלבן קילאָמעטער
װײַט, װײַל די רעגנס זענען נישט גענוג געווען. סאָניע האָט אונדז אַ סך
מיטגעהאָלפן. אָבער ווען ס'האָט אָנגעהויבן צײַטיקן האָט זיך אַרױסגעװיזן
אַז ס'זענען דאָ גענוג בעלנים צו געניסן פון פרעמדער פּראַצע. אויך דער
שומר, וועלכן מיר האָבן געדונגען, האָט קיין סך נישט געראַטעװעט.
אַ סברה, אַז ער האָט זיך אַליין פאַרקוקט... ער האָט עס געטאָן באַרעכנט :
אונטערגעגראָבן די ערד זײַטיק, נישט צעשטערנדיק דעם איבערשטן
קוסט, און צוריק פאַרגלעט. װעגן דעם האָט מען זיך דערװוּסט ערשט
שפּעטער, בײַם אויפגראָבן דאָס גערעטעניש.

אַזװוי איז אונדז צעשטערט געװאָרן די האָפענונג, אַז אונדז װעט
געלונגען צוגרייטן שפּײַז אויפן קומענדיקן ווינטער. אויך סאָניעס הילף
האָט גאָרנישט געהאָלפן. אָבער דער דורכפאַל האָט אונדז שוין געטראָפן
אין אַ ביסל אַ בעסערער צײַט, ווען קיין הונגער האָבן מיר שוין נישט
געליטן און געקאַנט זיך טיילן מיט אונדזער ברויט, וי פריִער מיט
אונדזער נויט. מיט וועמען זיך צו טיילן האָט נישט געפעלט.

20

נוור?
קאַפּיטל פערציק

אָנפאַנג זומער איז געקומען די באַלעבאָסטע פון דער זעמליאַנקע,
װוּ מיר האָבן געװוינט. זי איז שטאַרק איבערראַשט געװאָרן, דערזעענדיק
װוינען אין איר שטוב פרעמדע מענטשן. ;יאַ כאַזשאַיקאַ' (איך בין די
באַלעבאָסטע) -- האָט זי אַרױסגעזאָגט די צװיי רוסישע װערטער מיט
אַ קאַזאַכישן אַקצענט. מיר האָבן איר אָנגעוויזן אויפן שכן, וועלכער האָט
אונדז די דירה פאַרדונגען. זי איז אַ צעטומלטע אַװעק צו אים. דער ענ-
קאַװעדיסט האָט פאַרמיטלט, זי זאָל בלײַבן װוֹינען מיט אונדז צוזאַמען אין
ערשטן צימערל, װוּ ס'איז געשטאַנען בעלאַס בעטל. די באַלעבאָסטע
אונדזערע, באַיאַן האָט זי געהייסן, איז געוען אַן איינזאַמע פרוי, נישט
לאַנג נאָך דער חתונה. דער מאַן איז געווען מאָביליזירט. זי האָט זיך
אין משך פון אַ קורצער צײַט גוט אײַנגעלעבט מיט אונדז. הגם זי האָט
קיין רוסיש (אויסער געציילטע װערטער) נישט געקאָנט, האָט מען זיך
גאַנץ גוט פאַרשטענדיקט. מיט דער צײַט האָבן מיר אָנגעהויבן פאַרשטיין
אַ סך פון איר שפּראַך. ,נאַן זשאָק" (נישטאָ קיין ברויט) -- פלעגט זי
זאָגן און אָפּט עס פון אונדז באַקומען. מיר האָבן זיך אויך צוגעװווינט צו
אירע מאָנאָטאָן:צעצויגענע לידער. זי האָט געהאַט נישט קיין שלעכטע
שטים.

אוודאי האָבן אונדז אַפילו אין די בעסערע צײַטן קיין צרות נישט
אויסגעפעלט. מײַן פרוי האָט װוידער אָנגעהויבן לײַדן פון די גאַלשטײנער,
קיין מעדיקאַמענטן זענען נישט געװען, קיין דיעטע-דערנערונג איך
נישט. גאַנץ אָפּט האָט די פרוי געמוזט ליגן צו בעט, און בעלאַ האָט
איר פאַרטרעטן בי די קינדער, וי אַ מאַמע. אָבער די צרות זענען פון צײַט
צו צײַט פאַרגיטיקט געװאָרן. יענעם סוף זומער איז אונדזער שטוב אַ ביסל
אויפגעריכט געװאָרן גאָר מיט אַן אַנדער זאַך.

גלײַך פון די ערשטע טריט אין ראַטנפאַרבאַנד האָב איך זיך
אָנגעשטױסן, אַז מע קאָן באַקומען אַ פאַרבינדונג אין שטוב אַרײַן מיטן
שטאָטישן ראַדיאָ-קנופּ, דורך אַ הילכער, אָדער בלויז דורך הערטרײַבלעך.
פאַרמאָגן אַן אייגענעם ראַדיאָ-אַפּאַראַט איז געווען פאַרבאָטן. אָבעֶר אין

231

א. בלענקיטני

יעדער שטאָט און שטעטל איו געװען אַ ראַדיאָ-קנופּ, וועלכער האָט
טראַנסמיטירט פאַר די איינוווינער נייס און ראַדיאָ-פּראָגראַמען: יעדע
שטאָט האָט באַשטימט איר אייגענעם פּראָגראַם.

אויף וויפל װאָלט אונדז לײַכטער געווען דאָס לעבן, האָב איך איין
מאָל אַ זֹאָג געטאָן צו מײַן פרוי, װוען מיר װאָלטן געװען האָבן אַזאַ
פאַרבינדונג יענעם ווינטער אין קראַסני יאַר, וען מיר האָבן געלעבט אין
קעלט און פינצטערניש, די פענצטער מיט ראָגאָזשעס פאַרקלאַפּט,

נישט פאַרמאָגנדיק קיין זייגער, האָב איך קיין מאָל נישט געװוּסט
די שעה, שטענדיק געלעבט אין שרעק, טאָמער פאַרשפּעטיק איך צו דער
אַרבעט, פאַר װאָס ס'האָט געדראָט אַ משפּט. אויך דאָ אין אַקטיובינסק
האָבן מיר זיך שוין גענוג אָנגעליטן צוליב דעם. און אָט האָבן מיר אַזאַ
פּאַרבינדונג מיטן ראַדיאָיקנופּ ענדלעך באַקומען! און אַז ס'גייט צו
בעסערס, גייט עס פון אַלע זײַטן. שפּאַצירנדיק איין מאָל אין אַ פרײַען
טאָג בײַ דער באַנסטאַציע, האָב איך אין אַ קיאָסק פון צייטונגען און
ביכער דערזען ייַדישע ביכער.

-- קאָן איך די ביכער קויפן?

-- פאַר װאָס נישט ? איר דאַרפט זיי אויף פּאַפּיר ? איך קאָן אײַך
געבן ביליקערע.

-- ניין, נישט אויף פּאַפּיר. -- האָב איך געשמייבלט. -- דאָס זענען
ביכער אין מײַן שפּראַך.

כ'האָב גענומען צו איינצלנע עקזעמפּליאַרן פון אַלע אױיסגאַבעס.
אַלץ צוזאַמען האָט באַטראָפן דעם סכום פון אַ האַלבן קילאָ ברויט אָדער
אַ קילאָ קאַרטאָפל באַזאַר-פּרײז. אַז איך בין אַהיים געקומען, האָט זיך
אויך מײַן פרוי דערפרייט: ביכער פון די בעסטע ייַדיש-סאָװיעטישע
שרײַבער! מיט אונדז צוזאַמען האָט זיך אויך געפרייט אונדזער גיטעלע:
פאַר איר איז געװען אַ לידער-ביכעלע פון מאַרשאַקן אין ייִדישער
איבערזעצונג און איציק קיפּניסעס קינדער-מעשהלעך. איצט האָבן מיר
שוין דעם פּסוק: ק;לא על הלחם לבדו יחיה האדם" געקאָנט טײַטשן מיטן
ריכטיקן פּשט -- דער מענטש דאַרף האָבן אויך גייסטיקע שפּײַז, אָנשטאָט

232

גוו ר

װאָס פריַער האָט מען געטײַטשט -- צו בריט דאַרף מען האָבן אויך
אַ שטיקל פּוטער...

דאָס לעבן איז אונדז אַ סך, אַ סך לײַכטער געװאָרן. די ברכה:
;ברוך השם יום-יום" -- געלויבט איז גאָט יעדן טאָג, איז אונדז נישט
אַראָפּ פון די ליפּן, יעדער טאָג האָט געבראַכט גוטע נײַס סײַ פון די
פּראָנטן, סײַ פון באַזאַר. מ'האָט זיך געפרייט מיט יעדער קלייניקייט, װאָס
מע האָט געקאָנט זיך אײַנשאַפן צום עסן און נאַשן פאַר די שװאַכע
קינדער. טייל מאָל איז דאָס געװען אַן עפעלע פאַר דרײַסיק רובל, װאָס
די פרוי האָט עס צעטילט אויף דרײַ חלקים, אַ מאָל -- אויף פיר, פאַר
נאָך אַ קינד. אַ מאָל איז דאָס געווען אַ מילגרוים, אַ שטיקל שאָקאָלאַד,

אַ שאַכטעלע ביסקוויטן, אַ ביסל מישמיש, אָדער גאָר אַ געפלאַכטענע
;הבדלה" פון פּאַסן געטריקנטע מעלאָנען, אַ מאָל, אין אַ נאָווינע, אַ פּאָר
ראָזשינקעס. דאָס פלעגן דורכפאָרנדיקע רױיטאַרמײער פון די דרום-געביטן
מיטברענגען און פאַרקויפן די אַקטיובינסקער סוחרטעס בײַ דער באַנ-
סטאַציע, װעלכע פלעגן עס מיט גרויסע פאַרדינסטן פאַרקויפן אויפן
באַזאַר.

גייענדיק איין מאָל אין אַ פראָסטיקן װינטערטאָג מיט דער פרי
אויפן באַזאַר, דערהער איך וי עמעץ רופט מיך בײַם נאָמען

-- דערקענסט מיך נישט? -- קומט יענער צו -- כ'בין דאָך
יקותיאל,

יקותיאלן האָב איך טאַקע גוט געקענט -- אַ יונגער בחור,
אונדזערער אַ לאַנגיעריקער שכן פון צוייטן הויף, אָבער נישט דערקענט
אים אין זײַן איצטיקן אויסזען און לבוש... פון אים זענען מיר געװאָר
געװאָרן, אַז ער און צוויי קוזינען געפינען זיך אין אַקטיבינסקער קקאָמ-
בינאַט", מאָביליזירטע אויפן אַרבעטספראָנט. מיר האָבן אים גלײַך גערופן
אַהיים. געגעבן אים צו דערװאַרעמען זיך. פון אַ האַלבן ברויטל האָט ער
גענומען בלויז אַ פּענעצל, הגם זײַן אויסזען האָט נישט געוויזן, ער זאָל
זײַן זאַט,

-- פאַר װאָס עסטו נישט? -- האָבן מיר אים געפרעגט און
צעשניטן דאָס ברויט.

233

א. כבלצנקיטני

-- וי קאָן איך זיך דערלויבן אויפעסן אײַער ברױטנאָרמע ?

מיר האָבן געמוזט אים שטאַרק בעטן ער זאָל עסן:

-- זאָרג נישט פאַר אונדז. מיר װעלן זיך שוין, װי עס איז, אַן
עצה געבן. מיר האָבן אַליין איבערגעלעבט אַזעלכע שװוערע צײַטן

מיר האָבן אים געבעטן קומען אַ צוייט מאָל מיט זײַנע קרובים.
בײַ זייער אַרײַנקומען איז אונדז היימלעכער געװאָרן, הגם זייער אויסזען
האָט אונדז טרויעריק געמאַכט. זעליק און מאיר, צוויי שװאָגערס, װאָס
האָבן געהאַט צויי שװועסטערס פאַר פרויען, האָבן זיך געפונען אויף
פאַרשיקונג אין קאָמי א.ס.ס.ר. פאַר נישט ועלן אַרױסנעמען אין יאָר
0 קיין סאָוויעטישע פּעסער. לעצטנס האָבן זיי געװוינט מיט זייערע
פרויען און אַ מוטער אין אַ שטעטל טשוּ, אין קאַזאַכסטאַן. אין זייער
אייגענער איצטיקער נוױיט האָבן זיי זיך געזאָרגט װאָס דאָרט זענען זייערע
נאָענטסטע נאָך אין ערגערע באַדינגונגען.

-- אפשר מעגן מיר מיטברענגען אַהער אויך אַ טייל פון אונדזערע
חברים ? ווייל ווען זיי קומען אין שטאָט, האָבן זיי נישט װוּהין אַרײַנ-
צוגיין זיך אָנצוּואַרעמען.

-- אדרבה. אַ װאַרעם גלאָז טיי װעלן זיי שטענדיק באַקומען. אויך
עפּעס צום פאַרבײַסן

דער אַקטיובינסקער ,קאָמבינאַט", וועלכער האָט זיך געפונען אַ זעקס
קילאָמעטער פון דער שטאָט און איז געווען פאַרבונדן מיט איר מיט
אַ קליינבאַן, איז באַשטאַנען פון אַ ריזך-לאַגער מיט אַ סך טוזנטער

אַרעסטירטע, וועלכע האָבן געבויט אַ שטאָל-און אײַזן-גיסערײַ. דאָרט
זענען אויך געװען אַ סך דורך דעם אַקטיבינסקער און אַנדערע װאָיענ-
קאָמאַטן פון קאַזאַכסטאַן מאָביליזירטע אויפן אַרבעטספראָנט. אויך איך
האָב מן-הסתם געזאָלט זײַן צווישן זיי... דער אויסזען פון די מאָביליזירטע,
וועלכע פלעגן קומען אויפן באַזאַר זיך ראַטעװען פון דער הונגער-נאָרמע,
איז געווען מער װי טרױעריק. זיי האָבן, װײַוט אויס, געדענקט דאָס
ווערטל: ,די הויזן צו פאַרזעצן און אַ גביר צו זײַן", האָבן זיי געפּרווט זיך
ראַטעװען מיט די הויזן, אויסטוישנדיק זיי אויף אַלטע, צעריסענע, כדי

234

גורק

צו באַקומען עפּעס צוגעצאָלט, װאָס האָט געסטײַעט אויף אַ רעפטל קלעפּיק
ברויט. טייל מאָל האָבן זיײי די הויזן אין גאַנצן פאַרהאַנדלט און דעם
געפרוירענעם גוף אַרומגעװיקלט מיט אַן אַלטער שמאַטעדיקער קאָלדרע.
אין אַזאַ הולך האָבן מיר דערזען אויך אַ טייל פון אונדזערע נײַע און
אַלטע באַקאַנטע.

נאָך דעם איז אַדורך אַ צײַט און יקותיאל איז נישט געקומען.

-- יקותיאל, פאַר װאָס ביסטו אַזאַ לאַנגע צײַט נישט געקומען?
װאָס איז געשען?

-- אַז איך קום, נייט איר מיך צו עסן. װי קאָן איך זיך דערלויבן
כסדר אויפצועסן אייער ברױטנאָרמע ?

ס'איז אונדז שװוער אָנגעקומען אים איבערצוצייגן, אַז ער דאַרף
נישט זאָרגן װועגן אונדז. מיר װעלן נישט פאַרהונגערט בלײַבן

פון דאַן אָן איז בײַ אונדז אין שטוב היימישער און פריילעכער
געװאָרן -- אַ צווייטע היים פאַר אַ צענדליק יונגע-לײַט, און מ'האָט אויך
געקאָנט אומגעשטערט אַדורכלופטערן די געדאַנקען..

יקותיאלן איז געווען שווער זיך צוצופּאַסן צו די באַדינגונגען פון
אַרבעטספראָנט. קיין פאַך, װאָס זאָל אים געבן אַ מעגלעכקייט זיך צו
פאַרלײַכטערן, האָט ער נישט געהאַט. האָט ער כסדר געגלייבט, אַז דער
איינציקער וועג פאַר אים איז -- גיין אין דער פּוילישער אַרמײ. דאָך
האָט ער זיך עטלעכע מאָל געלאָזט איבערצייגן, אַז הגם דאָס איז אַ ריכ-
טיקער װעג, איז עס אָבער נישט פאַר אים: די פּוױלישע אַרמײ זוכט
נישט אַזעלכע ייִדישע קאַנדידאַטן

אַנדערש האָבן זיך אײַנגעאָרדנט זײַנע קוזינען. זעליק, אַ גוטער
שנײַדער, האָט שנעל געפונען אַ מעגלעכקייט זיך אַרױסצובאַקומען פון זײַן
נויט און קאָנען זאָרגן װועגן אַריבערברענגען די פרויען פון יענעם פאַר-
װאָרפענעם שטעטל.

--- צוזאַמען װאָלט אונדז געווען אַ סך לײַכטער. -- האָט ער זיך
פאַר מיר פאַרטרויט.

מיטן אָנקומען פונעם זומער איז דער ענין געװאָרן אַקטועלער. דאַן

25

א כבלפנקיטני

האָב איך אָנגעהויבן אויסנוצן מײַנע קאַנטשאַפטן אין אַלע נייטיקע קרײַזן,
צװישן װעלכע סזענען געװען אײַנגײער אין ואִיענטאָרג-װאַרשטאַט,
אָנהײיבנדיק פונעם גאָרסאָװעט און ענדיקנדיק מיט דער נ.קוו.ד... און אין
אַ געוויסן טאָג איז זעליק באַזאָרגט געווען מיט אַלע נייטיקע פּאַפּירן
געפאָרן און אַראָפּגעבראַכט די צוויי פרויען מיט זייער מוטער. און די
שמחה און היימלעכקייט איז בײַ אונדז נאָך פאַרגרעסערט געװאָרן.

236

דריטער טייל

ישע ייד|
ג ט
צווישן סאוויע

קאַפּיטל איין און פערציק

צו יענער צײַט האָב איך שוין געהאַט געשלאָסן קאַנטשאַפטן
מיט אַ צאָל רוסישע ייַדן. מיט אייניקע -- גאָר נאָענטע. חוץ די עטלעכע
ייִדן, װאָס האָבן געאַרבעט אין שוסטער-װאַרשטאַט, טייל פון זיי מלחמה-
אינװאַלידן, אויסגעהיילטע פון זיערע ווּנדן אין די אַקטיבינסקער
שפּיטאָלן, זענען אין די װאיענטאָרג-װאַרשטאַטן געווען כמעט בלויז ייַדן
איינער פון זיי, לאָמיר אים רופן אַברהם -- אַ ייד אין די מיטעלע יאָרן
אַ גוטער באַלמעלאָכע, פלעגט מיט מיר אָפטער שמועסן אויף טעמעס װאָס
זענען װײַט אַריבער דעם דערלויבטן. וי אַ געבוירענער און דערצויגענער
אין אַ גרויסער אוקראַיַנישער שטאָט מיט אַ בריײט פאַרצװײַגטער
ייַדישער קולטור, איז ער גוט באַהאַװנט געווען אין אַלע ייַדישע ענינים.
איין מאָל האָט ער זיך געקלאָגט פּאַר מיר אויף זײַן שװערער לאַגע:
צוויי זין אויפן פראָנט: ער אַלײן איז שוין נישט קיין יונגער מאַן און
מוז האָרעװען, אויך נאָך דער אַרבעטסצײַט, אױסצוהאַלטן די משפּחה:
אַ שנור מיט אַן אייניקל איז אויך מיט אים.

-- װאָס באַקלאָגט איר זיך אַזױ -- האָב איך אים אַ פרעג געטאָן
-- װאָס באַדאַרף איך שוין זאָגן? בײַ מיר ציט זיך שין די מלחמה
דרײַ און אַ האַלב יאָר, און בײַ אײַך האָט זי זיך דאָך אָנגעהױבן ערשט
אין יוני 1941, קוים אָנדערטהאַלבן יאָר.

ער האָט אַ קוק געטאָן אַרום זיך און מיך אָנגעכאַפּט מיט דער
לינקער האַנט בײַם אַקסל און מיט דער רעכטער זיך בײַם האַרצן, וי
אַ װייטיק װאָלט אים דאָרט אַ קלעם געטאָן:

-- װאָס ? װאָס האָט איר געזאָגט? אָנדערטהאַלבן יאָר? אָנדערט-
האַלבן יאָר לײַד איך? בײַ מיר ציט זיך די מלחמה.. שוין אַכט און
צװאַנציק יאָר!

239

א. כבלעצנקיטני

ער האָט עס מיט אַזאַ ווייגעשריי אַרױסגעריסן פון טיפן האַרצן
אַז כ'האָב אים געגלייבט. ער האָט דעם חשבון געמאַכט פון יאָר 1915..

צװישן מײַנע נאָענטע באַקאַנטע זענען געווען ייַדן פון אָדעס,
קיעוו, כאַרקאָװו, האָמעל, מינסק, אויך לענינגראַדער און מאָסקװער. אָבער
בלויז בײַ געציילטע האָב איך געװוּנען דעם פולשטענדיקן צוטרוי, זי
זאָלן זיך דערלויבן אַרויסברענגען פאַר מיר װערטער, װאָס זאָלן מיך
מאַכן שטוינען. זיי זענען אַלע, אויסער איינעם, געווען נישט קיין רעלי-
גיעזע, אָבער אין זיי האָט געשטעקט דאָס פּינטעלע ייַד. אַ סך פון זיי
האָבן מיך אויסגעפרעגט ועגן דעם ייַדישן לעבן אין פּוילן און אַנדערע
ייִדישע ישובים אין דער װעלט און אין ארץ:ישראל. כמעט אַלץ װאָס
איך האָב זיי דערציילט איז פאַר זיי געווען אַ נײַעס. זיי זענען ביז איצט
געווען װי הערמעטיש אָפּגעשלאָסן מיטן ;אָקטאָבער-רינג" אין אַ פאַר-
מאַכטן לאַגער, װאָס האָט געהייסן ס.ס.ס.ר. ערשט פון מיר האָבן זיי זיך
דערוווסט װועגן דעם לעבן פונעם פּוילישן און ליטװישן ייִדנטום, וועגן
דעם חלוצישן אויפבוי פון ארץ-ישראל.

זייערע הערצער האָבן זיך נאָך מער געעפנט נאָך דעם פּראַצעס
פון אַ שוסטער אין אונדזער װאַרשטאַט, אַן אוקראַיַנער -- לעבעדענקאָ.
ער איז מיט אַ צען יאָר צוריק אַרױסגעשיקט געװאָרן אַהער פון דניעפּ-
ראָפּעטראָווסק. די ערשטע חדשים נאָך מײַן קומען אַהער פלעגט ער מיך
אָפּט מיטנעמען צו זֹיך אַהײם, ווּ איך פלעג אים אין די אָװונט-שעהען
אויספאַרטיקן אויבערטיילן. דאָס איז געװען אַ טיפּישער אוקראַיַנער
אין פופציק-יעריקן עלטער. זײַן איינציקער זון איז געווען אויפן פּראָנט,
מעגלעך אַן אָפיציר, אָבער געװען אין מיליטערישן אָרקעסטער. אַן
אײַנגעפונדעוועטער באַלעבאָס, מיט אַן אייגענע שיינע שטוב און אַ הױז-
װוירטשאַפט, אַ מעלקענדיקע קוּ און עטלעכע ציגן. אַלס שוסטער האָט
ער אין די אָװונט-שעהען זייער שיין צופאַרדינט. פון דעסטוועגן פלעגט ער
זיצן אין װאַרשטאַט מיט אַ פול מיל טענות צו אַלץ און אַלעמען. ער
האָט זיך נישט געשראָקן צו רעדן װערטער, װאָס אַ צווייטער האָט מורא
געהאַט אַפילו צו טראַכטן,

איין מאָל, אין אַ פאַרמיטאָג, האָט מיך דער פאַרװאַלטער איבער

210

גור?

די װאַרשטאַטן אײַנגערוימט אין אױיער: ק;בעת דעם מיטיק-איבעררײַס
גי אין דער מיליטער-שול פאַר אינפאַנטעריע און פרעג זיך צום חבר
איקס, -- ער באַדאַרף דיך האָבן.

אַרײַנגעקומען, האָב איך געטראָפן אַ באַקאַנטן אָפיציר, אַן אָפּטער
אײַנגייער צו אונדז אין װאַרשטאַט.

,;זיץ" -- האָט ער מיר געזאָגט און דערלאַנגט צום פאַררייכערן
אריינקוקנדיק אין פּאַפּירן, װאָס זענען געלעגן פאַר אים אויפן טיש.

ענדלעך האָט ער גענומען מיך אויספרעגן װועגן מײַנע פאַמיליע-
אָנגעלעגנהייטן, װעגן דער אַרבעט אין װאַרשטאַט, די מענטשן װאָס
אַרבעטן דאָרט, און דערנאָך אָנגעהויבן שטעלן קאָנקרעטע פראַגן:

-- וי אַזױ רעאַגירן די אַרבעטער אויף פאַרשיידענע געשעענישן?

-- װי סאָוויעטישע אַרבעטער דאַרפן רעאַגירן -- האָב איך
געענטפערט.

-- אַלע? טרעט קיינער נישט אַרױס קעגן דער רעגירונג?

-- כ'מיין אַז נישט. טוֹט דען נישט די רעגירונג בראש מיטן
חבר סטאַלין אַלץ, װאָס שנעלער צו באַזיגן אונדזער אַלעמענס שונא,
די דײַטשישע פאַרכאַפּער ?

-- און לעבעדענקאָ? -- פאַלט שאַרף די פּראַגע. -- ער רעדט
אויך נישט ?... װאָס האָסטו זיך פאַרטראַכט? כ'האָב דאָך דיך געפרעגט,
װאָס רעדט לעבעדענקאָ?

-- איך הער זיך נישט צו צו זײַנע רייד. ער זיצט אין דער
צווייטער זײַט װאַרשטאַט, און שטעפּנדיק אויף מײַן ניימאַשין הער איך
נישט װאָס עס רעדן אַפילו די, װאָס זיצן נענטער צו מיר.

-- װאָס דערציילסטו מיר מעשיות, אַז דו הערסט נישט! נישט
שטענדיק ביסטו פאַרנוּמען בײַ דער מאַשין. זײַ וויסן, אַז מיר וייסן
וועגן אַלע געשפּרעכן, װאָס איר פירט אין װאַרשטאַט.

-- טאָ צו װאָס פרעגט איר מיך?

-- איך דאַרף, דוּ זאָלסט עס באַשטעטיקן.

-- אָבער איך בין די לעצטע צײַט װינציק אין װאַרשטאַט. זינט

241

א. נבלענקיטני

מײַן פרוי באַקומט אַטאַקן אויף די גאַלשטײנער, נעם איך אָפט די
אַרבעט אין שטוב אַרײַן

-- און ביז די פרוי איז קראַנק געװאָרן, װאָס האָסטו געהערט
פון אים ? מאַך זיך נישט נאַיִוו. מיר ווייסן אויך, װאָס דו האָסט גערעדט.
קאָן זײַן, אַז דו געדענקסט נישט, אָבער בײַ אונדז איז פאַרשריבן.
טאָ הער, אפשר װעסטו זיך דערמאַנען

אויסערלעך בין איך געבליבן רויַק, אָבער אינעװייניק האָט עס
געקאָכט אין מיר. װאָס פאַר אַ נײַע צרה גרייט זיך דאָס אויף מיר?

-- איך װעל אָנהייבן פון דער צײַט, װען דו האָסט אָנגעהויבן
אַרבעטן אין װאָיענטאָרג. דיעלאָ נומער 1. ;אין חודש.. דעם.. האָט
דער ראַדיאָ געמאָלדן, אַז פון ערשט.. װעט פאַרקלענערט װערן די
ברויטנאָרמע פאַר פאַמיליע-מיטגלידער פון 400 אויף 200 גראַם טעגלעך.
אין צוזאַמענהאַנג מיט דעם האָט געזאָגט לעבעדענקאָ: ,מיטן אויסברוך
פון קריג האָט דער עולם אָנגעהויבן זיך צוגרייטן עסנװאַרג. האָט חבר
װאָראָשילאָוװו געמאָלדן דורך ראַדיאָ, אַז מען דאַרף נישט מאַכן קיין
ברויט:בהלה, װײַל סוועט אונדז סטײַען אַפילו ביסקוויטן אויף נאָך
צװאַנציק יאָר. ברויט אַװדאי. איז די מלחמה קוים אָנדערטהאַלבן יאָר,
און שוין װערט מען געשװאָלן פון הונגער, און מענטשן פאַלן װי די
פליגן. נישט נאָר װאָראָשילאָוו איז אַ ליגנער, נאָר די גאַנצע רעגירונג".

דער אױיספאָרשער שפּיזט מיך אַדורך מיט זײַן בליק. אָבער איך
בלײַב אויסערלעך קאַלט.

-- נו, געדענקסטו דאָס ?

-- ווען דער ראַדיאָ האָט געמאָלדן געדענק איך. אָבער כ'האָב
נישט געהערט לעבעדענקאָן אַזױ זאָגן

--- לייקנסטו דאָס אָפּ ?

-- ניין. כ'לייקן נישט און באַשטעטיק נישט. דאָס קאָנען באַ-
שטעטיקן נאָר יענע, װאָס האָבן עס געהערט.

-- ,דיעלאָ נומער 2'. -- הייבט ער אָן װײַטער לייענען. --
..דעם 18טן מערץ 1942 זאָגט חבר בלענקיטני: ,הײַנט איז אַ וויכטיקע
דאַטע אין דער געשיכטע פון דער אינטערנאַציאָנאַלער אַרבעטער-

242

גורל?

באַוועגונג. הײַנט איז דער יאָרטאָג פון דער פּאַריזער קאָמונע. פרעגט
חבר איליטשאָוו: װאָס איז דאָס אַזעלכעס די פּאַריזער קאָמונע, װאָס
דער הײַנטיקער טאָג האָט אַזאַ באַדײַטונג? חבר בלענקיטני ענטפערט
און גיט אַ ריכטיקע אָפּשאַצונג פונעם פּאַריזער אויפשטאַנד, וועגן דער
לאַגע דעמאָלט אין פראַנקרייך, בעתן קריג מיט דײַטשלאַנד: די קאָמונאַרן
זענען באַגאַנגען אַ פעלער, װאָס זיי האָבן זיך נישט פאַרבונדן מיטן
גאַנצן פּראַנצייִזישן פּראָלעטאַריאַט און פּױערנטום. האָט די פראַנצייִזישע
בורזשואַזיע שלום געמאַכט מיט די דײַטשן און בלאָקירט פּאַריז, דער-
שטיקנדיק בלוּטיק דעם אויפשטאַנד. דער חבר לענין און סטאַלין, לער-
נענדיק פון דער פאַרגאַנגענהײיט, האָבן זיך דעריבער בעת דער אָקטאָבער-
רעװאָלוציע פאַרבונדן מיטן גאַנצן אַרבעטער- און פּויערים-קלאַס: האָט
טאַקע די רעװאָלוציע געזיגט. רופט זיך אָן לעבעדענקאָ: קאַז אֶך און
וויי צו אונדז מיט אַזעלכע נצחונות. האָבן מיר דען אין די צאַרישע
צײַטן נישט בעסער געלעבט? צו װאָס האָט מען געדאַרפט אַװי פיל
בלוט פאַרגיסן, כדי ,זיי? זאָלן באַלעבאַטעװען מיט יענעמס פאַרמעגן
וי זיי װאָלטן אויף דעם אַלע יאָרן געאַרבעט..?.

דער אױספאָרשער רוט זיך אָפּ, פּאַררייכערט, גיט אויך מיר צו
פאַררייכערן, און נעמט װײַטער לייענען:

-- ;דיעלאָ נומער 3. דעם.. האָט דער ראַדיאָ איבערגעגעבן
וועגן גרויסן נצחון פון דִשַר רויטער אַרמײ בײַ אָרלאָוסק און קורסק.
זאָגט לעבעדענקאַ: ;װאָס פרייט איר זיך אַזױי? אין יאָר 1915 האָבן
מיר געיאָגט די דײַטשן ביז די קאַרפּאַטן. אָבער -- װען מיר האָבן
גענומען לויפן צוריק, זענען מיר דערלאָפן ביז ריגע. אײַער פרייד אין
נאָך פריצײַטיק".

-- ,;דיעלאָ נומער 4. ס'האָט דערציילט חבר.. אַז אַ געריכט אין
אַקטיובינסק האָט פּאַרמשפּט אַ רוסישע פרוי אויף פינף יאָר טורמע
פאַר אַ זעלבסט-משפּט װאָס זי האָט געמאַכט אױיף אַן עװאַקױַרטער
ייַדישער פרוי, אַרױסװאַרפנדיק זי אין אַ פראָסטיקן טאָג מיט אירע
קליינע קינדער. רופט זיך אָפּ לעבעדענקאָ מיט אויפרעגונג: ,און וי
זועט זײַן, װען דאָס רעדל װעט זיך איבערדרייען?.. װעלן מיר נישט

243

א. בלענקיטני

נעמען נקמה פאַר דער רוסישער פרוי, װעלכער מע האָט פאַרמשפּט
אויף פינף יאָר טורמע צוליב אַ ייַדישקע?'.

ווידער קוקט מיר דער אויספאָרשער שטאַרק אָן. ער גלייבט, אַז
די לעצטע דיעלאָ האָט אויף מיר געמאַכט דעם געהעריקן רושם:

-- נו, װעסט עס באַשטעטיקן?

-- יאָ, און ניין.

-- װאָס הייסט יאָ און ניין?

-- אַז ס'זענען פאָרגעקומען די שמועסן, קאָן איך באַשטעטיקף
אָבער צי ער האָט אַזױ גערעדט -- דאָס נישט, װײַל כ'האָב זיי נישט
געהערט. זאָלן עס טאָן די, וועלכע זיצן נאָענט פון אים.

-- וועגן זיי זאָל דיך נישט אָנגיין. איך ויל, אַז דו זאָלסט עס
באַשטעטיקן, װײַל,.. דו האָסט אים אָפּאָנירט אוּן אַפילו געזידלט פאַר
זײַנע רייד. װילסטוּ עס אפשר אָפּלײקענען? אב דו געדענקסט נישט,
טאָ זיץ און דערמאָן זיך. איך האָב צײַט צו װאַרטן

ער איז מיך מכבד מיט אַ דריטן ציגאַרעט, פאַרמאַכט די
קאַרטאָטעקע און נעמט זיך צוּ אַנדערע פּאַפּירן, װי ער װאָלט אין מיר
פאַרגעסן. לויטן זייגער האָט זיך שוין די מיטאָגצײט, צוויי שעה, באַלד
געענדיקט. װאָס טוט מען? ס'איז טאַקע אַלץ אמת, אָבער װי קאָן איך
עס באַשטעטיקן? מײַנע געדאַנקען האָט איבערגעריסן אַן אַרײַנגעקד
מענער העכערער אָפיציר, אויך אַ באַקאָנטער, װאָס פלעגט אָפט אַרײַנ-
קוּמען אין װאַרשטאַט.

-- נו ? -- פרעגט ער דעם אױיספאָרשער.

-- ער געדענקט נישט, זאָגט ער. טשעקאַװע, דעם ערשטן טײל
געדענקט ער יאָ, אָבער לעבעדענקאָס רייד -- נישט. לאָז איך אים זיצן, ביז
ער װעט זיך דערמאָנען.

-- ניין. דאָס טאָרסטוּ נישט טאָן: ער טאָר נישט פאַרשפּעטיקן
צו דער אַרבעט. זאָל ער קוּמען מאָרגן אין אָװנט. ביז דעמאָלט װעט ער
שוין האָבן זיך דערמאָנט,

דער אױספאָרשער האָט מיר געגעבן אַ פּאַפּיר זיך אונטערצו-
שרײַבן, אַז לױיטן פּאַראַגראַף... װאָס דראָט מיט שטראָף.. פאַר אויסגעבן

244

גור?

מלוכה-סודות טאָר איך נישט דערציילן וװעגן אונדזער שמועס אַפילו
פאַר די סאַמע נאָענטסטע;: דער שמועס בלײַבט אַ סוד פאַר אונדז
ביידע.

אויף מאָרגן זאָג איך מײַן פרוי, אַז נאָך דער אַרבעט װעט
פאָרקומען אַ פאַרזאַמלונג, װאָס װעט זיך פאַרציִען שפּעט אין אָװונט. זי
זאָל נישט איבערקלערן.

דער אױיספאָרשער האָט מיך אויפגענומען מיט אַ שמייכל:

-- נו, האָסט זיך שוין דערמאָנט?

--- דערװײַל נאָך נישט.

-- שעמען מעגסטו זיך. וויסטו, אַז מיר קאָנען דיר מאַכן
אַ משפּט פאַר נישט אינפאָרמירן וװעגן אַזעלכע אַנטיסאָװיעטישע רייד?

-- זאָלן זײַן פאַראַנטװאָרטלעך יענע, װאָס זיצן נאָענט פון אים
און הערן אים אויס.

-- אָבער װאָס פאַר אַ סאָוויעטישער בירגער ביסטו, אַז דו
ווילסט נישט באַשטעטיקן דעם אמת פון די אַלע ריד?! -- טוט ער
אַ זאָג, נעמט בלעטערן אין די פּאַפּירן און -- װי ער װאָלט אין מיר
גאָר אין גאַנצן פאַרגעסן
בערך אַ שעה בין איך מיר אַזױ געזעסן ביז ס'איז אַרײַנגעקומען
דער העכערער אָפיציר,

-- װאָס הערט זיך דאָ ? האָסט זיך שוין דערמאָנט?

-- ער געדענקט נאָך אַלץ נישט. -- ענטפערט דער אױספאָרשער
פּאַר מיר,

-- זאָל ער איצט אַהים גיין. זײַן פרוי קאָן נעמען איבערקלערף
אים זוכן און נאַכהער אים פאָרשן, װוּ ער איז געװען זאָל ער קומען
מאָרגן אָװנט, ווען ס'הייבט זיך אָן דער פרײַער אױסגאַנגטאָג, און װעסט
אים האַלטן אַ גאַנצן מעת-לעת, ביז ער װעט זיך דערמאָנען.

-- זאָג דײַן פרוי, -- ווענדעט ער זיך צו מיר, -- אַז דו דאַרפסט
פאָרן מיט דײַן פאַרװאַלטער ברענגען לעדער און װעסט זײַן פאַרנומען
אַ גאַנצן מעת-לעת. פאַרשטאַנען?

= יאָ.

245

א כלצנקיטוי

-- טאָ גיי אַהים. פון דעסטװװעגן סטאַרע זיך צו דערמאָנען ביז
מאָרגן אין אָװנט. זעסט דאָך, אַז מיר באַציִען זיך צו דיר זייער פייף.
טאָ צװוינג אוּנדז נישט, מיר זאָלן דאַרפן אָננעמען קעגן דיר מיטלען
װי קעגן... אַ שונא פון דער ראַטנמאַכט.

אַהיים געגאַנגען בין איך אַ צעמישטער. ס'האָט מיר געשװינדלט
פאַר די אויגן. דער קאָפּ האָט מיר געפּלאַצט פון שמערצן. װאָס האָבן
זיי זיך אָנגעזעצט אויף מיר, אַרײַנצוציַען מיך אין אַן ענין, װאָס איך
האָב אויסגעמיטן די גאַנצע צײַט?

אין שטוב האָט די פרוי גלײַך דערקענט אין מיר אַן ענדערונג
און דערשראָקן געפרעגט:

-- װאָס ביסטו אַזױ בלאַס?

-- ס'איז גאָרנישט. אויף דער פאַרזאַמלונג האָט מיר גענומען
וויי טאָן דער קאָפּ. ס'קאָן זײַן אַז איך האָב אַ ביסל היץ.

געגעסן האָב איך נישט. בלויז אַראָפּגעשלונגען אַ פּיראַמידאָן,
פאַרטרונקען מיט װאַסער און געלייגט זיך שלאָפן. איך בין געלעגן און
געטראַכט װעגן דעם מאָרגנדיקן אָװונט.

לענגער אָפּשלעפּן טאָר איך נישט. װאָס עפּעס האָבן זיי זיך
ערשט דערמאָנט, בעת ער פּלאַפּלט שוין אַזױ נאָך איידער איך בין אַהער
געקומען? צי האָבן יי אים נישט געװאָלט טשעפּען, װי לאַנג מ'איו
נישט געווען זיכער מיטן זיג פון דער רויטער אַרמײ! אָבער ס'זענען דאָך
געווען פאַלן, ווען פאַר אַזעלכע װערטער װוי: ,אין פּױלן איז פאַרן קריג
געווען גענוג צוקער" האָט מען באַקומען אַ ,צענערל".. אייגנטלעך, װאָס
פאַרלאַנגט מען פון מיר? איך זאָל באַשטעטיקן ריכטיקע רייד פון אַן
אוקראַיִנישן אַנטיסעמיט און סאָװויעטן-פײַנט, -- דאַרף איך צוליב אים
אײַנשטעלן מײַן פּרײַהייט און דאָס לעבן פון מײַן פרוי און קינדער?
אָבער װאָס האָבן זיי זיך אָנגעזעצט דווקא אויף מיר? אפשר דערפאַר,
װאָס איך האָב אַרױסגעװיזן מער באַהאַװנטקײט אין פּאָליטישע ענינים ?
האָבן דאָך מיר טאַקע באַקאָנטע אין װאַרשטאַט געװאָרנט, איך זאָל נישט
אַרױסװײַזן מײַנע ,קענטענישן"... און װער איז עס אין װאַרשטאַט דער
צוטראָגער פון די אַלע געשפּרעכן? זיכער בין איך נישט דער אינצי"

2416

גורהל

קער, װעלכן מע רופט און מע װעט נאָך רופן.. און אפשר האָבן זי
וועגן מיר אויך אַ באַזונדערע קאַרטאָטעקע? ויפל מאָל האָב איך זיך
אַליין אַרױסגעכאַפּט מיט א װאָרט?.. און צי מעג איך גאָר, אַ ייד,
באַשיצן מיט מײַן שװײַגן אַזאַ אַנטיסעמיטישן אַגיטאַטאָר, וועלכער קוקט
אויס דעם זיג פון אַ װײַסגװאַרדעישער פּעטליורע-אַרמײ, כדי זיך צו
קאָנען נוקם זײַן אין די ייַדן? יאָ, איך מוּז באַשטעטיקן דאָס װאָס ער
האָט גערעדט -- - --

אַ באַרױַקטער בין איך אויפגעשטאַנען אין דער פרי, און אין
אָװנט, װען דער אױספאָרשער האָט מיך געפרעגט, צי איך האָב זיך
שוין דערמאָנט ? האָב איך אים געענטפערט, אַז יאָ.

-- גוט, װעל איך עס פאַרפּראָטאָקאָלירן. װאָס געדענקסטו?

-- אַלץ, װאָס ס'איז בי אײַך פאַרשריבן פון מיטן אָקטאָבער 1942.

עטלעכע שעה האָט געדויערט דאָס שרײַבן די פּראָטאָקאָלן, וועלכע
איך האָב אונטערגעשריבן, װי אויך, אַז דאָס בלײַבט אַ סוד, אונטער דער
דראָונג פון אַ גרויסער שטראָף.

די קומענדיקע װאָך האָב איך יעדן טאָג, מיטאָגצײַט, באַמערקט
װוי איינער פון די אַרבעטער ,פאַרשווינדט? און קוּמט צוריק אַ צעויי-
טיקטער, אַ צעפלאַמטער און זעצט זיך צו דער אַרבעט מיט אַן אַראָפּי
געלאָזטן קאָפּ. װען לעבעדענקאָ הייבט אָן פּלאַפּלען. ענטפערט אים
קיינער נישט. בלויז פון צײַט צו צײַט װאַרפט אים עמעץ צו אַ װאָרט:
,לאָז שוין צו רוּ מיט דײַנע פּלאַפּלענישן. אַלע האָבן געקוקט אויף אים,
וי אויף אַ צוּם טוט פאַראוּרטיילטן

ס'איז אָבער אַװעק אַ חודש און נאָך אַ חודש, און ער איז אַלץ
געזעסן בײַם װאַרשטאַט און װײַטער געפּלאַפּלט. אין מיטן ווינטער איז
געקומען אַ ווענדונג צום װאִיענטאָרג פון דער לופטפליערישול, מע זאָל
זיי ‏ אוױיסבאָרגן צוויי שוסטערס אויף עטלעכע חדשים, אין װועלכע זי
נייטיקן זיך. דער הױפּטמײַסטער האָט אויסגענוצט די געלעגנהיט און
אַװעקגעשיקט לעבעדענקאָן מיט נאָך איינעם. פּטור געװאָרן פון אַ צרה.
מיט דער צײַט האָבן מיר אים פאַרגעסן

247

אוכבקענקיטני
קאַפּיטל צוויי און פערציק

אין משך פון זומער האָט זיך פרוי בעלאַ רעבע שין געהאַט
היפש פאַרבעסערט. זי האָט אַ סך יַיִנגער אויסגעזען אָפט, פאַרגעסנדיק
אין אירע צרות, פלעגט זי זינגען פאַר די קינדער, איבערהױפּט פאַרן
פּיצעלע, רוסישע לידער אויף ייִדישע טעמעס. לידער, װאָס זענען געבוירן
געװאָרן אין דער רוסיש-ייַדישער וירקלעכקייט. אָבער אין האַרבסט
האָט זיך בײַ איר פאַרשטאַרקט אַ פאַרדעכטיקער הוּסט. געקומען פונעם
דאָקטאָר, האָט זי געזאָגט אַז ס'איז ביי איר פּלעווריט. נאָר אין אַ קורצער
צײַט שפּעטער איז זי איין מאָל געקומען פונעם דאָקטאָר אַ דערשלאָגענע
און האָט געבעטן, מע זאָל איר געבן דאָס עסן אין באַזונדער געפעס,
נאָר פאַר איר אַלײן... האָבן מיר זיך שוין אָנגעשטױיס, װאָס איר איז,
און כדי איר נישט מצער צו זײַן, איר גאָרנישט נישט אויסגעפרעגט.
מיר האָבן זיך געסטאַרעט צו קריגן פאַר איר די בעסטע עסנס און
פעטקייטן.

סוף וינטער האָט דער ביזאיצטיקער פאַרװאַלטער אונדזערער,
ביעלינקי, מיר איבערגעגעבן, אַז ער פאָרט אַװעק מיט זײַן פאַמיליע.
אַלס קראַנקער און אינװאַליד פאַלט ער נישט אַרונטער אונטער מיליטער-
פליכט און דאָס איז אים דערלויבט. די רויטע אַרמײ איז שוין דער-
גאַנגען ביז האָמעל, װיל ער זײַן פון די ערשטע אין דער היים. אוב
איך וויל, קאָן איך פאַר אַ געוויסן סכום איבערנעמען זײַן דירה. פאַר-
שטענדלעך, אַז כ'בין גלײַך דערויף אײַנגעגאַנגען. די דירה איז טאַקע
אויך נישט מער װי אַ זעמליאַנקע, אָבער מ'איז אויף איר אַלײן
;באַלעבאָס", און ס'איז אין איר פאַראַן עלעקטרישע באַלײַכטונג און
אַ ראַדיאָ-הילכער.

דעמאָלט האָט בעלאַ דערקלערט, אַז זי גייט נישט מיט מיט אונדז,
בלײַבט איבער דאָ. פון צײַט צו צײַט װעט זי זיך אַרײַנכאַפּן צו אונדז.
און אין דער זעלבער צײַט האָט זי זיך אײַנגעאָרדנט אין אַן אַרטעל פון
פלעכטן קוישן. פון צײַט צו צײַט פלעגט זי טאַקע קוּמען צו אונדז.

בעלאַ, -- האָב איך זיך געוויצלט מיט איר, -- מע װעט אײַך

248

גור?

נאָך באַשוּלדיקן אין ציוניזם... פאַר װאָס ? װײַל אין אַ ציוניסטיש ליד
זינגט זיך: ,לערנט אײַך, קינדערלעך, קיישעלעך פלעכטן / מיר װעלן
אַרײַן אין אונדזער לאַנד".

אויך איר טעכטערל פלעגט זײַן אַן אָפטער גאַסט בײַ אונדו;
פלעגט קומען פון קינדערהיים, צו שטילן איר שטענדיקן הונגער.

דאָס איז געװוען נאָך אין יאָר 1943. ס'איז שוין הײַנט 1944.
אין דער ערשטער העלפט פון חודש מאַי האָט מיך מײַן פרוי אויפ-
געװועקט אין מיטן דער נאַכט:

-- ראַטעװע מיך! כ'האָב באַקומען שרעקלעכע שמערצן

אַ שווערער אָנפאַל פון די גאַלשטײנער. ס'האָבן דאָס מאָל נישט
געהאָלפן די הייסע קאָמפּרעסן. כ'האָב אַרױסגערופן אַ פּריװאַטן דאָקטאָר.
זײַנע מיטלען און די הילף פון די דאָקטוירים פון דער פּאַליקליניק אין
משך פון צויי טעג האָבן נישט געהאָלפן, -- די טעמפּעראַטור איז
געשטיגן. האָבן די דאָקטוירים דערקלערט, אַז זי האָט באַקומען אַן
אנטצינדונג פון דער גאלבלאָז און כ זאָל זיך װענדן צו אַ. כלרורג.
װוּ קריגט מען אַ כירורג ? דער איינציקער גוטער כירורג ד"ר פ. אַרבעט
אין אַ מיליטערישן שפּיטאָל. איך בין אַװעק אים זוכן איבער די שפּיטאָלן,
וועלכע זענען דאָ אַ פיר-פינף. אין דריטן איז מיר אַנטקעגנגעקומען

אַ מאַן אין די מיטעלע יאָרן אין אַ בלאַנק וייסן כאַלאַט, און כ'האָב
זיך צו אים געװאָנדן: -- איך זוך דאָ ד"ר פ.

-- איך האָב נישט קיין צײַט. -- האָט ער מיר אַ זאָג געטאָן נאָכן
אויסהערן מיך. -- איך בין טאָג און נאַכט פאַרנומען מיטן אָפּערירן די
פאַרװונדעטע. כ'שפּאָר נישט אָפּ קיין מינוט אַפילו פאַר מײַן פּאַמיליע.

-- אָבער דאָקטאָר, די קראַנקע איז אַ מאַמע פון דרײַ פּיצלעך

קינדער. דערבאַרעמט זיך!

-- איך טאָר נישט פאַרלאָזן מײַן פּאָסטן אין שפּיטאָל.

-- חבר דאָקטאָר, כוועל נישט אָפּטרעטן. איר מוזט מיטגין,
כאָטש אַ בליק טאָן אויף איר... איר האָט געזאָגט, אַז איר האָט נישט
קיין צײַט פאַר אײַער פאַמיליע, -- אײַער פרוי איז מיט עטלעכע טעג

249

א בלענקיטני

צוּריק געווען אין װאַרשטאַט פון װאַיענטאָרג, װוּ איך אַרבעט. זי האָט
געבעטן, מע זאָל מאַכן פאַר איר אַ פּאָר לאַטשן. מ'האָט איר אָפּגעזאָגט --
ס'איז נישטאַ קיין לעדער. בײַ מיר איז נאָך פאַראַן פון פּוילן אַ גוט
שטיקל קאָלירט לעדער, װעל איך מאַכן פאַר איר אַ פּאָר שיך..

-- װווּ װוינט איר ?

-- אַ דרײַ-פיר הונדערט מעטער פון דאַנען. דאָרט, אין יענער
זעמליאַנקע.

ער איז אַװעק מיט מיר צװאַמען נאָכן באַטראַכטן די קראַנקע
האָט ער געשאָקלט מיטן קאָפּ:

-- ריכטיק. אַ שװערע אַנטצינדונג פון דער גאַלבלאָז. מע מוז
שוין אָפּערירן. ס'קאָן װוערן צוּ שפּעט. ס'איז שוין זיכער פאַראַן אייטער.
ס'איז קיין ברירה נישטאָ..

-- ניין, חבר דאָקטאָר,. -- האָט מײַן פרוי קוים אַרױסגעבראַכט
די װוערטער, -- אויב שטאַרבן, װיל איך נישט אוּנטערן מעסער אין
שפּיטאָל. נאָר דְאָ. זאָלן כאָטש די קינדער זײַן דערבײַ. זאָלן זײי וויסן
װווּ זייער מאַמע איז אַהינגעקוּמען.

דער דאָקטאָר איז געבליבן שטיין אַ געפּלעפטער.

-- איר זאָגט עס ערנסט?

-- יאָ, חבר דאָקטאָר. קאַטעגאָריש.

-- גוט. איך װעל פּרוּוון. אפשר װעט געלינגען. -- ער נעמט
אַרױס פון טאַש עטלעכע טאַבלעטן רױטן סטרעפּטאָציד. -- אַזעלכע
דאַרפט איר געבן איר צװויי גראַם אַ טאָג, דאָס הייסט זעקסיזיבן
טאַבלעטן. איר דאַרפט זיך עס אַלײן אײַנשאַפן. און כווינטש דער
קראַנקער אַ רפואה שלמה.

וי שווער ס'איז נישט געװען צו באַקומען די טאַבלעטן, װי אויך
דאָס אײַז פאַר די אומאויפהערלעכע קאָמפּרעסן, איז פון דעסטװעגן
אַלץ דערגרייכט געװאָרן. און ביסלעכװײַן איז די היץ פון דער קראַנקער
אָפּגעטרעטן. די געפאַר איז אַריבער. דער דאָקטאָר האָט זיך מיטגעפרייט
מיט אונדז און געגעבן װײַטערע אָנװײַזונגען. ווען כ'האָב אים דערציילט,
װאָס פאַר נגישות כ'האָב אויסצושטיין פון װאיענטאָרג, װוּ מע יל זיך

250

גו ה?

נישט רעכענען מיטן ביולעטין פון אַמבולאַטאָריום, אַז איך מוז אומגיין
אַרום דער קראַנקער, האָט ער געשריבן אַהין אַ בריוו, אַז אַ מוטער
פון דרײַ קליינע קינדער איז וויכטיקער צו ראַטעװען, װוי אַ פּאָר אויבער"
טיילן. דער גוטער דאָקטאָר האָט זיך שפּעטער אַרױסגעװיזן נישט נאָר
פאַר אַ גוטן דאָקטאָר, נאָר נאָך מער פאַר אַ זעלטענעם גוטן מענטשף
ער פלעגט שפּעטער קומען, אין משך פון די דרײַ חדשים, װאָס די
קראַנקע איז געלעגן צוגעשמידט צום בעט, און זיך מיטפרייען מיט
אוּנדז צוליב איר געזונט װערף

אָט אין דער צײַט איז איין מאָל געקומען צו אונדז עטעלע מיט
דער װיסטער בשורה, אַז איר מאַמע, בעלאַ, איז אַװעקגעגאַנגען אין
שפּיטאָל און דאָרט געשטאָרבן. מ'האָט עס איר, פאַרשטענדלעך, געמאָלדן
שוין נאָך דער מוטערס קבורה. זי איז געשטאָרבן פון אַן אָפענעם
טוּבערקולאָז, און דערפאַר האָט זי זיך דעמאָלט אָפּגעזאָגט צו גיין מיט
אונדו אין דער! נײַער וװוינונג. זאָל איר די ערה גרינג װײַן

קאַפּיטל דריי און פערציק

דער געזונט-צושטאַנד פון מיין פרוי האָט זיך פיל פאַרבעסערט.
איך האָב שוין געהאַט מער מעגלעכקייטן צו אַרבעטן פאַרן װאַיענטאָרג.
איין מאָל מעלדעט מיר דער הױפּטמײַסטער, אַז מען רוּפט מיך פוּן דער
אײַזנבאַן:מיליץ; זיך ווענדן צוּם חבר... מאָרגן 12 אַ זייגער. אויף מאָרגן
האָב איך דער פרוי געואָגט, אַז איך מוּז גיין אין װאָיענטאָרג צושנײַדן
אַרבעט. אין אַ צוויי שעה אַרום וװועל איך צוּריקקוּמען. כ'האָב געבעטן
אַ שכנה, זי זאָל אַכטונג געבן אויף דער פרוי מיט די קינדער. געקומען
אין דער אײַזנבאַן:מיליץ, הייסט מען מיר װאַרטן. ס'גייט אַריבער אַ שעה,
אַ צווייטע, ווענד איך זיך צום דעזשורנעם, ער זאָל אָנקלינגען צום ח..
אַז איך קאָן לענגער נישט װאַרט, כ'האָב געלאָזט אין דער היים
אַ קראַנקע פרוי מיט קליינע קינדער. טוט דער דעזשורנער אַ סאַרקאַס-
טישן שמייבל:

251

א. בלענקיטני

-- װאָס האָסטו געזאָגטט? דו קאָנסט נישט װאַרטן? פון דאַנען
גייט מען אַליין נישט אַװעק אָן אַ דערלויבעניש. זיץ רוַק, ביז סוועט
קומען דײַן ריי.

בין איך גאָר אַרעסטירט, הייסט עס? פאַר װעלכע חטאים? בין
איך, באין-ברירה, געזעסן נאָך אַ שעה, ביז מ'האָט אויסגערופן מײַן
נאָמען.

-- זיץ. פאַררייכער. -- האָט מיך אויפגענומען אַן אומבאַקאָנטער
אױיספאָרשער. אַנטשוּלדיק מיר פאַרן לאָזן דיך צּוּ לאַנג װאַרטן. דער
ענין לעבעדענקאָ איז דיר באַקאָנט?

-- יאָ.

-- די זאַך איז אַזױ. לעבעדענקאָ איז געשיקט געװאָרן אין דער
פּילאָטן-שוּל, וועלכע שטייט אונטער דער השגחה פון דער קאָמוניקאַציע-
מיליץ. איך האָב אים אַרױסגערופן און געמאָלדן: דאָ איז אַ שול פאַר
יונגע בחורים, קאָמסאָמאָלצעס, צוקונפטיקע לופטפליער, װאָרן איך דיר,
מיר װעלן נישט דולדן, זאָלסט דאָ אָנגיין מיט דײַן אַנטיסאָװיעטישער
אַגיטאַציע. געדענק, האַלט דאָס מױיל. האָט עס נישט געהאָלפן. ער
פלעגט דיסקוטירן מיט די יונגע שילער, ווען זיי פלעגן אַרײַנקומען
אין װאַרשטאַט. האָט געטראָפן, אַז דער נאַטשאַלניק פון דער שול
איז אָנגעקומען אויף אַזאַ ‏ שמועס און האָט אים אויפמערקזאַם געמאַכט,
אַז ער דעמאָראַליזירט מיט זײַנע רייד די יונגע קאָמסאָמאָלצעס. האָט
אים לעבעדענקאָ געגעבן אַן ענטפער אָפּ: ,װאָס װייסטו? דו ביסט דאָך
נאָך אַ צוציק". האָבן מיר באַשלאָסן איבערצוגעבן אים צום געריכט.
ביסטו גרייט איצט נאָך אַ מאָל צו באַשטעטיקן, װאָס דו האָסט דעמאָלט
אונטערגעשריבן ?

-- זיכער בין איך גרייט.

ער האָט אין אַ פּעקל אַקטן אויפגעזוּכט מײַנע און אַ זאָג געטאָן:

-- איך מוז דאָס איבערשרײַבן אויף סנײַ. דאָס זענען דײַנע
אונטערשריפטן ?

-- יאָ, חבר נאַטשאַלניק. נאָר טוּט אַ טובה. איך האָב געלאָזט

אין שטוב אָן אויפזיכט אַ קראַנקע פרוי מיט פּיצלעך קינדער. פאַרהאַלט

252

גורק

מיך נישט מער. שרײַבט אַלץ איבער און באַשטימט מיר אַ טערמיף
ווען כ זאָל קומען אונטערשרײַבן
-- גוּט. כ'וועל עס דיר צו ליב טאָן. קום מאָרגן דרײַ אַ זייגער.

אויף מאָרגן בין איך געקומען און אונטערגעשריבן. נאָר אין
אַ װאָך אַרום האָט מען מיך וידער גערופן, און דער אױיספאָרשער האָט
מיך אַ פרעג געטאָן:

-- צי ביסטו גרייט, דאָס װאָס דו האָסט אונטערגעשריבן זאָגן
לעבעדענקאָן אין די אויגן ? ער לייקנט און זאָגט, אַז דאָס איז אַ ייַדישער
בלבול. אָבער מיר האָבן קעגן אים גענוג מאַטעריאַל אויך פון רוּסן, וי
אויך דאָס עדות זאָגן פון זײַן אייגענער שנוּר, אַ קאָמסאָמאָלקע, וועלכע
האָט נישט געקאָנט פאַרטראָגן זײַנע רייד און איז אַנטלאָפן פון זײַן
שטוב. האָט ער געשריבן צו זײַן זון, איר מאַן, אַז זי איז אַנטלאָפן, װײַל
ער לאָזט איר נישט פירן קיין אויסגעלאַסן לעבן יאָ, ער װעט אַװדאי
אָנפאַלן אויף דיר. װעסטו עס אים באַשטעטיקן אין די אויגן?

-- כ'וועל באַשטעטיקן.

ער גייט אַרױס און קומט באַלד אַרײַן מיט לעבעדענקאָן. הייסט
אים זיך זעצן אַנטקעגן פון דער צווייטער זייט טיש.

-- דוּ קענסט אים ?

-- יאָ. דאָס איז בירגער לעבעדענקאָ.

-- הער, בירגער לעבעדענקאָ. דאָ זענען פאַרפּראָטאָקאָלירט אַלע
דײַנע רעדערײַען אין װאַרשטאַט פון װאיענטאָרג. זאָל איך זיי דיר נאָך
אַ מאָל פאָרלייענען?

-- ס'איז נישט נייטיק.

-- באַשטעטיקסטו, װאָס האָסט אונטערגעשריבן? -- װענדעט ער
זיך צו מיר,

-- יאָ. אַלץ איז ריכטיק.

-- אויך דו קעגן מיר ? -- זאָגט לעבעדענקאָ. -- דיר האָב איך
אויך שלעכטס געטאָן?

-- ניין, בירגער לעבעדענקאָ. נישט מיר האָסטו שלעכטס געטאָן,

253

א. כבלענקיטני

נאָר זיך אַלין. געדענקסטו, װי כ'האָב דיך געװאָרנט: ,הער אויף מיט
דײַן רעדן"? האָסט אַלעמען אָנגעטאָן צרות, נאָר זיך אַלײו מער.

-- ניין! איך האָב נישט גערעדט. אַלע, אַלט האָט איר זיך קעגן
מיר פאַראייניקט, ייִדישע באַנדע!

דער אױיספאָרשער האָט אים מיט כוח אַרױסגעפירט.

בערך אין אַ חודש אַרום איז פאָרגעקומען זײַן משפּט, און אין
עטלעכע טעג אַרום זענען מיר געװאָר געװאָרן, אַז ער האָט באַקומען
פינף יאָר.

די ייִַדן האָבן שטיל גערעדט װעגן דעם מיט פאַרדרוס און
ביטערניש: בסך-זכל פינף יאָר! פאַרן אַנטיסעמיטיזם האָט ער, װײַזט
אויס, גאָרנישט באַקומען און אַפילו פאַר די אַנטיסאָװיעטישע רד
אויך װײיניק, --- װײַזט אויס, אַז אַנטיסעמיטן מעגן שוין..

-- און איך זאָג אײַך, -- האָב איך זיך אָנגערופן, -- אַז אים האָט
געראַטעװעט דאָס װאָס ער איז אַ שוסטער..

-- איר פּראַװעט שוין לצנות? -- טוט מיר אַ זאָג אברהם און
אַ װוּנק, איך זאָל נישט רעדן.

--- כ'מיין נישט, חלילה, -- האָב איך זיך פאַרריכט, -- אַז
דער ריכטער איז אונטערגעקויפט געװאָרן. אָבער איך קאָן אַ געשיכטע,

װאָס... כ'האָב ערגעץ געליענט: אַ שוסטער איז באַגאַנגען אַ פאַר-
ברעכן, און אַ שופט האָט אים פאַרמשפּט צום טױיט. ער איז אָבער
געווען דער איינציקער שוסטער אין שטעטל, וי לאָזט מען דאָס איבער
אַ שטעטל אָן אַ שוסטער ? האָט דער ריכטער געפונען אַן עצה: אַזױ
וי דאָס שטעטל פאַרמאָגט צוויי שנײַדערס, זאָל מען אויפהענגען אַ שנײַ-
דער אַנשטאָט דעם שוסטער.

-- דאָס איז טרעפלעך! -- האָט מען געלאַכט, און אברהם האָט
צוגעגעבן, -- פאַרגעסט נישט, אַז אין רוסלאַנד איז שוסטערײַ אַ קי-
סערלעך פאַך.

--- אַװודאי, -- האָב איך אונטערגעהאַלטן, -- דער לעצטער צאַר,
ניקאָלײ דער צווייטער, איז דאָך טאַקע געװוען אַ שוסטער..

די ייַנגערע האָב איך געמוזט עס דערקלערן אַז יעדער רוסישער

254

גור?

קייסער האָט געמוזט קענען אַ פאַך (אויף אַ נױטפאַל. האָט איינער פון
זיי אויפגעזונגען: ;לענין גוליאַיעט, אַ ניקאָלאַי ראָמאַנאָוו באָטינקי פּאָטשי-
ניאַיעט? (לענין ויילט זיך, און ניקאָלאַי ראָמאַנאָװו פאַרריכט שיך) --
אַ לידל פון די ערשטע רעװאָלוציע-יאָרן. און ס'איז אַװעק אַ שמועס
וועגן שוסטערײַ. איך האָב געזאָגט, אַן בײַ יעדן פאָלק איז דאָ אַ ווידער-
ווילן צו געוויסע פאַכן, װאָס װערן געהאַלטן פאַר נידעריקע. אַזױ, למשל,
איז בײַ די פּאָליאַקן געגאַנגען אַ ווערטל: ;שעוצי, קראַװצי טאָ ניע
לודזיע, אַ קאָזאַ ניע בידלאָי (שוסטער, שנײַדער זענען נישט קיין מענטשן
און אַ ציג איז נישט קיין בהמה). האָבן ציגן, אגב, בײַ ייִדן, דווקא נושא-
חן געווען,. אפשר צוליבן בערדל... אוּמעטום האָבן זיך ייַדן, נישט נאָר
,קאַזעדאָיעווקער", געקוויקט מיט אַ ביסל ציגנמילך, האָבן די ציג
אַרײַנגענומען אַפילו אין דער הגדה של פּסח און געמאַכט פון איר
אַ גאַנצע חד-גדיא... די פּאָליאַקן אָבער האָבן געהאַלטן פאַר בעסער צו
האָדעװען חזירים... נאָר װאָס שייך שוסטעוײַ האָבן די ייַדן פאַרגעסן
אַז רב יוחנן הסנדלר איז געװוען אַ שוסטער. וען אַ ייִדיש ייַנגל האָט
נישט געװאָלט גיין אין חדר, פלעגט אים דער טאַטע דראָען, אים אָפּצוגעבן
צו אַ שוסטער. און װי איז געוען בײַ אײַך דאָ אין רוסלאַנד?

-- בײַ אונדז איז שוסטערײַ אַ ביסל אין אַ העכערער מדרגה. --
האָט זיך אָפּגערופן איינער. -- שוין דער נאָמען ;סאַפּאָזשניק?" קלינגט
איידעלער פון ,שעווץ". נאָך די שװערע ;נעפּ"-יאָרן פלעגן זיך ייַדן
נעמען צו שוסטערײַ. דאָס זעלבע -- אויך איצט אין קריגסצײַט.

--איר ווייסט,. -- האָט איינער צוגעגעבן, -- איך געדענק אַן
אױיסטײַטש פאַרן ווערטל איאַ סאַם סאַפּאָזשניק? (איך בין אַלײן אַ שוס-
טער). איין מאָל, נאָך אַ פּאָגראָם, האָט אַ קאָזאַק געבראַכט צו אַ ייַדן
אַ פּאָר תפילין צו פאַרקויפן. פרעגט אים דער ייַד: ,פון װאַנען האָסטו
זיי 7" טוט זיך דער קאָזאַק אַ באַרים: ;יאַ סאַם סאַפּאַזשניק !"

-- און איך, -- האָב איך צוגעגעבן, -- האָב זיך איבערצײַגט, אַז
שוסטערײַ איז דאָ אַן אינטעליגענט פאַך אין אַזאַ פאַל. אין אַ בוכהאַנד-
לונג האָב איך געטראָפן איינעם קויפן אַ פּעקל ביכער מיטן שענסטן

אײַנבונד און אים אַ פרעג געטאָן, צי ער קויפט זיי פאַר זיך, אָדער פאַר

2535

א 'בקצנקיטני

עמעצן אַ מתנה. דאָס זענען געװװען לענינס װערק און אַ טייל ויסנ-
שאַפטלעכע ביכער. האָט ער מיר געענטפערט: ;איך בין אַ שוסטער
און דאַרף די טאָװולען אויף צו מאַכן קנאַפל?.

דער עולם האָט געלאַכט. האָט זיך איינער דערמאַנט עפּעס װעגן
מיר און אַ זאָג געטאָן:

-- איר האָט געהערט װי ער האָט אָנגעצויגן אונדזער נאַטשאַלניק
וועגן פּאַפּיר ?

-- װאָס אַזױנס? -- האָט מיך אַברהם אַ פרעג געטאָן, און איך
האָב זיי דערציילט:

-- יענע װאָך קומט אַרײַן דער הױיפּט-נאַטשאַלניק אין װאַרשטאַט
און זעט װי אַ שוסטער רײַסט אַראָפּ די טאָװלען פון אַ ביכל און מאַכט
פון זיי קנאַפּל. רופט ער זיך אָפּ: ;אײַך, שוסטערס, איז גוט -- איר קאָנט
נוצן די טאָוולען. װען איך װאָלט קאָנען אויסמעקן די װערטער, איך
זאָל האָבן פּאַפּיר ? מיר לײַדן אין קאַנטאָר פון מאַנגל אין פּאַפּיר". ;חבר
נאַטשאַלניק, -- האָב איך זיך אָנגערופן, -- אויך אין פּױלן איז געווען
אַ מאַנגל אין פּאַפּיר, האָט מען זיך אויסגעלערנט מאַכן פּאַפּיר פון
שמאַטעס"... ;באמת ? -- האָט ער זיך אָנגעכאַפּט. -- דאָס װאָלט דאָך
געווען אויסגעצייכנט. אינעם שנײַדערײַ-װאַרשטאַט האָבן מיר אַ סך
שמאַטעס-אָפּפאַל". ,חבר נאַטשאַלניק, איך גיב אײַך גלײַך דעם פּאַטענט.
מע פילט אָן אַ גרויסן קעסל מיט שמאַטעס, מע גיסט אים אָן פול מיט
װאַסער און מע שטעלט אים אויף אַ פײַער קאָכן. נאָכן קאָכן זיך אַ גאַנצן
מעת-לעת זײַט מען אֶפּ די װאַסער, די שמאַטעס װאַרפט מען אַרױס און..
מע גייט אויפן באַזאַר קויפן פּאַפּיר". ;כא:כאַיכאַ! -- האָט ער זיך
פונאַנדערגעלאַכט, -- דאָס הייסט אַ ייִַדישער קאָפּ.

שפּעטער האָט מיך אַברהם געװאָרנט:

-- הערט אויף אַזױ פיל זיך צו ויצלען. ס'זענען דאָ צוישן
אונדז צוטראָגערס. איך װאָרן אײַך: אונדזערע גדולים פאַרטראָגן נישט
קיין אַנעקדאָטן מיט אַ מינדסטער אָנדייטונג. איר האָט דאָך נישט
אַזעלכע זכות-אָבות, װי לעבעדענקאָ..

256

גור?

איין מאָל האָט ער מיר אָנגעװויזן אויף אַ פּלאַקאַט מיטן לאָזונג:
,זאָל לעבן די קלוגע פּאַליטיק פון חבר סטאַלין!7:

-- װאָס זאָגט איר דערויף?

-- בדרך-כלל, -- האָב איך אים געענטפערט, -- גלייב איך נישט
אין קיין זעלבסטבאַרימערײַ פון מענטשן ועגן זייער קלונשאַפט.

ער האָט האַסטיק געטאָן זיך אַ קוק אַרום און אַ זאָג:

-- איר זאָלט זיך נישט דערוועגן נאָך אַ מאָל אַזעלכעס צו זאָגן
אַפּילן פאַר מיר! איר פאַרגלײַכט דעם חבר סטאַלין צו אַ מענטשן?י.

איך האָב נישט גלײַך באַנומען זײַן מיין, האָט ער עס מיר אויפ-
געקלערט :

-- דער רוסישער צאַר האָט געהאַט, װי יעדער מלך איף דער
וועלט, זײַן שר, אָדער מלאך אין הימל. דער חבר סטאַלין האָט -- נישט
איין מלאך, נײַערט אַ סך מלכים, װײַל ער איז גאָט אליין.. שמייבלט
נישט. דאָס האָט מיר געזאָגט מײַן אייניקל איין מאָל, קומענדיק פון
שול: ;באָגאַ ניעט, נאַש באָג טאָװאַרישטש סטאַלין" (נישטאָ קיין גאָט,
אונדזער גאָט איז חבר סטאַלין).

-- אייגנטלעך, -- האָב איך אים באַמערקט, -- האָט איר נישט
ריכטיק געזאָגט, אַז דער צאַר ניקאָלאַי האָט געהאַט בסך הכל איין שר
אין הימל. שוין דעמאָלט האָבן זיי געהאַט באַהערשט די הימלען מיטן
גן-עדן.

-- פון װאַנען נעמט איר עס ?

האָב איך אים ברומענדיק אויפגעזונגען ייל. פּרצעס ליד ,מלכותא
דאַרעא כמלכותא דרקיע": ;אונטן און אױבן איז גלײַך / ס'גיען די
דיעלעס פאַרן בית-דין של-מעלה / גאַנץ זיכער אויף דער רוסישער
שפּראַך -- --? ...אָ, װי געניאַל פּרץ איז געווען! אָבער חבר סטאַלין האָט
דעם צאַר איבערגעשטיגן. ער האָט פאַרנומען אויך דעם כסא-הכבוד און
באַזײַטיקט פון אים דעם ייִדישן אָב-הרחמים.. ער האָט פאַרנומען זײַן
אַמט, װײַל מע קאָן דאָך נישט לאָזן די הימלען און די װעלט אָן אַ גאָט..

מע האָט זיך געוויצלט. אָבער מיט דער צײַט האָבן מיר עס
אויפגעהערט. נישט מחמת מורא, נאָר גאָר צוליב עפּעס אַנדערש: דעם

257

א ובל?ענקילטני

9טן אַפּריל 1944 האָט דער געוועזענער ייַדישער דעפּוטאַט אין פּוױילישן
סיים זאָמערשײן גערעדט אין ראַדיאָ וועגן דעם יאָרטאָג פון װאַרשעװער
געטאָ-אױפשטאַנד. אַ ציטערניש האָט אַרומגעכאַפּט מײַן גוף און נשמה.
ביז דעמאָלט האָב איך װעגן דעם קין אַנונג נישט געהאַט. צװאַמען
מיט די ידיעות וועגן די כסדרדיקע זיגן פון דער רויטער אַרמײ זענען
אָנגעקומען די גרוסן װעגן דעם גרויסן ייַדישן חורבן. ס'האָט זיך שוין

מער נישט געלאַכט.

קאַפּיטל פיר און פערציק

צווישן מיינע באַקאַנטע אין אַקטיובינסק איז געווען אַ ייַדישער
דאָקטאָר, יעקב דאַװידאָװיטש, מיט וועלכן איך האָב זיך שטאַרק באַ-
פריינדעט. ער איז געווען פון מאָסקװע אָדער לענינגראַד. אַ מאַן אין
די אָנהייב פופציקער. ער האָט מיטגעמאַכט די רעװאָלוציע-יאָרן און
דעם קאַמף פאַר פאַרפעסטיקן די ראַטנמאַכט, אין װװעלכער ער האָט
געגלייבט בלב-ונפש. מיר פלעגן זיך שוין אַפילו דערלויבן צו שמועסן
אַ ביסל וועגן פּאָליטיק. זײַנע אינטימע איבערלעבענישן האָט ער מיר
קיין מאָל נישט אַנטפּלעקט. כ'האָב אָבער געשפּירט, אַז ער טראָגט אין
האַרצן אַ געהיימען צער, װי סװואָלט אים פאַר עפּעס געפּײַניקט דער
געוויסן.

איין מאָל, אין אַ פאַרװאָלקנטן, אָבער טרוקענעם האַרבסטטאָג,
האָט ער מיך אַ פרעג געטאָן, צי װעל איך האָבן אַ ביסל צײַט אין אָװנט ?
-- כוועל האָבן, -- האָב איך אים געענטפערט, און מיר האָבן זיך
אָפּגעשמועסט צו טרעפן.

מיר זענען אַרײַן אין ,קולטורפּאַרק". דער אָרקעסטער האָט זיך
שוין געגרייט. מיר האָבן זיך געזעצט אויף אַ זײַטיקער באַנק. אונדזער
שטימונג איז געװען אַ געדריקטע. פון די באַפרייטע געביטן זענען

אָנגעקומען ידיעות וועגן גרויסן חורבן. ער האָט אָנגעהויבן רעדן:

258

בורק

-- בדרך-כלל ווערן בײַ מענטשן זײיערע אידעאָלאָגישע איבער-
צייגונגען פאַרגליווערט. סע מוז קומען אַ טיפער איבערברוך אין זייערע
נשמות, זיי זאָלן דערזען אַז זייער גלויבן איז געװוען אַ פאַלשער. ס'רוב
קומט דער איבערברוך אַ ביסל צו שפּעט -- װען נישט נאָר די נשמה,
נאָר אויך דער גוף איז שוין צעבראָכן. אַזױ איז געשען מיט אונדזער
גלייבן, אַז די רוסישע רעװאָלוציע װעט זײַן אַ גאולה אויך פאַר ייִדן
דער גלייבן האָט אונדז צו טײַער געקאָסט, אַ שפּאָר ביסל צו טײַער.
נאָר צי האָט עס דען געקאָנט אַנדערש זײַן! ייד ייִדישע קעמפער
זענען געווען צװוישן ;עס-ערן", מענשעוויקעס, באָלשעװיקעס און שפּעטער
צווישן טראָצקיסטן. נישט געווען זענען זיי בלויז צװישן די פאַרשיידענע
װײַסגװאַרדעיישע באַנדעס. אַפּילו פרומע ייַדן, וועלכע פלעגן פריַער יעדן
שבת מאַכן דעם צאַר ניקאָלאַי אַ ,מי שברך", האָבן נאָך דער רעװאָלוציע
פרײַער אָפּגעאָטעמט און געמאַכט אויף אים די ברכה , ברוך שפּטרני".
מיר, די ייִדישע רעװאָלוציאָנערן, האָבן מיט אַ לייכט האַרץ מיטגעהאָלפן
אין קאַמף קעגן דער ייִדישער בורזשואַזיע, קעגן דעקלאַסירטע עלעמענטן,
װי אויך קעגן פּאָליטישע קעגנער. קעגן ,עס-ערן" און מענשעוויקעס, אין
ערשטן פּעריִאָד, און שפּעטער קעגן טראָצקיסטן און אַנדערע אָפּנײגלער.
און דערבײַ קיין מאָל נישט געמערקט, אַז אין גרעסטן טייל זענען די
אַלע פאַרפאָלגטע און קרבנות -- ייַדן. דאָס זעלבע איז געװען אין די
טרויעריקע יאָרן 38--1936, בעת די גרויסע ;,רייניקונגען', װאָס האָבן
;אויסגערייניקט" אַלע, וועלכע האָבן געגלייבט.. מיט אַ צײַט פריִער
האָט מען גערופן צו דיסקוטירן און קריטיקירן אין דער פּאַרטײ, און
ווען מ'האָט זיך געכאַפּט אַז דאָס איז געװען אַ פּאַסטקע פון דער ענ-
קאַװעדע, איז שוין געװען צו שפּעט: די קריטיקער האָבן זיך שױן
געפונען אין די קעלערן פון טשעקאַ, ס'איז נישט געשאַנעװעט געװאָרן
קיינער, סיי אַרבעטער, סיי מיטגלידער פון פּאָליט-ביוראָ. פון דעמאָלט אָן
קריטיקירט מען נישט און מע דיסקוטירט נישט..

-- איר וייסט, -- האָב איך אויף אַ װײַל איבערגעריסן דעם
שטראָם פון זײַנע רייד -- עס איז דאָ ערגעץ װוּ אַ דערצילונג

וועגן אַ מלך, וועלכער האָט פאַראָרדנט זײַן פינאַנס-מיניסטער אַרױיפ-

259

א 'פללנקיטני

צולייגן גרעסערע שטײַערן אויפן פאָלק. שפּעטער פרעגט אים דער
מלך, װי דער עולם האָט אויפגענומען די פאַראָרדענונג. ;זיי האָבן
פּראָטעסטירט'. ,פאַרגרעסער זיי נאָך מער". שפּעטער האָט דער מיניס-
טער געמאָלדן: ;די פּראָטעסטן האָבן זיך פאַרשטאַרקט". ,פאַרגרעסער
נאָך מער". ,דער עולם שטורעמט מיט פּראָטעסטן", מעלדעט וייטער דער
מיניסטער. ,ס'מאַכט נישט אויס". ערשט װען דער מיניסטער האָט
געמאָלדן: ,די מענטשן האָבן אויפגעהערט פּראָטעסטירן -- זיי לאַכן,
האָט דער מלך באַפּױלן פאַרקלענערן די שטײַערן.

-- ריכטיק, -- האָט זיך אַ פאַרקלערטער אָנגערופן דער דאָקטאָר,
-- דאָס רוסישע פאָלק לאַכט שון, שטיל נעמט עס איף די גרעסטע
גזירות. װוי זאָגט דאָס רוסישע ווערטל : , ביוט אי פּלאַקאַט ניע דאַיויט? --
מע שלאָגט און מע לאָזט נישט ויינען. יעדע פּאָר יאָר װערט געטוישט
דער אינערן-מיניסטער, און אין קורצן װײַזט זיך אַרױס אַז דער נײַער
איז ערגער פונעם אַלטן. נאָך די שווערע יאָרן פאַר יעזשאָװן איז געקו-
מען דער ;,גוטער" בעריאַ. הלוואי זאָלן מיר דאָס איצטיקע מאָל נישט
אַנטושט וערן.

-- און דאָס אַלץ װערט געטאָן אין נאָמען פון דער סאַמע
דעמאָקראַטישסטער סטאַלין-קאָנסטיטוציע ?

-- איר פרעגט אַ נאַיָוע פראַגע. דאָ זענען אין נאָמען פון דער
רעװאָלוציע אוֹן סאָציָאַליזם באַגאַנגען געװאָרן פאַרברעכנס, וועלכע קיין
שום דעספּאָט האָט זיך נישט דערװועגט צו טאָן. כדי צו קעפּן דאַנטאָנען
האָט מען פאַרנאַרט די מאַסע מיט ברויט אין אַ צוייטער גאַס. אַזױ
שרײַבן די היסטאָריקער. בײַ אונדז איז עס פאָרגעקומען אַ ביסל אַנ-
דערש... און אפשר איז פאַראַן עפעס ענלעכס. איר האָט מיר דערציילט
וועגן די תבואות, װאָס דער ראַטנפאַרבאַנד האָט פאַרקויפט צו דומפּינג-
פּרײַזן אין די דרײַסיקער יאָרן אין אײראָפּע. אויך אַנדערע אױסאַר-
בעטונגען פון דער לײַכט-אינדוסטרי, וי קאַלאָשן, נייפאָדעם און אַנדערע.
פאַר מיר איז עס געווען אַ נײַעס, וי פאַר יענעם בוכהאַלטער פון קראַסני
יאַר. טראַכט איך, צי זענען נישט די הונגעריאָרן בעת דער צװאַנג-
קאָלעקטיװויזאַציע געמאַכט געװאָרן בכיוון, אַלס פאָרשפּיל צו די יאָרן

260

גורל

1926-8? מ'האָט פאַרװאַנדלט דאָס שטיקל ברויט אין לוקסוס. אין
דער זעלבער צײַט, זאָגט איר, האָט מען געליפערט ברױיט, פעטס און
אַנדערע פּראָדוקטן פאַר די היטלער-מערדער..

-- דעמאָלט זענען זיי נאָך נישט געווען קיין מערדער, נאָר פאַר-
בינדעטע. -- האָב איך צוגעגעבן

דער אָרקעסטער האָט אויפגעשפּילט אַ װאַלץ. ער איז געבליבן
שטיל, זיך פאַרטראַכט. איך האָב איבערגעריסן אונדזער שװײַגן:

-- נו, ס'איז שוין צײַט אַהים צו גיין.

קאַפּיטל פינף און פערציק

דאָס איז געווען אין מיטן זומער, נאָך מײַן פרויס שװוערער קראַנק-
הייט. מיר זענען אַרויפגעקומען אויפן באַזאַר עכּעס קויפן האָבן מיין
װײַב אָפּגעשטעלט צוויי יונגע פרויען:

-- איר וייסט ? שוין דרײַ מאָנאַטן וי איך מיט מײַן חברטע
זוכן אײַך אַרום. זי וויל אויך קויפן אַזאַ פּאָר שטיוועלעך וי מײַנע.
כ'האָב געמיינט, אַז איר זענט שוין אַהיים געפאָרן.

-- כ'האָב שוין אַפילו באַװיזן צו קומען צוריק..

-- אַזױ גאָר ?

-- יאָ. איך בין צוריקגעקומען פון יענער ועלט. כ'בין שװער
קראַנק געווען. מײַן מאַן האָט צוליב דעם נישט געקאָנט אַרבעטן

-- האָט איר נישט מער קיין שטיוװועלעך צו פאַרקויפן?

-- דערװײַל נישט.

-- אפשר קאָן אײַער מאַן מאַכן אַ פּאָר שטיוועלעך אויף באַשטע-
לונג ?

-- יאָ. אָט איז אונדזער אַדרעס -- האָב איך זיך אָנגערופן

זי איז געקומען אין באַגלײטונג פון איר מאַן, אין אַן אוניפאָרם פון
ענקאַװעדע. װײַזט אויס, אַז ער האָט געטראַכט אָנצוטרעפן בײַ מיר אַ

201

אזבלצנקיטני

פאַבריקל און אײַנהאַנדלען גאָר ביליק, אין ער געקומען אין מיטן טאָג,
ווען איך בין בײַ דער אַרבעט. די פרוי איז געווען איבערגעשראָקן אין
אָװונט זענען שוין געקומען צויי פּאָר מיט נאָך אַ העכערן נאַטשאַלניק.

-- אַז דו אַרבעטסט בײַ טאָג אין װאָיענטאָרג, -- האָט ער זיך
געוויצלט, -- טאָ װי האָסטו צײַט פאַר אַנדערע קונים ?

-- די נאַכט איז לאַנג -- האָב איך אים געענטפערט מיט אַ שמייבל.

-- װאָט מאָלאָדיעץ! -- האָט ער אַ זאָג געטאָן, און זיי האָבן
געמאַכט באַשטעלונגען.

חוץ שטיוול באַדאַרף מען דאָך אויך לײַכטע זומערדיקע סאַנדאַלן
און שיך, זענען זיי געװאָרן גאַנץ אָפטע קונים בײַ מיר. אַזױ אַרום
זענען מיר נעענטער באַקאָנט געװאָרן. איינער פון זיי איז געווען אַ צוגע-
לאָזטער מענטש און האָט געװאָלט ציִען פון מיר װערטער װעגן דעם
לעבן אין פּוילן, האָב איך אים געשילדערט: אָרעמקײט, נױיט, הונגער,
פאַשיזם און פּאַנעס..

איין מאָל האָב איך אים בײַ אַ געלעגנהײט אַ פרעג געטאָן:

-- צי וייסט נישט די רעגירונג, אַז דער פאַרדינסט, װאָס מיר
באַקומען פאַר אונדזער אַרבעט סטײַעט קוים אויף אויסצוקויפן די
;נאָרמע? פּראָדוקטן, און יעדער מוז זוכן זײַטיקע פאַרדינסטן? איך
בין אַ פאַכמאַן, קויף איך אַ לעדערל אויפן באַזאַר, מאַך פון דעם אַ פּאָר
שיך, שטיװול; כוייס נישט, צי יענער האָט עס געגנבעט אָדער
באַקומען פאַר אַ פעלעכל פון אַ געשאָכטענער בהמה. הײַנט באַקומט
מען שוין בלויז כשרע.. דאָס איז פון די טראָפעען, װאָס די רויט-
אַרמײער שיקן צו אַהיים פון די דעראָבערטע געביטן. אין װאַרשטאַט
אַרבעט איך אָפּ ערלעך מײַן אַרבעטסינאָרמע און נאָך מיט אַ שמיצל
אַריבער. און אין אָװנט -- פאַר זיך, צו קאָנען שפּײַזן די פאַמיליע
מיט אַ צוגאָב צו דער ;נאָרמע". אויך דאָס איז נישט אין גאַנצן דערלויבט,
און איך מוז אָפּגעבן אַ באַריכט דעם שטײַערךאַמט. אָבער די אַלע
נישט-פאַכמענער : באַאַמטע, אַרבעטער, נאַטשאַלניקעס, וועלכע פאַרדינען
נישט נאָך דער אַרבעטצײַט, פון װאַנען האָבן זיי אַזױ פיל געלט אויף
צו קויפן טײַערע שפּײַזן און קליידונג אויף באַזאַר-פּרײַזן, װאָס דערגייען

202

גורל

צו פופציק און הונדערט מאָל אַזױ פיל? זאָל עס הייסן אַז אַלע גנבענען
בײַ דער מלוכה?

-- הערט, -- האָט מיר דער נאַטשאַלניק געזאָגט, -- די רעגירונג
ווייסט זייער גוט װעגן דער לאַגע אין לאַנד. אָבער קריגסצײַט האָט
זי נישט די מעגלעכקייטן נאָכצוקומען דער באַפעלקערונג. באַקומט
יעדער זײַן ברױיטנאָרמע. אויב ס'איז דאָ -- אויך אַנדערע פּראָדוקטן
געוויסע קאַטעגאָריעס באַקומען צוגאָב-נאָרמעס. יעדנפאַלס, איז דאָס
גענוג אויף נישט צו שטאַרבן פון הונגער. מע וייסט גענוי דעם לעבנס-
סטאַנדאַרט פון יעדן בירגער, וי אויך די קועלן, פון װאַנען ער שעפּט.
ס'ווערט געפירט אַ גענויע קאַרטאָטעקע. סוועט קומען אַ צײַט, וען
יעדער װעט באַקומען, װאָס אים קומט. מע באַצאָלט פאַר אַלץ, פאַר
פּאָליטישע מיינונגען,. װי פאַר װירטשאַפטלעכע פאַרברעכנס.

מער האָב איך אים שוין נישט געװאָלט פרעגן. כ'האָב שוין
דעמאָלט געװווסט וועגן דעם קאַנטראָל-סיסטעם איבער יעדן בירגער
דורך דער אַדמיניסטראַציע פון זײַן הויז, אָדער דורך דעם קװאַרטאַלני.
באַזונדערס, אויף די אַרבעט-פּלעצער, װוּ ס'איז דאָ איינער, אָדער
עטלעכע,. װאָס ;װאַרפן אויגן" און ;שטעלךאָן איערן' אױיף יעדן
איינעם.

װען איך האָב שפּעטער דערצילט דעם שמועס דעם דאָקטאָר,
האָט ער געלאַכט:

-- איר האָט אים געשטעלט פראַגן, װי נאָר אַ פּוילישער קאָן
זיך דערלויבן. אַ רוסישער ייד װאָלט אַזעלכע פּראַגן נישט געשטעלט.
פון זײַנע ענטפערס קאָנט איר פאַרשטיין דעם אונטערשיד צװישן
אונדזער סאָציַאַליסטישן סיסטעם און אײַער קאַפּיטאַליסטישן. בײַ אײַך
שעמט מען זֹיך מיט פאַרברעכערישקייט, מע װיל עס אױסװאָרצלען
אויך מיט פּעדאַגאָגישע מיטלען. בײַ אונדז נייטיקט מען זיך נישט דערין
הלוואי װאָס מער פאַרברעכער -- װעלן די געביטן פון װײַטן צפון זײַן
כסדר באַזעצט. פאַרן קריג האָט מען אַהין געשיקט אייגענע. זינט דעם
יאָר 1939 האָבן מיר באַקומען אַ נײַעם מענטשן-מאַטעריאַל -- פון די
;באַפּרײַטע? געביטן, פון אוקראַיַנע, װײַסרוסלאַנד און אַנדערע. איר,

2063

א. בלענקיטני

;פּאָליאַקן", זענט דאָך פאַר ;אונדז", װי פון הימל אַראָפּגעפאַלן. מיט
אײַך האָט מען אויפגעשטעלט נײַע פּונקטן אין די װועלדער און טײַגעס..
איר האָט מיר דערציילט, אַז חלוצים, ייִדישע בחורים און מיידלעך,
האָבן אין ארץ-ישראל פרײַװיליק פאַרװאַנדלט זומפּן און מדבריות
אין בליִענדיקע פעלדער און גערטנער, -- בײַ אונדז װעט אַזױנס קיין
מאָל נישט זײַן.

-- ס'איז דאָך יאָ דאָ. איך האָב געלײענט ועגן קאָמסאָמאָלסק,
װאָס איז אויפגעשטעלט געװאָרן דורך פרײַװיליקע פּיאָנערן-קאָמסאָ-
מאָלצעס...

-- איר קאָנט לייענען װעגן אַ סך אַזעלכע ,פּיאָנערן" און ,העל-
דישקייטן", -- האָט ער מיר איבערגעריסן מיט געלעכטער, -- אָבער
דאָס איז נאָר אין דער ליטעראַטור. אין דער וירקלעכקייט בויען מיר
דעם סאָציַאַליום מיט אַנדערע ועגן. יעדער אידעאַליזם בײַ אונדז אין
לאַנד איז געפערלעך פאַר דער מאַכט. אידעאַליזם איז פאַרבונדן מיט
דענקען און טראַכטן, און מיר האָבן, ער סזאָל פאַר אונדז טראַכטן
און דענקען. אַפילו די אידעישע באַװעגונג פאַר ביראָבידזשאַן איז גלײַך
ליקווידירט געװאָרן, און אירע אידעאַליסטן בויען איצט דעם סאָציאַליזם
ערגעץ אַנדערש... ס'ווונדערט מיך, װאָס איר זענט אַזױ אַנטציקט פון
עמנואל קאזאַקעוויטשעס בוך ;שלום און חוה" ועגן די פּיַאָנערן פון
ביראָבידזשאַן. דאָס געשילדערטע דאָרט עקזיסטירט שוין לאַנג נישט
אין דער ווירקלעכקייט. דערפאַר איז דאָ דער ציוניזם נאָך מער טרייף,
װײַל ער איז נאָך דערצו אַ ייִדישע אידעע. מיר האָבן בײַ אונדז אין
לאַנד גענוג מדבריות און זומפּן, װוּ ייַדן, אויב זיי ווילן, קאָנען קומען
זיי אויסטריקענען און באַפּרוכפּערן..

די לעצטע װערטער האָט ער אַרױסגעזאָגט מיט אַ טאָן פון
פאַרביטערונג און איז אויף אַ װײַל שטיל געבליבן. דערנאָך האָט ער
ווידער פאָרגעזעצט:

-- אין איצטיקן קריג האָט מען געגעבן א מעגלעכקייט אַלע
קרימינעלע און וירטשאַפּטלעכע פאַרברעכער צו גיין אויפן פראָנט,
אויסצוקויפן מיט בלוט זייערע פאַרברעכנס. ס'איז גענוג געווען אַז אַזאַ

264

גו רל

איינער זאָל לײַכט פאַרװוּנדעט וװערן, און ער איז געװאָרן אַ פרײַער
בירגער. אָבער קיין שום פּאָליטישן האָט מען עס נישט דערמעגלעכט,
די פּאַליטישע זענען געפערלעכער פאַר דער מאַכט איידער די ערגסטע
פאַרברעכער. זיי, די געוועזענע רעװאָלוציאָנערן, אידעאַליסטן, האָט מען
אַזאַ ‏ פּריווילעגיע נישט געגעבן.. נישטאָ מער קיין קאָמוניסטן, בלויז
נאַציאָנאַלע פּאַטריאָטן... מע שטיצט די קאָמוניסטן אין אױסלאַנד אַזױ
לאַנג װי זיי העלפן אונדזערע אינטערעסן. װען נישט, שיקן מיר זי
אַפּילו צום טײַול,

אויסגעהיצט זיך, האָט ער גענומען רעדן רויַקער:

-- אין די יאָרן 38--1937 האָט מען דאָ ליקווידירט די אָנפירונג
פון דער פּוילישער קאָמפּאַרטײ און טויזנטער פּוילישע קאָמוניסטן אין
ראַטנפאַרבאַנד. אַלע זענען דערקלערט געװאָרן אַלס שפּיאַנען, פאַררעטער,
און מ'האָט זיי צעשאָסן װי די הינט, אָדער פאַרשיקט אַהין, פון װאַנען
מע קומט שוין נישט צוריק. און קורץ נאָך דעם האָט מען געשלאָסן אַן
אָפּמאַך מיט היטלער-דײַטשלאַנד. איר געדענקט דאָך װי אונדזערע מנהיגים
האָבן דעמאָלט געכשרט דאָס חזיר-פיסל..

-- איז װי קומט עס, װאָס דאָס גאַנצע סאָוויעטישע פאָלק קעמפט
אַזױ העלדיש? און די רויטע אַרמײ יאָגט די היטלער:חיילות מיט דעם
לאָזונג: , זאַ ראָדינו, זאַ סטאַלינאַ'? -- טו איך אים אַ פֹאַל אַרײַן אין
הש היזה.

-- דאָס איז ריכטיק. די רויטע אַרמײ דערשלאָגט שין די
ביז איצט אומבאַזיגבאַרע היטלער-אַרמײ. אָבער.. איך בין נישט לאַנג
פון דער אַרמײ. האָב אָנטײיל גענומען אין שװערע קאַמפן אויף אַ סך
פּראָנטן. די רויטע אַרמײ איז נישט בעסער און נישט ערגער פון אַלע
אַרמײען אין דער װעלט. די סאַלדאַטן זענען אַלע מענער, טאַטעס און
זין, און קיינער פון זיי װויל נישט סתם אַזױ גיין אויפן פראָנט ;שטאַרבן
פאַרן פאָטערלאַנד". אין אָנפאַנג קריג זענען געווען מאַסן"דעזערציעס
פון גאַנצע פּאָלקן צוזאַמען מיט זייערע קאָמאַנדירן, װי די װלאַסאָווצעס,
און גאָר אַ סך פאַלן פון אינדיווידועצלע דעזערטירונגען. אַ סך האָבן זיך

אויסבאַהאַלטן ביז די דײַטשן האָבן פאַרנומען דעם געביט. ס'זענען געווען

265

א בלצנקיטני

פאַלן, װען אונדזערע סאָלדאַטן האָבן זיך אַלין דורכגעשאָסן אַ האַנט
אָדער אַ פוס, ;סאַמאָסטרעלי", כדי צו אַנטרינען פון פראָנט.

ער האָט אָפּגעכאַפּט דעם אָטעם. פאַרװויקלט אַ ציגאַר און פאָרגע-
זעצט;

-- אמת, ס'זענען געווען אַ סך איבערגעגעבענע העלדישע אָפיצירן
און סאָלדאַטן, װי אין אַלע אַרמײען אין דער ועלט. אָבער נישט דאָס
איז דער עיקר. בעת אַלע מלחמות לײידט שטענדיק דאָס פאָלק, און מער
פון אַלע דאָס פאַרהאַסטע יידישע פאָלק. דאָס װאָס הילטער האָט דער-
קלערט אַ פאַרניכטונג-קריג דעם יידישן פאָלק, אין די באָלשעװויקעס
נישט אָנגעגאַנגען. פאַרקערט, ס'האָט זיך באַקומען דער אײַנדרוק, אַז
די היטלעריסטן באַקומען אין דעם פרט פון דאַנען אונטערשטיצונג..

ער האָט ווידער פאַררייכערט און, וי ער װאָלט זיך באַמיען צוריק-
צוכאַפּן דעם פאָדעם פונעם שמועס, ממשיך געווען:

-- כדי צו זײַן אַן אומדערשראָקענער סאָלדאַט, פאָדערט זיך אויך
שנאה און פאַראַכטונג צום נידערטרעכטיקן שונא. אָט דאָס האָבן געהאַט
ייִדישע סאָלדאַטן און אָפיצירן אין דער רויטער אַרמײ. זיי האָבן געװוּסט,
אַז קיין אַנדער וועג, װי קעמפן ביזן לעצטן טראָפּן בלוט, האָבן זיי נישט.
זיי האָבן אויך געדאָרשט נאָך נקמה פאַרן מאָרד איבער זייערע נאָענטע,
און דאָס האָט זיי געגעבן דעם כוח פון עתמות נפשי עם פלישתים":
ער איז אויסגעשריגן געװאָרן נישט פון איין שמשון הגיבור, נאָר פון
צענטליקער טויזנטער. זיי האָבן מיט זייער גבורה מיטגעריסן די אַנדערע
און בײַגעשטײַערט צום רום פון דער רויטער אַרמײ. איצטער פרעגט מען
אונדז, צי מיר האָבן געקעמפט אויף טאַשקענטער פראָנט..

אַ סאַרקאַסטישער שמייכל האָט אַ שפּיל געטאָן אויף זײַן פּנים.

- איך וויל זיך צוריקקערן צום אָנהייב פון אונדזער שמועס, --
האָב איך אים אַ בעט געטאָן, -- װײַל איך ווייס נישט, ווען מיר װועלן האָבן
נאָך אַ מאָל אַ געלעגנהייט זיך צו טרעפן.

-- ביטע זייער.

-- איר האָט געזאָגט, אייגנטלעך, אַז דאָ פּראָדוצירט מען פאַר-
ברעכער, כדי די צפון-געביטן זאָלן זײַן באַזעצט. קומט אויס לויט אײַערע

206

גור?

רייד, אַז אַלע בירגער פון ראַטנפאַרבאַנד און אירע באַפרײטע געביטן
זענען קאַנדידאַטן אַהין?

-- אַזױ איז עס טאַקע. אַהין זענען אַװעק פון אַלע פאָלקסשיכטן,
אויך סטאַכאַנאָווצעס און אָרדן-טרעגער, הויכע נאַטשאַלניקעס און פון די
בעסטע פּאַרטיי-מיטגלידער, דעפּוטאַטן פון װערכאָװני סאָװיעט, העלדן
פון בירגערקריג און ביז איצטיקע קהעלדן פון ראַטנפאַרבאַנד". הײַנט
גייען אַװעק אַהין פּאַרטיעס געפאַנגענע דײַטשן און באַפּרײַטע סאָוויעטישע
קריגס-געפאַנגענע, װײַל -- פאַר װאָס זענען זי אַרײַנגעפאַלן אין געפאַנ-
גענשאַפט ? נאָר אַזאַ פּאַרטיזאַנער װי יעגאָרישקע, ער איז געשאַנעװעט
געװאָרן. און אפשר -- האָט ער אױסגעלאָזט מיט אַ געלעכטער -- האָט
אים געראַטעװעט דאָס, װאָס ער איז אַ שוסטער, װי איר האָט אַנומלט
געזאָגט, און מע האָט אויף זײַן אָרט געשיקט אַ שנײַדער..

ער האָט זיך פונאַנדערגעלאַכט, און מיר האָבן זיך האַרציק
געזעגנט.

קאַפּיטל זעקס און פערציק

מ'האָט אים גערופן פּראָסט-פּשוט: יעגאָרישקאַ. זײַן בײַנאָמען
און פאָטער-נאָמען האָט מען קיין מאָל נישט באַנוצט. מעגלעך, אַז װי
אַ קינד אַ יתום, פון דער ערשטער ועלט-מלחמה, האָט ער אַלײן דעם
נאָמען פון זײַנע עלטערן נישט געקאָנט. אָבער אין אַקטיובינסק איז גענוג
געווען בלויז דער נאָמען יעגאָרישקאַ, מע זאָל אים אויף קיין צווייטן נישט
פאַרטוישן.

ער האָט אויסגעזען וי אַ צעך-יעריק ייִנגל, לוט זײַן הייך און
װאָג. איין אויג איז בײַ אים געווען אַ קורצזיכטיקס, דאָס צווייטע אין
גאַנצן בלינד. אַרויפקוקנדיק צו זײַן מיטשמועסער, פלעגט ער, שטענדיק
אַ שמייכלענדיקער, פאַרזשמורען דאָס קורצזיכטיקע אייגל און אָנבייגן
דאָס קעפּל אויף אַ זײַט. דאָס בלינדע אויג, די אויסגעדרייטע פינגער,

201

א. בלענקיטני

וי אויך אַנדערע באַשעדיקונגען, װאָס דאָס אָנטועכץ האָט פאַרדעקט, איז
אים געבליבן אַלס אָנדענק פון יענער צײַט, ווען ער איז געוען א פּאַר-
טיזאַן אונטער דער אָנפירונג פונעם באַרימטן העלד טשאַפּאיע. יעגאָ-
רישקען איז באַשערט געווען אַרײַנצופאַלן אין די הענט פון װײַסגװאַרדײער
נאָכן אונטערלייגן אַ פּעקעלע דינאַמיט אין זייערער אַ באַזע. האָבן זיי אים
אַזױ צו רעכט געמאַכט.

איך האָב זיך באַקענט מיט אים אין װאִיענטאָרג. ער איז געװען
אַ שוסטער, וועלכער האָט די אַרבעט אויסגעפערטיקט אין דער היים. לויט
די אַקטיובינסקער באַגריפן איז ער געווען אַ גוטער פאַכמאַן. ער פלעגט
נאָך דערצו קאָנען אַליײין אויסשניצן די קאָפּעטעס און די הויכע קנאַפל,
דווקא נישט שלעכט. פאַרן װאיענטאָרג פלעגט ער ס'רוב אויספערטיקן איין
פּאָר אַ װאָך. מער האָט מען טאַקע נישט געקאָנט פון אים פאָדערן װײַל
ס'רוב צײַט פלעגט ער זײַן שיכור. פון טרינקען מיט אַ מאָס, דאָס הייסט
אַ ליטער, פלעגט ער נישט שיכור ווערן, סײַדן דאָס איז געווען ספּירט.
וען ער פלעגט נישט באַקומען קיין ספּירט, פלעגט ער טרינקען ברענ-
ספּירט, אָדעקאָלאָן. נאָר מער צופרידן איז ער געװען, װען ער האָט
באַקומען פּערפום פאַר מלוכה-פּרײַון: דאָס האָט געקאָסט ביליקער פון
געוויינלעכן בראָנפן אויפן באַזאַר. צום פאַרבײסן איז אים גענוג געווען
אַ שטיקל ציבעלע, טייל מאָל אַפילו בליז אַ שמעק צו טאָן דערפו.
ער פלעגט עס האָבן שטענדיק גרײַט בײַ זיך, שטאַרק צודריקן צום
קינדערישן נעזל און אַרײַנציַען דעם ביטערן ריח. ערשט פון אַ ליטער
,שטאַרקן" פלעגט ער שיכור וװוערן און אַ רוּיַקער, מיט װאַקלענדיקע
טריט, זיך שלעפּן אַהיים. מיינסטן טייל פלעגט ער אין אַזאַ פאַל דאַרפן
אָנקומען נאָך פרעמדער הילף, און אַזעלכע גוטע פרײַנט האָבן זיך שטענדיק
געפונען. געפירט פאַר אַ הענטל, איז יעגאָרישקאַ באמת געווען װי אַ גע-
האָרכזאַם קינד. ער האָט קיין מאָל קיין אַװאַנטורעס נישט געמאַכט.
אָפּנעשלאָפן אין דער היים אַ האַלבן טאָג מיט אַ נאַכט, פלעגט ער זיך אין
דער פרי אױפכאַפּן מיט קאָפּװייטיק. צו דעם האָבן אים נישט געהאָלפן
קיין שום רפואות, פּראָשקעס, נײַערט אַ האַלבער ליטער פּשוטער בראָנפן.
נאָך אַזֹאַ פּאָרציע איז ער וידער ניכטער, דער קאָפּװײיטיק פאַרשווינדט,

268

גורל

און ער זעצט זיך ווידער אויפן שוסטער-בענקעלע, ביז... ס'קומט אונטער
אַ צווייטע געלעגנהייט.

ער פלעגט אָפּט קומען אין װאַרשטאַט און זיך באַקלאָגן : , גאַלאָואַ
באָליט". ,נאַדאַ פאָכמיעליטסאַ". ,ס'טוט וויי דער קאָפּ", ,מע דאַרף זיך
אויסשיכורן"?. האָבן מיר דערפון שוין פאַרשטאַנען, אַז ער איז שוין נאָך
אַ גאַנצן ליטער ;שטאַרקן" און זוכט ערשט אַ האַלבן ליטער ,שװאַכן"
אויף אַ ;רפואה"...

ער איז געװען אַ פאָטער פון פיר-פינף קינדער. זײַן עלטסטער
זון האָט זיך געלערנט אין אַ פאַכשול פאַר לאָקאָמאָטיוו-פירער. ער איז
געווען מיט אַ צוויי קעפּ העכער פונעם טאַטן און אויך אַ סך דיקער --
אין דער מוטער געראָטן. דער ייִנגערער, אין פאָטער געראָטן, פלעגט
אָפּט מיטקומען מיט אים אין װאַרשטאַט און שטענדיק זיך אונטערזינגען
פאַרשיידענע קופּלעטלעך. ווען ס'פלעגט אַרײַנקומען אַן אאָפּיצערקע" פאַר-
ריכטן די צעריסענע שיך אָדער קאַלאָשן, פלעגט ער זיך גוט אײַנקוקן
אין איר און אירע שיך, צוקומען צו מיר, אָנװוינקען אויף איר און שטי-
לערהייט אויפזינגען: ,/ראַנשע טי נאָסילאַ = טופליע ז'טאָרגסינאַ, / סעי-
טשאַס טי נאָסיש / רװאַניִע גאַלאָשי /?" -- -- פּריַער האָסטו געטראָגן
שיך פון טאָרגסין, איצט טראָגסטו צעריסענע קאַלאָשן -- אַן אַלט
קופּלעטל פון דער נאָך- ,נעפ"-צייט, אין וועלכן ס'זענען אויסגעלאַכט
געװאָרן די רײַכע, וועלכע האָבן פאַר אויסלענדישער װאַליוטע געקויפט
אין טאָרגסין טײַערע פּראָדוקטן און אויסאַרבעטונגען, און איצט זענען זי
מיט אַלעמען צו גלײַך נאַקעט און באָרװעס... הגם נישט מער וי אַ צוועלף-
יעריקער, פלעגט ער שוין צוהעלפן דעם פאָטער. אָנגעטאָן איז ער געווען
זומער אין אַ צעריסן העמדל און געגאַנגען באָרװעס, ווינטער -- אין אַ לאַנגן
ראָק, אָדער מאַנטל, װאָס האָט זיך נאָכגעשלעפּט איבער דער ערד, מיט
אַלטע גרויסע װאָליקעס אויף די פיס. אַזױ איז געװאָקסן יעגאָרישקעס
נאָכפאָלגער.

און פון דעסטוועגן איז יעגאָרישקאַ געװען אין װאַרשטאַט דער
סימפּאַטישסטער פון אַלע רוסישע שוסטערס. ער האָט קיין מאָל קיינעם
נישט באַלײדיקט, איז געבליבן אַ שטילער רוסישער פּאַטריאָט. מ'האָט

209

א. כבלענקיטני

נישט געהערט פון אים קיין אַנטיסעמיטישע אויסדרוקן. אַן אָנגענעם
מענטשעלע געווען.

ביי אונדז, ,באַזאַר-שוסטערס?, איז געווען אַזאַ מין צרה : דאָס ווייכע
לעדער פון אָרטיקער אויסאַרבעטונג פלעגט שוין בעת דער אַרבעט
פאַרלירן איר שװאַרצע פּאַרב. מע האָט זיך באַנוצט מיט די פאַרשיידנסטע
מיטלען דאָס לעדער צוריק שװאַרץ צו מאַכן. אָבער נאָך עטלעכע מאָל
טראָגן פלעגן די קונים קומען מיט טענות. איין מאָל האָט מיר יעגאָרישקאַ
אײַנגערױמט אַ סוד, אַז ער האָט געפּאַקט דאָס ריכטיקע מיטל, דאָס איז
אַ ספּעציעלער גלאַזור, װאָס האָט נישט מורא פאַר װאַסער. ער קאָן אויך
מיר פאַרקויפן אַ האַלבן ליטער, נאָר דאָס דאַרף קאָסטן .. אָבער פאַר
אַזאַ זאַך איז קיין שום פּרײַז נישט צו טײַער געווען. און ס'איז ווירקלעך
געווען אַ גוט מיטל. אַ מין ספּירטלאַק, װאָס איז באַנוצט געװאָרן צו
פאַרבן מעטאַל, אפשר פון אַן עראָפּלאַן-פאַבריק.

אין אַ צײַט אַרום האָב איך באַמערקט, אַז יעגאָרישקא גייט אַרום
אַ ביסל שיכורלעך און די ליפן זענען אים עפּעס פאַרשװאַרצט.

-- זע, -- האָב איך אים אַ פרעג געטאָן, -- מיט װאָס האָסטו זיך
עס פאַרשמירט ?

-- דאָס איז פון יענער גלאַזור. -- האָט ער מיר ערלעך, שמייכ-
לענדיק, אײַנגערוימט אַ סוד אין אוער -- זי איז געשמאַק צום טרינקען.
איך זײַ זי אַדורך דורך װאַטע...

קאַפּיטל זיבן און פערציק

אין איינעם אַ וינטערדיקן פרימאָרגן, אָנהייב 1945, ווען מיר
זענען געקומען צו דער אַרבעט, האָט אונדז דער פאַרװאַלטער, מיך מיט
נאָך עטלעכע אַרבעטער, געמאָלדן, אַז מיר דאַרפן תיכף גיין אין קאַנטאָר
פון װאיענטאָרג צום נאַטשאַלניק.

-- װאָס איז געשען?

200

גור?

-- בײַם נאַטשאַלניק װעט איר שוין געװאָר װערן

אַרױסרופן אין דער אַרבעטצײַט, דאָס טרעפט נאָר אין אויסער-
געוויינלעכע פֿאַלן. דאָ איז עפּעס נישט פּשוט. דער נאַטשאַלניק האָט
אונדז אַרײַנגערופן אין אַ באַזונדער צימער און גלײַך אָנגעהויבן אַ צע-
קאָכטער : :
--- בײַ אונדז װעט אַזעלכעס נישט פּאַסירן, כ'וועל אַזעלכעס נישט
דערלאָזן ! איך װעל אײַך גלײַך שיקן צוריק אין װאִיענקאָמאַט!

בײַ יעדן פון אונדז האָט געצאַפּלט דאָס האַרץ: װאָס אַזעלעכעס
האָט פּאַסירט ? װאָס פאַר אַ חטאים זענען מיר באַגאַנגען? ענדלעך האָב
איך דערהערט אין װאָס סע גײיט. מיר האָט זיך געװאָלט אַ שמייכל
טאָן, אָבער מע טאָר נישט.

-- װאָס קלערט איר זיך? -- האָט ער װײַטער אויפגערעגט און
בייז געשריגן. -- אויף דער פאַרזאַמלונג פון פּראָפּסאָיוז נעכטן זענט איר
נישט געווען. איך װעל אַזעלעכס נישט טאָלערירן!

ער לאָזט אונדז נישט פאַרענטפערן זיך און זעצט פאָר:

-- איך װויל נישט וויסן פון קיינע תירוצים. כ'האָב שוין צוגעגרייט
אַ מעלדונג צום װאִיענקאָמאַט. זאָלן זיי אײַך שיקן ערגעץ אַנדערש.
אַפּילו אויפן פראָנט. די מלחמה איז נאָך נישט געענדיקט, און איר זיצט
דאָ רויַק, זאָלט איר אַפילו אויף אַ פאַרזאַמלונג נישט קומען? המם..
איך װעל הײַנט נאָך אַ מאָל רופן אַ פאַרזאַמלונג. ער פון אײַך סוועט
פעלן, װעל איך... -- און ער פאַרענדיקט מיט אַ פראַגע -- וייסט איר

װאָס דאָס הייסט אַ פאַרזאַמלונג פון פראָפּסאָיוז ?

װאָס אַן אמת, איך האָב טאַקע נישט געװוּסט די באַדייטונג און די
אויפגאַבן פון פּראָפּעסיאָנעלע פאַראיינען אין ראַטנפאַרבאַנד. כ'האָב די
גאַנצע צײַט געאַרבעט אין אַרטעלן, און זייערע מיטגלידער געהערן נישט
צו קיין פּראָפּסאָיוז. ערשט דאָ אין װאִיענטאָרג האָב איך געהערט ועגן
פּראָפּסאָיוז, אָבער נישט געװוּסט, װאָס ס'איז זײַן אויפגאַבע. בין איך עס
ערשט איצט, אויף דער צווייטער פאַרזאַמלונג, געװאָר געװאָרן:

א. קאַנטראָלירן, צי די אַרבעטער פירן אויס דעם פּלאַן פון דער

21

א בלצנקיטני

רעגירונג, ב. קאָנטראָלירן די קװאַליטעט פון דער אַרבעט, ג. פּרעמירן
גוטע אַרבעטער, שלאָגלער און סטאַכאַנאָווצעס.

איך בין שוין געװאָרן עטלעכע מאָל אויסגעצייכנט און פּרעמירט,
נישט ויסנדיק אַז דאָס איז געטאָן געװאָרן פונעם פּראָפּסאָיוז, װעל איך
דעריבער פאַרגעדענקען צום גוטן די פּראָפּעסיאָנעלע טעטיקייט פונעם
װאיענטאָרג, בפרט אַז איך בין פון דער פאַרזאַמלונג געװאָרן אַ סך
באַװוּסטזיניקער...

קאַפּיטל אַכט און פערציק

אונדזער כאַטקע האָט פאַרנומען אַ וינקל פון אַ גרויסן הויף,
אַ באַשטעלטער מיט ענלעכע לײימענע קיביטקעס. פון אַ נידעריקן פינצ-
טערן פאָדערהײַזל איז געווען אַ טיר רעכטס צו אַן אַמאָליקער קיך, וועלכע
מיר האָבן פאַרװאַנדלט אין אַ קעמערל, און אַ טיר לינקס האָט אַרײַנ-
געפירט אין אונדזער װוֹינונג-צימער, װאָס איז באַנוצט געװאָרן אויף עסן
און שלאָפן און אויף אַרבעטן אין די אָװונטן ; דאָס צימער האָט אויך געדינט
פאַר אַ קיך. די פענצטערלעך פון דעם צימער, וועלכע זענען אין דרויסן
געווען נאָענט צו דער ערד, האָבן אָבער געהאַט די ,מעלה" װאָס זיי גייען
אַרױס אויף דער נעקראַסאָװאַיגאַס. די אַ גאַס איז געװוען איינע פון די
שענסטע גאַסן אין שטאָט. דאָ זענען געשטאַנען די שיינע געמױערטע
פּאָסט-געביידע און אַנדערע רעגירונגס-בנינים. װײַטער, אַראָפּ צו, ביז זי
האָט זיך פאַרענדיקט בײַ דער באַנליניע, זענען די הײַזקעס געווען פון
פאַרשיידענעם כאַראַקטער, לויט דעם יחוס פון זייערע באַלעבאַטים..
אָבער העכער, אַרױף צו, װוּ מיר האָבן געװוינט, איז געווען דער אָרעמס-
טער טייל פון נעקראַסאָװאַ-גאַס. נאָך מער אָרעם איז די גאַס געװען
דאָרט, װוּ זי האָט זיך מיט אַ קליינעם אויסבייג פאַראייניקט מיט דער
אַמאַנגעלדי-גאַס, װוּ מיר האָבן געהאַט אונדזערע ערשטע ווֹינונגען.

אין װינקל פון די ביידע גאַסן איז געשטאַנען אַ גרויסער מויער,
אַ געוועזענע רעגירונגס-געביידע, װאָס איז פאַרװאַנדלט געװאָרן אין פּרי-

212

הררל

װאַטע װוינונגען, אין וועלכע ס'האָבן פאַר אונדזער זײַן געװוֹינט עװאַ-
קוּיַרטע. אָן געהעריקן רעמאָנט און אויפזיכט איז זי אין משך פון דער
צײַט געװאָרן אַ חורבה. די פענצטער אָן שויבן זענען צום װוינטער פּאַר-
מאַכט געװאָרן מיט ברעטער און שמאַטעס. פאַרבײַגײענדיק פלעגט מען
פון זיי שפּירן נישט-אָנגענעמע ריחות.. די עװאַקויִרטע האָבן מיט דער
צײַט זיך אָנפּגעזוכט אַנדערע װוֹינונגען. דאָס הויז איז אַ צײַט געשטאַנען
ליידיק. ווען מע האָט סוף זומער 1944 געברענגט אין אַקטיובינסקער ראַיאָן
די טשעטשענצעס, אַרױסגעשיקטע פון צפון- קאַװקאַז, האָט מען אַ טײל
איבערגעלאָזט אויך אין שטאָט, און עטלעכע פאַמיליעס האָבן באַקומען
;װוינונגען" אין אָט דער געביידע. אין משך פון וינטער פלעגן מיר
אָפּט זען אַרויספירן אַ סך פון זייערע משפּחה-מיטגלידער, וועלכע האָבן
נישט געקאַנט אויסהאַלטן דעם אַקטיובינסקער ווינטער-קלימאַט, צו זייער
אײיביקער רו.

איינער פון זיי, אַן אײַנגעהילטער אין שמאַטעס עלטערער טשעטשע-
נעץ, פלעגט זיך אין אַ מילדערן װועטער אין די מיטאָג-שעהען אַרױסלאָזן
בעטלען בי די שכנים, אָפט דערגיין צו אונדזער ווֹינונג און אָנקלאַפּן
אין דער פּאַרריגלטער טיר פון פאָדערהײַזל, די פרוי פלעגט אים אַרױס-
טראָגן עפּעס װאָס עסנװאַרג. ער פלעגט איר יעדעס מאָל באַדאַנקען
מיט צוויי קוים אַרױסגעבראַכטע רוסישע װערטער: ,כאַראַשאַ מאַמאַ?" --
גוטע מאַמע.

אין אונדזער פראָנטהײַזל האָט געװוינט נאָך אַ ייִדישע פאַמיליע.
אָבער אויפן גאַנצן הויף אַרום האָבן געװוינט נאָר קאַזאַכן, וועלכע זענען
געווען מיט אונדז אין גוטע באַציַונגען. האָבן זי אונדז אַפילו אויסגעלערנט,
אַז אין די װאַרעמע טרוקענע נעכט איז בעסער צו שלאָפן אויפן הויף,
װוּ די לופט איז ריינער און בעסער װי אין שטוב. אויפן היף איז
אַרומגעלאָפן אַ גרויסער הונט, אַ שטילער, האָט נישט געביסן (אפשר
האָט ער שוין קיין ציין נישט געהאַט..) און נישט געבילט, און איז געווען
אַ גוטער היטער פאַר אַלע שכנים פונעם הויף. אונדזערע קינדער, צוזאַמען
מיט די קאַזאַכישע. פלעגן זיך שפּילן מיטן הונט און פּלאַפּלען צוישן
זיך רוסיש און קאַזאַכיש.

213

א בלענקיטני

אָבער איין מאָל, אין מיטן ווינטער, אָנהײב 1945 האָט זיך פּלוצעם
זייער באַציוּנג צו אונדז געענדערט צום שלעכטן אונדזערע קינדער
זענען אין אַ לינד װעטער אַרױס אויפן הױיף זיך שפּילן און צוריק
אַרײַנגעקומען פאַרטרויערטע:

-- קאָלקאַ (אַ קאַזאַכיש ייַנגעלע) זאָגט, אַז מיר האָבן צוגענומען
זייער הונט.

-- זאָל ער זיך פאַרדרייען זײַן קאָפּ. צו װאָס באַדאַרפן מיר האָבן
זײַן הונט ? מיר האָבן זיי גענוג... האָב איך באַרוֹיִקט די קינדער.

קורץ נאָך דעם האָט װוער געװאָרפן אַ שטיין אין קיכפענצטער און
אױיסגעשלאָגן אַ שויב. די וינטערדיקע קעלט איז גיך אַרײַנגעדרונגען
אין צימער. האָט מען זי צײַטװײַליק פאַרשטאָפּט מיט שמאַטעס, ביז איך
האָב געקריגן אַ שויב און זי אַרײַנגעשטעלט. דער פראָסט האָט זי גלײַך
באַבלימלט, וי די איבעריקע שויבן. מיר האָבן דאָס געהאַלטן פאַר אַ צופע-
ליקייט און די זאַך איז פאַרגעסן געװאָרן.

דער ווינטער פון אָנהײב 1945 איז שוין געווען כמעט אַװעק, הגם
ער האָט זיך נאָך געראַנגלט מיט די לעצטע כוחות קעגן די אָנקומענדיקע
פרילינגטעג. שטורעם-ווינטן, שניי, רעגנס און װאָלקנס האָבן זיך געראַנגלט
מיט דער פרילינג-זון און באַװויזן גבורות. אָבער ביסלעכװײַז האָבן גובר
געווען די פרילינגװוינטן. די פראָסטבלומען, װאָס זענען געדיכט אָנגע-
װאָקסן אין משך פון ווינטער אויף די שויבן זענען צעשװוּמען געװאָרף
די קינדערלעך האָבן שוין געקאָנט אַרוױסקוקן אין דרויסן און זען, װאָס
ס'טוט זיך אויף דער גרויסער װעלט. צװזאַמען מיט זיי האָבן אַרױס-
געקוקט אויך מיר, די גרויסע. מיר האָבן דערפילט די פרישע פרילינגס-
ווינטן פון אײיראָפּע. אויך די פאַרװאָלקנטע הימלען האָבן גענומען זיך
אױסלײַטערן... ס'האָט דאָרט באַקומען די אייבערמאַכט די מעכטיקע אַרמײ
פון די אַלייַרטע כוחות. מיט ריזנשריט האָט זיך דערנענטערט דער סוף
פון דער גרויסער מענטשלעכער טראַגעדיע -- די צווייטע וועלט-מלחמה.

דער ייַדישער לוח איז דאָס יאָר פאָרױיסגעלאָפן, האָט זיך געיאָגט
שנעלער צום ,זמן חרותנו", ס'איז שוין ערב פּסח-צײַט. אָבער דער אײיראָ-
פּעיַשער קאַלענדאַר האָט ערשט געהאַלטן אין מיטן מערץ. ער האָט זיך

2184

טור

וי גערייצט מיט אונדז: יאָגט זיך נישט, ייִדעלעך, אײַער ,זמן-חרותנו"
איז נאָך נישט געקומען. אײַער לוח נאַרט אײַך אָפ.

די , פּראַװדאַ" און ,איזוועסטיאַ" האָבן מיט די באַריכטן װועגן דעם
זיגרײַכן מאַרש פון דער רויטער אַרמײ געבראַכט אויך טרויעריקע נייס
װעגן דעם חורבן פון דער ייַדישער באַפעלקערונג אין די באַפּרײַטע
געביטן...

אין איינעם אַ זונטיק נאָך מיטיק זענען זיך בײַ אונדז צונויפגעקומען
אונדזערע באַקאָנטע יונגע-לייט, נאָך זייער אָפּפערטיקן זיך מיטן באַזאַר,
מ'האָט גענומען שמועסן מעניני-דיומא,

-- איר ווייסט ? בײַ אונדז אין ,זשילגאָראָדאָק" װעט אין עטלעכע
טעג אַרום פאָרקומען אַ גרויסער קאָנצערט פון אינטערנירטע אַרטיסטן
ס'וועלן דאָרט אַרױסטרעטן אויך דזשיגאַן און שומאַכער און לעװין,
וועלכע זיצן אין קאָמבינאַט-לאַגער.

-- אוי, וי איך װאָלט װעלן זיי זען! -- האָט זיך אָנגערופן מײַן
פרוי.

-- גוט, -- האָט אַ יונגער-מאַן אַ זאָג געטאָן, -- איך װעל זיך אויס-
סטאַרען אַ בילעט פאַר אײַך. איר דאַרפט דאָך נישט מער װי איינעם,
איר װעט דאָך נישט איבערלאָזן די קינדער אַלין אויף בײַנאַכט,

דאָ האָט גיטעלע, וועלכע האָט אַרױסגעקוקט פון פענצטער, אַ דער-
פרייטע אויסגעשריגן :

-- זע, מאַמע! ,כאַראַשאַ מאַמאַ" גייט אַהער.

די פרוי האָט גענומען פון טיש אַ שטיקל ברויט און אַרױסגע-
טראָגן. ;כאַראַשאַ מאַמאַ' -- האָט מען געהערט זײַן דאַנקען.

-- איך װאָלט אים געגעבן שטיינער מיט סם. -- האָט זיך איינער
אָנגערופן.

-- מכות מיט קדחת. -- האָט צוגעלייגט אַ צווייטער. -- זאָל ער
פּנרן פאַר הונגער!

-- פאַר װאָס ? -- האָב איך געהאַט פאַרדרוס אויף זיי.

--- װוײַל ער איז געווען איינער פון די דײַטשישע מיטהעלפער צו
מאָרדן ייַדן און רוסן.

215

א. בלענקיטני

--- פון װאַנען ווייסטו דאָס? -- בין איך געװאָרן אויפגערעגט.

-- דו ווייסט דען נישט, אַז דערפאַר האָט מען זי אַלע אַרױס:
געשיקט פון צפון-קאַװקאַז? אויך די קרימער טאַטאַרן.

-- המם... יאָ. איך וייס... -- האָב איך פאַרקלערט אַרױסגע-
שטאַמלט,

-- דו גלייבסט נישט דערין? -- האָט ער מיך אָנגעקוקט מיט
שטוינונג,

-- סײַ װי. צי דער אַלטער ;כאַראַשאַ מאַמאַ' האָט זיך אױיך
מיטבאַטײליקט בין איך שוין גאָרנישט אַזױ זיכער. און דו ביסט טאַקע
זיכער, אַז מע האָט זיי אַרױסגעשיקט פון זייערע היימען, װײַל זיי האָבן
מיטגעהאָלפן די דייטשן?

-- זיכער.

-- אויב אַזױ, האָט מען דאָך אין דער ערשטער רײי געדאַרפט
אַרוסשיקן די אוקראַיַנער, װײַסרוסן און ליטווינער ?..

-- אָבער... אָבער זיי זענען צו גרויסע פעלקער. -- האָט איינער
אַרױסגעשטאַמלט.

-- אָט, אָט, אין דעם טאַקע גייט עס. נאָר צוריקגעשמועסט, קאָנען
אונדזערע מאַכט-אָרגאַנען זיך אַן עצה געבן מיט גרויסע פעלקער אויך.
נאָר דאָס װעלן זיי נישט טאָן צוליב אַנדערע סיבות. לויט די ביז איצט
באַקומענע ידיעות פון דאָרטן װערט די אָרטיקע באַפעלקערונג געשיצט
קעגן... די איינצלנע צוריקגעקומענע ייַדן, וועלכע וילן אָפּנעמען זייערע
איבערגעלאָזטע וװוינונגען.

--- פון װאַנען ווייסטו דאָס ?

-- כ'האָב געזען צוויי בריוו, פון קיִעוו און פון אָדעס. די ייַדן שליסן
זיך אָפּ אויף בײַ נאַכט, זיי דערוועגן זיך נישט אַרױסצוגײין,

-- און די מאַכט-אָרגאַנען ?

-- האַלטן מיט דער אוקראַיַנישער באַפעלקערונג. ווילן באַװײַזן,
אַז די ראַטנמאַכט איז פאַר זיי בעסער װי די דײַטשישע..

-- איך גלייב אָבער, אַז מיט דער צײַט װעלן זיך די מאַכט-אָרגאַנען
אַ נעם טאָן צו די אַנטיסעמיטן

26

גורל

-- װער קאָן וויסן, װאָס מיט דער צײַט װעט זײַן. דערװײַל זיצן
די אוקראַיַנער, װײַסרוסן און ליטווינער אויף די ערטער און געניסן פון
די אָנגערויבטע ייִדישע פאַרמעגנס, װײַל זיי זענען אָנערקענט אויף דער
וועלט פאַר באַזונדערע נאַציעס, באַפּרײַט געװאָרענע דורך דער העלדישער
רויטער אַרמײ, און װעלן נאָכן קריג האָבן רעכט צו פאָדערן פולשטענדיקע
אומאָפּהענגיקײט. אָבער די טשעטשענצעס, קרימער טאַטאַרן און די
קאַלמיקן זענען פעלקער, װאָס ;אױסלאַנד" האָט נישט קיין רעכט פאַר
זיי צו אינטערווענירן...

קאַפּיטל ניין און פערציק

אין דער ערשטער העלפט מאַי איז געפײַערט געװאָרן דער
גרויסער זיג איבער דער היטלער-אַרמײ. אויך דער קריג מיט אאַפּאַן איז
מיט אַ מאָל פאַרענדיקט געװאָרן נאָך דער ערשטער אַטאָם-באָמבע אויף
היראָשימאַ און נאַגאַסאַקי.

סוף זומער האָט מען גענומען רעדן קלאָר און אָפן װעגן אונדזער
רעפּאַטריאַציע קיין פּױלן. מע האָט זיך פאַררעגיסטרירט און געדאַרפט
צושטעלן אַ וועלכן ס'איז דאָקומענט, אַז מען איז אַ פּוילישער. מיר האָבן
געהאַט נאָר די פּינסקער ,פּאַפּירלעך", אַז מיר זענען פּולטוסקער תושבים.
אָבער אויפן אַרבעטספראָנט האָט זיך גאָרנישט געענדערט. פאַרקערט,
די אַרבעט-דיסציפּלין איז נאָך מער פאַרשטאַרקט געװאָרן. איצט, נאָכן
קריג, באַדאַרף מען נאָך מערער אַרבעטן, כדי אויפצובויען דאָס חרוב-
געװאָרענע לאַנד,

ס'האָבן זיך שוין גענומען דערנענטערן די ימים-נוראים, און דער
ציטער פון די אָנקומענדיקע קילע אלול-טעג האָט זיך אויסגעמישט מיטן
ציטער פון אונדזער נישט זיכערן מאָרגן. ס'געפינען זיך אַזעלכע װאָס
לאַכן פון אונדז: דער ראַטנפאַרבאַנד װעט אײַך אַרױסלאָזץ קיין פּױלן?
ס'איז דאָ פאַר אײַך גענוג פּלאַץ אין גרויסן לאַנד.. נישט איין מאָל

277

אובלענקיטיי

פרעגט מען זיך: אָט דאָס איז עס? דאָס איז דער ,אױיפצומאָרגנס נאָכן
קריג" ? וויפל בענקענישן האָבן מיר עס איבערגעלעבט און וויפל טרוימען
האָבן מיר עס אויסגעחלומט -- וועגן אָט דעם ,אויפצומאָרגנס" פאַר דער
גאַנצער שוידערלעכער מלחמה-צײַט!

מיר זענען געזעסן אין װאַרשטאַט, בעת אַ מיטיק איבעררײַס, אַ
גרופּע ייַדן און געשמועסט ועגן אַ מיטל זיך אַרױסצודרײען פון דער
אַרבעט אין די ימים:נוראים-טעג. מילא, אין די מלחמה-יאָרן האָבן מיר
װעגן דעם נישט געקאָנט טראַכטן אַפילו. אַז מע האָט געאַרבעט דעם
ערשטן מאַי, אין קאָקטיאַבערסקי? און אין יאָרטאָג פון דער סטאַלין-
קאָנסטיטוציע, איז דאָך נישט שייך. אָבער הײַנט, נאָכן קריג? פון דעסט-
וועגן װעט זיל אויך איצטער קיינער נישט אײַנשטעלן צו זאָגן אָפן: ,בײַ
אונדז, ייִדן, איז ראש-השנה, יום-כיפּור, איך װעל צו דער אַרבעט נישט
קומען". האָבן מיר דאָך שוין מיט עטלעכע טעג פריִער באַקומען אַ װאָרע-
נונג, נישט צו פּרוּוון אַרױסדרײען זיך פון דער אַרבעט. אויב אַן איינציקן
װאָלט זיך נאָך אפשר געקאָנט אײַנגעבן, װי קאָן עס טאָן אַ גאַנצע גרופּע ?
און איצט באַזונדערס גלוסט זיך קיינעם נישט פאַרטשעפּען מיט דער
מאַכט.

בעתן שמועס איז אויך בײַגעװען אַ ייַדישער נאַטשאַלניק פון אַ מי-
ליטערישער אונטערנעמונג. ער איז אונדז גוט באַקאָנט געווען, האָבן מיר
זיך נישט געהיט פאַר אים. איך האָב זיך אָנגערופן:

-- איר, רוסישע ייַדן, טאָרט זיך נישט קעגנשטעלן פאַראָרדענונגען,
אָבער איך, װי אַ פּוילישער ייָד, װעל מסתמא דאָ אויסנוצן אַ ,קראַנקהײט-
ביולעטין". כאָטש איך בין נישט, פון מײַנע יוגנט-יאָרן אָן, קיין פרומער
און נישט איין מאָל עפנטלעך אַרױסגעטרעטן קעגן דעם קלער, אָבער קיין
מומר-להכעיס בין איך קיין מאָל נישט געווען. פאַרקערט, כ'האָב שטענדיק
געהאַט דעם גרעסטן דרך-ארץ פאַר אַן אויפריכטיקן פרומען ייַדן. איצט,
נאָכן קריג, ווילט זיך מיר נישט בשום-אופן אַרבעטן אין די ימים-
נוראים-טעג.

דער ייִדישער נאַטשאַלניק האָט מיר איבערגעריסן מיט אַ שמייכל:

218

גורל

-- איר ווייסט װאָס? אויב איר שרייבט אָן דאָס װאָרט ,מומר-
להכעיס" אויף עברית אָן אַ גרײַז, פאַרשפּיל איך אַ פלעשל משקה.

-- אָװאַ, אָװאַ! -- האָט ער אויסגערופן נאָך דעם װי איך האָב
עס אָנגעשריבן. -- ס'געפינען זיך נאָך ייִדן אין ראַטנפאַרבאַנד, װאָס
קאָנען שרײַבן העברעיש!

-- ניין, -- האָב איך מודה געווען אויפן אמת, -- איך קאָן דווקא
נישט. נאָר אין פּוילן באַנוצט מען די העברעישע װערטער אין ייִדיש
מיטן ריכטיקן אויסלייג.

אין אַ צייט אַרום האָט ער מיר בײַ אַ געלעגנהייט אײַנגערױמט
אין אוער :

-- קומט צו מיר אַהיים שבת אין אָװונט לויטן אַדרעס.. סטאַרעט
זיך, אַז אויך אײַער פרוי זאָל מיטקומען.

דער נאַטשאַלניק, יוסף אַבראַמאָװיטש אָדעסקי, פלעגט אָפט
קומען צו אונדז אין װאַרשטאַט, װײַל זײַן אַרבעט איז געווען פאַרבונדן
מיטן װואיענטאָרג. ער איז געווען אַ פריילעכער מענטש, שטענדיק מיט
אַ שמייכל אויפן פּנים. זײַנע רייד זענען אָפּט געווען אַדורכגעפלאָכטן מיט
וויצן און גלײַכװערטלעך, װאָס פלעגן בײַ אַלעמען אַרױסרופן געלעכ-
טער. אויך אויף זײַן אַרבעטפּלאַץ, װוּהין איך פלעג אָפט קומען, פלעג איך
אים טרעפן אַזעלכן, כאָטש אויסערלעך אַן אָנגעצױיגן-ערנסטן, וי אַן עכטער
סאָוויעטישער נאַטשאַלניק. זײַנע מיטאַרבעטער און סעקרעטאַרינס פלעגן
זיך פון זײַנע וויצן שטיקן פאַר געלעכטער. ער האָט געטראָגן אַ סך קריגס-
אויסצייכענונגען, װאָס האָבן באַװיזן, אַז ער איז אַהער געקומען נאָכן
דורכמאַכן אַ נישקשהדיקע ,פײַער-טבילה". אָבער פאַר דער לעצטער צײַט
פלעג איך אים טרעפן אַ ביסל אַ טרויעריקן. פון זײַנע שטענדיק לאַכנ-
דיקע אויגן האָט אַרױסגעקוקט אַ פאַרבאָרגענער טיפער צער. אויך די
וויצן זײַנע זענען בלאַסער געװאָרן. ס'איז שוין עפּעס גאָרנישט דער
זעלבער מענטש.

לעצטנס פלעגט ער אין זײַנע אַמטלעכע ענינים אַרױספאָרן אויף
טעג און װאָכן. זיך אומגעקערט, פלעגט ער קומען צו גאַסט צו אונדז

29

א. בלענקיטני

אין װאַרשטאַט. מעגלעך, האָב איך געטראַכט, אַז לעצטנס ציט אים
שטאַרקער צו אונדזער גרופּע ייַדישע אַרבעטער, אַרײַנצוכאַפּן אַ ייַדיש
װאָרט.

ס'איז דעמאָלט, ווען מיר האָבן זיך געלאָוט צו אים מיטן ויזיט,
לויט זײַן פאַרלאַנג, שוין געשטאַנען אין דרויסן אַ קאַלטער האַרבסטיקער
אָװונט. אַרײַנגעקומען צו אים אין שטוב, האָבן מיר דערפילט אַ מחיהדיקע
װאַרעמקײט. דער גאַסטגעבער האָט אונדז פאַרבעטן צום געדעקטן טיש
מיט אַלעם גוטן, מיט משקה און פאַרבײַסנס, מיט לאַטקעס און קאָטלעטן.
אָבער אין אים אַליײן האָב איך דערזען אַן אַנדער מענטש. דאָרט, אויף
זײַן אַרבעטפּלאַץ, איז ער געװען, נישט געקוקט אויף זײַן הומאָר, אַן
עכטער סאָוויעטישער נאַטשאַלניק מיט דער גאַנצער שטרענגקײט פון
זײַן שטאַנד, און דאָ האָב איך פּלוצעם דערזען אין אים.. אַ צעבראָכענעם
ייַד. ס'זענען פון אים געפּלאָסן רייד, װאָס איך װאָלט זיך נישט געגלייבט,
אַז כ'הער עס פון אים. ממש אַ װױידו.

-- איר קענט דאָך מיר שוין אַ לענגערע צײַט. -- האָט ער
אָנגעהױבן. -- װער בין איך געווען פאַר אײַך? יאָ אַ ייַד, נישט קיין ייַד --
אַ סאָװיעטישער בירגער. אַ פּאַרטײמאַן. אַ נאַטשאַלניק. פון יאָר 1929 בין
איך געווען אויפן ערשטן פּײַער אויף אַ סך פראָנטן, אָנהײבנדיק פונעם
פינלענדישן קריג. אין איצטיקן קריג בין איך דערגאַנגען אַ גאַנצער כמעט
ביז צו די פּוילישע גרענעצן. דאָרט בין איך שווער פאַרװוּנדעט געװאָרן
געלעגן אין שפּיטאָל און נאָכן אַרױסגײן געװאָרן דאָ אַ נאַטשאַלניק. נישט
אַלע ווייסן, אַז כ'בין אַ ייַד. אָבער נישט דערפאַר, װײַל איך פאַרלייקן עס.
פאַרקערט, איך באַװײַז, אַז אַ ייַד איזן פעיַקער אויף אָנצופירן מיט אַזאַ
אונטערנעמונג. נישט איין מאָל האָט איר מסתם באַמערקט, װי איך בין
שטרענג צו די שיקסעס, אָבער זיי קלעפּן כלומרשט צו מיר. איך האָב
פאַר זיי שטענדיק אַ פריילעכן וויץ. זי כאָכאָטשען, און אין מיר בלוטיקט
דאָס האַרץ. פאַר מײַנע אויגן שטייען מיר כסדר מײַן פאָטער און מוטער
און מײַן פרוי און קינדער. באַלד װעל איך זיי אײַך װײַזן..

ער גייט צו צו אַ שאַפּע, נעמט אַרױס און ברענגט אונדו אַ פּעקל
פאָטאָגראַפיעס.

280

גו הק

-- אָט דאָס איז מײַן פאָטער.

מיר באַטראַכטן די פאָטאָגראַפיע. אַ הדרת-פּנימדיקער ייַד מיט
אַ פיינער באָרד און מיט אַ קאַפּל אויפן קאָפּ.

-- מײַן פאָטער, -- זאָגט ער, -- איז געװען אַ חזן, שוחט און
מוהל אין אָדעס. אַ פרומער, אָפּגעהיטער ייַד ביז דער לעצטער צײַט.
ער איז באַליבט געװוען בײַ אַלעמען אַפילו בײַ גױיִם. זיי פלעגן אָפט
קומען צו אים נאָך אַן עצה אין פאַרשיידענע אָנגעלעגנהייטן.. װעמען
האָט ער, חלילה, שלעכטס געטאָן, סע זאָל אים קומען אַזאַ. מוראדיקער
טויט ?..,

-- און דאָ, זעט -- מײַן פרוי, אונדזער טעכטערל און זונעלע, פון
פערצן און צװועלף יאָר. -- און בעת מיר באַטראַכטן דאָס בילד פון זײַן
פּרעכטיק שיינער פרוי, ציט ער װײַטער: -- העכער פופצן יאָר איז
שוין געווען נאָך אונדזער חתונה, ווען איך האָב זי פאַרלאָזט, און מיר
האָבן זיך ליב געהאַט נישט וייניקער װי אין האָניק-חודש... איצט וייס
איך שוין אויף זיכער, אַז זיי זענען אַלע אומגעקומען מיט אַ שרעקלעכן
טויט. כ'ווייס אויכעט, װער ס'האָט זיך דערין באַטײליקט.

ער נעמט אַרױס אַ בריו.

-- אָט שרײַבט מיר מײַנער אַ חבר פון אָדעס. -- נעמט ער לייענען
מיט אַ פאַרשטיקטער שטים -- ,..ווען פאַר דער גאַנצער װעלט איז די
ענדע פון קריג אַ יום-טוב, איז עס פאַר אונדז אַ תשעה-באב. אַ גרויסער
חורבן-שלישי איז געקומען אויף אונדזער פאָלק. אָבער די גרעסטע טראַ-
געדיע לעבן איבער מיר, די געבליבענע, וען מיר קערן זיך אום אין
אונדזערע היימען. די היגע מערדער און צוהעלפער פון די היטלער.
רוצחים דרייען זיך דאָ אַרום פראַנק און פרײַ און גייען-אָן װײַטער מיט
זייער העצע און ייַדנהאַס. מ'האָט מיך דאָ אויפגענומען מיט שפּאָט און
צאָרן : ?אַבי מיר האָבן געמיינט, אַז מיר זענען שוין פון זי פּטור געװאָרן".
מע דראָט די װאָס קומען אָפּנעמען זייערע ווינונגען. אויך צוריקגעקו-
מענע פראָנטקעמפער, אינװאַלידן פרעגן אונדז, אָרדענטרעגער: ;אויף
וועלכן פּראָנט האָט איר געקעמפט ? אויפן טאַשקענטער ?". מיטן אָנקום
פון דער נאַכט דערלויבט זיך נישט אַ ייַד אַרױסצוגײן פון שטוב. ס'זענען

281

א בלענקיטני

שוין געװען אַ סך פאַלן פון אָנגריפן אויף צוריקגעקומענע ייִדן. װאָס
שייך אונדזערע משפּחות, ווייס איך שוין אַפילו ער ס'האָט צוגעהאָלפן
בײַם אַרויספירן זיי צום מאָרדפּלאַץ. דאָס איז אונדזער נישט:װײַטער
שכן... געװאָר ווערנדיק װעגן דעם גענוי, האָב איך זיך געװאָנדן אין
;אָבקאָם" פון דער פּאַרטײ, האָט מען מיך שאַרף געװאָרנט, איך זאָל זיך
נישט דערוועגן צו מאַכן אַ זעלבסט-משפּט -- מע װועט מיך משפּטן פאַר
באַגײן אַ מאָרד...".

ער האָט אָפּגעהאַקט און שטילערהייט צוגעגעבן:

-- איר ווייסט ? הײַנט אָװנט איז בײַ ייִדן פון דער גאַנצער װעלט
שמחת-תורה, און איך האָב אים דאָ פאַרװאַנדלט אין אַ תשעה-באב. באמת
נישט פיין פון מיר. טאָ לאָמיר אויסטרינקען נאָך אַ מאָל לחיים.

מיר האָבן אויסגעטרונקען און פאַרביסן און זיך אַ ביסל אויפ-
געהייטערט. דערנאָך האָט ער װידער אָנגעהויבן:

-- און דאָ, מיינט איר, איז בעסער? די שיקסעס װאָס אַרבעטן
בײַ מיר אין קאַנטאָר זענען דאָך אַלע אינטעליגענטע און געלערנטע,
פרויען פון די סאַמע העכסטע אָפּיצירן אין דער רויטער אַרמײ. פון פּאָל-
קאָװוניקעס און גענעראַלן. זיי חנפענען זיך צו מיר מיט גוטע רידעלעך,
ווען זיי ווילן פון מיר עפּעס אַרױסבאַקומען. אָבער אין דער זעלבער
צײַט גיבן זיי מיר צו פילן זייער האָס צו מיר אַלס ייַד. געװאַלד, פון
װאַנען נעמט זיך צו זיי אַזאַ ‏ שנאה צו ייִדן? הערט אַ שמועס, װאָס איז
ערשט נעכטן פאָרגעקומען צווישן זיי. די טיר פון מײַן אַרבעט-צימער
איז געווען אָפן. מעגלעך, אַז זיי האָבן פאַרפירט דעם שמועס טאַקע כדי
איך זאָל אים הערן. איינע האָט זיך אָנגערופן:

-- די מלחמה איז געענדיקט. איצט װעט פאַר אונדז שטיין די
פּראַגע, װאָס צו טאָן מיט אַזױ פיל ייַדן, װאָס זענען נאָך אַלץ לעבן
געבליבן.

-- איך װאָלט זיי אַלע אַרױסגעשיקט קיין ביראָבידזשאַף

-- קיין ביראָבידזשאַן ? צו נאָנט! איך װאָלט זיי געשיקט, אָנשטאָט
אויפן װײַטן מזרח, אויפן װײַטן צפון. אַפילו ביזן צפון-פּאָל...

אָדעסקי האָט מיך אָנגעקוקט, װי ער װאָלט געפאָרשט מײַן פּנים:

282

גורל

-- פון װאַנען נעמט זיך עס צו אָט די שיקסעס -- ועלכע האָבן
זיך דאָך לייכטער אײַנגעאָרדנט מיט דער הילף פון די װאיענקאָמאַטן --
אַזאַ ‏ שנאה צו דער רעשט לעבנגעבליבענע ייִדן? לױט זי האָבן נישט
קיין רעכט דאָ צו לעבן די ייַדישע קעמפער, פּאַרטיזאַנער מיט זייערע אָפּגע-
ראַטעװעטע משפּחות. די ייַדישע העלדן פון ראַטנפאַרבאַנד װוערן שין
קוים פינף חדשים נאָך דער מלחמה, פאַרשריגן, אַז זיי האָבן די אָרדענס
געקויפט אויפן טאַשקענטער באַזאַר. נו, איז דען צו האָפן אַז אויף װוײַטער
וועט די לאַגע זיך פאַרבעסערן? איך האָב זיך נישט איין מאָל געפרעגט,
װאָס איז דאָס אַזױנס אַנטיסעמיטיזם? כ'האָב געגלייבט, אַז דאָ אין ראַטנ
פאַרבאַנד איז עס שוין כמעט אױסגעװאָרצלט. מיר, אין אָדעס, האָבן
דערפון נישט געליטן. וי אַזױי װעלן מיר װײַטער לעבן צװישן אַזאַ
אַנטיסעמיטישער באַפעלקערונג? און די צרה איז נאָך דערמיט גרעסער
װאָס אָט דער סם איז אַרײַנגעדרונגען אויך אין די הויכע פענצטער..
איך בין אײַך פּשוט מקנא, װאָס איר װעט אין גיכן אַװעקפאָרן פון דאַנען
און ס'קאָן דאָך זײַן, אַז איר װעט האָבן אַ מעגלעכקייט צו פאָרן פון פּוילן
קיין ארץ-ישראל. אוי, װי איך װאָלט אַװעק מיט אײַך צוזאַמען!

-- זעט איר, -- האָט זיך מיין פרוי אָנגערופן, -- און צו אונדז
אין שטוב קומען פּױלישע יונגע-לייט, וועלכע צוייפלען, צי זיי זאָלן
אַרױספאָרן פון דאַנען. אין איינער אַ פּוױילישער צײַטונג האָט זיך באַװיזן
אַן אַרטיקל אַז מיר, די פּױלישע ייַדן, דאַרפן נישט פאַרלאָזן דעם ראַטנ-
פאַרבאַנד...

-- און וי מיינט איר? -- האָט ער אונדז אַ פרעג געטאָן?

-- זיכער זענט איר גערעכט. דאָ איז מער פאַר ייַדן קיין פּלאַץ
נישטאָ. אָבער מיר, די רוסישע ייד האָבן קיין שום האָפענונג נישט,
סע זאָלן זיך אַ מאָל עפענען פאַר אונדז די טויערן. מיר מוזן װײַטער לײַדן
און שװײַגן. מע מוז נאָך אַרױפציען אויפן פּנים אַ פריילעכע מינצ -
פרייען זיך מיט אונדזער גליקלעכן לעבן אין סאָציאַליסטישן גן-עדן.

מיט אַ טאָג שפּעטער האָט אונדז באַזוכט אין דער היים אַ פּאָליטרוק
מיט זײַן פרוי. מיר זענען שוין פון אַ צײַט מיט זיי באַקאָנט געווען צוליב
די באַשטעלונגען װאָס זיי האָבן בײַ אונדז געמאַכט. ער איז געווען איינער

203

א כלענקיטני

פון די פּאָליטרוקן, וועלכע האָבן ,;באַדינט? דעם װאִיענטאָרג מיט האַלטן
פאַר אונדז פּאַליטיש-אויפקלערערישע רעפעראַטן. ער איז געווען אין דער
הינזיכט אַ שלאָגלער, אַזױ צו זאָגן, שלאָגנדיק אַקאָרד מיט זײַן באַנוצן
דעם באַקאָנטן פּסוק: ,אַזױ האָט געזאָגט..". איך פלעג אָפט איבערציילן
אַ פופציק-זעכציק מאָל דעם נאָמען ,סטאַלין" אין זײַן בערך שעהעדיקן
רעפּעראַט. מיר האָבן איצטער, בעת זייער באַזוך, געשמועסט וועגן דעם,
װאָס מע דעמאָביליזירט נאָך אַלץ נישט קיינעם פון דער אַרמײ, הגם
ס'איז שוין באַלד אַ האַלב יאֶָר נאָכן קריג.

זײַן פרוי האָט געזאָגט, אַז פאַר זיי איז דאָס פּשוט אַ לעבן-
פראַגע, אַז איר מאַן זאָל שוין דעמאָביליזירט ווערן. ער איז אַ מענטש מיט
אוניווערסיטעט-בילדונג און מוז צו זײַן פופציק-יעריקן עלטער שטיין אויף
אַכטונג פאַר די יונגע צוציקעס-אָפיצירן, װוײַל זיי זענען פון אַ העכערן
ראַנג,

-- ניין, מיר קאָנען דאָס מער נישט אויסהאַלטן. -- האָט זי אויס-
געלאָזט אין גרויסער אויפרעגונג!

נאָך זייער אַװעקגײן האָבן מיר פאַרגליכן דעם קלאָג פון צויי
ספוויעטישע נאַטשאַלניקעס נאָכן סוף פון דער צוייטער וועלט-מלחמה
און זענען געקומען צום אויספיר, אַז בײַ ביידן זענען שיטער געװאָרן די
פּערל: בײַ איינעם -- די פּערלגרױיפּן, און בײַם צוייטן -- די פּערל-
צירונג. יאָ, טרערן צו טרערן זענען נישט גלײַך.

קאַפּיטל פופציק

אין איינעם אַ זונטיקדיקן טאָג, נאָך סוכות, בין איך אַװעק אויפן
באַזאַר צו פאַרקויפן אַ פּאָר מענער-שטיוול. זיי זענען געווען פון די טראָ-
פייען, װאָס די רױיטאַרמײער האָבן איבערגעשיקט צו זייערע אייגענע. די
פּאָר האָט פאַר מיר געהאַט אויסגעפערטיקט אַן אויסגעצייכנטער פּוילישער
שוסטער, מיט װעלכן כ'האָב געהאַט קורץ פאַר דעם זיך באַקאָנט. צו
אַזאַ סחורה האָבן זיך באַלד ,צוגעבונדן"' עטלעכע קונים, אָבער װעגן

284

גורס

פּרײַז זיך געדונגען. איך האָב זיי אויפגעוויזן, אַז לוט דעם װאָס איך האָב
באַצאָלט פאַר דעם אויבערלעדער און די אויסלענדישע זוילן בלײַבט מיר
קוים דער אַרבעטלן. איינער, אַ יונגער קאָזאַק, ציוויל געקלײידעט, מיט
אַ פוטערן היטל, הגם סאיז נאָך נישט געווען קיין פראָסטיק װעטער,
האָט מיך אַ פרעג געטאָן, װאָס פאַר אַ נומער זיי זענען. ער איז געשטאַנען
אין אַ זײַט און צוגעקוקט זיך צום דינגעניש. נאָר ווען איינער פון די קונים
איז שוין אײַנגעגאַנגען אויף אַ פּרײַז, אויף וועלכן מיר האָבן שוין געהאַלטן
בײַ אַדורכצוקומען, האָט ער מיך אַ פרעג געטאָן, דער קאָזאַק:

-- זאָגט מיר נאָר, בירגער, פאַר װאָס שפּעקולירט איר מיט זיי?

-- איך שפּעקוליר מיט זיי? פרעגט יענע, װאָס פאַרקויפן דאָס
לעדער אויף אַזעלכע טײַערע פּריזן.

-- זיכער שפּעקולירט איר. -- האָט ער איבערגעחזרט זײַן טענה.

-- דאָס הייסט בײַ אײַך שפּעקולאַציע, ווען נאָך מײַן אַרבעטסצײַט
מאַך איך פון רויען מאַטעריאַל אַ פאַרטיקע פּאָר און ס'בלײַבט מיר בלויז
דאָס אַרבעטגעלט?

-- יאָ. בײַ מיר הייסט דאָס שפּעקולאַציע. -= האָט ער מיר געלאַסן
געענטפערט.

-- ווער זענט איר דאָס אַזעלכער, װאָס איר פּסקנט אַװי? -- האָב
איך אים אַן אויפגערעגטער אַ זאָג געטאָן. -- און מיר האָט אַ נאַטשאַלניק
פון נ.ק.וו.ד. געזאָגט, אַז דאָס איז נישט שפּעקולאַציע, נאָר פּראָדוקציע.
אַז שפּעחולאַציע איז עס דעמאָלט, ווען..

-- אַזױ ? אַזױ האָט אײַך געזאָגט אַ נאַטשאַלניק פון נ.ק.װו.ד. ? --
האָט ער מיר איבערגעריסן מיט אַ סאַרקאַסטישן שמייכל. --- טאָ קומט מיט
מיר, װעט איר הערן, װאָס די פּראָקוראַטור װעט אײַך זאָגן..

און ער האָט מיך אַ נעם-אָן געטאָן פאַר אַן אַקסל און גענומען
פירן. די ענגשאַפט אויפן באַזאַר איז גראָד געווען אַן אומגעהײַערע. מיט
מי האָבן מיר זיך גענומען דורכשטופּן צװישן דער אָנגעפּראָפּטער מענטשן-
מאַסע. ער האָט גענומען גיין פאָרויס, כדי צו מאַכן אַ וועג. פּלוצעם

האָב איך דערפילט װי אַ פּאָר שטאַרקע הענט טוען מיך אַ כאַפּ אָן פאַר

די אַקסלען און מיט כוח אַ דריי מיך אויס אויף צוריק מיט אַ פעסטן

285

א. בלענקיטני

שטויס פון הינטן. אַ פאַרשװונדענער צװישן דעם געדיכטן המון, האָב
איך זיך גלײַך געלאָזט מיט אַ זײַטיקן וועג אַהיײם.

קורץ נאָך דעם איז מײַן פרוי געקומען אַ דערשראַקענע און צע-
טומלטע, אין צווייפל, צי איך געפין זיך אין שטוב. זיך באַרוַקט אַ ביסל,
האָט זי פאַרציילט, אַז מע האָט איר איבערגעגעבן, װאָס ס'האָט פּאַסירט.
אַ װאַרשעװער יונגער-מאַן, אַן אָפּטער הענדלער אויפן באַזאַר, האָט,
דערזעענדיק װער ס'האָט מיך פאַרהאַלטן, גענומען אונדז נאָכגיין און
אויסגענוצט די געלעגנהייט, װאָס יענער האָט גענומען גיין פאָרויס, מיך
אַרױסצוראַטעװען. אָנשטאָט מיר, איז עֹר יענעם נאָכגעגאַנגען. יענער,
פילנדיק אַז ,איך" גיי אים נאָך, איז אַזױ דערגאַנגען ביזן מיליץ-פּאָסטן,
אַרױף אויף דער שװעל און זיך אויסגעדרייט צו ,מיר" מיט אַ: ;ביטע,
קומט אַרײַן". פרעגט אים דער װאַרשעװער: ;איר דאַרפט מיך האָבן?"

-- ניין... נישט אײַך... יענעם... דעם יעוורעי מיט די שטיוול.. --
גלאָצט ער מיט די אױגן אַרום און צעשרײַט זיך -- ער איז דאָך מיר
נאָכגעגאַנגען ביז אַהער. װוּ איז ער פאַרשװוונדן ?

דער יונגער-מאַן, װאָס האָט אים גוט געקאָנט, איז געשטאַנען פאַר
אים תמעװאַטע און צוגעזען װי דער הױפּט-פּראָקוראָר פון אַקטיובינסק
בייזערט זיך...

מײַנער אַ באַקאָנטער, וועלכער האָט אים געקענט אַפילו פּערזענלעך
און בײַגעװױנט די סצענע, האָט מיר שפּעטער געזאָגט: ,ס'זענען אים
געפעלן געװאָרן די שטיוול, וועלכע זענען געװוען אויף זײַן מאָס. אַ סך
װאָכן שפּעטער האָט מען אים געזען זיך אַרומדרײען אויפן באַזאַר --
ער האָט מיך געזוכט. ס'איז געווען מײַן גליק, װאָס איך בין קיין מאָל נישט
געגאַנגען אויפן באַזאַר פאַרקויפן מײַן פּראָדוקציע און נישט באַקאָנט
געווען די , באַזאַריאויפזעער".

-- דער אומגליק קומט אָפט פון װאַנען מע ריכט זיך נישט. --
האָבן באַקאָנטע געזאָגט.

-- און אויך דאָס גליק און מזל קומט אומגעריכט. -- האָב איך
צוגעגעבן,

286

בורק

מײַנע באַקאָנטע האָבן זיך מיט מיר מיטגעפרייט. אָבער אַברהם
האָט מיר געלערנט אַ פּרשה װעגן שפּעקולאַציע:

-- איר האָט נישט געטאָרט זאָגן, אַז איר האָט זיי געמאַכט אויף
צו פאַרקויפן. נאָר אַז דאָס זענען אײַערע אַ פּאָר שטיוול, װאָס זענען
אַרױס נישט לוט דער מאָס. דאָ איז אַזױ אײַנגעפירט: נאַטשאַלניקעס,
װאָס האָבן אַ לײַכטן צוטריט צו אַלע װאַרשטאַטן און אַרטעלן, װוּ מע
נעמט זיי אויף מיט אָפענע אָרעמס (אַ ברירה האָט מען?), האָבן די מעג-
לעכקייטן צו געניסן: דאָ גיבן זיי זוילן און באַקומען די אויבערטילן,
דאָרט גיבן זיי ווייכע לעדער און באַקומען די זילן. דערנאָך טרעפט
מען די פאַרטיקע פּאָרן אויפן באַזאַר. און דער שולדיקער איז דער
שוסטער... -- און אויך דער שנײַדער -- װאַרף איך אַרײַן אַ װאָרט.

-- אָט איז די טעג געקומען צו מיר צו פאָרן מײַנע אַ שוועסטער
פון סאַראַטאָװער געגנט, און איך האָב שוין גרוסן װועמען כ'האָב פאַר-
לוירן: די מאַמע איז דאָרט געשטאָרבן פון הונגער, די צויי ייַנגערע
ברידער און דער שװאָגער האָבן זיך פרײַװיליק מאָביליזירט אין דער
רויטער אַרמײ אין די ערשטע עװאַקואַציע-טעג. זי, װי אַ שנײַדערין, האָט
צוגעזען, װאָס ס'טוט זיך הינטער די קוליסן פון שנײַדער-װאַרשטאַט.
נאַטשאַלניקעס נעמען, א פאַראַנטװאָרטלעך איז דער צושני-
דער.

-- איר וייסט, -- פאַרצייל איך אַברהמען, -- איך האָב שױן
אַ מאָל געהאַט אַ פאַל, װען מע האָט מיך באַשולדיקט אין שפּע-
קולאַציע.

-- אײַך אין שפּעקולאַציע ? --- האָט ער מיך אָנגעקוקט דערשטוינט.
-- נו, יאָ. בײַ אונדז אין ראַטנפאַרבאַנד איז אַלץ מעגלעך. טשעקאַװע
צו הערן.

-- דאָס איז געווען אין קראַסני יאַר. אין יענעם שװערן װוינטער
פון 42--1941, ווען איך האָב נישט געקאָנט באַקומען צו קויפן פאַר מײַן
פרוי און קינדער קיין טראָפּן מילך, קיין ביסל הייץ-מאַטעריאַל. ווען מיר
האָבן אָנגעהױיבן אַרבעטן אויף מיליטערישע באַשטעלונגען, האָט איטלעכער
פון אונדז באַקומען אַ פּעקעלע מאַכאָרקע אויף אַ חודש. דעם ערשטן חודש

281

א בלצנקיטני

האָב איך באַקומען. דעם צווייטן -- נישט. האָב איך אַ פרעג געטאָן דעם
פאָרזיצער, דעם צעטיילער:

-- פאַר װאָס גיט איר מיר נישט מײַן צוטיילונג?

--- װוײַל איר רייכערט נישט.

-- איך רייכער יאָ. אָבער פון װאַנען זאָל איך נעמען טאַבאַק. האָב
איך געמוזט אויפהערן.

-- אָבער יענעם חודש האָט איר דאָס פּעקעלע מאַכאָרקע פאַרקויפט.

-- נישט פאַרקויפט, נאָר איסגעטוישט איף אַ ביסל קיזשוק
(אָרגאַניש מיסט) און אַ ליטער מילך.

-- אָט די ייַדישע שפּעקולאַציעס! -- האָט ער זיך פונאַנדערגע-
לאַכט. -- נישט פאַרקויפט, נאָר פאַרטוישט. וילט איר, איך זאָל אײַך
אויך איצטער געבן אויף צו שפּעקולירן?

-- אויסטוישן אויף אַ ביסל הייצונג און מילך, װאָס איך קאָן
נישט קריגן צו קויפן, הייסט בײַ אײַך שפּעקולאַציע?

-- פאַרשטייט זיך.

-- און איך האָב געמיינט, אַז אויסטויש פון פּראָדוקטן איז די

שטרעבונג פון קאָמוניסטישן סיסטעם. -- האָב איך אַ פאַרביטערטער
אַ זאָג געטאָן.

-- און מיט װאָס האָט זיך עס אױיסגעלאָזט? -- האָט מיך אברהם
געפרעגט.

-- כ'האָב נישט באַקומען.

נאָך דער איצטיקער געשיכטע מיטן פּראָקוראָר האָב איך זיך
לאַנגע צײַטן געגריבלט: װאָס איז פּראָדוקציע און װאָס שפּעקולאַציע דאָ
אין ראַטנפאַרבאַנד ?

קאַפּיטל איין און פופציק

-- װוּ זענט איר פאַרפאַלן געװאָרן ?'! -- האָב איך אַ דערפרייטער
אויסגערופן, טרעפנדיק אומגעריכט מײַן גוט באַקאַנטן דאָקטאָר.

288

גור?

-- נישט גוט, ברודערקע! -- האָט ער מיך אַרומגעכאַפּט און
געדריקט צו זיך, אַרױסרעדנדיק אָט-די ווערטער, שטיקנדיק זיך,

איך האָב זיך אַרױסבאַקומען פון זײַנע אָרעמס און אים אַרײַנ-
געקוקט אין די פאַרטרערטע איגן. אַ דערשראַקענער האָב איך אים
אַ פרעג געטאָן:

-- װאָס איז געשען?!

-- איר ווייסט נישט װאָס ס'איז געשען? אַ גרויסער חורבן פון
ייִדישן פאָלק...

ער איז געשטאַנען אומבאַוועגלעך, מיט אַן אַראָפּגעלאָזטן קאָפּ,
נישט קאָנענדיק אַרויסברענגען מער קין װאָרט. זײַנע באַקן זענען
געווען אײַנגעפאַלן, די איגן -- טיפער אַרײַן אין קאָפּ. ענדלעך האָט
ער מיט אַ געבראָכענער שטים גענומען רעדן:

-- כ'האָב זיך אַװעקגעלאָזט אויף עטלעכע חדשים אויפזוכן מײַן
משפּחה. אָבער, צום באַדױערן, געפונען בלויז איין װײַטן קרוב, וועלכער
האָט זיך צוויי יאָר געפונען אין די וװועלדער װי אַ פּאַרטיזאַן. װען מע
האָט מיך אין יאָר 1939 מאָביליזירט, זענען מײַן פרוי און קינדער אַװעק
צו אירע עלטערן. קאָן זײַן, אַז זיי האָבן אין יאָר 1941 זיך עװאַקוירט.
פון דעמאָלט אָן האָב איך פאַרלוירן דעם קאָנטאַקט מיט זיי. איך האָב
זיך געװאָנדן נאָך אַ מאָל קיין באָגאָרוסלאַן (װוּ ס'געפינט זיך די צענ-
טראַל-ביוראָ פאַר זוכן קרובים). און ער וייסט, װי לאַנג מיר װעט
אויסקומען צו װאַרטן אויף אַן ענטפער.

-- איז אפשר װעלן מיר נאָך אויסנוצן אַן אָװנט צו שמועסן אין
זכות פון דעם, װאָס איך בין נאָך פון דאַנען נישט אַרױסגעפאָרן?

-- גערן. אַפילו הײַנט.

-- איר וייסט? -- האָב איך אים וי אײַנגערױמט אַ סוד --
פון אונדזערע שמועסן בין איך אַ סך רײַכער געװאָרן, אָבער.. אויך
פאַרלוירן.

-- װאָס הייסט עס? -- האָט ער מיך אָנגעקוקט פאַרװונדערט.

-- רײַכער אין דערפאַרונג, אָבער פאַרלוירן אַן אידעע..

289

א 'בלצנקיטני

ס'איז געווען אָנפאַנג נאָוועמבער, וען מע גרייט זיך צום גרויסן
אָקטיאַבר-יום-טוב. די גאַסן זענען שוין טײלװײַז באַצירט געוען. ריזנ-
בילדער פון די פּאָליט-ביוראָ-מיטגלידער מיטן חבר סטאַלין בראָש זענען
שוין געווען אױסגעהאָנגען איבער אַלע רעגירונגס-געביידעס. אויך דער
פראָנטאָן פוֹנעם קולטורפּאַרק, װוּ מיר האָבן זיך אין אָװנט געטראָפן,
איז באַצירט געווען מיט בילדער און טראַנספּאַראַנטן. די אַראָפּגעפאַלענע
בלעטער אין פּאַרק, צוגעדעקטע מיט אַ דינעם שניישיכט, האָבן געקרעכצט
אונטער אונדזערע טריט.

-- אַפילו די בלעטער קרעכצן-מיט מיט אונדז. -- האָט דער
דאָקטאָר אַ זאָג געטאָן פון פאַרטראַכטקײט אַרױס.

כדי אים צו פאַררעדן און אויפמונטערן, האָב איך אים אַ פרעג
געטאָן:

-- נו, װאָס פאַר אַ נײַעס ברענגט איר פון דער גרויסער שיינער
וועלט?

ער איז אָבער נאָך טרויעריקער געװאָרן:

-- איר האָט שוין געזען, אַז אַ חרובע װעלט זאָל שיין זײַן?
ס'איז שרעקלעך זי אָנצוקוקן, די זיגערישע ועלט, אָזְ ייִַדן.. איך בין
געווען אין מאָסקװע, מינסק, כאַרקאָו, קיעוו. אומעטום איז די שטימונג
בײַ דעם קליינעם ביסל לעבנגעבליבענע ייַדן אַ געדריקטע, אַ נישט
זיכערע, װי ערב אַ פּאַגראָם. אין אָװנט מײַדט מען אויס אַרױסצוגײן
פון שטוב. צום ערגסטן איז די לאַגע אין אוקראַיַנע. נאָך ערגער --
אין איר הױפּטשטאָט, װוּ ס'רעגירט איצט כרושטשאָוו. ס'איז מוראדיק
אַ טראַכט צו טאָן װעגן דעם װײַטערדיקן גורל פון די ייַדן אין ראַטנ-
פאַרבאַנד.

ער האָט אָנגעשטרענגט זיך אַרומגעקוקט און מיר אײַנגערױימט
װי אַ סוד, אַז די ביימער אַפילו זאָלן נישט דערהערן:

-- איך האָב געהאַט אַ מעגלעכקייט זיך אַרױסצובאַקומען פון דאַנען
דורך לװאָוו. אָבער רעזיגנירט דערפון צוליב דער האָפענונג נאָך אֶפּצו-
געפינען עמעצן פון דער משפּחה.

290

גור?

כ'האָב האַסטיק אויף אים אַ קוק געטאָן

-- װאָס קוקט איר מיך אַזױ אָן? דאָס איזן געװען אַ שאַנס, װאָס
כ'גלייב נישט, ער זאָל זיך איבערחזרן. פאַר מײַן זײַן דאָרט איז אַ גרעסערע
גרופּע ייִדן -- אין דער מערהייט פרומע -- אַריבער אויף יענער זײַט.
אָבער עס שטױעבן דערצו נישט נאָר פרומע. בײַ דער איצטיקער שטימונג
איז פאַר די ייַדן קיין שום גוטס נישט פאָרצוזען.

-- װעלן דען נישט קאַגאַנאָװיטש, ליטװינאָו, דער אַנטיפאַשיס-
טישער קאָמיטעט מיט מיכאָעלסן און פעפערן בראָש, איליאַ ערענ-
בורג און אַנדערע גרויסע ייִדישע פּערזענלעכקייטן, ווירקן, אַז די רעגירונג
זאָל אין גיכן אײַנשטעלן אַ נאָרמאַל לעבן פאַר די געבליבענע ייד װי
ס'איז געווען פאַר דער מלחמה ?

-- אויך פאַר דער מלחמה איז דאָ פאַר די ייַדן קיין נאָרמאַל
לעבן נישט געוען. דער ייִדישער קולטור-אויפשטײַג פון די צװאָנציקער
און אָנהייב דרײַסיקער יאָרן איז שוין געװען פאַרשװונדן. אין דער
גרויסער יעזשאָװו-אַקציע פון 38--1936 איז אַ גאָר גרויסע צאָל פון
די וויכטיקסטע פאָרשטייער פון דער ייַדישער קולטור אַװעקגעשיקט
געװאָרן אַהין, פון װאַנען מע קומט נישט אַזױ לײַכט צוריק. מיט בעריאַס
קומען צו דער מאַכט איז קיין שום ענדערונג צום בעסערן נישט פאָר-
געקומען. יעזשאָוו איז טאַקע ליקװוידירט געװאָרן, אָבער זײַנע ייִדישע
קרבנות, צווישן זיי די סאַמע אַקטיװוסטע אויפן געביט פון שול, קולטור
און קאָלאָניזאַציע, האָט מען זעלטן באַפּרײַט. אין מלחמה-צײַט האָט מען
זיך צו זיי פאַרהאַלטן װי צו די געפערלעכסטע פאַרברעכער און נישט
געגעבן קיין מעגלעכקייט ,אויסצוקויפן" זייערע ;זינד? אין די שטראָף-
באַטאַליאַנען, װאָס מ'האָט געשיקט אויף די געפערלעכסטע פראָנט-
אָפּשניטן...

אויף אַ װײַל שטיל געבליבן, האָט ער װײַטער פּאָרגעזעצט:

-- אונדזערע מאַכּט-אָרגאַנען האַלטן, אַז יענער צפון-פראָנט איז
אַזױ וויכטיק, װי דער מערב-פראָנט. האָבן ,מיר" אין משך פון דער
מלחמה-צײַט געשיקט אַהין אַ פאַרשײדנאַרטיקן עלעמענט, אָנהייבנדיק

פון ,פּוילישע אָסאַדניקעס אויף די קרעסן", ייִדישע ,פּאָליאַקן", דײַטשן

291

א. בַּלענקיטני

פון דער װאָלגע-רעפּובליק. סוף מלחמה זענען צוגעקומען: דײַטשישע
קריגס-געפאַנגענע, קאַלמיקן,. טשעטשענצעס, קרימער טאַטאַרן. ועמען
וועלן ,מיר" האָבן צו שיקן אַהין אין עטלעכע יאָר אַרום? בײַ די אַנטי-
סעמיטישע שטימונגען. װעלכע האָבן לעצטנס באַהערשט די הױכע
קרײיזן, קאָנען נאָך די ייִדן װערן דאָס כפּרה-הינדל פאַר אָט דעם צוועק.

-- איצטער ? נאָכן גרויסן היטלער-חורבן ? -- האָב איך אויסגערופן.

-- װער רעכנט זיך דאָ מיט סענטימענטן! װי האָט אײַך געזאָגט
אײַער באַקאַנטער ענקאַװעדיסט-נאַטשאַלניק: ,מיר האָבן שטענדיק גרייט
אין אונדזערע אַקטן אויף יעדן זײַן בינטל חטאים". װיל מען, זענען עס
פּאָליטישע, װויל מען, זענען עס עקאָנאָמישע. זאָל מען זיך נעמען צו די
אוקראַיַנער, װײַסרוסן, ליטווינער פאַר זייער אָנרויבן זיך מיט ייַדיש
פאַרמעגן אַלס שכר פאַר העלפן די היטלער-מערדער אױסמאָרדן די
דאָרטיקע ייִדן? ס'איז דאָך לײַכטער צו געפינען בײַ אחינו בני-ישראל
צוויי חטאים פאַר אַ מאָל: ציוניזם און שפּעקולאַציע. װוי אַזױ מע מאַכט
עס? איר אַליין האָט דאָך שיר נישט פאַרזוכט דעם טעם..

-- הייסט עס, -- האָב איך אים אָנגעקוקט דערשטױינט -- אַז
װאָס היטלער מיט זײַנע משרתים האָבן נישט באַװויזץ צו פאַרענדיקן
קאָנען עס נאָך טאָן די פאָרגייער פונעם ועלט-קאָמוניזם?

-- פאַר װאָס נישט ? מען װעט נאָר צוזוכן פאַר דעם אַ פּאַסיקן
נאָמען, אַ רעװאָלוציאָנערן. ס'וועט װײַטער מכלומרשט קיין אַנטיסעמיטיזם
נישט עקזיסטירן, װי אין אַלע אַקציעס, ביז הײַנט. ס'וועט נאָר זײַן --
ייִדנהאַס.

-- סאָוויעטן-רעזשים און ייִדנהאַס ?

--פאַר װאָס נישט? װען היטלער פאַלט נישט אָן אויף אונדז אין
יאָר 1941, מיינט איר, װאָלט אונדז אָנגעגאַנגען די ייִדן-אױיסמאָרדונג
אין די דורך אים פאַרנומענע געביטן ? וי זאָגט דאָס ייִדישע שפּריכװאָרט :
;זאָג מיר, ער איז דײַן חבר, װעל איך ויסן, װוער דו ביסט". מאַכט-
רעזשימען האָבן שטענדיק געהאַט אַ שעיר-לעזאזל. אונדזער מאַכט
אַװודאי. אויב אין די פינצטערע צײַטן פונעם צאַריזם האָט דאָס פאָלק

292

גורק

אַרױסגעגעבן אַ גרויסע צאָל הויך הומאַניטאַרע פּערזענלעכקייטן, וועלכע
האָבן דרייסט -- בײַ דער אונטערשטיצונג פון אַ היפּשער צאָל אינטע-
לעגענץ -- געשטעמפּלט דעם אַנטיסעמיטיזם, קאָן דאָס הײַנט נישט
געשען. קולטור-טוער טאָרן זיך אין פּאָליטיק נישט מישן אַנישט --
פאַרזוכט מען דעם טעם פון דער סאָוויעטישער גערעכטיקייט..

-- קאָן זײַן, הייסט עס -- האָב איך אַ זאָג געטאָן, װען ער איז
פאַרביטערט שטיל געבליבן -- אַז דאָס ביסל לעבנגעבליבענע ייַדן װעט
דאָ צו נוץ קומען אויף צאָנװייטיק ?

-- װאָס הייסט עס? -- האָט ער אַ פרעג געטאָף

-- ס'איז לויט אַן אַלטן ייִדישן וויץ: צוויי מאַרק-זיצערינס קריגן
און שעלטן זיך. שרײַט איינע: ;אַלע ציין זאָל מען דיר אַרױסרײַסן, בלויז
איינער זאָל דיר בלייבן!" -- צו װאָס איינעם לאָז ? -- פרעגט מען איר:
,אויף ציינװוייטיק!" -- ענטפערט זי

-- כאַיכאַיכאַ! -- האָט ער זיך פונאַנדערגעלאַכט. -- אַ געלונגענער
פאַרגלײַך.

-- ער איז שוין דערמיט געלונגען, װאָס ער האָט אײַך אַרױס-
געפירט פון אײַער מרה-שחורהדיקער שטימונג. װי האָט געזאָגט אונדזער
שלום-עליכם: ,לאַכן איז געזונט"... איך מיין, אַז לאַכן איז געזונט נישט
נאָר פאַרן יחיד, נאָר אויך פאַר אַ פאָלק. און װוֹיל איז אונדזער פאָלק, װאָס
קאָן אַזױ לאַכן פון די אייגענע צרות און טראַגעדיעס. אַפילו װועגן תשעה-
באָב זענען בײַ ייַדן פאַראַן אַ סך ויצן און אַנעקדאָטן. דערפאַר זײַט
נישט אַזױ פּעסימיסטיש געשטימט בנוגע דעם ייַדישן פאָלק.

-- פאַרן ייִדנטום אין דער װעלט איז דאָ אַ האָפענונג... בלויז פאַר
דעם סאָװויעטישן...

-- אָבער אויך צװוישן דעם סאָװויעטישן ייִַדנטום גייען אַרום אַ סך
פריילעכע אַנעקדאָטן, -- האָב איך אים דערװוידערט.

-- לאָזט צו רו! -- האָט ער זיך נישט געלאָזט. -- דאָ באַנוצט
מען זיך מיטן אַלטן ייַדישן פאָלקסווערטל: ,טאַטע, דו לאַכסט? אַז אֶך
און וויי צום געלעכטער!*. מע מוז זיך דאָך צופּאַסן צו דער אַלגעמײנער,

293

א. בלענקיטני

כלומרשט פריילעכער שטימונג און לאַכן פון די װויצן אינעם קקראָקאָ-
דיל". פון אַזאַ לאַכן קומט קיין סך געזונט נישט צו.

-- יאָ -- האָב איך אײַנגעשטימט מיט אים -- פון אקראָקאָדיל"-
וויצן לאַכט מען, װי מע זאָגט בײַ ייַדן, מיט ,יאַשטשערקעס?

קאַפּיטל צוויי און פופציק

ער האָט זיך פאַרטראַכט, פאַררייכערט אַ ציגאַר און װײַטער
גערעדט:

-- צװישן די אָן אַ שיעור פאַרשיידענע מינים יאַשטשערקעס
איז דאָ אַ מין, װאָס װערט אָנגערופן כאַמעלעאָן. דער כאַמעלעאָן
האָט אַ װוּנדערבאַרע אייגנשאַפט: ער ענדערט מאָמענטאַל דעם קאָליר
פון זײַן הויט, לויט דער פאַרב פונעם קעגנשטאַנד אויף װעלכן ער קומט
אַרױף. דאָס רוסישע פאָלק האָט פאַר די לעצטע יאָרן באַקומען אָט די
כאַמעלעאָנישע איגנשאַפט. סע פּאַסט זיך צו אויגנבליקלעך צו די ענדע-
רונגען בײַ די גרויסע ,קראָקאָדילן". אין די אָפּשטימונגען צום ,װערכאָווני
סאָוויעט" גיבן זיי 99,9 פּראָצענט שטימען פאַר קאַנדידאַטן, װאָס װוערן
באַשטימט פון אויבן, זעלבסטפאַרשטענדלעך.. לויט דער סאַמע דעמאַָ-
קראַטישסטער קאַנסטיטוציע אין דער ועלט. און װאָלטן די אַלע אויס-
געוויילטע דעפּוטאַטן דערקלערט געװאָרן אויפן צווייטן טאָג אַלס פאָלקס-
פאַררעטער און שפּיאָנען, װאָלט מען איבערן גאַנצן לאַנד אָנגענומען
איינשטימיקע רעזאָלוציעס וועגן דעם. אַזױ אין דאָס פאַקטיש פאָרגעקומען
אין די יאָרן 28--1926. און אַזױ װעט עס װײַטער זײַן..

ער האָט זיך פאַרטראַכט אַ װװוײַל און פּלוצעם מיך אַ פרעג געטאָן:

-- איר האָט שוין געפּרװוט זאָגן אַ מאָל אַ שיכורן אַז ער איז
שיכור ? ער װאָלט גרייט געווען אײַך דורס צו זײַן פאַר אַזאַ בלבול..
אונדזערע פירער, שיכורע פון מאַכט, דערלאָוץן נישט די מינדעסטע
אַנדײטונג פון קריטיק, אַפּילו װען דאָס איז אין פאָרעם פון אַ ויץ,

24

גורק

אָדער אַנעקדאָט. דעם רוסישן פאָלק, װאָס האָט נאָך לחלוטין נישט
געפילט, װאָס דאָס הייסט ריכטיקע דעמאָקראַטיע, האָט מען געלערנט
אַנדערע דעמאָקראַטישע אַלף-ביתן... אין דער אַרבעטער-באַװעגונג איז
אַ פּראָװאָקאַטאָר באַטראַכט געװאָרן פּאַרן נידערטרעכטיקסטן טיפּ. בײַ
אונדז איז פּראָװאָקאַציע פאַרװאַנדלט געװאָרן אין אַ ;הייליקער מיסיף.
נישט נאָר מעג מען עס טאָן לטובת דער רעװאָלוציע, נאָר יעדער בירגער
דאַרף עס טאָן. ווען נישט, קאָן ער באַשולדיקט וװערן אין נישט דעמאַס-
קירן ?אַ פאָלקס-שונא". אַפּילו קינדער האָט מען באַנוצט צו דעם צועק,
זיי זאָלן פאַרמסרן זײיערע עלטערן. הערשער, ועלכע מאַכן קיין מאָל
נישט קיין פעלער סײַ אין דער אויסערלעכער, סײַ אין דער אינערלעכער
פּאָליטיק, זענען די געפערלעכסטע. און דאָס רוסישע פאָלק שלינגט
אַראָפּ די אַלע שװערע ביטערע יאָרן און פאַרזפּט עס מיט אַ פלאַש
י"ש. דערבײַ לאַכט עס פון דער װעלט און זינגט זיך פריילעך צו דאָס
ליד: ;,איך קאָן נישט נאָך אַ לאַנד אַזאַ, װוּ ס'אָטעמט פרײַ אַזױ דער
מענטש". אָבער אין געהיים גייען אַרום פון מויל צו מויל די טיפזיניקסטע
וויצן. עס געפינען זיך הײַנט אַ סך גאָגאָלס און שטשעדרינס, זיי קאָנען
אָבער זייערע װערק נישט פאַרעפנטלעכן. באַנוגענען זיי זיך מיט דערציילן
אין געהיים און -- מע לאַכט מיט יאַשטשערקעס. דאָס פאָלק קליגט
ס'רוב איבער די רעגירונג. אַנדערש איז דאָס בײַ דער ייַדישער באַפעל-
קערונג. אויך די ייִדן האָבן זיך צוגעפּאַסט צום עקזיסטירנדיקן מצב.
אָבער די גרעסטע מערהייט געפינט נישט קיין טרייסט אין פלעשל י"ש.
ניכטערערהייט פילן זיי דעם טראַגישן מצב אַ סך שאַרפער װי די רוסן:
ס'האָט זיך אױסגעװעפּט דער חלום פון די ערשטע רעװאָלוציע-יאָרן
זי שפּירן זיך איצט באַדראָט פיזיש און גייסטיק סײַ מצד דער מאַכט,
סײַ ‏ מצד דער נישט ייַדישער באַפעלקערונג. זיי װוערן גאָר אָפט דאָס
כפּרה-הינדל פאַר פרעמדע חטאים. אין אַזאַ מצב, װוי קאָנען זי זינגען
דאָס לידל װעגן דעם ,גליקלעכסטן הײמלאַנד אויף דער װעלט"? זײ
נעמען חלומען דעמאָלט דעם אַלטן חלום וועגן אַן אייגן ייַדיש הײימלאַנד,
אויסגעטרוימט אין לאַנגן דורותדיקן גלות, און בײַ יעדער געלעגנהיט
דערמאָנען זיי דעם פּסוק: ;אם אשכחך ירושלים, תשכה ימבי.."

295

א צבלעפנקיטנל

און מיט אַ מאָל האָט ער גענומען אונטערברומען: צציון, ציון,
ירושלים, / וי קאָנסטו מיר אַרױס פון זין? / בײַם טרינקען, בײַם עסן /
װעל איך נישט פאַרגעסן / װוּ איך שטיי און ווער איך בין.."

ער האָט געברומט געניגונט מיט אַווי פיל האַרץ, אַזש טרערן
זענען אים געשטאַנען אין די איגן. איך האָב געפילט, אַז ער הייבט
אָן אַרײַנפאַלן אין זײַן פריערדיקן מרה-שחורהדיקן מצב. האָב איך גע-
פּרוּווט דאָס פריערדיקע מיטל און אים איבערגעריסן:

-- איר האָט פריער דערמאָנט דעם רוסישן שרייבער גאָגאָל.
װיל איך אײַך דערציילן עפּעס צום באַשטעטיקן אײַערע רייד. אױיף
אַ צוזאַמענפאָר פון קאָלכאָזן האָבן זיך באַגעגנט צוויי אַלטע באַקאַנטע.
רימט זיך איינער: ;כ'בין געװוען אין מאָסקװע אויפן פּלאַץ, װוּ סע
שטייט דער מאָנומענט פון גאָגאָלן. דאָס איז אַ פּראַכט, װאָס מע זעט עס
נישט אין גאַנצן ראַטנפאַרבאַנד!". ,איך האָב אים געזען, דעם גאָגאָל, --
דערווידערט דער צווייטער, -- װאָלסט אָבער זען אין לענינגראַד אַ מאָ-
נומענט פון פּושקינען, -- אָט דאָס איז אַ גאָגאָל!..

יעקב דאַװידאָװיטש איז טאַקע געװאָרן אַ ביסל אויפגעהייטערט.
אָבער דעם פאָדעם פון זיינע מחשבות האָט ער נישט איבערגעריסן און
װײַטער פאָרגעזעצט:

-- דעם לעבן-שטייגער פון דער באַפעלקערונג אין ראַטנפאַרבאַנד
קאָן מען דאָך נישט פאַרגלײַכן מיט קיין שום אַנדערן אין דער ועלט.
דאָ בויען מיר דאָך סאָציַאַליזם, דאָרט זענען די לענדער קאַפּיטאַליס-
טישע. איז בײַ זיי אַרבעט אָדער יעדע אַנדערע באַשעפטיקונג נישט נאָר
דער פּרנסה-קװאַל, נאָר אויך אַ לעבנס-אינטערעס. דער מענטש פילט
אין זיי אַן אינערלעכע גייסטיקע באַפרידיקונג. די אַרבעט איז אַ נױט-
ווענדיקייט פאַר זײַן פּסיכישן גלײַכגעװיכט, נישט נאָר פאַר זײַן פּרנסה.
וי װײַט מעגלעך שפּאָרט יעדער פון זײַנע פאַרדינסטן. דאָס באַנקביכל
גיט אים אַ געוויסע זיכערקייט אויף דער צוקונפט. אַנדערש איז דאָ, װוּ
מיר בויען דעם סאָציַאַליזם. דער סאָוויעטישער מענטש שפּאָרט נישט
קיין געלט. צו װאָס? ער איז פאַרזאָרגט מיט אַרבעט און מיט אַלע
סאָציאַלע פאַרזיכערונגען אויפן גאַנצן לעבן; מיט אומזיסטער מעדיציני-

206

גור?

שער הילף, מיט אומזיסטער בילדונג, וועלכע פירט דעם סאָװיעטישן
מענטשן פון קינדערגאָרטן ביז די העכסטע שפּיצן פון װיסנשאַפט.

-- איז אויב ס'איז אַזױ גוט, פאַר װאָס זשע איז אַזױ שלעכט?
האָב איך אים איבערגעריסן.

-- טאָ הערט זשע טאַקע מיט קאָפּ. דאָ, אין ראַטנפאַרבאַנד, גיט
נישט די אַרבעט קיין גענוג פּרנסה. אָבער אַרבעטן מוז מען, װײַל..
לענין האָט געזאָגט: װער ס'אַרבעט נישט, דער עסט נישט". אַרבעט
איטלעכער. אָבער אָן װילן און חשק. אָנפאַנג 1940 האָט מען געמזט
שאַפן אַ געזעץ, אַז דער אַרבעטער האָט נישט דאָס רעכט צו טוישן זיין
אַרבעטפּלאַץ. מ'האָט דערפאַר באַשטראָפּט אַפילו מיט טורמעי.

-- וען איר װאָלט געװוסט, װוי ווילקירלעך מ'האָט אויסגענוצט
אָט דאָס געזעץ קעגן אונדז, די נײַיגעקומענע פּוילישע ייִדן. -- בין איך
אים אַרײַן אין די רייד. |

-- װײַל איר האָט נישט געװוּסט, װי דער רוסישער מענטש, וי
זיך צו פירן... -- האָט ער מיר קורץ אָפּגעענטפערט און פאָרגעזעצט. --
און װוען אַרבעט גיט נישט קיין פּרנסה, אַרבעט מען פאַר יוצא װעגף
און די אַרבעט װערט דערווידער. כדי צו קאָנען לעבן אַ ביסל בעסער,
הייבט מען אָן זוכן זײַטיקע פאַרדינסטן, װאָס דאָס איז קעגן דעם געזעץץ.
ווערן דעמאָלט נײַנציק פּראַצענט פון דער באַפעלקערונג פאַרברעכער.
נאָך מער -- ווען מען אַרבעט אין אַזעלכע צװײַגן, װוּ מען קאָן יאָ האָבן
אויף צום לעבן... און דאָ האָבן מיר דעם ייַדישן פּראָבלעם. ייִדן זענען
פון תמיד אָן געווען באַשעפטיקט אין דער לײַכטער אינדוסטרי, באַשפּײ
זונגס-וועזן און האַנדל-צװײַגן, אין וועלכע יעדער קאָן מקיים זײַן דעם
פסוק: ;לא תחסום שור בדישו' -- זאָלסט נישט פאַרבינדן אַן אָקס
דאָס מױיל, װען ער דרעשט.. אָבער סזענען דאָך דאָ נאַטשאַלניקעס,
מיליציאָנערן אָדער מיטאַרבעטער פון די זיכערהייטס-אָרגאַנען און פּאַרטײ-
אינסטאַנצן, װאָס ווילן אויך לעבן, -- מוז מען זיך טיילן. ווען נישט..

-- באַקומט מען אַ פּאַטש אין פּנים. -- כאַפּ איך אים אויס --
צוויי ‏ בעטלערס האָבן זיך געזעצט אין אַ רעסטאָראַן עסן בשותפות
אַ טעלער זפּ. פּלוצעם טוט דער בלינדער דעם צוייטן אַ פּאַטש: קכאַפּ

201

א" בלענקיטני

נישט!" -- ביסט דאָך בלינד, פון װאַנען וייסטו אַז איך כאַפּ? ,וייל
איך אַליין כאַפּ, און דו זאָגסט מיר גאָרנישט, איז דאָך אַ סימן, אַז דו כאַפּסט
נאָך מער"..

-- נישט שלעכט. אָבער דאָ דערגייט די בלינדע שנאה צו די
וועלכע נעמען זיך צו אַזאַ פאַראַנטװאָרטלעכער אַרבעט, װי ס'איז דאָ אין
ראַטנפאַרבאַנד מסחר, ביז אַבסורד. װײַל קויפן און פאַרקויפן קאָן מען
נאָר אויפן באַזאַר אין פּריואַטן מסחר; אין די רעגירונגס-געשעפטן ;גיט
מען" און ;מע נעמט", און די באַפעלקערונג ווייסט שוין צו ,נעמען", ווען
,מע גיט", באַנוצנדיק זיך דערבײַ מיטן ווערטל: , דאַיוט -- בערי" -- אַז
מע גיט, נעם.

-- ,ביוט -- ביעגי" -- אַז מע שלאָגט, אַנטלױף. -- האָב איך
צוגעגעבן.

-- אָבער נישט שטענדיק קאָן מען אַנטלויפן. מיט מײַנעם אַ נאָענטן
חבר האָט אַזעלכעס געטראָפן. ער איז געװען אַן ערלעכער פּאַרטײמאַף
מע האָט אים פאָרגעלייגט אָנצופירן מיט אַ גרויסן ראַיאָן-מאַגאַזין. אַ לאַנגע
צײַט האָט ער זיך דערפון אַרױסגעדרײט. געװאָלט אַנטליפן.. אָבער דער
דרוק פון אויבן און דאָס צוריידן פון זיין פרוי האָבן אים לסוף וייכער
געמאַכט. קיין נעמ ערס האָבן אינעם מאַגאַזין נישט געפעלט. סײַ פון
די אייגענע אָנגעשטעלטע -- ער האָט דאָך נישט געקאָנט כסדר דורכ-
לײַכטן זייער קליידונג... -- סײַ פון פאַרשיידענע נאַטשאַלניקעס. נאָך
אַ געוויסער צײַט האָט ער זיך פאַר מיר באַקלאָגט: ,ס'איו אַן ענדע צו
מײַן פּאַרטײ-קאַריערע"... ער האָט זיך געװאָנדן צו די העכערע אינסטאַנצן
מיט דער ביטע מע זאָל אים באַפּרײַען פונעם פּאָסטן. נו, האָט מען אים
באַפרײַט צוזאַמען מיט זײַן פרײַהייט. זײַן פרוי איז געקומען צו מיר מיט
אַ געוויין: איך זאָל עפּעס אױיפטאָן פאַר אים. ער איז דאָך נישט געװען
קיין גנב. האָב איך דעמאָלט געטאָן אַ זאַך, װאָס מע טאָר עס דאָ אין
ראַטנפאַרבאַנד נישט טאָן : בין אַװעק צום אױיספאָרשער, מיט וועלכן כ'האָב
זיך גוט געקענט, אָבער אַרויסקומען פון דאָרטן איז מיר שוין אָנגעקומען
שווערלעך. ס'האָט געהאַלטן דערבײַ, איך זאָל ווערן אַ מיטשולדיקער..

-- אָבער דאָס איז דאָך געווען מלחמה-צייט.

298

גור?

-- ניין. די געשיכטע איז פאָרגעקומען נאָך פאַר דער מלחמה.
אַזעלכע געשיכטעס ציִען זיך נאָך פון די ערשטע יאָרן נאָכן נעפּ.

-- הערט, יעקב דאַװידאָוויטש, -- האָב איך זיך אָנגערופן, -- אין
פּוילן האָב איך געהערט אַזאַ װיץ: אַן אַרבעטער פרעגט דעם חבר סטאַלין :
,וי קומט עס, װאָס דער אַרבעטער אין ראַטנפאַרבאַנד ליגט אַזױ טיף אין
דער אדמה ?" ענטפערט אים סטאַלין: ;דער אַרבעטער איו דאָך דער יסוד
פונעם מדינה-בנין, און אַ פונדאַמענט ליגט תמיד אין דער ערד און
נישט אויפן דאַך...*

-- און װי האָט איר דאָרט אויפגענומען דעם ויץ?

-- מיר האָבן נישט געגלייבט, אַז דער אַרבעטער ליגט דאָ אין
דר'עהד...

איך האָב שוין געװאָלט ענדערן די טעמע. די לופט דאָ, אין קולטור-
פּאַרק, האָט מיר גענומען שטיקן אין האַלדז... האָב איך פאָרגעלייגט אַרױס-
צוגיין פון דאַנען.

קאַפּיטל דריי און פופציק

די גאַס אַרום קולטורהויז איז געווען אויסערגעוויינלעך באַלעבט און
יום-טובדיק. ס'איז דאָ, וי יעדן שבת אין אָװונט, פאָרגעקומען אַ טעאַטער-
פאָרשטעלונג. ס'האָט זיך דערהערט דאָס גלעקל פון אינעװייניק, און דער
עולם האָט גענומען אַרײַנשטראָמען.

-- אפשר גייען מיר אַרײַן? -- האָב איך פאָרגעלייגט.

-- איך האָב נישט קיין חשק. -- האָט ער אָפּגעװאָנדן

אין גאַס איז שטיל געװאָרן. ס'איזן אונדז אַנטקעגנגעקומען מיט
װאַקלענדיקע טריט אַ שיכור, האָט זיך אָפּגעשטעלט און גענומען עפּעס
אײַנטענהן. מיר האָבן אים געלאָזט שטיין און זענען אַװעק װײַטער. די
געגנט, װוּ מיר זענען איצט געגאַנגען, איז געווען אַ װייניק-באַװוֹינטע. מע
האָט קיין פאַרבײַגײער נישט געזע. האָט יעקב דאַװידאָװיטש גענומען
פאָרזעצן זײַן איבערגעריסענעם שמועס:

299

א.'בלענקיטני

-- נישט נאָר וועגן אַרבעט, אויך װעגן בילדונג איז דאָ װאָס
צו זאָגן. דאָס צאַרישע רוסלאַנד האָט פאַרמאָגט די גרעסטע צאָל אַנאַל-
פאַבעטן. דאָס איז געווען אַ גוטער מאַטעריאַל אויף דורכצופירן די אָקטאָ-
בער-רעװאָלוציע. אָבער כדי אײַנצוהאַלטן די מאַכט נאָכן זיג, האָבן שוין
מער נישט געטויגט די לומפּן-פּראָלעטאַריער און אַנאַלפאַבעטן. האָט מען
אָנגעהויבן בילדן דעם עולם און אים מאַכן פּאָליטיש באַװוּסטזיניק. אָבער
אין משך פון יאָרן האָבן זיך אַרױסגעװיזן אַנדערע געפאַרן: געפערלעך
זענען גראָד די אַמאָליקע געבילדעטע, די װאָס זענען געשטאַנען אין די
שפּיצן פון דער קאָמוניסטישער פּאַרטײ און אָנגעפירט מיט דער מלוכה.
אונדזער ,גאָט" האָט נישט געהאַט דעם געדולד פון דעם ייַדישן גאָט, צו
װאַרטן ביז דער ,דור-המדבר", װאָס האָט אָנגעהױבן זאָגן דעם פּסוק:
;זכרנו את הדגה אשר נאכל במצרים" (מיר געדענקען די פיש, װאָס מיר
פלעגן עסן אין מצרים), װעט אױסשטאַרבן. און כדי אַרײַנצופירן דאָס
פאָלק װאָס שנעלער אינעם אויסגעטרוימטן לאַנד פון סאָציאַליזם, האָט ער
באַשלאָסן צוֹ פאַרענדיקן מיטן ביזאיצטיקן דור פריער. די בעסטע
מענטשן, פון אַלע שיכטן, האָט ער אַװעקגעשיקט, װי שפּיַאָנען און פאַר-
רעטער, באַגלײט מיט קללות און חרמות, אין דער איביקייט אַרײַן. און
נאָך הונדערטער טויזנטער אויפן ,צפון-פראָנט"..

ער איז שטיין געבליבן. האָט זיך אַרומגעקוקט. קיינער איז אַרום
נישט געווען.

-- וי האָט מען אין פּױלן אויפגענומען די פּראָצעסן פון 28--1926
און דאָס אויספירן די טויטאורטיילן ? --- האָט ער מיך אַ פרעג געטאָן.

-- די פּאַנאַטישע מיטלויפער האָבן מיטגעשריגן: ,מע דאַרף זײ
אױיסראָטן וי די הינט, די פאַררעטער!" אָבער די רעװאָלוציַאָנער-געשטימטע,
אָן אונטערשייד פון וועלכער ריכטונג, זענען צעטומלט געװאָרן, װי באַקומען
אַ שװערן זעץ איבערן קאָפּ. אָט הערט אַן עפּיזאָד. איך בין צו יענער
צײַט געווען מיט מײַן פרוי אויף זומער-װווינונג. צײַט איז דאָ גענוג, האַלט
מען אין איין שמועסן וועגן די פּראָצעסן. האָט זיך דאָרט געפונען איינער
אַ ‏ בחור, װאָס האָט געהאַלטן אין איין שטורעמען: קשיסן, הענגען
אױיסראָטן דאַרף מען זיי, די שפּיַאָנען, די פאַררעטער". דערװײַל דערהערן

200

גורק

זיך געשרייען פוֹן דרויסן. דער בחור לויפט אַרױס זען װאָס דאָרט קומט
פאָר. לויפט גלײַך אַרײַן צוריק אַ בלאַסער און נעמט חלשן.. װאָס איז
געשען? שיכורים האָבן זיך דאָרט צעשלאָגן, האָט ער דערזען װי פון
איינעם רינט בלוט... אַ לאַנגע צײַט דערנאָך פלעגן מיר אָפּלאַכן פון אים :
;שיסן, אױסראָטן די פאַררעטער, נאָר קיין בלוט זאָל נישט גיין", װײַל..
אָט גייט ער חלשןן.

דאָס זענען געװען מענטשן װאָס פלעגן אַלע יאָרן בלינדערהייט
נאָכזאָגן ;אָמן" אויף אַלץ, װאָס קומט פאָר אין מאָסקװע.

-- אָבער זיי האָבן הײַנט פאַרטײידיקט די, װאָס שוין מאָרגן
קאָנען זיי זײַן פאַררעטער. פון װאַנען האָבן זיי געקאָנט וויסן װועמען צו
פאַרטיידיקן ?

-- נו, זיי האָבן געהאַט אַן אייזל-באַראָמעטער, װאָס האָט זיי צו
וויסן געגעבן דאָס מאָסקװער װועטער...

-- אַן אייזל-באַראָמעטער ? װאָס איז דאָס אַזױנס?

-- איר, אַזאַ געלערנטער, -- האָב איך זיך געוויצלט, -- זאָלט
נישט וויסן? דאָס איז אַ קליין הילצערן אייזעלע, װי אַ קינדער-שפּילכל.
מע הענגט עס אַרױס אויף בײַנאַכט, צוגעבונדן מיט אַ שטריקעלע צום
פענצטער. אין דער פרי -- אין עס נאַס, איז אַ סימן, אַז ס'האָט
גערעגנט, איז עס טרוקן, איז אַ סימן..

ער האָט זיך האַרציק פונאַנדערגעלאַכט:

-- ווען מיר װאָלטן שפּילן אויף פּונקטן, װאָלט איר געהאָט איבער
מיר אַ גרויסע איבערװאָג. איר האָט מיך אַ ביסל צעשטרייט.. נאָר
לאָמיר גיין ווײַטער. װוען דער אַלטער ,פאַרשימלטער" דור איז אויסגע-
רייניקט געװאָרן, האָט מען דעם יונגן דור, אָנהייבנדיק פון קינדער-
גאָרטן, אָנגעהויבן לערנען ועגן דעם סאָציאַליזם װאָס מיר ביען. דער
;קראַטקי קורס? האָט פאַרפליכטעט שוין פון דער פאָלקסשול. דער יונגער
דֹנָר האָט זיך דערװוּסט, אַז דאָס בעסטע לעבן איז אין פרײַען ראַטנפאַר-
באַנד. ער פּאַרמאָנט די סאַמע דעמאָקראַטישסטע קאָנסטיטוציע אויף דער
װעלט. דער 5טער דעצעמבער, ;דער טאָג פון דער סטאַליניסטישער
קאָנסטיטוציע? איז פאַרװאַנדלט געװאָרן אין אַ פאָלקס-יום-טוב. מע גיט

201

א. כבלענקיטני

דאָ דער שטודירנדיקער יוגנט סײַ פון די פאַכשולן, סײַ פון די הויכ-
שולן גרויסע סטיפּענדיעס. די װיסנשאַפטלער גיט מען דעם גרעסטן
געהאַלט,

-- און וויפל פאַרדינט דאָ אַ דאָקטאָר?

-- דאָקטוירים זענען דאָ בײַ אונדז נישט קיין װיסנשאַפטלער, --
צעשמייכלט ער זיך. -- זענען גלייך מיט אַלע אַרבעטער. אַ ,מעדראָבאָט-
ניק" -- אַ מעדיצין-אַרבעטער. אַ שוסטער קאָן דאָ פאַרדינען מער פון
אַ דאָקטאָר... נישט ועגן אַזעלכע רעד איך. אָט זעט איר די ריזן-
פּלאַקאַטן, לאָזונגען און טראַנספּאַרענט, אָבער איר זעט נישט יענע
װאָס שטייען הינטער זי: דעם שטאַב קינסטלער, ליטעראַטן, ויסן-
שאַפטלער, וועלכע געשטאַלטיקן די פּסיכיק פון דער באַפעלקערונג לויט
דער פּאַרטײ-פּראָגראַם. צי האָט איר שוין געזען די ווילעס און דאַטשעס
פון אָט די, דורך דער מאַכט אָנערקענטע? אַ שאָד. דאָס װאָלט אײַך צו נוץ
געקומען, כדי צו פאַרשטיין דעם אונטערשייד צװישן די שטאַפּלען פונעם
ריזיקן לייטער, וועלכן ס'האַלט אונטער דער פונדאַמענט פונעם אַרבעטער-
קלאַס. װוי איר זעט, האָבן מיר איצט אַ געבילדעטע באַפעלקערונג. נישט-
קװואַליפיצירטע אַרבעטער, די אַזױ גערופענע לומפּן-פּראָלעטאַריער, האָבן
מיר כמעט נישט. נאָר אַז מע ניטיקט זיך אין אַזעלכע, ,מאָביליזירט"
מען זיי פון צװישן די קװאַליפיצירטע. אַ סך געלערנטע, דאָקטױירים,
שרײַבער האָבן שוין פאַרזוכט דעם טעם פון אַרבעטן מיט דער טאַטשקע.
יאָ, און אַז אַלץ גייט אין איין ריכטונג -- צוצופּאַסן די קולטור און
בילדונג צום מלוכה-געבוי, װי פּאַסט זיך דאָ אַרין ייַדישע קולטור?
ייִדישע בילדונג? צו װאָס נוצט עס? װער דאַרף עס ?

ער האָט זיך גענומען אויפרעגן:

-- מע קאָן דען מאַכן אַ קאַריערע דערמיט ? מע קאָן בלויז עפּעס
איבערלאָזן, סע זאָל זײַן אויף צאָנװײיטיק..

כדי אים ווידער צו באַרוּיִקן, האָב איך אים איבערגעשלאָגן:

-- איר האָט פריער גערעדט װעגן דער געבילדעטקייט פונעם
פאָלק, װאָס איז באַהאַװנט אַפילו אין שעקספּירן, יל איך אײַך עפּעס
דערציילן. בעת אַ לעקציע וועגן די רוסישע דראַמאַטורגן, טוט דער לערער

302

גורל

אַ פרעג : זאָגט מיר, קינדער, ווער האָט אָנגעשריבן ,האַמלעט?"? די קינדער
דערשרעקן זיך פאַר עפּעס אַ בלבול אויף עמעצן פון זיי און שװײַגן. איך
פרעג דאָך אײַך -- װערט שוֹין דער לערער אַ ביסל אויפגערעגט -- װער
האָט אָנגעשריבן ;האַמלעט??. ער פירט איבער דעם בייון בליק פון איין
שילער אויפן אַנדערן און לאָזט אים שטיין אויף מישאַן. װי אַ גוטער
שילער ווייסט ער מן-הסתם. נו, מישענקאַ -- פרעגט ער וייך -- ווער?
חבר לערער -- זאָגט ער שטיל און פאַררויטלט זיך, -- איך.. נישט.
דאָ גייט שוין דער לערער אַרױס פון די כלים: איך פרעג, ער ס'האָט
אָנגעשריבן האַמלעט", ענטפערסטו, אַז דו נישט!.. גי אַהײים און רוף
אַהער די מוטער. געקומען די מוטער, הייבט דער לערער אָן אײַנטענהן
מיט איר: איך פרעג אים, ער ס'האָט אָנגעשריבן ,האַמלעט", ענטפערט
ער מיר, אַז ער נישט! אָבער, חבר לערער -- בעט זיך די מוטער --
מײַן מישענקע האָט נאָך קיין מאָל קיין ליגן נישט געזאָגט. אַז ער זאָגט,
ער האָט נישט אָנגעשריבן, דאַרפט איר אים גלייבן. כ'זע -- זאָגט דער
לערער, אַז מיט אײַך האָב איך נישט װאָס צו רעדן. שיקט מיר, כ'בעט
אײַך, דעם מאַן. אויף מאָרגן קומט דער פאָטער, אַן אױספאָרשער אין דער
מיליץ. דער לערער חזרט איבער זײַן טענה. הערט, חבר לערער -- זאָגט
דער פאָטער -- מײַן מישענקע זאָגט טאַקע קיין מאָל נישט קיין ליגן,
אָבער דאָס מאָל... אַז איך האָב אים גענומען אויף אַ שטרענגען פאַרהער,
האָט ער זיך מודה געװען. ער טאַקע האָט עס אָנגעשריבן. דער לערער
ווערט אויפגעקאָכט: קומט אַרײן מיט מיר צום שול-פאַרװאַלטער. אויסגע-
הערט די גאַנצע געשיכטע, רופט זיך אָן דער שול-פאַרװאַלטער צום
לערער: נו, מאַכט נישט קיין װעזן פון דעם װאָרט. אַזױ װי בײַ מישען
איז דאָס דאָס ערשטע מאָל, און ער האָט זיך מודה געווען -- איז שענקט
אים דאָס מאָל,.,"

-- -- אײַער אַנעקדאָט שפּיגלט נישט שלעכט אָפּ די קענטענישן
פונעם נײַעם דור -- בלײַבט יעקב דאַװידאָװויטש דאָס מאָל װײַטער ערנסט,
-- אָבער דאָך נישט פולשטענדיק. פאַר דעם נייעם דור פון דער ניער
סאָויעטישער שול, הייסט עס, עקויסטירט נישט מער קײן שום יידן-
פראַגע; זי איז דאָך שוין פון לאַנג געלייזט געװאָרן דורך דער רעװאָ-

303

א בלענקיטני

לוציע! אָבער דאָך פאַרשטייט ער איצט, נאָך דער מלחמה, אַז ייַדן זענען
אַ ספּעציַעל פאָלק. סוף-כל-סוף זענען דאָך אַלע צוריקגעקומענע רויט-
אַרמײער קינדער פון אַ דור עלטערן, בײַ וועלכע ס'ברענט נאָך אין שלאָפ-
צימער דאָס לעמפּעלע און באַלײַכט די הײיליקע איקאָנע פון דעם גאָט,
װאָס די פאַרשאָלטענע ייַדן האָבן אים דערמאָרדעט. אין איצטיקן קריג
האָט דער רױטאַרמײער לײַכט פאַרשטאַנען, פאַר װאָס דער געװעזענער
פאַרבינדעטער און איצטיקער שונא, דער דײַטש, האָט פײַנט די ייַדן און
האָט זיי אױיסגעמאָרדעט. גערעכט איז זיכער די מאַמע זײַנע, וועלכע
פלעגט אים זאָגן אַז אין אַלעם שלעכטן -- הונגער, נויט -- זענען שולדיק
די ייַדן, װאָס זענען געשטאַנען בײַ דער מאַכט. אָבער אונדזער סטאַלין
האָט זיי אַלע ליקװוידירט, די טראָצקיסטן און אַנדערע פאַררעטער. זאָל
לעבן דער חבר סטאַלין! אָבער ער פאַרשטייט נישט, פון װאַנען ס'האָבן
זיך נאָך גענומען אַזױ פיל ייִדישע אֶפיצירן אָרדענטרעגער. דאָס האָבן זי
זיכער, די כיטרע ייִדעלעך, באַקומען אויפן טאַשקענטער פּראָנט... און די
אַנטיסעמיטישע שטימונגען ווערן טאָלערירט און אַפילו געשטיצט פון דער
רעגירונג. קיין ברויט גענוג פאַר דער באַפעלקערונג האָט זי דערוייל
נאָך נישט צו געבן..

-- די רוסישע יוגנט -- האָב איך אים איבערגעריסן -- פאַרשטייט
נישט ריכטיק די ייִדנפראַגע, און דער נײַער ייִדישער דור פאַרשטיט זי
יאָ?

-- אויך נישט אַלע ייַדן פאַרשטייען ייַדישקײט. ייִדישקייט פילט
מען. יעדער ייַד פילט עס. און ווען מיר הערן עס אויף צו פילן אַלײן,
גיבן עס אונדז אַנדערע צו דערפילן..

פון דעם שמועס בין איך געװאָרן אַזױ אָנגעשטרענגט, אַז ס'האָט
מיך געכאַפּט אַ שטאַרקער קאָפּװײיטיק, און װאָס נעענטער צו דער היים
אַלץ שטאַרקער. איך האָב געװאָלט שוין זיך געזעגענען. װוידער איז אונדז
אָנגעקומען אַ שיכור אַנטקעגן. װאַקלענדיק זיך, איז ער שטיין געבליבן און
אָנגעהויבן מאָלן עפּעס מיט דער צונג. זײַנע אויגן זענען מיט פאַרדאַכט
געווען אָנגעשפּיזט אין אונדז. מיר זענען אַװעק װײַטער.

-- אַזױ איז עס דאָ. -- האָט יעקב דאַװידאָװיטש אַ זאָג געטאָן. --

204

גור?

צוויי מענטשן גייען און רעדן, דאַרף אַ דריטער וויסן װוער זיי זענען..

-- ס'נעמט אויף אַ שטאַרקן פראָסט. -- האָב איך זיך אָנגערופן. --
װעלן מיר נאָך האָבן אַ מעגלעכקייט זיך צו זען?

-- איך װעל זיך סטאַרען. מיר װערט אַ ביסל גרינגער, ווען כ'רעד
זיך אַראָפּ פון האַרצן, דאָס װאָס דריקט אַזױ שווער. שווער, זייער שווער
צו לעבן אַזױ און דערצו אין איינזאַמקײט. איך... פון פּראָנט בין געבליב,
לעבן... און זיי, מײַן משפּחה --- ווער ווייסט ?...

ער האָט נישט אױסגעהאַלטן און זיך פונאַנדערגעװיינט. מיר האָבן
זיך צעזעגנט.

קאַפּיטל פיר און פופציק

-- ווייסט װאָס מיר איז געקומען אויפן געדאַנק? -- זאָגט צו מיר
מײַן פרוי -- אונדזער גיטעלע ווערט דאָך שוין אַלט זיבן יאָר און גייט
שוין אין שול אַרײַן, װאָלט איך גערן געװאָלט אײַנלאַדן צו איר איצטיקן
געבורטסטאָג אַלע אונדזערע באַקאַנטע. לאָמיר כאָטש איין מאָל פאַר-
ברענגען אַן אָװנט פאַר אַלע יאָרן פון אונדזער װאָגל און פּײַן.

-- גוט. אָבער מיר װעלן עס מאַכן נישט דעם 23סטן נאָוועמבער,
נאָר אַכט טעג שפּעטער -- װײַל מיט אַ װאָך שפּעטער פאַלט אויס חנוכה.
מסכים !

-- אדרבה. װעל איך מאַכן לאַטקעס אויך.

גיטעלע, וועלכע האָט שוין געלערנט צוויי חדשים אין דער פּוילישער
שול, האָט זיך דאָ אויסגעצייכנט נאָך מער װי דאָס פאָריקע יאָר אין
קינדער-גאָרטן. האָט זי צום ;אָקטיאַבערסקי' געבראַכט אַ פּאַק מתנות
פון דער שול, אַלס אויסגעצייכנטע שילערין, פאַר דעקלאַמירן פּוױלישע
לידער, װאָס... די מאַמע האָט איר אויסגעלערנט אין דער היים. אַ ייִדיש
מיידעלע, אַ פּוילישע פּאַטריאָטקע -- אַ סענסאַציע! איצט האָט זי זיך
געגרייט צו איר געבורטסטאָג מיט ייִדישע לידער.

מיר האָבן פאַרבעטן אונדזערע לאַנדסלײַט און נאָענטע באַקאַנטע

305

א בלצנקיטני

פון ,זשילגאָראָדאָק", עטלעכע פון װאיענטאָרג:װאַרשטאַט. איך האָב אויך
פאַרבעטן יעקב דאַװידאָװיטשן און געפּועלט בײַ אים ער זאָל קומען

שבת צו נאַכטס, צום צוייטן חנוכה-ליכטל, איז זיך דער עולם
צוזאַמענגעקומען. פאַרבײַסנס, און דער עיקר די לאַטקעס, האָבן פאַר-
שפּרײט יום-טובדיקע ריחות אין שטוב. ס'איז אויך געווען אין אַ גענוגג-
דיקער מאָס משקה. אַפילו װײַן, װאָס מ'האָט שוין באַקומען אין אַ קיאָסק
אויפן ליטער. איינעם פון די געסט האָט זיך פאַרגלוסט טרײַבן שפּאַס,
האָט ער געגעבן גיטעלען צו פאַרזוכן אַ ביסעלע װײַן. דאָס האָט איר
געמאַכט גאָר פריילעך און זי האָט אָנגעהויבן ,פאָרשטעלן" נאָך פאַר דער
צײַט. װי אויף צו להכעיס פאַרטוישט די נעמען פון די געסט, דערנאָך,
בײַם דעקלאַמירן, די נעמען פון די מחברים -- לייב קװיטקאָן אויף ס.
מאַרשאַקן, און פאַרקערט. מ'האָט איר פאַרריכט, אָבער זי איז געבליבן
עקשנותדיק בײַ אירס.

-- איר זעט וי די וועלט װוערט פריילעכער נאָך אַ ביסל משקה. --
האָט מיר אײַנגערױמט יעקב דאַװידאָװיטש. -- הלוואי װאָלט איך עס
געקאַנט טאָן, װאָלט מיר דאָס לעבן גרינגער געװאָרן. כ'טאָר עס אָבער
נישט: צו פיל האָב איך אויף דער לוננג. קאָן איך עס שיכורערהייט
אַרויפנעמען אויף דער צונג.

-- הײַנט באַדאַרפט איר אָבער זיך נישט שרעקן -- האָב איך
אים אָנגעגאָסן אַ צווייט גלעזל.

דער עולם האָט אָנגעהויבן אַרױסלײגן איטלעכער פון זײַן רעפּער-
טואַר. אַ פרומער ייַד -- די פּאַראָדיע ;געקומען אַ חזן אין שטעטעלע
אַרײַן", האָט דערנאָך אַ צוייטער געגעבן אַ נומער פונעם דזשיגאַן-

שומאַכער-פּראָגראַם. יעקב דאַװידאָויטש האָט אויפגעלעבט:

-- איר ווייסט, איך בין דאָך געווען אויף זייער אָװונט. כ'גלייב, אַז
זיי זענען נישט קיין שפּיאָנען, װאָס מע האַלט זי אַלס אַזעלכע פאַר-
שפּאַרט. איר קענט זיי?

-- פּערזענלעך נישט. איך האָב זיי געזען שפּילן אין פּוילן. דאָס
איז אַ גאָטגעבענטשט קינסטלער-פּאָרל.

206

וׂ

גור?

-- איך האָב זיך אײַנגעקוקט אין זייערע פּנימער, ווען מ'האָט זי
אַרײַנגעפירט אין טעאַטער-זאַל, אונטער בלאַנקענדיקע באַגנעטן. האָב איך
שפּעטער נישט געקאָנט פאַרשטיין, פון װאַנען ס'האָט זיך צו זיי גענומען
אַזױ פיל מוט צו קאָנען אַזױ שטאַרק פאַרוויילן דעם עולם. ס'זענען דאָך
דאָרט אַרױסגעטרעטן אויך גרויסע רוסישע אַרטיסטן אָבער קין פאַרי
גלײַך. נישט נאָר די ייַדן, אויך די רוסן האָבן זיך געקאַטשעט פאַר
געלעכטער.

-- דאָס איז זייער גרויסער כוח, -- האָב איך געזאָגט, -- די
גרויסקייט פונעם שלום-עליכמדיקן הומאָר, װי ס'איז אויסגעקריצט אויף
זײַן מצבה: ;די גאַנצע װועלט אויסגעלאַכט, / געשלאָגן מיט דער װעלט
כפּרות, /די גאַנצע װעלט האָט גוט געמאַכט, -- / און ער, אוי-ויי,
אויף צרות".

-- און זיי, האָט ער נאָכגעזאָגט, -- אוי-וויי, אויף צרות. דאָ האָב
איך געזען דעם סימבאָל פון אונדזער קולטור און קונסט -- אונטער
אַ באַגנעט.

די פון די געסט, װעלכע זענען בײַגעװען יענעם אַװנט האָבן
איבערדערציילט זייערע ויצן און אויסצוגן פון זייערע סקעטשן האָב
אויך איך דערציילט וועגן זיײיערער אַ סצענקע -- אַ בילדל פון ערשטן
וועלטקריג, אויפן רוסיש-עסטרײַכישן פראָנט: ס'באַגעגענען זיך צויי
;שונאים" ייַדן, שרײַט איינער צום צווייטן: -- רב שונא, גיט זיך אונטער,
אַנישט -= שיס איך! -- פאַר װאָס, רב שונא, װוילט איר מיך שיסן? --
װײַל איר האָט צוגענומען מײַן קיסרס שיפן -- איך האָב צוגענומען?
איך האַנדל דאָך גאָר מיט עופות..

-- מילא, דעמאָלט,. -- האָט זיך איינער אָנגערופן, -- זענען
געווען ייַדן אויף ביידע זײַטן פראָנט, האָט מען געקאָנט אַ ייַדן חושד זיין
אין שפּיַאָנאַזש. אָבער אין איצטיקן קריג זענען דאָך קיין ייִדן אויף
היטלערס זײַט נישט געווען. געװען זענען דווקא רוסן, אוקראַיַנער און
אַנדערע, וועלכע האָבן געקעמפט קעגן אייגענעם פאָטערלאַנד. און פון
דעסטוועגן...

207

א בלצנקיטני

ס'איז געװאָרן שפּעטלעך, און דער עולם האָט גענומען זיך פונאַנ-
דערגיין.

-- קומט, אַ ביסל מיך באַגלײטן. -- האָט מיך אַ בעט געטאָן
יעקב דאַװידאָוויטש -- איך מוז זיך אַ ביסל אויסניכטערן.

אין דרויסן איז געשטאַנען אַ שטאַרקער פראָסט. נאָר מיר האָבן
געשפּאַצירט און אים נישט געפילט.

-- אוי, װי סימבאָליש! -- האָט יעקב דאַװידאָװיטש איבערגעחזרט
די פּראַזע. -- קולטור אונטערן באַגנעט.

-- אַ מאָל, -- האָב איך זיך אָנגערופן, -- ווען מע פלעגט װעלן
;מעסטן? די קולטור פון אַ פאָלק, האָט מען עס ,געמאָסטן" מיטן זייף:
װאָס מער זייף עס פאַרנוצט, אַלץ העכער שטייט עס אויפן קולטור-לייטער.
הײַנט באַדאַרף מען מעסטן לויט אַן אַנדערער מאָס,

-- איך האָב עס געהערט נאָך, װען כ'האָב געשטודירט אין דער
שווייץ,

-- איר האָט געשטודירט אין דער שוייץ? -- האָב איך אַ פאַר-
װוונדערטער אַ פרעג געטאָן.

ער האָט אויפגעצאַפּלט, דערנאָך אַ שמייכל געטאָן און געזאָגט:

-- איר זעט שוין, אַז איך טאָר נישט זײַן שיכור? פאַרפאַלן
אוסגעזאָגט אַ סוד. װעל איך עס פאַר אײַך מער נישט פאַרהוילן.. איז
וועגן קולטור... יאָ, טײַערער פרײַנט, -- האָט ער מיך חבריש אַרומגענומען,

-- אויך הײַנט איז גילטיק די זעלבע מאָס -- זייף...

-- און היטלער-דײַטשלאַנד ?

-- טאַקע היטלער-דיײיטשלאַנד האָט עס באַשטעטיקט. איר האָט
שוין געהערט פון ;,ריף"? זייף, אױסגעאַרבעט פון ריינעם ייַדן"פעטס.
איך האָב עס געהאַלטן אין דער האַנט -- אַ פירקאַנטיק שטיקל טואַלעט-
זייף. מײַן קרוב דער פּאַרטיזאַן טראָגט עס תמיד אין טאַש, אײַנגעװיקלט
אין אַ ‏ שטיקל צעריסענעם געשענדעטן טלית. ,דאָס, זאָגט ער, איז מיר
פאַרבליבן פון מײַנע טאַטע-מאַמע?...

אָפּגערוט זיך, האָט ער װײַטער פאָרגעזעצט:

גורל

-- אָבער קולטור איז אויך געבונדן מיט פרײַהיט. װועלן מיר
עס מעסטן מיט אַ צוגאָב-מאָס: וויפל לאַגערן, תפיסות און קאַטאָרגעס
דאָס לאַנד פאַרמאָגט; קולטור און פרײַהייט פון װאָרט, פרײַהייט פון
באַװועגונג, פרײַהייט פון שאַפונג, אַפילו -- רעליגעזע פרײַהייט. קולטור
און פרײַהייט -- דאָס איז אַ סיַאַמער צוילינג, װאָס מע קאָן נישט

צעשיידן. מיר, ייַדן, דאַרפן עס נאָך מעסטן מיט אַ ייִדישער צוגאָבמאָס
-- די באַציוּנג צו אונדזער נאַציַאָנאַלער און רעליגיעזער קולטור.

-- זאָגט מיר, -- האָב איך זיך אָנגערופן, -- איך וויל איבער-
חזרן מײַנע אַ פראַגע: װאָס וייסט דאָ די ייִדישע יוגנט ועגן ייַדישן
פאָלק ? װאָס פאַרשטייט זי פון ייַדישקײיט? װאָס בינדט זי מיטן ייִדנטום
בכלל ?

-- חזר איך איבער נאָך אַ מאָל. נישט יעדער ייד אויף דער
וועלט פאַרשטייט ייַדישקײט. אָבער יעדער ייַד פילט עס. די געשיכטע
חזרט זיך איבער אין אַלע גלות-לענדער, װוּ יידן לעבן. וען זיי הערן
אויף צו פילן ייַדישקײיט, גיט מען עס זיי צו פילן. אין די לעצטע אאָרן
האָבן ייִַדן עס דערפילט אין דײַטשלאַנד, װוּ מ'האָט זײי אַנטפּלעקט
לוט דער באָבע.. און דאָס רוסישע ייִדנטום, װאָס האָט געמיינט, אַז
ס'האָט , געכאַפּט אַ בער", פילט עס פּאָיסטאַלינסקי

-- מיינט איר מיטן אויסדרוק ;געכאַפּט אַ בער" די מעשה װעגן
די צוויי אין װאַלד ?

-- יאָ. איר קענט זי?
-- ס'מאַכט נישט אויס. איר קאָנט דערציילן אין אײַער נוסח.
-- אַ פאָטער און אַ זון האָבן פאַרברענגט אין װאַלד. דער

פאָטער, ישראָליק, האָט אָנגעהויבן רופן דעם זון, וװועלכער האָט זיך

געהאַט דערװײַטערט: אייַדל, קום, לאָמיר אַהיים גיין. ס'קומט אָן
אַ שטורעם. -- כ'קאָן נישט. כ'האָב געכאַפּט אַ בער. -- טאָ נעם אים
מיט. -- ער לאָזט זיך נישט. -- טאָ לאָז אים אָפּ און קום שנעלער
אַהײם. -- װי קאָן איך אים אָפּלאָזן, אַז ער האַלט מיך!" -- די ייִדישע
יוגנט דאָ האָט געמיינט, אַז זי האָט געכאַפּט אַ בער, און װאָס פאַר

309

א.- בלענקיטני

אַ בער! אַן עכט-רוסישן בער. נו, האַלט ער אונדז. אוי, װי ער האַלט
אונדז. װי אין אַ שטײַג פון זאָאָלאָגישן גאָרטן..

ער האָט זיך פאַרטראַכט אַ רגע און פאָרגעזעצט:

-- די ייִַדישע יוגנט, וועלכע האָט שין קיין ייִדישקייט נישט
געפילט, האָט עס פאַר די לעצטע יאָרן דערפילט. כאַפּט זי זיך איצט
אָן פאַר יעדן פּיצל, פאַר יעדן ברעקל. כאַפּט קרישקעלעך פון דעם,
װוי סוכאַרעס אויסגעטריקנטן ייִדישקייט און קװיקט זיך דערמיט. מע
שטילט דעם ייִדישקייט-הונגער. אונדזערע שלאַכטלײַט, װאָס האָבן זיך
אָנגעזען מיטן גרויל און חורבן פון מיײדאַנעק און אוישװויץ, ברענגען
אויך גרוסן ועגן אַ ייִדישן לעגיאָן פון ארץ-ישראלדיקע ייַדן, וועלכע
האָבן געקעמפט אונטער אַן אייגענער בלױװײַסער פאָן אין דער ענגלי-
שער אַרמײ; וועגן ייַדישע פּאַראַשוטיסטן, וועלכע האָבן זיך אַראָפּגעלאָזט
אין שונאס הינטערלאַנד צו ראַטעװען יַדן. דאָס פילט זיי אָן מיט
שטאָלץ און האָפענונג און זיי קװויקן זיך דערמיט.

-- איז דען וויכטיק אויף וועלכן פראָנט דער ייַד האָט געקעמפט
-- אין דער רױיטער אַרמײ, אין דער פּאַרטיזאַנקע, אָדער אַרבעטס-
פראָנט ? אָדער ערגעץ אויפן איטאַליענישן אין דער ייִדישער בריגאַדע?

-- ס'איז שוין גאָר אַ גרויסער אונטערשייד אונטער װעמעס
פאָן. צו פיל בלוט האָבן ייַדן אַװעקגעגעבן אויף די װעלטפראָנטן. מיר
קעמפן און זיגן און אַנדערע רימען זיך מיט אונדזערע נצחונות. מיר
שאַפן קונסט, װיסנשאַפט, דערפינדונגען, און אַנדערע פאַראייגענען עס.
אויך אונדזערע העלדישקייטן איף די פראָנטן זענען געװאָרן זייערע.
אַפּילו אונדזערע קרבנות, די אויסגעמאָרדעטע, שרײַבן זיי שוין צו זיך.
מע גיט אָן: אַזױ פיל און אַזױ פיל ,אוקראַינער", אַזױ פיל און אַזױ
פיל ,פּאָליאַקן" זענען אומגעבראַכט געװאָרן. מײידאַנעק, אוישוויץ, באַבי-
יאַר און פּאָנאַר װעלן װערן אס ייִדישע מאַסן-קברים, זיי װעלן זײַן
פּוילישע, אוקראַיַנישע און אַנדערע -- זײיערע קרבנות. מע מאַכט אונדו
צו דער בלאָטע בײַם לעבן און אויך נאָכן טויט..

ער האָט גערעדט מיט אויפרעגונג, מיט פאַרביטערונג און דערנאָך
צוגעגעבן אַ ביסל רויקער:

320

גו הס

-- אין דעם באַװוּסטזײַן דערפילט יעדער ייַד זײַן ייַדישקײיט.
אָבער דאָ טאָר מען אַזאַ ייַדישקייט-געפיל פון מויל נישט אַרויסברענגעף
מע מוז פירן אַ מאַראַנען"לעבן, װי בעת דער שפּאַנישער אינקויזיציע.

אַזױ װי ס'קריסטלט זיך, אַזױ ייַדלט זיך, זאָנט אַ ייַדיש
שפּריכװאָרט. -- האָב איך צוגעגעבן.

-- הײַנט טויג שוין נישט דער אויסדרוק, -- האָט ער דערווידערט,
-- נישט סטאַלינס, נישט היטלערס װעגן זענען קריסטלעכע. זיי שטײַגן
איבער די קריסטלעכע אינקװיזיטאָרן. זיי זענען גיכער געצנדינער-
גויים. ס'פּאַסט זיך בעסער צו זאָגן: ;וי עס גױיַשט זיך, אַזױ ייַדישט
זיך". זעט װי מען ענדערט בײַ אונדז די באַציונג צו אַנדערע פעלקער-
שונאים. צו די , פּוילישע פּאַנעס? איז דאָך געווען בײַ אונדז די גרעסטע
שנאה, איצטער צאַצקעט מען זיך מיט די ;פּוילישע פּאַטריאָטן", און
איר, פּוילישע ייַדן, װעט געניסן אין זייער זכות אָבות. אָבער די שנאה
צום ייַדן דאָ ענדערט זיך נישט; זי ציט זיך נאָך פוּן די צײַטן פון
גזירת-ת"ח ות"ט. כמעלניצקי איז געװאָרן איינער פון אונדזערע הױפּט-
העלדן. װער ווייסט, װי די געשיכטע װאָלט אַװעק, װען היטלער פאַלט
נישט אָן אויף אונדז אין יאָר 1941, נאָר, נאָכן פאַרנעמען אײראָפּע --
אויף ענגלאַנד. מיר, די סאָװויעטן, װאָלטן דאַן געבליבן גוטע פרײַנט און
די בעסטע חברים מיט היטלער- דײַטשלאַנד.

יעקב דאַװידאָװויטש האָט איצט געמאַכט אַ לענגערע פּױזע, און
מיר האָבן שפּאַצירט רוּיִק. האָב איך איצט גענומען דאָס װאָרט:

-- פון מײַנע יוגנטיאָרן אָן גייען מיר נאָך צוויי פּאַסירונגעןף
איינע האָב איך בײַגעװוינט, װעגן דער צװייטער געליענט. זי האָבן
אַ נאָנטע שייכות צו אונדזערע שמועסן. אין װאַרשטאַט, װוּ איך האָב
געאַרבעט זענען אַרײַנגעקומען צוויי שיכורע פוילישע שוסטערס, חברים.
און דאָ, אין װאַרשטאַט, האָבן זיי פאַרענדיקט דאָס אָנגעהױבענע פלעשל.
פלוצעם טוט איינער אַ כאַפּ זײַן חבר בײַ די אַקסלען, אַ שלעפּ צו זיך און
מיטן קאָפּ אַ זעץ יענעם אין די ציין אַרײַן. מע האָט אים געהאָלפן
אָפּװאַשן דאָס בלוט, װאָס איז אים גערונען פון דער נאָז און פון מויל.

211

א בלצנקיטני

און באַלד האָבן זיי זיך -- צו מײַן שטוינונג -- אַרומגעכאַפּט און
גענומען קוש

-- אַזױ װוי איך האָב אײַך געזאָגט. ס'איז נישט נאָר בײַ שיכורים
אַזױ. אַזױ פירט זיך די װעלט. אָבער מיט ייַדן בעט מען זיך נישט
איבער. דאָס ייִדישע פאָלק וויל מען כסדר נאָר אױסראָטן. און װאָס איז
די געלייענטע פּאַסירונג ?

-- דאָס איז אַ נאָװעלע פון שלום אֵש אין זײַן בוך /דאָס בוך
פון צער". אַ ייִדישער בחור, וועלכן מע האָט אין צאַרישן רוסלאַנד
נישט צוגעלאָזט שטודירן, איז אַװעק קיין ווין. בעת די פּאַסירונגען פון
ערב ערשטן ועלטקריג האָט אים אַ חבר פון גאַליציע אײַנגערױמט:
,איצט, זײַענדיק אין דער עסטרייך-אונגאַרישער אַרמײ, װעלן מיר נקמה
נעמען אין די רוסן פאַר ייַדישער פּײַן רדיפות און פּאָגראָמע". האָט
ער אים געענטפערט: -- מיר װעלן זיך טרעפן וי שונאים אויף ביידע
זײַטן פּראָנט... -- ער האָט באַוויזן אַריבערצוקומען די גרענעץ און איז
פרײַװיליק אַװעק אין רוסישן מיליטער. פאַר זײַן העלדישקייט בײַם
ראַטעװען די פאָן פון פּאָלק, בעת וועלכן ער האָט פאַרלוירן די פיס, איז
ער אויסגעצייכנט געװאָרן דורכן סאַמע גובערנאַטאָר, וועלכער איז געקו-
מען צו אים אין שפּיטאָל אַרײַן. אַהיימגעקומען, האָט ער געטראָפן דאָס
שטעטל נאָך אַ פּאָגראָם. די קאָזאַקן האָבן געהאַט פאַרשמיסן זײַן פאָטער
צום טױט אַלס ;שפּיאָן". די מוטער, דערזעענדיק אים, איז צוגעלאָפן
האָט אים אַרומגעכאַפּט פאַר... די הילצערנע פיס און זיי גענומען קוש..
האָט ער זי געטרייסט: ;זע, מאַמע, אַ מעדאַל באַקומען..". האָט זי עס

אַרױסגעכאַפּט פון זײַן האַנט און מיט אַ היסטעריש געוויין אויסגעשריגן:
,זעט, ייִדן! מײַנע צוויי לעבעדיקע פיס פאַר אַ צלמל פאַרביטן!..7,

-- מאַמע! טײַערינקע מאַמע מײַנע! גערעכט ביסט דו געװען.
אָבער נישט מײַנע פיס, נאָר מײַן קאָפּ האָב איך אויף אַ צלמל פאַרביטן..

איך האָב אים איבערגעריסן, אַרײַנקוקנדיק אין די אויגן:

-- האָט אײַך די דערציילונג אַזױ גערירט?

-- נישט נאָר גערירט. אויפגעוװועקט אין מיר אַן אַלטע װונד. --
און ער איז אַנטשװיגן געװאָרן.

312

גוורס

די גאַסן זענען געװאָרן באַלעבט. ס'האָט אָנגעהױיבן שטראָמען
אַ גרויסער עולם נאָך אַ טעאַטער-פאָרשטעלונג. דאָס האָט אים אַ ביסל
צעשטרייט. איך האָב ויך געזעגנט מיט אים.

-- כ'האָב נאָך אַ סך צו רעדן מיט אײַך. -- האָט ער געזאָגט. --
כ'װאָלט גערן זיך נאָך אַ מאָל טרעפן

-- כּ'װועל זיך באַמיִען.

קאַפּיטל פינף און פופציק

ס'האָט זיך דערנענטערט די צײַט צו פאַרלאָוץן דעם ראַטנפאַר-
באַנד. אין איינעם אַ טאָג, אָנהײיב יאַנואַר, האָבן מיר דערהאַלטן אַ בריוו
פון דער פרויס אַ קוזין, יוסף -- פון אַ שטעטל אין סיביר, אָסינקי:

;איך האָב דערהאַלטן אײַער אַדרעס פון אונדזערע קוזינען, װאָס
איר האָט זייערע נעמען געפונען אין דער פּױלישער צייטונג צװישן די
סטאַכאַנאָווצעס אינעם צוריק זיך אויפבויענדיקן סטאַלינגראַד. שרײַב איך
אײַך, אַז איך געפין זֹיך דאָ און אַרבעט אין די קוילנגרובן. געשיקט
האָט מען מיך אַהער אויף אָפּרו, נאָכן אָפּליגן אין אַ שפּיטאָל עטלעכע
חדשים. געהיילט מײַנע װוּנדן, װאָס איך האָב באַקומען אַלס פּאַרטיאַן
אָבער -- איך על אײַך באַשרײַבן מײַנע איבערלעבונגען פון אָנהייב,
װעט איר בעסער פאַרשטיין מײַן איצטיקן מצב. מיטן עשאַלאָן פון
ביאַליסטאָק זענען מיר אין יאָר 1929 אָנגעקומען קיין װײַסרוסלאַנד.
צוזאַמען מיט מיינע עלטערן און דרײַ ברידער זענען אויך געװען דער
פעטער ייִדל מיט זײַן משפּחה און נאָך עטלעכע פּולטוסקער משפּחות.
מע האָט זיי באַזעצט אין שטעטל קאָפּיל, מינסקער געגנט. פון זעלבן
עשאַלאָן האָט מען אונדז, אַ גרופע פון זיבעציק יונגע- לײַט, אָפּגעטײלט
און אַװעקגעשיקט אין אַ שטעטל נעבן פּאָלאָצק -- אָסװיעאַ. בײַ דער
לאַטװישער גרענעץ. מיט מיר אין דער גרופע איז געװוען מײַן חבר
יהושע, מיט װעלכן כ'האָב זיך געלערנט פאָטאָגראַפיע און מיר האָבן

313

א. בלצנקיטני

צוזאַמען געאַרבעט. אַ דאַנק די פאָטאַ-אַפּאַראַטן און דאָס נייטיקע געצײַג,

װאָס מיר האָבן געהאַט מיט זיך, האָבן מיר געעפנט אַ פאָטאָ-אַנשטאַלט.
זײַענדיק דאָ די ערשטע און איינציקע, האָבן מיר זיך נישט שלעכט
אײַנגעאָרדנט. אויך דערפאַר, װײַל אַ דאַנק אונדוער פאַך האָבן מיר
געשלאָסן אַ סך קאַנטשאַפטן

זיך צו זען מיט די עלטערן און משפּחה האָב איך באַקומען
אַ ‏ מעגלעכקייט ערשט אין מערץ !1941. פון אונדזער גאַנצער גרופּע
זענען נאָר מיר ביידע געבליבן אין שטעטל. די איבעריקע זענען ביסלעכ-
װײַז פאַרשיקט געװאָרן אַלס נישט-זיכערע עלעמענטף

אונדזער שטעטל איז אֶקופּירט געװאָרן דורכן דײַטש אין די
ערשטע טעג פון קריגס-אויסברוך אַזױי אומגעריכט, אַז קיינער פון די
ייִדישע אײַנװוינער האָט נישט באַװויזן צו אַנטלויפן. באַזונדערס, װײַל
דאָס שטעטל איז װײַט פון אַ באַנליניע. מיר, די ייַדן, האָבן באַלד
דערפילט דעם מערדערישן היטלער-רעזשים. געלע לאַטעס, צװאַנגס-
אַרבעט. מיטן אָנקומען פונעם וינטער האָט מען אונדז אַרײַנגעשפּאַרט
אין אַ געטאָ. מיר האָבן געװוֹינט אין באַראַק, אַ סך משפּחות אין
אַ צימער, אין שרעקלעכער ענגשאַפט. װען די פרעסט האָבן זיך פאַר-
שטאַרקט, איז אונדזער לאַגע געװאָרן אומדערטרעגלעך. באָרװועסע, מיט
שמאַטעס אויף די פיס, הונגעריקע, האָט מען אונדז געפירט צו פאַר-
שיידענע קאַטאָרגע-אַרבעטן. דער װאָס איז געבליבן אָן כוחות װײַטער
צו גיין איז דורך דער װאַך גלײַך דערשאָסן געװאָרן. ,די װאָס קאָנען
נישט אַרבעטן, באַדאַרפן נישט לעבן", האָבן זיי געזאָגט. ס'האָט געטראָפן,
אַז עטלעכע טעג האָבן מיר געהאַט אַ גוטן װאַכמאַן. ער פלעגט נישט
יאָגן. האָט געהייסן, אַליין זיך סטאַרען גוט צו אַרבעטן. ער האָט געבעטן
דעם שאָפּער, װאָס האָט געפירט דאָס עסן פאַר דער דײַטשישער װאַך,
ער זאָל דאָס איבערבלײַבעכץ נישט אויסגיסן, נאָר ברענגען עס פאַר
; זײַנע? ייִדן, ועלכע אַרבעטן גוט. האָט דער שאָפער בײַם צוריקקער
אָנגעגאָסן זופּ אין אַ גרויסער קאָנסערװן-פּושקע -- די אינציקע כלי,
װאָס מיר האָבן דאָ געפונען. קיין לעפל האָבן מיר נישט געהאַט. האָבן
מיר באַשטימט, אַז יעדער זאָל געבן אַ זופּ פון דער פּושקע. מיטן ערשטן

2314

גורל

זופּ האָט מען מכבד געװוען אַן עלטערן ייִדן. האָט דאָס באַמערקט אַ
דײַטשישער װאַכזעלנער פון אַ צווייטער גרופּע און איז צוגעלאָפן צו אים
שרײַענדיק: ,דו פערפלוכטער יודע, אַנשטאַט אַרבײטן װועסטו עסען?"
און האָט אים מיטן באַגנעט אַדורכגעשטאָכן דעם בויך. אין געציילטע
מינוטן, אין צאַפּלענדיקע קאָנװוּלסיעס, האָט דער ייַד אויסגעהויכט די
נשמה. ערשט האָט דער מערדער געטאָן אַ קאָפּע אַװעק די פּושקע מיטן
עסן און אונדז געװאָרנט: אַרבײטען מוס מען?. אונדזער ;גוטער"
דײַטש איז געשטאַנען אין אַ זײַט, אַ בלאַסער, נישט אַרײַנמישנדיק זיך.
אויף צו מאָרגנס האָבן מיר שוין געהאַט אַ צווייטן װאַכמאַן, וועלכער האָט
אונדז אָפּגעצאָלט פאַר די פּאָר ;גוטע? טעג.

אונדזער לאַגע איז געװאָרן װאָס אַ מאָל שװערער און אומדער-
טרעגלעכער. אויך דער שװערער וינטער פון 1941742 האָט זיך אונדז
געגעבן צו פילן. מיר האָבן אויסגעקוקט דעם פרילינג, אפשר װעט
אונדז אַ ביסל לײַכטער וערן.

דעם צווייטן מערץ איז צו מיר געקומען אַ װײַסרוסישער פּאָליציַאַנט
-- וועלכן איך האָב געהאַט פאָטאָגראַפירט מיט זײַן משפּחה -- און
מיר איבערגעגעבן אין נאָמען פון זײַן מוטער, וועלכע אַרבעט אין דער
דײַטשישער קאָמענדאַטור, אַז ס'זענען אָנגעקומען געסטאַפּאָווצעס, וועלכע
װעלן מאָרגן ליקווידירן די ייַדן אין געטאָ.

איך, מײַן חבר יהושע און נאָך אַ בחור פון שטעטל, יצחק, האָבן
געהאַט פון פריַער זיך אײַנגעשאַפן דרײַ רעװאָלװערן מיט אַ ביסל קוילן
אויף אַ נױיטפאַל. האָבן מיר באַשלאָסן צו פּרובירן דעם לעצטן שאַנס
זיך צו ראַטעװען. שפּעט בײַ נאַכט האָבן מיר געמאָלדן די אײַנװוֹינער
פון אונדזער באַראַק, אַז מיר גרייטן זיך צו אַנטלויפן. װער עס ויל, זאָל
עס שוין טאָן. זענען אָבער כמעט אַלע געווען פאַמיליע-מענטשן מיט
קינדער און אַלטע לײַט. האָבן זיי מורא געהאַט צו שטעלן אין געפאַר
דאָס לעבן פון זייערע נאָענטע און אויך אונדז פּרובירט אָפּצורײדן:
,מיט אײַער אַנטלויפן װעט איר נאָך מער אויפרייצן די מערדער". ;איז
װאָס װעלן זיי דעמאָלט טאָן מער וי אויסמאָרדן אונדז?" -- האָבן מיר
געפרעגט. אַן אױסנאַם זענען געװען די אַלטע עלטערן פון אונדוער

215

א. בלענקיטני

דריטן חבר, יצחק, זיי האָבן גערעדט צו אונדז און זייער זון מיט אַ ווי-
נענדיק, צעבראָכן קול, אָבער מיט דערמוטיקנדיקע װערטער: ;גײט,
מײַנע ליבע קינדער. ראַטעװעט אײַערע יונגע לעבנס. און נעמט נקמה
פאַר אונדזער אומזיסט פאַרגאָסענעם בלוט".

פאַרמאַסקירטע אין װײַסע ציכן זענען מיר געקראָכן אין שניי
און זיך דערנענטערט צום אַרױסגאַנג-טױער. דאָ האָבן מיר דערזען װי
די צוויי ואַכזעלנער, ציטערנדיק פון קעלט, קוקן אַרױס פון טויער און
הערן זיך אײַן צום שיסן פון זייערע ס.ס.- קאַמעראַדן: זיי האָבן אָן
אויפהער געשאָסן אין דער לופט אין משך פון דער נאַכט. האָבן מיר --
אויף מײַן באַפעל -- אַלע דרײַ גלײַכצײַטיק אין זיי איסגעשאָס. מיר
האָבן שנעל צוגענומען בײַ די צויי פּגרים די ביקסן און די אַמוניציע,
אויפגעמאַכט דעם טױיער און, קריכנדיק װײַטער, אַרױס פון שטעטל
אונטער דער שוץ פון דער נאַכט. װײַטער איז אונדז שוין לייכטער געווען.
מיר זענען געלאָפן אין דער ריכטונג פון װאַלד,

ס'איז שוין געװען גוט ליכטיק, װוען מיר האָבן זיך געפונען
אַ צען קילאָמעטער פון שטעטל. צום װאַלד איז אָבער נאָך געווען אַ פינף
קילאָמעטער. האָבן מיר זיך באַהאַלטן אין אַ יונג װועלדל אויף אַ בערגל,
זיך גוט פאַרמאַסקירט און אָבסערװירט די צוויי נאָנטע דערפער, וועלכע
מיר האָבן גוט געזען. דער שניי, װאָס איז אַראָפּנעפאַלן אֹין דער נאַכט,
האָט שוין געהאַט פאַרװישט אונדזערע שפּורן. מיר האָבן קלאָר געזען
די אַרומיקע לאַנדשאַפט אויף אַ װײַטער שטרעקע. מיטאָגצײַט האָבן
מיר דערזען געסטאַפּאָוצעס און װײַסרוסישע פּאָליציאַנטן אַרומליפן
איבער די צוויי דערפער אָסטראָװ און סאָקעלי, זוכן און נישטערן און
אָט האָבן מיר דערזען װי זיי שלעכּן ייַדן פון באַהעלטענישן אַרױס,
שלאָגן זיי מיט די קאָלבעס, שטעכן מיט באַגנעטן. דאָס בילד, הגם פון
דער װײַטנס, האָט אונדז דערשיטערט. װײַזט אויס, אַז נאָך אונדזער
ליקווידירן די געטאָװאַך בײַם טויער זענען נאָך ייִדן אַנטלאָפן. מיר זענען
געלעגן ציטערנדיקע פון קעלט און צוגעקוקט די מאָרדסצענעס. פּלוצלונג
האָט יצחק אַרױסגעכאַפּט בײַ מיר די ביקס און אָנגעהויבן מאַניפּולירן
מיט איר, שרײַענדיק צו אונדז: ,זעט, זיי שלעפּן דאָרט מײַן מאַמען

216

גורק

פאַר די האָר ! זיי שלאָגן זי מיט קאָלבעס..". איך האָב מיט כוח אַרױס:
געריסן בײַ אים די ביקס. ער האָט זיך מיט אונדז גענומען ראַנגלעף
ס'האָט זיך אונדז אין צווייען קוים אײַנגעגעבן אים צו באַהערשן. מיט
די לעצטע כוחות האָט ער זיך געריסן פון אונדז: ;לאָזט מיך! איך
מוז ראַטעװען מײַן מאַמען!". ,ס'איז נישט דײַן מאַמע -- האָב איךף
אין אים אַרײַנגערעדט --- װילסט מע זאָל אונדז אויסמאָרדן װי די הינט ?7.
,ס'איז יאָ מײַן מאַמע, -- האָט ער געהעשעט, -- איך דערקען איר
פאַטשײילע...". און אײַננורענדיק דעם קאָפּ אין שני, האָט ער אין
אַ װאַנזיניקן אויסברוך געביסן מיט די ציין די שטאַמען פון די ביימלעך
און װײַטער געהעשעט: ,מײַן מאַמע דערמאָרדן זײי! מײַן מאַמען! און
איר לאָזט מיך נישט זי ראַטעװען..". מיר האָבן זיך באַמיט אים אויפ-
צוקלערן און באַרוּיִקן : /,דײַן מאַמע איז דאָך צו אַלט צו קאָנען אַנטלױפן
פון געטאָ אַזש אַהער. אַז מיר, יונגע, האָבן עס קוים באַוויזן, האָט זי עס
מיט אירע שװאַכע. קראַנקע פיס געקאָנט באַװײַזן ?.. נישט צוליב דעם
זענען מיר אַנטלאָפן, כדי דאָ דעם טויט צו געפינען. זיי זענען אין די
צענטליקער, מיט אױטאָמאַטן, װאָס װעלן מיר קאָנען קעגן זיי אױפּטאָן.
און אַז מיר װעלן שוין עטלעכע פון זיי אַװעקלײגן ?... ניין, נישט דאָס איז
אונדזער ציל. מיר באַדאַרפן נקמה נעמען נישט נאָר פאַר דײַן מאַמען
נאָר פאַר אַלע אונדזערע משפּחות, װאָס װערן אױסגעמאָרדעט....
צום אָװנט האָבן אונדזערע פּײַכטע קלידער אָנגעהויבן צופרירן
צום לייב. זענען האַרט געװאָרן, װי בלעך. מיר האָבן אָנגעהױבן אונדזער
װוײַטערן מאַרש. צוגעקומען צום דאָרף סאָקעלי, האָב איך אָנגעקלאַפּט
אין אַ שטיבל. ס'האָט זיך דערהערט פון דאָרט אַ פרויענשטים: קװער
איז ?* אָפּגעשפּאַרט אַ ביסל די טיר און אונדז דערזען, האָט זי גענומען
שרײַען: ;האַ, זשידעס ? אַװעק פון דאַנען! וויפל מע שיסט זי און מע
הרגעט, און ס'זענען נאָך אַלץ דאָ ייִדן!". מיר האָבן נישט געהאַט קיין
חשק צו באַנוצן אונדזער געװוער און מאַכן אַ טומל, און מיר זענען
אַװעק צוריק אין װאַלד. מיר זענען אָנגעקומען צום דאָרף פּראַשקי. איך
האָב זיך דערמאָנט אין מײַנער אַ באַקאַנטער סטודענטין, וועלכע װוֹינט

דאָ. כ'האָב זי און איר משפּחה אַ סך מאָל פאַטאָגראַפירט. האָב איך

עב

א. בלענקיטני

איבערגעלאָזט די חברים אין װאַלד און בין מיטן אָנגעלאָדענעם רעװאָל-
ווער אַרײַנגעגאַנגען אין דאָרף. צוגעקומען צו דער ערשטער שטוב, האָט
מיך אַ מאַנספּאַרשױן אַ פרעג געטאָן: קוועמען זוכט איר ?" ,די משפּחה
פּאַװלאָו". ,איך בין פּאַװלאָו. און װער זענט איר?" זײַן טאָכטער,
וועלכע איז צוגעקומען צו דער טיר, האָט אַ געשריי געטאָן: ,יוסף!*
שנעל האָט מען מיך אַרײַנגעפירט אין שטוב און באַשאָטן מיט פראַגן:
;וי אַזױ ביסטו אַרױס אַ לעבעדיקער? ביסט אַלײן?" ניין. מיט נאָך
צוויי חברים" -- איז זי אַװעק אין װאַלד, לוט די סימנים װאָס איך
האָב איר אָנגעגעבן, און האָט זיי געבראַכט. איר מוטער האָט גלײַך
גענומען זיך פּאָרען אַרום אונדז. מיר האָבן אַראָפּגעװאָרפן פון זיך די
;בלעכענע? בגדים און אָנגעטאָן די װאָס זיי האָבן אונדז געגעבן. הייסע
טיי, װאַרעם עסן האָבן אױפגעטײַעט אונדזערע גלידער. באַזונדערס
דערװאַרעמט אונדזערע געמיטער האָבן די װאַרעמע דערמוטיקנדיקע
רייד פון דער טײַערער פאַמיליע. מיר האָבן זיך געלייגט שלאָפן. אַרום
פיר פאַר טאָג האָט אונדז דער פאָטער אויפגעװװועקט. דערלאַנגענדיק
אונדז אַ זעקל עסנװאַרג און אַנדערע נייטיקע זאַכן פון ערשטן געברויך,
האָט עֹר אַ זאָג געטאָן: ,קומט, חברים", און אונדז אַװעקגעפירט טיף
אין װאַלד אַרין. די פאַרטאָגיקע קעלט און דער שטאַרקער פּראָסט האָט
אונדז גלײַך אַדורכגענומען און געמאַכט ציטערן אָפּגעגאַנגען אַ זעקס,
זיבן קילאָמעטער, האָט זיך חבר פּאַװלאָוו פאַרהאַלטן, אָנגעװיזן אויף
אַ פאַרלאָזט הײַזל פון אַ װואַלדװעכטער און זיך מיט אונדז געזעגנט.
דאָס הײַזל, אָן טירן-פענצטער, האָט אָנגעװאָרפן אויף אונדז
אַ פּחד. מיר האָבן דערשפּירט, אַז ס'איז עמעץ דאָרט פאַראַן. מיטן
געווער גרייט צום שיסן האָבן מיר זיך שטילערהייט דערנענטערט און
אַרײַנגעקוקט דערין. הגם אין דרויסן האָט שוין געטאָגט, האָבן מיר
נישט קלאָר געזען. נאָר ביסלעכװײַז האָבן זיך פאַר אונדזערע אױיגן
אויסגעשיילט דרײַ סילועטן, פאַרזונקענע אין שלאָף. מיר האָבן זי
פאָרזיכטיק אויפגעװעקט. דאָס זענען געװען דרײַ ייַדן פון שטעטל.
זיי האָבן זיך שוין גאָר שטאַרק דערפרייט, דערזעענדיק בײַ אונדז
געװער און עפּעס צום איבערקײַען. מיר זענען דאָ פאַרבליבן אַ װאָך

218

גור?

צײַט. יעדע נאַכט פלעגט מען פון דער פאַמיליע פּאַװלאָו ברענגען
אונדז עסן. ביז איין מאָל איז מאַניע געקומען און דערציילט: ;אַ פּױער
פון דאָרף האָט, קלײַבנדיק דאָ האָלץ, אײַך באַמערקט און עס איבער-
געגעבן אין דאָרף. האָבן אַלע אײַנװוֹינער באַשלאָסן צו מעלדן ועגן
אײַך אין דײַטשישן שטאַב". פאַר טאָג האָבן מיר פאַרלאָזט דאָס הײַזל
אָפּגעגאַנגען קוים אַ צוויי קילאָמעטער, האָבן מיר דערהערט פון דאָרט
אַ שטאַרק שיסערײַ. דורך די בײמער, װעלכע זענען דאָ געװאָקסן
שיטער, האָבן מיר דערזען פּלאַמען און רויך און פאַרשטאַנען: דאָס
האָבן עס די דײַטשן אַרומגערינגלט דאָס הײַזל, עס באַשאָסן און פאַר-
ברענט, זײַענדיק זיכער, אַז מיר זענען דאָרט אינעװייניק. מיט שנעלע
טריט זענען מיר אַװעק טיפער אין געדיכטן װאַלד. דאָ האָבן מיר
אָנגעטראָפן אויף אָקאָפּעס פון סאָװויעטישן מיליטער, װי ספּעציַעל צוגע-
גרייט אַ בונקער פאַר אונדזערט ועגן. מיר האָבן אים פאַרמאַסקירט
מיט צװײַגן און זיך דאָ אײַנגעאָרדנט. דערנערט האָבן מיר זיך אַ לענ-
גערע צײַט מיט קאַרטאָפל, װאָס מיר פלעגן בײַ נאַכט אַרױסנעמען
פון די דאָרפישע קאַרטאָפל-גריבער.

װי אָנגענעם זענען מיר אין איינעם אַ פאַרטאָג איבערראַשט
געװאָרן, ווען ס'האָט זיך פאַר אונדז באַװיזן מאַניע פּאַװלאָו. זי האָט
זיך פון פרייד צעוויינט. אַ סך נעכט האָט זי אונדז אַרומגעזוכט איבערן
טיפן װאַלד. די דײַטשן האָבן זיך באַרימט, אַז זיי האָבן אונדז פאַר-
ברענט צוזאַמען מיטן הײַזל, אָבער איר האָט דער אינסטינקט אונטער-
געזאָגט, אַז מיר לעבן, און זי האָט נישט אויפגעהערט אונדז אַרומ-
צוזוכן. און ווידער האָט אונדז די פאַמיליע פּאַװלאָוו באַזאָרגט מיט עסף

אַזױ האָבן מִיר איבערגעלעבט אין װאַלד דעם ווינטער. דערװײַל
זענען צו אונדז צוגעקומען נאָך צוויי יידן און עטלעכע פון געפאַנגעג-
שאַפט אַנטלאָפּענע רױטאַרמײער. מיר זענען שוין געװוען אַ גרופּע פון
פופצן מאַן. ס'איז אָנגעקומען דער פרילינג. מיר האָבן זיך גענומען
גרייטן צו פּאַרטיזאַנישער טעטיקייט. מיר האָבן צװאַמענגעקליבן אין
װאַלד, אין די פאַרלאָזענע בונקערס, געוער און מינעס, װאָס די רויטע
אַרמײ האָט פאַר אַ יאָרן זומער איבערגעלאָזט בעתן בהלהדיקן אָפּטרעטן

319

א. בלענקיטני

צװישן די רױטאַרמײער פון אונדזער גרופע זענען געװען געװער-
ספּעציאַליסטן, װאָס האָבן עס געבראַכט אין אַרדענונג. מיר האָבן
באַשלאָסן, אַז דעם פופצנטן מאַי זאָל זײַן דער אֶנהייב פון אונדזער
טעטיקייט.

פאַר טאָג האָבן מיר אונטערגעלייגט מינעס אויפן וועג, װוּ ס'פלעגן
דורכפאָרן דײַטשישע אױטאָ-מאַשינעס, אָנגעלאָדענע מיט געװער און
פּראָװיאַנט. אַלע אָנגעפאָרענע פּויערישע וועגענער האָבן מיר פאַרהאַלטן
און אָפּגעפירט טיף אין װאַלד. װי אויף צו להכעיס זענען דעם פרימאָרגן
קיין דײַטשישע מאַשינעס נישט דורכגעפאָרן. ערשט עלף אַ זייגער פאַר
מיטאָג האָבן אונדזערע אױיסשפּירער, פון אַ הויכן בוים, באַמערקט אַן
אויטאָ מיט דײַטשישע זעלנער. מיר זענען געװוען אַזױ אָנגעשפּאַנט און
גערייצט, אַז מע האָט זיי נישט געלאָזט אַפילו צופאָרן צו די מינעס, נאָר
געעפנט אויף זיי אַ קרײצפּײַער פון אַלע זײַטן. דער בענזינטאַנק האָט
זיך אָנגעצונדן. זיי האָבן נישט באַװויזן צו שטעלן דעם מינדעסטן ווידער-
שטאַנד. איינער פון זיי האָט פון דער קאַבינע אַרױס געװאָלט אַ װאָרף
טאָן אַ גראַנאַט, איז ער געפאַלן אַ צעלעכערטער פון אונדזערע קוילף
און דער גראַנאַט האָט אויפגעריסן אין זײַן האַנט. פיר און צװאָנציק
דײַטשן זענען זיי געווען. מיר האָבן זיי פאַרענדיקט מיט די קאָלבעס און
באַגנעטן, שרײַענדיק: ;אַ טויט אײַך פאַר אונדזערע מאַמעס און טאַטעס!
פאַר אונדזערע שװועסטער און ברידער! פאַר אַלע ייַדן! אַ טױט אײַך,
מערדער, באַנדיטן!". די נקמה-געפילן האָבן זיך אין אונדז אַזױ צעפלאַ-
קערט, אַז מיר האָבן פון זיי געמאַכט אַ פלישקאַשע, נישט צום דער-
קענען. מיר האָבן אַראָפּגעצױגן פון זיי די שטיוול און אָנגעטאָן אָנשטאָט
אונדזערע שמאַטעס. פאַרנעמענדיק זייער געװער און אַמוניציע, זענען
מיר אַװעק גאָר טיף אין װאַלד אַרײַן, פאַרשטײענדיק, אַז דער שונא
וועט אַראָפּברענגען אַהעֹר אַ גרויסן כוח, קעגן וװועלכן אונדזער קליינע
גרופּע װעט נישט זײַן ביכולת אונטערצונעמען אַ שלאַכט.

אין אַ צײַט אַרום זענען מיר געװאָר געװאָרן, אַז אַ צוייטער
אויטאָ מיט היטלעריסטן איז אויפגעריסן געװאָרן אויף אונדזערע פאַר-
לייגטע מינעס.

200

הור

נאָכן געלונגענעם אָנהייב איז אונדזער גרופּע אין משך פון אַ קורצער
צײַט פילצאָליק פאַרגרעסערט געװאָרן. אַנטלאָפענע פון געפאַנגענשאַפט און
אויסבאַהאַלטענע רױטאַרמײער און קאָמאַנדירן האָבן געשטראָמט צו אונדזער
פּאַרטיזאַנער-גרופּע. נאָך דרײַ חדשים איז זי אויסגעװאַקסן צו אַ פּאַר-
טיזאַנער-אַרמײ, וועלכע האָט גראַסירט אויף דער רוסיש-לאַטװישער גרע-
נעץ. שפּעטער איז זי אײַנגעטײילט געװאָרן אויף פיר אָטריאַדן: פרונזע,
טשאַפּײַעוו, זשדאַנאָוו און סטאַלין. מיר, אַכט ייִדן, זענען געװען אין
ערשטן, אין פרונזע-אָטריאַד. מער קיין ייַדן זענען, ליידער, צו אונדזערע
פּאַרטיזאַנער-אײנהײטן נישט צוגעקומען -- קיין ייִדן זענען מער אין דער
גאַנצער געגנט נישט געװען. אויך אונדזער קליינע גרופּע האָט נישט
לאַנג עקזיסטירט. צװישן די פּאַרטיזאַנער האָט זיך געפונען אַ גרויסע
צאָל אַנטיסעמיטן, און נישט איין מאָל איז אויסגעקומען זיך צו פאַרטיידיקן
קעגן זיי נישט נאָר מיטן מויל... בײַ יעדער געלעגנהייט האָבן זי אַרױס-
געוויזן זייער ייִדן-שנאה. כדי אונדז וויי צו טאָן, פלעגן זיי זינגען אַנטי-
סעמיטישע לידלעך און פּאַראָדיעס אויף ייִדישע קעמפער. זײַענדיק פון
די בעסטע פּאַרטיזאַנער, פלעגן מיר געשיקט ווערן אויף די פאַראַנט-
װאָרטלעכסטע און געפערלעכסטע אַקציעס. איז טאַקע אין משך פון
אַ קורצער צײַט געבליבן פון אַכט צוויי -- איך מיט מיין חבר יהושע.
די זעקס חברים אונדזערע זענען געפאַלן, צו אונדזער גרויסן האַרצ-
װײיטיק, נישט נאָר פון די דײַטשישע הענט אין שלאַכט, נאָר אויך פון
,אייגענע"..

בײַ די ייַדישע פּאַרטיאַנער זענען די אַקציעס געוען פאַרבונדן
מיטן נקמה-געפיל קעגן די דײַטשישע מערדער, בײַ די װײַסרוסישע און
אַנדערע אָבער איז עס געװוען װי אַ מלחמה-שפּיל. דערבײַ האָבן זי
געזוכט אַלע מעגלעכע שפּיצלעך, ד" ייַדישע גרופּע אַרונטערצורײַסן
באַזונדערס --- מײַן חבר יהושע. נאָך אַ שװערער אַקציע, בעת װעלכער
מיר זענען עטלעכע נעכט נישט געשלאָפן, האָט אים איינער פון דער
אָנפירערשאַפט, זיך נישט רעכענענדיק מיט זײַן מידקייט, באַשטימט
אַלס װאַכפּאָסטן. בײַ נאַכט האָט מען אים געפונען אַ שלאָפנדיקן און
געשטעלט פאַר אַ משפּט. ס'האָבן געדאַרפט דעצידירן אַלע פּאַרטיזאַנער

221

א. בלענקיטני

פון אָטריאַד. נאָך דער רעדע פונעם הױיפּט-פאָליטרוק האָט די מערהיט
גענומען שרײַען: ;דערשיסן!?. יהושעס נס איז געוען, װאָס די אָנ-
פירערשאַפט האָט גענומען אין באַטראַכט, װאָס דאָס איז בכלל דער
ערשטער פאַל. גלײַכצײַטיק איז אַרױסגעגעבן געװאָרן אַ פאַראָרדענונג,
אַז אַ שלאָפּנדיקער פּאַרטיזאַנער אויפן װאַכפּאָסטן װערט דערשאָסן
אויפן אָרט אָן אַ משפּט. נאָך דעם האָט מיר יהושע דערצילט, אַז
בעת די געשריײען: אדערשיסן", האָט ער זיך געטראַכט: ,בעסער
װאָלט איך געפאַלן פון אַ דײַטשישער קויל אין שלאַכט. איך האָב פאַרן
טוט מער קיין מורא נישט. אָבער דערשאָסן װוערן פון ,אייגענע" פּאַר-
טיזאַנער...".

אַ קורצע צײַט נאָכן משפּט איבער יהושען האָב איך אונטער-
געהערט וי אַ פּאַרטיזאַנער האָט דערצילט זײַן חבר אַ סוד: איענצ.
װאָך האָב איך דערשאָסן אַ שלאָפּנדיקן יעװורעיטשיק אויף זײַן װאַכ-
פּאָסטן...?. איך האָב שוין נישט באַװיזן די זאַך אויסצופאָרשן, װײַל
די זעלבע נאַכט זענען מיר אַװעק אױף אַן אַקציע, בעת ועלכער איך
בין נישקשהדיק פאַרװוּנדעט געװאָרן. מע האָט מיך אַריבערגעטראַנס-
פּאָרטירט איבערן פּראָנט קיין ראַטנפאַרבאַנד, װוּ איך בין אָפּגעלעגן
עטלעכע חדשים אין שפּיטאָל. נאָך דעם אױיסשרײַבן מיך, האָט מען מיך
געשיקט אַהער קיין סיביר אויף דערהאָלונגי.

איצט אַרבעט איך אין די קוילנגרובן, עטלעכע קילאָמעטער פון
שטעטל אָסינקי. אַחוץ.. דיעצטע, זענען מײַנע קליידער פון אַלטע
שמאַטעס, װי אין אָנהייב ווינטער אין געטאָ פון אָסװיעאַ. אויך אַזעלכע
אויף די פיס. כ'שטאַרק זיך, נישט אַרײַנצופאַלן אין פאַרצווייפלונג, אין
דער האָפענונג אָפּצוגעפינען וועמען פון מײַנע עלטערן און ברידער.

איך האָב דערהאַלטן אַ בריוו פון מײַן חבר יהושע. ער געפינט
זיך אין זעלבן שטעטל אָסװיעאַ. ער איז אויך שװער פאַרװונדעט
געװאָרן אין אַ פוס און געלעגן עטלעכע חדשים אין אַ שפּיטאָל. האָט
באַקומען אַ סך מעדאַלן און אויסצייכענונגען.

דאָס בין איך אַדורכגעגאַנגען ביז איצט. מיר, פּױלישע, גרייטן
זיך אין קורצן ,אַהיים? צו פאָרן. כ'גלייב אַז אויך איר. װעלן מיר שוין

322

גור?

נישט האָבן מער קײן מעגלעכקיט זיך איבערצושרײַבן. טאָ פאָרט
געזונט, װוי ס'ווינטשט אײַך אײַער קוזין יוסף",

-- ווייסט, -- זאָג איך צו מײַן פרוי, -- דער צענזאָר האָט נישט
דערלייענט דעם בריוו ביזן סוף, אויב ער האָט אַדורכגעלאָזט וועגן
די שמאַטעס. האָסט דאָך געזען, װי ס'האָט אויסגעקוקט דער בריוו פון
דײַן ברודערס טאָכטער, װאָס מיר האָבן באַקומען פון נאַמאַנגאַף

-- װאָס איז וויכטיק איצט דער צענזאָר? -- האָט געזאָגט מײַן
פרוי. -- מע דאַרף זען אים צו העלפן מיט עפּעס.

-- געוויס. אָבער ס'קאָן אָנקומען צו אים, װען ער װעט שוױן
זײַן אַװעקגעפאָרן.

-- איז נישטאָ קיין עצה ?

-- אפשר װעל איך שיקן טעלעגראַפיש. -- האָב איך אַ זאָג
געטאָן און בין גלײַך אַװעק אויף פּאָסט און אַרױסגעשיקט אים טעלע-
גראַפיש אַ געוויסע סומע.

-- האָסט עס נישט געדאַרפט טאָן -- האָט מיר מײַנער אַ באַקאַנ-
טער פּאָסט-אַרבעטער שפּעטער געזאָגט -- ס'טרעפט אָפט, אַז דער
טעלעגראַף איז באַשעדיקט, און מע באַקומט נישט דאָרט די ידיעה.

-- ווען קאָן מען וויסן װועגן דעם?

-- אין אַ צוויי חדשים אַרום -- האָט ער מיר געענטפערט.

אַזױ איז דאָס טאַקע געשען יוסף האָט דאָס געלט נישט דער-
האַלטן. איך האָב קיין רעקלאַמאַציע שוין נישט געקאָנט מאַכן -- מיר
האָבן פאַרלאָזט ראַטנפאַרבאַנד,

קאַפּיטל זעקס און פופציק

פאַרן אָפּפאָרן פון ראַטנפאַרבאַנד איז מיר נאָך באַשערט געוען
אַ סוּרפּריז, בײַצוּוווֹינען, דאָס ערשטע מאָל פאַר אַלע יאָרן אַ פײַערונג

323

א. בלצנקיטני

בײַ געדעקטע טישן. דאָס איז געווען דעם אַכטן מערץ, וועלכער איז אין
ראַטנפאַרבאַנד דער ,פרויען-טאָג".

די טעג זענען דעמאָלט בײַ אונדז פאַרנומען געווען מיט פיבער-
האַפטע צוגרייטונגען צו דער בערך חודשדיקער רײַזע. װאָס ס'שטייט
אונדז פאָר. נאָכן אַרױסבאַקומען פון דער ענקאַװועדע די רעפּאַטריאַציע-
דאָקומענטן, האָב איך אין װאִיענטאָרג אויך באַקומען אַ באַפרײַוּנג-דאָ-
קומענט צוזאַמען מיט אַ כאַראַקטעריסטיק, אַז כ'האָב זיך גוט באַצױגן
צו דער אַרבעט, בין געװען אַ סטאַכאַנאָועץ און פיל מאָל פּרעמירט
געװאָרן ,פּאָ פּריקאַזו,

-- דאָס װעט אײַך צו נוץ קומען אין גאַנצן ראַטנפאַרבאַנד. אויך
אין פּױלן, -- האָט מיר געזאָגט די סעקרעטאַרין.

באמת, -- האָב איך זיך געטראַכט, -- וי קאָן מען עס לעבן אָן
אַזעלכע דאָקומענטן. זאָל עס זײַן צום אָנדענק..

באַגלײַך מיט די דאָקומענטן האָב איך אויך באַקומען אַן אײַנ-
לאַדונג פאַר מיר מיט דער פרוי אױיף דער פײַערונג, װאָס ס'אָרדנט
אײַן דער װאיענטאָרג צום אַכטן מערץ פאַר אַלע זײַנע מיטאַרבעטער.

אויב דער זעקסטער מערץ איז מיר געבליבן איף אַ צײַט אין
זכרון, װי דער טאָג פון מײַן אַרבעטס-באַפּרײַוּנג אין ראַטנפאַרבאַנד,
איז דער אַכטער מערץ, דער פרויען-טאָג, געבליבן אויפן גאַנצן לעב

ס'זענען אויך פאַרבעטן געװאָרן הויכגעשטעלטע מיליטערר לײַט,
געניסער פונעם װאִיענטאָרג. דער אָרקעסטער און כאָר פון דער פליער-
שול האָבן פאַרװײַלט דעם עולם מיטן בעסטן פון מוזיק און געזאַנג.

הגם איף די טישן איז געווען משקה איבערגענוג, איז פון
דעסטוועגן די מערהייט געקומען מיט אַ צוגאָב-פלעשל אין קעשענע,
שוין אַ ביסל בגילופין פון פריִער. און -- מ'האָט געטרונקען! דאָס
מאָל האָבן אויך די פרויען נישט געװאָלט אָפּשטין און באַװיזן, אַז זי
קאָנען זיך גלײַכן מיט די מענער אַפילו מיט דער כוסה.

מיר, די גרופּע ייַדן מיט די פרויען, האָבן נישט אויסגענוצט
אַפילו ,די נאָרמע?" און מיט אונדזערע שיריים בײַגעשטײַערט מיט
אַ צוגאָב-נאָרמע די נױטבאַדערפטיקע.

324

נורל

די רעדנער האָבן אונטער שיכרות- קוראַזש צענטליקער מאָל
געדאַנקט דעם חבר סטאַלין פאַרן גליקלעכן לעבן, װאָס ער האָט זי
געגעבן, באַזונדערס פאַרן גליקלעכן לעבן פון דער פרוי אין ראַטן-
פאַרבאַנד...

אַחוץ אַ קליינעם אינצידענט, װוען די זינגער און שפּילער פון
אָרקעסטער האָבן שאַרף אָפּגעענטפערט אַ העכערן אָפיציר: ,איצט זענט
איר נישט אונדזערס קיין באַפעל-געבער! מיר זענען אויף אַ פײַערונג
אויף גלײַכע רעכט מיט אײַך", און ער האָט געשריגן: ;אויך דאָ!' =
איז אין אַלגעמײן דער אָװנט אַדורך רוּיֵק. דאָס טרינקען האָט פאַרנומען
די גאַנצע צײַט, דאָס טרינקען און עסן.

װען נאָך דער סעודה האָבן פּאָרלעך גענומען דרייען זיך אין
טאַנץ, אונטער די קלאַנגען פונעם אָרקעסטער, האָבן מיר, די ניכטערע,
געזען, אַז ס'איז שוין נישט פאַר זײיערע כוחות. פאַלנדיק כמעט פון
די פיס נאָך די ערשטע טענץ, האָט אַ טייל גענומען זוכן אַ ביסל פרי-
שערע לופט. אויפן זאַל איז װאָס אַ מאָל אַלץ ליײידיקער געװאָרן.

-- קומט, װעט איר עפּעס זען -- האָט מיך אַ צי געטאָן אַברהם.

און ס'איז טאַקע געװען װאָס צו זען. דער פאָדערצימער איז
פאַרנומען געווען מיט לײַט, פאַרזונקענע אין טיפע חלומות; זייערע יום-
טובדיקע מלבושים אַ ביסל אויסגעשמירט פון די פאַרשמוציקטע דילףן

טייל האָבן נאָך אונטערגעזונגען פּאַטריַאָטישע לידער.

דער שאָפּער פונעם װאִיענטאָרג-אױטאָ, האַנס קריגער, האָט
נישט געקאָנט אַלין זיך קיין עצה געבן מיטן אָפּפירן יעדן פון זי
אַהײם. האָט געמוזט אָנקומען צו אונדז, די ניכטערע ייִדישע אָנטײל-
נעמער. ס'איז קיין אַנדער ברירה נישט געװען, װי נאָר די שלאָפנדיקע
נעמען מיט כוח -- איינער פאַר די אַקסלען אַ צװייטער פאַר די פיס
און -- אַרױף אויפן לאַסטאױטאָ.

אויף צו מאָרגנס האָב איך געהערט װי די מיטאַרבעטערינס אין
געשעפט פון װאיענטאָרג רימען זיך:

-- אָט דאָס הייסט אַ יום-טובדיקע פּײַערונג!

5325

א. כבלענקיטני

-- דו הערסט װי מען רימט דעם נעכטיקן יום-טוב? -- האָט
מיך געפרעגט אַברהם.

-- יאָ. זיי פלעגן זיך דאָך בײַ אַזעלכע געלעגנהייטן באַקלאָגן:
;װאָס פאַר אַ יום-טוב איז עס, אַז קיין ;װאָדאָטשקאַי איז נישטאָ!"
האָבן זיי איצט אָפּגענומען פאַר דער גאַנצער צײַט.

-- ביז צום פּלאַצן. -- האָט אַברהם צוגעגעבן, ווען מיר זענען
אַרױס פון קראָם. -- װי ס'בענקט זיך נאָך אַן אַמאָליקן ייַדישן יום-
טוב. װי פּײַערלעך און קולטורעל ער איז געוען, אַפילו אַזעלכע ימים-
טובים וי פּורים און שמחת-תורה, ווען ס'איז אַ מצווה צו נעמען אַ ביסל
משקה... קומט, לאָמיר אַ שפּאַציר טאָן אַ ביסל. מיר האָבן דאָך איצט
מיטיק-איבעררײַס, װעלן מיר אַ ביסל שמועסן. מיר געזעגענען זיך דאָך
שוין.

האָבן מיר געשפּאַצירט, און אַברהם האָט פאָרגעזעצט:

-- קיין מאָל האָבן מיר, ייַדן, נישט געהאַט אַזױ פיל ימים-
טובים, װי דאָ בײַ אונדז אין ראַטנפאַרבאַנד. מײַן שנור זאָגט, אַז זי
האָט מער ימים-טובים וי איך.. זי זאָגט, אַז זי האָט זיי כמעט יעדן
טאָג.

קענענדיק אים, האָב איך אים גאָרנישט איבערגעפרעגט און
געלאָוט רעדן װײַטער.

-- די שנור זאָגט מיר, אַז זי איז געװען דאָס ייַנגסטע קינד
שוין נישט אַזעלכע צרות. דאַנקען און לויבן אונדזער גרויסן סטאַלין,
בײַ אירע עלטערן. ביז דער רעװאָלוציע האָבן זי שטענדיק געהאַט
צרות מיט די קינדער -- האָבן נישט געװאָלט עסן אָבער איך האָב
אונדזער טײַערער ראַטנמאַכט, האָב איך שוין כמעט יעדן פּראָסטן
מיטװאָך אַ יום-טוב. דאָס איז, ווען איך באַקום בולעטשקעס פאַר די
קינדער. די שמחה אין שטוב איז נישט אָפּצושאַצן. אויך אין די אַנדערע
טעג טרעפט עס. ווען איך שטיי זיך אָן אין דער ריי און באַקום אַ ביסל
מאַנע-גרױיפּן, איז אַ יום-טוב אין שטוב. באַקום איך אַ ביסל צוקער,
איז נאָך אַ גרעסערער יום-טוב. און אַז איך באַקום אַ ביסל ביסקויטן,
אָדער צוקערקעס, איז דאָך בײַ מיר אין שטוב איינער פון די גרעסטע

יט

גורק

ימים-טובים! דאַרפן מיר נישט דאַנקען און לויבן אונדזער טײַערער
רעגירונג מיט חבר סטאַלין בראָש ?!.

-- הערט, אַברהם. איך האָב נאָך אַזױ פיל טרינקען נישט געזעף
בין בכלל נישט געװוען אױיף אַזעלכע שמחות. וי אַזױ האָבן זיי עס
געקאָנט אַרײַנגיסן אין זיך אַזױ פיל?

-- צרות לערנען אויס.. -- האָט ער אַ שמייכל געטאָן. -- דאָס
זענען די גליקלעכסטע שעהען בײַ זיי. זיי אַנטלויפן פון דער וירק-
לעכקייט, פונעם גליקלעכן לעבן, װאָס װערט אַזױ פיל באַשריבן און
באַזונגען, און לויפן צו אַנדערע װעלטן -- װעלטן פון חלומות, נאָכן
אײַננעמען דעם ביטערן טראָפּן.

מיר האָבן זיך האַרציק געזעגנט און געװונטשן זיך צו טרעפן
אין לעבן אין אונדזער אייגענער ייַדישער היים.

איך בין אַװעק צום נאַטשאַלניק פון װאיענטאָרג בעטן בײַ אים
דעם אױטאָ אויף צוצופירן מײַן באַגאַזש,

-- גוט װאָס איר זענט געקומען. איך האָב שוין געװאָלט קומען
צו אײַך אין שטוב. איר מוזט מיר טאָן אַ פערזענלעכע טובה פאַרן
אַװעקפאָרן -- מאַכן נאָך אַ פּאָר אויבערטיילן..

איך האָב עס אים, פאַרשטייט זיך, צו ליב געטאָן. און ער האָט
געגעבן אַ פאַראָרדענונג דעם שאָפער, אָפּצופירן אונדזער באַגאַוש.

דער שאָפער, האַנס קריגער, איז געוען אַ דײַטש, אַ געבוירענער
אין אוקראַיַנע. אַ הויכגעװויקסיקער בלאָנדין. מיט זײַן באַנעמונג און
צוגעלאָזנקײט האָט ער געװונען אַלעמענס סימפּאַטיע. אַפילו מיר, ייִדן
האָבן נישט געפילט צו אים קיין שנאה. אין װאִיענטאָרג האָט ער גע-
אַרבעט אַלס מאָביליזירטער. ער איז געװען אַ גוטער מעכאַניקער. האָט
פון אַן אַלטן אױיטאָ-מאָטאָר מאָנטיױט אַ וװאַסער פּאָמפּע, וועלכע האָט
צוגעשטעלט װאַסער פון טײַכל פאַר דער הילפסװוירטשאַפט פון װאָיעג-
טאָרג, װאָס האָט פאַרנומען אַ שטח פון צענטליקער דונאַם באָדן און
דאָס האָט דערמעגלעכט אַ הויכע גערעטעניש פון פאַרשיידענע גרינ-

צײַגן פאַר דעם רעסטאָראַן פונעם װאֵיענטאָרג.

יש

א בלענקיטני

ווען איך האָב געװאָלט פאַרפירן מיט אים אַ שמועס וועגן דײַטש-
לאַנד, האָט ער מיר געזאָגט:

-- כאָטש איך בין געבוירן בײַ דײַטשישע עלטערן. קען איך
נישט קיין דײַטשישע פּראָבלעמען און זיי אינטערעסירן מיך נישט.

צוגעפירט אונדזער באַגאַזש, האָבן מיר זיך אײַנגעאָרדנט אין
דעם פאַר אונדז באַשטימטן װאַגאָן. אָבער צום אָפּפאָרן אין נאָך געװוען
אַ סך צײַט -- עטלעכע טעג.

פאַר נאַכט איז געקומען זיך געזעגענען מיט מיר יעקב דאַװי-
דאָװויטש.

קאַפּיטל זיבן און פופציק

יעקב דאַװידאָװיטש האָט נאָכן חנוכה-אָװונט בײַ אונדז זיך נאָך
מער צוגעבונדן צו מיר. גענומען מיר פאַרטרויען אינטימע פּרטים פון
זײַן לעבן.

אין די יונגע יאָרן האָט ער געלערנט אין אַ חדר און ישיבה.
אין די גימנאַזיע:יאָרן איז ער געװאָרן אַ רעװאָלוציאָנער. אין די סטו-
דענטישע יאָרן אין דער שוייץ געװען גאָר אַקטיוו און געקומען אין
קאָנטאַקט מיט אַ ריי פּערזענלעכקייטן, וועלכע האָבן נאָך דער רעװאָ-
לוציע פאַרנומען הויכע אַמטן זי זענען אָבער װאָס װײַטער געװאָרן
אַלץ ווייניקער. זײַנע נאָענטסטע חברים, דאָס רוב ייַדישע, זענען איינ-
ציקװײַז ליקווידירט געװאָרן אַלס רעכטע און לינקע ס.ר-ן, טראָצקיסטן
רעכטער און לינקער פליגל. די פּראָצעסן אין די יאָרן 28--19236 האָבן
אַ סוף געמאַכט צו די רעשט פון זײַנע נאָענטע חברים.

דערציילנדיק מיר, פלעגט ער אָפט אונטערברומען די מעלאָדיע
פונעם באַרימטן ליד ,צען ברידער זענען מיר געװועזן". ער האָט, אגב,
געשאַפן אַ פּאַראָדיע אויף דעם ליד ועגן זיך מיט זײַנע צען רעװאָ-
לוציַאָנערע חברים-ברידער, פון וועלכע ער איז צום סוף געבליבן
איינער...

328

גורל

ביז ער האָט באַקומען דעם ;שאָק", איז ער געװען אַ געטרײַער
אַקטיווער באָלשעװיק. דער איבערברוך אין זײַן נשמה איז בײַ אים פאָר-
געקומען גאָר שפּעט. בדרךינס איז ער אַרױס גאַנץ. האָט מיט אָפענע
אויגן געזען, ;וי אויף דער האַנט", װי די סטאַלין-מאַכט איזדיעקעוװועט
זיך איבער דער באַפעלקערונג, װוי אונטער אַ רעװאָלוציאָנערן שליער
ווערן אָפּגעטאָן קאָנטררעװאָלוציאָנערע, אַנטיסאָציַאַליסטישע אַקטן, וועל-
כע האָבן פאַרװאַנדלט דאָס גאַנצע סאָוויעטישע פאָלק אין אַ געהאָרכזאַמער
מאַסע צום זיך אַליין פאַרגעטערנדיקן ,פאָטער פון די פעלקער". און דאָס
האַרץ האָט אים געוייטיקט.

נאָך מער האָט אים וויי געטאָן דאָס האַרץ צוליב די פאַרקריפּלונגען
בנוגע דער יידן-פראַגע. ער האָט זיך געפילט װי אַ מיטשולדיקער אין
די פאַרברעכנס פון דער רוסישער רעװאָלוציע קעגן דעם ייַדישן פאָלק,
פאַרברעכנס, װאָס האָבן זיך װאָס װײַטער אַלץ מער פאַרשטאַרקט.

ער האָט געהאַט צויי דאָקטאָראַטן, פון מעדיצין און פּסיכאָ-
לאָגיע און געאַרבעט אין אַקטיובינסק וי אַ באַאַמטער אין אַ מעדיצי-
נישער אינסטיטוציע.

-- ס'איז בעסער נישט צו שטייגן צו הויך, -- האָט ער זיך איין
מאָל געוויצלט, -- אונדזער לייטער דערגרייכט נישט צום הימל, װוּ
אונדזער ;גאָט" זיצט אויפן ;כסא-הכבוד" -- האָט דער לייטער נישט
קיין אָנשפּאַר, װאַקלט ער זיך בײַם מינדסטן ווינטל.. און וװוען ער
אַליין הייבט אָן אויף אים צו בלאָזן,. דעמאָלט צעשאָקלט זיך דער
לייטער אַזױ שטאַרק, אַז אַלע, װאָס זיצן אױיף אים, וערן אַראָפּי
געריסן,. װי בלעטער פון אַ בוים אין האַרבסט. איז װאָס העכער מען
זיצט אויף אים, אַלץ וייטיקלעכער איז דער קלאַפּ בײַם פאַלן

ער האָט זיך פאַרטראַכט, װי ער װאָלט פאַרזונקען אין דער
װײַטער צײַט אין דער שוייץ, און אױיסגעלאָזן:

-- מיר דאָ און די אינטערנאַציאָנאַלע אַרבעטער באַװעגונג אין
דער װעלט האָבן טײַער באַצאָלט פאַרן פאַלשן אױיסטײַטשן דעם באַגריף
דעמאָקראַטיע. דעמאָקראַטישע / צוויי מאָל צוויי" איז שטענדיק -- פיר.
קוים ווייכט מען אֶפּ פון דער פאָרמולע, ווערט , צוויי מאָל צוויי" --- 99,9,

329

א. בלפנקיסני

פון פּראָלעטאַרישער דיקטאַטור ביז פּערזענלעכער איז בלויז איין שפּאַן.

-- זאָגט מיר, טײַערער פריינט, -- האָב איך אים איין מאָל אַ
פרעג געטאָן מיט אַ שמייכל, -- וי האָט איר נישט קיין מורא צו רעדן
אַזעלכע רייד? פון װאַנען אײַער זיכערקייט מיט מיר..

-- איך אורטייל וועגן אײַך, -- האָט ער מיר געענטפערט מיט
אַ שמייכל, -- לויטן קלאַנג פון אײַער שטים,

-- אינטערעסאַנט! לערנט אויך מיר אויס צו דערקענען מענטשף

-- אײַך װעט עס זײַן אַ ביסל שווערלעך. איך האָב איין און
צװאָנציק סימנים פאַר דעם.

-- אוי, איר מאַכט דאָך מיר ניגעריק ביז גאָר!

-- איז הערט. מע פאַרציילט: ווען נאַפּאָלעאָן איז אַרײַן קיין רוס-
לאַנד, האָט ער געגעבן א באַפעל, אַז אין יעדן שטעטל, אין װעלכן
ער קומט מיט זײַן שטאַב, זאָל מען קלינגען אין די צערקװע גלאָקן.
לויטן קלאַנג האָט ער דערקענט די שטימונג פון דער באַפעלקערונג, צִי
זי איז מיט אים, אָדער פאַרקערט. אין איין שטעטל האָט מען נישט
געקלונגען. האָט ער געלאָזט רופן די פני פון שטאָט:

-- ,פאַר װאָס האָט איר נישט אויסגעפירט מײַן באַפעל ל"

-- ,מיר האָבן געהאַט דערויף איין און צװאָנציק סיבות.."

--;אַזוי ? לאָמיר הערן!"

-- "די ערשטע סיבה: מיר האָבן נישט אין צערקווע קיין גלאָקן..."

-- ;גענוג: -- האָט אויסגערופן נאַפּאָלעאָן. -- די איבעריקע
צװאָנציק זענען איבעריק".

-- איך האָב איין און צװאָנציק סיבות צו זײַן זיכער מיט אײַך.
די ערשטע סיבה איז: איך בין איבערצייגט, אַז איר װעט נישט װעלן
מיטגיין מיט מיר און לאָזן אויף הפקר אײַער פרוי און קינדער, װאָס
פאַר זייער לעבן האָט איר געקעמפט מיט די ציין און זיי אַרױסגע-
ראַטעװעט...

-- מיט דער הילף פון גורל. -- האָב איך צוגעגעבף

-- און די איבעריקע צװאַנציק, גלייב איך, אינטערעסירן אײַך
אַזױ פיל, וויפל נאַפּאָלעאָנען

230

גורל

-- ריכטיק. -- האָב איך גלײַך מסכים געווען.

-- אַזױ איז עס. מע גייט נישט אַלײן. איר האָט דאָך נאָכגע-
פאָרשט, האָט איר מיר געזאָגט, די מאָסקװער פּראָצעסן. געדענקט איר,
װי אויפן ערשטן פּראָצעס האָט קאַמעניעװו אָנגערופן נײַע נעמען? --
ראַדעקן און אַנדערע, וועלכע זאָלן האָבן מכלומרשט מיטגעאַרבעט מיט
אים בײַם צוגרייטן די טעראָראַקטן. ער האָט עס פײַן געמאַכט: קום מיט,
ברודערקע, װעט דאָרט, אין גך"עדן, צװאַמען זײַן פריילעכער..

-- פאַר װאָס אין גן-עדן? -- האָב איך געלאַכט.

--- ווייל קעגן אונדזערע צפון-גיהנומס איז דער גיהנום פונעם
שאול-תחתיה אַ גן-עדן. אַפילו דאַנטע אליגיערי האָט אין זײַן ?געטלעכער
קאָמעדיע" נישט געקאָנט צוטראַכטן אַזאַ גיהנום. שטעלט אײַך פאָר, מען
נעמט די סאַמע קולטורעלסטע. געבילדעטסטע מענטשן אָנגעזעענע אין
זייער סביבה און אַפילו באַרימטע װײַט אין דער װעלט, און מע גיט זי
איבער אין די הענט פון די סאַמע געפערלעכסטע באַנדיטן, אויסװוּרפן
פון סאַמע אָפּגרונט פון דער מענטשלעכער געזעלשאַפט, די פּריװוילעגירטע
אין די לאַגערן, זיי זאָלן זיך אין זיי נוקם זײַן.

ער האָט זיך פאַרטראַכט און דערנאָך פאָרגעזעצט:

-- די װועלט האָט זיך מסתם געװונדערט: פון װאַנען האָט זיך
דאָס גענומען בוכענװאַלד, דאַכאַו און אַנדערע לאַגערן אין היטלער-
דײַטשלאַנד? דאָס איז דערפאַר, װאָס די נאַציס האָבן געהאַט פון וועמען
צו לערנען. אונדזערע גיהנומס האָבן באַקומען אויף ‏ אויסצומענטשלען"
דאָס בעסטע, װאָס דאָס רוסישע רעװאָלוציאַנערע פאָלק האָט אַרױסגעגעבן.
די מלאַכיחבלה האָבן געהאַט זיך צו באַלעקן מיטן געשמאַקן ביסן װאָס
אונדזער ;גאָט? האָט זיי צוגעװאָרפן. נישט אומזיסט האָט שפּעטער
אַ גרויסער טייל פון זיי געקעמפט העלדיש קזאַ ראָדינו, זאַ סטאַלינאַ?,
און אָט די זענען געװאָרן נאָכן פראָנט פרײַע מענטשף.

-- איר האָט מיר פאַרענטפערט אַ רעטעניש. ווען איך בין אַ מאָל
געזעסן אין מיליץ-אַרעסט, האָט איינער אַ רוסישער אַרעסטאַנט געזאָגט
אַ קריטיש װאָרט וועגן סטאַלינען. װי דאָ האָט זיך עס אויף אים אַ װאָרף
געטאָן מיט די פיסטן, גרייט אים דורס צו זײַן, דער {עלטסטער"

31

א. כלענקיטני

פון דער צעלע: ;וי דערוועגסטו זיך אַזױ צו רעדן וועגן חבר סטאַלין ?!"
כ'האָב בשום אופן נישט געקאָנט פאַרשטיין: אַזאַ פאַרברעכער, און
אַזאַ פּאַטריאָט!? זאָגט מיר -- איז טאַקע די װעלט משוגע געװאָרן?

-- יאָ, מיר לעבן אין אַ משוגענער וועלט. אויב אַזאַ קולטורעל פאָלק,
װי די דײַטשן, האָט פאַרגעטערט אַזאַ מין היטלערן. ס'איז די װעלט
פונעם דור-הפלגה. צו הויך האָט די װועלט גענומען בויען דעם מאָדערנעם
בבל-טורעם. מיט דער נײַסטער טעכניק. מיר גרייכן שוין צו דער סטראַ-
טאָספערע און -- מיטן אומזעבאַרן אַטאָם האָט מען חרוב געמאַכט צויי
יאַפּאָנישע שטעט. די קאָנטראַסטן זענען שאַרפער געװאָרן.

-- אָבער נאָכן איצטיקן קריג -- האָב איך געװאָלט געפינען
אַ טרייסט -- נאָכן געמיינזאַמען זיג איבערן היטלעריזם און יאַפּאַן, גלייב
איך, װעלן שוין מער קיין מלחמות נישט זײַן.

-- וי נאַיַוו איר זענט! -- האָט ער זיך צעלאַכט -- מלוכה-פירער
אַרט דע אַז די פעלקער שעכטן זיך אויס? אין אַלע לענדער װערט
פּראָדוצירט געװוער, אומעטום לערנט מען דאָס פאָלק קעמפן קעגן שונא,
און אַלע אַרמײען זינגען דעם ,אויב מאָרגן װעט אויסברעכן קריג.."

-- יאָ, -- האָב איך זיך אונטערגעגעבן. -- מעגלעך, אַז איר זענט
גערעכט. ס'דערמאָנען מיר זיך די ווערטער פון אַ גרויסן פילאָזאָף און
פּאַציפיסט, װאָס איך האָב געהערט ציטירן: ,איר קעניגן, הערשער פון
דער װעלט! איר וילט מלחמות, ביטע זייער. אָבער צו אַלעם ערשטן
זאָלן אַרױס אין קאַמף פּערזענלעך איין מלך קעגן צווייטן. ווען איר װעט
שוין זײַן נישט קאַמפספעיק, שיקט אײַערע מיניסטאָרן און אַזױי װײַטער.
ערשט צום סוף זאָל גיין קעמפן דאָס פאָלק.. "

-- איך האָב דאָס אויך אַ מאָל געהערט. אָבער נאָך גליתעס
מפּלה האָבן שוין אויך די פלישתים מער נישט געפירט אַזעלכע דועל-
מלחמות. יאָ, די איצטיקע מלחמה איז געווען אַן אױיסנאַם. אַלע פעלקער
פון דער װעלט האָבן זיך פאַראייניקט קעגן די היטלעראַרמײען און
זייערע פאַרבינדעטע. זיי האָבן אונדזער רעגירונג מוחל געװען אירע
ערשטע חטאים, דעם אָפּמאַך מיט דײַטשלאַנד, און אַמעריקע האָט אָנגע-
הויבן שיקן אונדז געווער. היטלערן האָבן מיר צוגעצאָלט, -- האָט ער

232

|

גורה?

אונטערגעשמייכלט, -- פון אַמעריקע האָבן מיר באַקומען. אַלע פעלקער
האָבן געגעבן דאָס מאַקסימאַלסטע אין קאַמף קעגן היטלעריזם. אָבער
מיר, ייַדן, האָבן אַלעמען איבערגעשטיגן. װעלן מיר אויך האָבן עפּעס
אויסגעקעמפט פאַר זיך? אָדער מיר האָבן בלויז פאַרגאָסן אונדזער
בלוט ?... איר האָט מיר אַנומלט געזאָגט, אַז איר פילט זיך װי איר
װאָלט זיך וייניק באַשטײַערט צום קאַמף מיטן היטלעריזם. זאָג איך
אײַך: איר האָט געגעבן דעם מאַקסימום. אײַערע צויי ברידער זענען
פרײַװיליק אַװעק אויפן פּראָנט;: אויך אײַער שװאָגער;: איצט איז
צוגעקומען אײַער פרויס קוזין, דער פּאַרטיזאַן, -- זאָלט איר דאָס נישט
אונטערשאַצן. אויך איר אויפן אַרבעטספראָנט האָט, דאַכט זיך, גענוג
געגעבן. און װוען איר װעט צוריקברענגען פונעם ,פראָנט' אײַער פרוי
מיט די דרײַ קינדערלעך, אַרוױסגעריסענע פונעם מלאך-המותס נעגל --
אויף צו להכעיס היטלערן מיט זײַן באַנדע -- איז דאָס אַ קנאַפּער
צושטײַער פאַרן ייַדישן פאָלק! -- --

אַזױ האָבן מיר פאַרבראַכט עטלעכע וינטערדיקע אָװונטן אויס-
שליסלעך אין פּאַליטישע געשפּרעכן. אַן אױיסנאַם איז געװען אינעם
סילװועסטער-אָװנט -- דעם ערשטן אֶװנט אין זײַן ווֹינונג, ווען מיר
האָבן געשמועסט אויך ועגן ליטעראַטור. מיט אַ טאָג פריַער האָט ער
מיר געזאָגט, אַז די באַלעבאַטים פון זײַן ווֹינונג גייען אַװעק אױף
אַ סילוועסטער-באַל, און ער בלײַבט אַליין אין שטוב, -- איך זאָל צו אים
קומען. אַרײַנגעקומען, האָט זיך מיר דאָס ערשטע געװאָרפן אין די אויגן
דאָס שיינע ביבליַאָטעקל װאָס ער פאַרמאָגט. אַחוץ די װערק פון מאַרקס,
לענין, סטאַלין און װיסנשאַפטלעכע, איז דאָס רוב ביכער געווען פון:
פּושקין, לערמאָנטאָו, אַלעקסאַנדער בלאָק, װלאַדימיר מאַיאַקאָוװסקי
סערגיי יעסענין און באָריס פּאַסטערנאַק. :

-- איר האָט מיר אַנומלט געזאָגט, אַז איר האָט פּײַנט ליטעראַטור.
צום סוף זע איך גאָר, פאַרקערט.

-- איך אַ שונא פון ליטעראַטור? -- האָט ער זיך אַרומגעקוקט,
גלײַך װי חוץ אונדז װאָלט נאָך ער זײַן אין שטוב, און העכער אַרױפ-
געדרייט דעם ראַדיאָ.

א 23

א. כלענקיטני

ס'איז גראָד געגאַנגען אַ שיינער לידער:קאָנצערט, אָבער דאָס
האָט נישט געשטערט אונדזער שמועס..

-- איך, אַ שונא פון ליטעראַטור? -- האָט ער איבערגעחזרט. --
ווען איך בין אַלײן אַ דיכטער!

-- אַזױ גאָר ? -- האָב איך אים װײַטער אָנגעגריפן. -- איז אפשר
די שנאה מחמת קנאת-סופרים ?

-- מקנא בין איך זיי זיכער נישט. אַ שונא בין איך יענע שרײַ-
בער, וועלכע האָבן זייערע פעדערס געשטעלט אין רשות פון -- --

-- אַז איר שרײַבט, דאַרפט איר דאָך עס לאָזן דרוקן. צי האַלט
איר, אַז פאַר אײַערע לידער איז פּאַסיקער דער שופלאָד?

-- אויף אַזױ פיל נאַריש בין איך נאָך נישט. דער שופּלאָד בײַ
אונדז איז נישט קיין רשות-היחיד.. נישט גאָר קיין זיכערער פּלאַץ.
ס'רוב שרײיב איך אין די ווינטערדיקע אָװנטן. איך שרײַב אויסשליסלעך
פאַר זיך אַלין. אָט דאָ, בײַם אײַזערנעם אייוועלע. װען דאָס ליד איז
שוין באַאַרבעט אויף ריין, לאָז איך עס אַדורך דורך אַ פײַער-פּראָבע
פון קריטיק... טאַקע אָט דאָ אינעם אָנגעגליטן אייוועלע..

--- אַן אױיטאָ-דאַיפע מיט די אייגענע הענט? װי זאָגט זיך עס אין
יענעם ליד ;אלי, אלי": ;אין פּײַער און פּלאַמען האָט מען אונדז
געברענט, / געמאַכט האָט מען אונדז צו שאַנד און צו שפּאָט"..

-- ייִדיש פאָלק און ייַדיש ליד זענען געבונדן מיטן זעלבן גורל.
-- האָט ער זיך אָנגערופן :

-- בלויז ייַדיש פאָלק, האַלט איר?

-- ניין, נישט נאָר ייַדיש. אָבער אונדזער גורל איז טראַגישער.
און נאָך טראַגישער איז, װאָס אין אַזאַ גלות טוט מען נישט נאָך דעם
ביישפּיל פון אונדזערע לױים נאָכן ערשטן חורבן. וען זיי האָבן אויפ-
געהאָנגען די האַרפעס אויף די ווערבעס.. -- און דאָ האָט ער גענומען
אונטערברומען: ,איך הענג מײַן האַרפע אויף דער וערבע, / װעלכע
װאַקסט בײַם טײַך, בײַם ברעג.."

-- דערפאַר אָבער האָבן מיר אַ שיינע ייַדישע ליטעראַטור דאָ אין
ראַטנפאַרבאַנד,

334

גור?

-- מיר האָבן, זאָגט איר ? בײַם רוב איז עס אַ װידוי-ליטעראַטור.
און דאָס טוט אַ מענטש בײַם סוף פון זײַן לעבנסוועג...

איך האָב נאָך געװאָלט עפּעס דערװוידערן, האָט ער מיך אָנגענומען
ביי דער האַנט:

-- טוט מיר אַ טובה. לאָמיר מער נישט רעדן אויף דער טעמע.
זי איז צו פיל אָנגעװייטיקט און נאָך טראַגישער פון טראַגיש.. פאַרגע-
דענקט! איצט, נאָכן זיג איבער היטלערן, האָט דאָס רוסישע פאָלק אויך
נצחון-לידער. מיר, ייַדן, קאָנען דאָס, צום באַדױערן, נישט האָבן. וי
האָט ש. האַלקין געשריבן: ;טיפע גריבער, רויטער ליים, / כ'האָב אַ מאָל
געהאַט אַ היים..". קינות-לידער האָבן מיר גענוג. שוין אַ ביסעלע צו
פיל פאַר אונדזער קליין פאָלק ישראל,

-- כ'פאָלג אײַך. כ'וועל מער אויף דער טעמע נישט רעדן. דער-
לויבט מיר נאָר אײַך זאָגן, אַז הײַנטיקן אָװנט איז מיר אויפגעקלערט
געװאָרן אַ רעטעניש. אין פּוילן פלעגן מיר אויפנעמען מיט התלהבות
יעדעס נײַ ייַדיש ליד פון ראַטנפאַרבאַנד, פון קרימער קאַלאָניזאַציע און
פון ביראָבידזשאַן, און זֹיך מיטפרייען, װאָס ;ס'פאַלט אַראָפּ אַ רעגף
ווערן פעלדער גרין". אין יאָר 1929, קומענדיק אַהער, האָב איך איין
מאָל אין אַ שבת פאַר מיטאָג געהערט אַ לידער- קאָנצערט אין ייַדיש,
טראַנסמיטירט פון מינסק. ס'זענען געזונגען געװאָרן אַלטע, פאַרצײַטיקע
פאָלקסלידער: ,די חתונה איז געוען אין קאַזאַרמע" און ענלעכע. ס'איז
אויך געזונגען געװאָרן דאָס באַקאַנטע פאָלקסליד: ,כ'האָב שוין אָפּגע-
לעבט מײַנע אַכציק יאָר". דעם פערז: ;די גאַנצע װעלט איז אַ פינצטערע
שטוב, אַלעס איז הבל-הבלים? האָט דער זינגער אין גאַנצן געענדערט.
איז מיר געווען נישט-פאַרשטענדלעך: צו װאָס האָט ער געוונגען דאָס
ליד מיט אַזעלכע ענדערונגען? קאָבן אים דען געפעלט לידער פונעם רײַכן
רעפּערטואַר, וועלכער איז פון דאַנען געקומען קיין פּױלן? איצט איז
מיר שוין גאָר קלאָר געװאָרן. איך פרעג שוין מער נישט קיין קשיות.

מיר זענען אַ לענגערע צײַט געזעסן שװײַגנדיקע. דער קאָנצערט,
וועלכן מיר האָבן דערװײַל געהערט, האָט זיך וי אָפּגעשלאָגן צוריק פון

35

א בלענקיטני

אונדזערע מוחות. פּלוצעם האָט זיך יעקב דאַװידאָװיטש געװוענדעט צו
מיר : עי 7

42 -,-.+

-- ווען װעלן מיר קאָנען אויסזינגען אונדזער נצחון-ליד?

איך האָב אים נישט געענטפערט. אָפּגעזעסן נאָך אַ שטיקל צײַט
אין שװײַגן, האָב איך זיך צו אים געװאַנדן:

-- זאָגט מיר, איך בעט אײַך.. הגם איך בין נישט דרייסט צו
ציען פון אײַך אינטימע זאַכן, װען איר דערצילט נישט אלין. װאָס
האָט אײַך אַזױ איבערראַשנדיק גערירט אין יענעם חנוכה-אָװונט אין שלום
אַשס דערציילונג, װאָס איר האָט אויסגעשריגן: ,מאַמע מײַנע!" ?

ער האָט געשויגן אַ װײַל און אָנגעהױבן רעדן:

-- אין חדר פלעגט אונדז דער רבי דערציילן אָפט מעשהלעך.
איינס װעל איך אײַך איצט איבערדערציילן. געשען איז עס מן-הסתם אין
מיטלאַלטער: ;אַ ייַד האָט געראַטעװעט דאָס לעבן דעם קייסער, וועל-
כער איז אַרײַנגעפאַלן צום שונא אין די הענט, אין דער לעצטער מינוט,
װען דער תלין האָט שוֹין געהאַט פאַרלײגט אים דעם שטריק איפן
האַלדז. האָט אים דער קייסער געמאַכט דערפאַר פאַר שני-למלך. אים
אָנגעטרױט די גאַנצע מלוכה-פירונג. איין מאָל שטעלט ער זיך אײַן, פרעגן
דעם קייסער: אַדוני מלך, װאָס האָסטו געפילט אין יענעם מאָמענט,
ווען דער תלין האָט דיר פאַרלײיגט די פּעטליע אויפן האַלדז?'. דער
קייסער איז אויפגעשפּרונגען אַן אויפגעקאָכטער : ,וי האָסטו זיך דערוועגט
אַזעלכעס מיך צו פרעגן? איך האָב דיר געגעבן אַלע רעכט אין דער
מלוכה-פירונג, אָבער -- אַרײַנצוקריכן מיר אין די טיפענישן פון מײַן
נשמה?! דאָס איז שוין צו פיל! דאָס קאָן איך דיר נישט מוחל זײַן!.
;נעמט אים אין תפיסה!? -- האָט ער אַ געשריי געגעבן צו די װעכטער.
אויף צו מאָרגנס איז פאָרגעקומען דער פּראָצעס. דער אורטייל איז געווען
טױיטשטראָף דורך הענגען. װען דער תלין האָט דעם ייַדן פאַרלייגט דעם
שטריק אויפן האַלדז, האָט דער קייסער אַ געשריי געטאָן: ,גענוג!" און
זיך געװאָנדן צום פאַרמשפּטן: ;נו, איצט, טײַערער פרײַנט, וייסטו שויף
װאָס כ'האָב דעמאָלט געפילט?.." -- איך ווינטש אײַך נישט אַזאַ מצב.

236

גור?

איר זאָלט מיט דעם נישט געפּרװוט ווערן. געדענקט אָבער אין דעם
מאַמר חז"ל: ;אַל תדון את חברך עד שתגיע למקומן.. *

ער איז װידער געבליבן זיצן פאַרזונקען אין מחשבות. דער רויטער
אָפּשײַן פונעם ברענענדיקן אייוועלע האָט געפלאַטערט איבער זײַנע פאַר-
פלאַמטע באַקן.

קאַפּיטל אַכט און פופציק

נאָך אַ לענגערער צײַט שװײַגן האָט ער, װי פון אַ היפּנאָז אַרױס,
ווידער אָנגעהויבן:

-- איך בין איינער פון יענער ייִדישער יוגנט, וועלכע איז צוליבן
;נומערוס קלאַוּזװּטס און נולוס? אין צאַרישן רוסלאַנד אַװעק שטודירן
אין דער שווייץ. אָבער הגם פאַר ייִדן איז רוסלאַנד נישט נאָר קיין מאַמע
נישט געווען נאָר -- אַ בייזע שטיפמאַמע, האָבן מיר אין דער פרעמד
געבענקט צו זען איר פרײַהייט. מיר האָבן מיטגעלעבט מיט די געשעע-
נישן אין אונדזער געבורטלאַנד. און ווען אירע אקינדער" האָבן פאַרטריבן
זייערע שלעכטע טאַטעס, האָבן מיר עס געפילט פאַר אַ פליכט, צו העלפן
דעם נײַעם אויפגעװאַכטן רוסלאַנד. אין ברען פון דער אָקטאָבער-
רעװאָלוציע בין איך אַהער צוריקגעקומען.

דאָ האָט ער זיך װי אויפגעװעקט פונעם היפּנאָז און מיך אַ פרעג
געטאָן:

-- איר געדענקט װי דער רבי אין חדר האָט געטײַטשט דעם
פּסוק ,ויקם מלך חדש'"? -- ;אַז אויף קיין נײַעם מלך טאָר מען נישט
בעטן"... אויב אין די צאַרישע צײַטן האָבן זיך ייַדן געראַטעװעט דורך
עמיגראַציע און אויפגעבויט מעבר-לים נײַע הײימען, לעבן מיר הײַנט
הערמעטיש אָפּגעשלאָסן פון דער גאַנצער װעלט.. המם, געדענקט איר

* משפּט נישט דיין חבר ביז װעסט זיך געפינען אין זיין לאַגע.

231

א /בללנקיטני

װי די צאַרישע פּאָגראָס-"העצער פלעגן זיך פאַרענטפערן? ;,יַדן מאַכן
פּאָגראָמען אויף זיך אַלין"... נאָך דער רעװאָלוציע איז עס געװאָרן
אַ ווירקלעכקייט. מיט ייַדישע הענט האָט מען ליקװידירט די ;ייַדישע
בורזשואַזיע", די אייַדישע גבירים און פּאַבריקאַנטן, הענדלער און שפּע-
קוליאַנטן". די ייַדישע הענט האָבן דאָס געטאָן מיט רעװאָלוציאָנערן ברען
לטובת דער רעװאָלוציע, לטובת דעם סאָציאַליזם. אין משך פון די ויי-
טערדיקע אַנטװיקלונגען איז עס אַװעק, װי אין דער ;חד-גדיא" און וי
אין פּרק שטײט: ,על דאטפת אטפון וסוף מטיפיך יטופין? -- וייל דו
האָסט דערטרונקען, האָט מען דיך דערטרונקען, און דײַנע דערטרינקער
וועלן דערטרונקען װערן.

ער האָט זיך ווידער פאַרטראַכט און צוגעגעבן:

--- װוײַזט אויס, אַז די װאָס האָבן זיך אײַנגערעדט, אַז ס'איז , לית
דין ולית דיין", האָבן אַ טעות געהאַט. די װעלט איז טאַקע נישט קין
קרעטשמע! אַלע אָנטייל-נעמער אין די אַקציעס האָבן באַקומען זייער
באַצאָלונג און -- אויך איך, אויך איך. -- האָט ער אױיסגעלאָזט מיט
אַ פאַרשטיקטער שטים, װי אַרױסגעקרעכצט, און איז שטיל געבליבן

נאָך אַ װוײַל שװײַגן האָב איך זיך אויפגעשטעלט, אָבער ער האָט
מיך פאַרהאַלטן :

-- ס'איז נאָך גענוג פרי. סך-הכל אַרום נײַן אַ זייגער. װעלן
מיר לכבוד דעם אָנקומענדיקן נײַעם יאָר מאַכן אַ לחיים.

נאָכן אויסטרינקען איז ער געװאָרן אַ ביסל פריילעכער. אויך דער
ראַדיאָדקאָנצערט האָט געהויבן אונדזער שטימונג. איך האָב אים דעמאָלט
אַ פרעג געטאָן:

-- גלייבט איר נישט מער אין סאָציַאַליזם ?

--- פאַר װאָס מיינט איר אַזױ ? מײַן גלייבן אינעם אמתן סאָציַאַליזם
האָב איך נישט פאַרלוירן אַפילו אין די שװערסטע מאָמענטן פון מײַן
טראַגיש לעבן. װי אַ מאָל איוב אין זײַן שווערסטער צײַט. צי קאָן מען
אָבער פאַרגלײַכן דעם סאָציַאַליזם, אין וועלכן איך גלייב, מיטן ,סאָציאַ-
ליזם", וועלכן מע , בויט" דאָ, און אין אַ טייל אַנדערע לענדער? וי מיר
ווייסן, זענען אַלע סאָציַאַליסטיש-רעװאָלוציאָנערע באַװעגונגען, אָנהײבנדיק

338

גור?

פון אַנאַרכיסטן ביז קאָמוניסטן, און זײיערע אידעאָלאָגן געװען (מיט
קליינע אויסנאַמען) אַטעיסטיש. זיי האָבן געגלייבט, אַז זיי שאַפן אַ נײַע
,רעליגיע", וועלכע װעט ברענגען דער מענטשהיט גליק און פרידףן
און מיט דער צײַט האָט מען ביי אונדז, קאָמוניסטן, פאַרװאַנדלט דעם
סאָציַאַליזם אין אַ גלויבן, אַז די פירער זענען געטער, װאָס באַװײַזן
נסים: מאַכן פון שטיינער ברויט און פון װאַסער -- װײַן. די פּריִער
געפּרײדיקטע ליבע פון מענטש צו מענטש האָט מען פאַרביטן אויף שנאה
צו די נישט-גלײיביקע, און ס'איז אַ מצווה אָט די אַפּיקורסים צו פאַר-
ניכטן. פאַר די נײַע געטער, די געצן האָט מען אויפגעשטעלט מאָנו-
מענטן, און דער גלויבן איז געװאָרן אַ גלויבן אין טײַװל. אין זײַן דינסט
איז געשטעלט געװאָרן די גאַנצע װיסנשאַפט, און אין נאָמען פונעם
סאָציאַליזם זענען אָפּגעטאָן געװאָרן די ערגסטע פאַרברעכנס קעגן מענטש-
לעכן מין. האָט היטלער, ימח-שמו, נאָכגעטאָן דעם בײַשפּיל און אונטערן
שיינעם נאָמען ,נאַציַאָנאַל סאָציַאַליזם? באַנײַט די מיטלאַלטערלעכע אינק-
וויזיציע צו פאַרניכטן פעלקער, און אין דער ערשטער ריי דאָס ייִדישע
פאָלק. דאָס איז נוסח-היטלער. דער נוסח-סטאַלין יל אונדז פאַרניכטן
אויף אַן אַנדער אופן: דורך אַסימילאַציע. די אידעע פון אַ סאָציאַליס-
טישער אָרדענונג איז אַרײַנגעפאַלן אין הענט, װאָס האָבן פון איר געמאַכט
אַ פּאַרטאַטשנע שטיקל אַרבעט, ווי... אַ גרויסער טייל בירגער בײַ אונדז
מאַכן פון דער טאָגיטעגלעכער פּראָדוקציע... אונטער אונדזערע סאָוויע-
טישע הימלען װעלן זיך קיין מאָל נישט פּאַשען צוזאַמען אַ װאָלף מיט
אַ שעפעלע...

פאַרטראַכט זיך אַ װײַל, האָט ער פאָרגעזעצט:

-- און איצט װעל איך זיך אומקערן צום אָנהייב פון אונדזער
שמועס הײַנט. דיכטער זענען דאָס געוויסן און די לערער פונעם פאָלק.
איך דערמאָן זיך די ;ערשטע יאָרן", װוען מיר פלעגן דעקלאַמירן די
סאָוויעטישע דיכטער, יעסענינען, מאַיאַקאָװוסקין, פּרץ מאַרקישן. אָט מיט
דעם -- װײַוט ער מיר אָן אויף באָריס פּאַסטערנאַקס אַ בוך -- בין איך
נאָענט באַקאַנט, הגם ער האַלט זיך נישט פאַר קיין ייַד. ער איז מיר
גאָר נאָענט מיט זײַן מוט... אָבער צו דער טעמע פון ייִדישע דיכטער און

339

א+ בלענקיטני

דיכטונג װויל איך זיך נישט צורירן. מײַן האַרץ װייטיקט מיר צו שטאַרק
אויף אַ טייל פון זיי. דאָס איז אַ טראַגיש מאַראַנען קאַפּיטל. נאָך אין די
יאָרן 38--1926 זענען עטלעכע פון זיי פאַרשװוּנדן. משה קולבאַק, מאַקס
עריק און אַנדערע. אויך רוסישע און פּױלישע. קריטיקירן זיי האָבן מיר
קיין רעכט נישט. װוי שטייט דאָרט: ;אל תדון..".

-- איר האָט פריַער גערעדט װעגן דעם אַטעיסטישן סאָציאַליזם,
-- האָב איך גענומען אַ װאָרט, אויסנוצנדיק זײַן אַנטשװיגן ער --
דערמאָנען זיך מיר די רייד פון יוחנן מלמד אין פּרצעס ,חסידישע
געשיכטן": ,די גאַנצע װועלט איז סאַמע אמונה. נישטאָ קיין כפירה. אויך
דער כופר גלייבט. נישט מער, נאָר יעדער האָט זיך זײַן רבין, זײַן אמונה,
זײַן עבודה-זרהלע... און יעדער איז אַ חסיד, גלייבט אין זײַן רבין, אין
זײַנע גדולי-הדור".

-- יאָ, כ'דערמאָן זיך, כ'האָב עס געלײענט. דאָרט דאַרף זײַן
אַ שילדערונג, װי אַ תלמיד האָט אים געפירט אין זײַן טאַטנס פאַבריק,
װוּ אַלע מאַשינען גייען אויף פּאַרע.

-- איך קאָן אײַך ציטירן פון אויסנװוייניק, װאָס יוחנן מלמד זאָגט
דאָרט.

-- אַדרבה, לאָמיר הערן.

-- ...,מיר זענען אַרײַן אין פאַבריק -- דורך אַ שמאָל פאָדער-
הײַזל -- װווּ ביי יעדן װאַרשטאַט שטייט אַ פּועל און װאַרפט זיך מיטן
װאַרשטאַט, און זיי זעען אויס װוי איין גוף, װוי איין חולה-נופל... די נשמה
פון דעם גוף איז די פּאַרע, וועלכע רודערט עס מיט אַלעמען, מיט
לעדערנע רימענס. אויסער דער פּאַרע האָט דאָ קיין גוף קיין אַנדער
נשמה נישט. נישט דער פּועל, נישט דער װאַרשטאַט. זײי האָבן קיין
נשמה נישט, קיין רצון נישט.. איך שרעק מיך פאַר די קלאַפּנדיקע
גולמס. די אויערן װערן מיר טויב פון געריש און קלאַפּערײ. אַ ים
קולות, אַ מבול פון קלעפּ און שלעג. ער קראַצט, און רײַבט, און קריצט
מיט די ציין... אוֹן אַן אומענדלעכע מחשבה פליט מיר דורכן מוח: וען
ס'קומען אַהער, אין דעם גיהנום, די גרעסטע נביאים, ישעיה. ירמיה
און משה רבנו אַלין, ווען זיי עפענען די מײַלער און זיי ווילן רעדן, צי

240

גורהל

װאָלטן זיי איבערגעשריגן דאָס גיהנום ? צי װאָלט זיי עמעצער פון די
געפּײַניקטע נשמות געהערט? ניין, זיכער נישט! איך לויף אַרױס באַגאָסן
מיט אַ קאַלטן שווייס פאַר שרעק. אין שמאָלן פאָדערצימערל פרעג איך
מײַן תלמיד, פאַר װאָס איז דאָ אַזױ ענג (בײַם אַרױסגאַנג), אַז צוויי קאָנען
נישט אַדורך צוזאַמען?

,;דאָ רעווידירט מען די אַרבעטער" -- ענטפערט ער.

;נאָך װאָס ?"

,מע גנבעט פון פאַבריק..?

,גנבים זענען זיי?"

,ניין. נישט אַלע... דער טאַטע זאָגט, אַז מע קאָן נישט פאַרשעמען
אַ טייל, רעװוידירט מען אַלעמען, אַפילו די מײַסטערס אַלײן.?

-- אָט טאַקע אַזאַ פאַבריק בויט מען בײַ אונדו אין לאַנד, -- האָט
זיך אָנגערופן מיט אַ שמייכל יעקב דאַװידאָװיטש, -- נישט קיין סאָצי-
אַליזם...

-- אָבער דאָרט װײַטער, -- האָב איך פאָרגעזעצט, -- איז דאָ

נאָך אַ זאַץ, װאָס יוחנן מלמד זאָגט: ,װער עס האָט קיין מורא נישט
פאַר לעבעדיקע, דער ציטערט פאַר טויטע...

-- אונדזערע אָבער זענען דערגאַנגען צו אַ הויכער מדרגה, --
האָט ער אױסגעלאָזט מיט אַ געלעכטער, -- איז דאָ פאַרקערט..

ער האָט נאָך אַ מאָל אָנגעגאָסן די גלעזלעך און צוגעגעבן:

-- סע גייט אַ נײַ יאָר פאַר דער װעלט און פאַר די סאָוויעטישע
בירגער. זאָקן אויך מיה, יידן, געניטן פון א גוטער ברכה.. אִיִר ווייסט,
אַז איר האָט דערמאָנט פּרצן, האָבן זיך מיר דערמאָנט זײַנע לידעררי
װאָס איך האָב אין די יוגנט-יאָרן ליב געהאַט צו דעקלאַמירן:

אָ, מיין נישט די װעלט איז אַ קרעטשמע באַשאַפן.

-- ס'איז הײַנט אפשר נאָך מער אַקטועל וי אין אָנפאַנג פון
הײַנטיקן יאָרהונדערט. אָבער צי דערגייען די װוערטער צו די, צו וועלכע
זי זענען געװאָנדן? פשקר", שטײײט, אין לו רגליים", / אָבער אמת?
ער האָט פיס! / פאָרט דער שקר אין קאַרעטן און דער אמת גײט צו
פוס". אָבער ער קאָן עס הײַנט אונטערשיידן צװישן דעם שקרדיקן

241

א. בלענקיטני

;עמעס" און דעם אמתן, װען דער שקר פליט שוין מיט מלאָכים-
פליגל, און דער אמת פאָרט נאָך אַלץ, זאָל שוין זײַן, מיט דער באַן
אין װעלכן מע מוז רעדן שטילערהייט ?..

זיך פאַרטראַכט אַ װײַל, האָט ער פּלוצעם אויפגעזונגען: ארבונו
של עולם, נאָך װייניק געליטן? / ווען װעסטו, רבונו של עולם, פאַרשיטן /
דעם אָפּגרונט דעם טיפן ?7 און איז אַריבער אויף אַ צווייט ליד : ,טרייסט
מײַן פאָלק, עס דאַרף די טרייסט, / שטאַרקט דאָס האַרץ, מאַכט פעסט
דעם גייסט, / זײַט נישט דער וינט, װאָס לעשט די פלאַם, / נאָר בלאָזט
זי אויף, װײַל נאַכט איז סם". און דאָ האָט ער גענומען דעקלאַמירן די
װײַטערע סטראָפן: ;עס האָט געלויכטן שוין נישט איין נאַכט, / עס
האָט געזיגט שוין נישט איין שלאַכט. / און נישט געלאָזט די פאָן פון
האַנט! / עס שטייט אַן אײַזן"פעסטע װאַנט / אין װיסטן, ווילד-פאַרקאָכטן
ים,.?

-- ווען אַן אַנדער פאָלק, -- האָט ער פאָרגעזעצט, -- װאָלט
אויסשטיין אַ צענטל פון די רדיפות, פּאָגראָמען, שחיטות און פאַרניכטונג
אין קרעמאַטאָריעס, װאָלט שוין לאַנג פון אים קיין זכר נישט געבליבן,
און ס'זענען אויך דאָ צײַטן, ווען מע וויל אונדז אומברענגען מיט אַ מיתת-
נשיקה. דעמאָלט הייבן אויף זיך בײַ אונדז ווינטן, וועלכע בלאָזן-אויף דעם
פלאַם פון ייַדישקײיט..

-- און פון װאַנען װעלן זיך נעמען װינטן פאַרן יונגן ייִדישן
דור דאָ? -- האָב איך אים אַ פרעג געטאָף

-- איך האָב אייך שוין געזאָגט: פון קרישקעלעך, פּיצעלעך און
ברעקעלעך.

-- ,פון ברעקעלעך און שטױבעלעך -- אַ מעכטיקע אַרמײ! --
האָב איך אים איבערגעריסן -- וי אין אַ ליד, װאָס מיר, יונגע ,פּועלי"
ציוניסטן? אין פּוױילן פלעגן זינגען.

-- ניין. קעגן דער היגער טעכניק און נאָכן איצטיקן חורבן קאָנען
זי נישט וערן קיין מעכטיקע אַרמײ פאַר ייַדישקײט. אָבער איך צווייפל
נישט, אַז מע װעט בײַ זײי נישט קאָנען אַזױ שנעל אויסלעשן די פונקעף
זי װעלן נאָך זיכער האָבן לאַנגע יאָרן דאָס אינערלעכע גליעף

342

נורל

-- וי מיינט איר װאָלט געווען די פּאָזיציע פון שלום-עליכמען
און פּרצן דאָ, ווען זיי װאָלטן געלעבט?

-- די זעלבע װי פון אַנדערע ייַדישע שרײַבער.. ס'ועלן נאָך
אַריבער אַ סך יאָרן, ביז מע װעט דאָ אויפהערן מורא האָבן פאַר
לעבעדיקע. טויטערהייט מעג מען זיי אַפילו פאַרגעטערן..

די קרעמל-גלעקער האָבן אויסגעקלונגען צוועלף. ס'האָט זיך צע-
טראָגן אין רוים דער סאָוויעטישער הימען :

;סאָיוז ניערוּשימי רעספּוּבליק סװאָבאָדניך
ספּלאָטילאַ נאַװיעקי װעליקאַיאַ רוס...*

יעקב דאַװידאָװויטש האָט זיך שמייכלענדיק אָנגערופן:

-- מ'האָט אויסגעטוישט דעם אינטערנאַציאָנאַל אויפן נייעם הימען,
וועלכער איז פּאַסיקער צו דער סטאַלינישער קאָנסטיטוציע.. דער אינ-
האַלט איז דאָך דער גרעסטער חוזק איבער די סאָוויעטישע פרײַע רעפּוב-
ליקן, וועלכע בילדן דאָס גרויסע רוסלאַנד... המם, ווען װעלן מיר, ייִדן
שוין קאָנען פרײַ אויפזינגען אונדזער ייַדישן הימען?

און ער האָט אָנגעהױבן זינגען:

* ;כל עוד בלבב פּנימה
נפש יהודי הומיה,
ולפאתי מזרח קדימה
עין לציון צופיה --
;עוד לא אבדה תקותנו,
התקוה הנושנה:

לשוב לארץ אבותינו,
לעיר בה דוד הנה

* װי לאַנג נאָר אינעם יידנס האַרצן
אַ לעצטער זעלנפונק נאָך טליטי
פון זיינע אויגן טוט נאָך שטאַרצן

343

א/ובלענקיטני
קאַפּיטל ניין אוןן פופציק

יעקב דאַװידאָװיטש איז געקומען צום עשאַלאָן מיט מיר זיך צו
געזעגענען. מיר האָבן שפּאַצירט לענג-אויס די װאַגאָנעס. מענטשן אײַנ-
געשפּאַנטע אין וועגעלעך אָדער מיט פּעקלעך אויף די אַקסלען האָבן
געשטראָמט צו די װאַגאָנעס. ס'איז געװוען אױיף װאָס צו קוק אױיף
אַ נאָװוינע האָט זיך צווישן זיי באַװיזן אַ וועגעלע געשפּאַנט צו אַן אייזל.
דער ייָד, װאָס האָט אָנגעטריבן דאָס איזל, האָט געװאָלט אַריבערפאָרן
די ליניע צװישן די װאַגאָנעס, װאָס זענען געוען פונאַנדערגערוקט
עטלעכע מעטער. פּלוצעם האָבן די װאַגאָנעס זיך אַ ריר געטאָן פון
אָרט. די װאָרנענדיקע געװאַלד-געשריען פון די מענטשן זענען צום
לאָקאָמאָטיוו-פירער נישט דערגאַנגען. דער ייד האָט שוין נישט באַװיזן
דאָס וועגעלע אַריבערצושלעפּן. אויך דאָס אייזל איז געבליבן אונטער די
װאַגאָן-רעדער.

-- נאָך אַ נס װאָס ס'זענען נישט געװען קיין מענטשלעכע
קרבנות. -- האָט זיך אָנגערופן יעקב דאַװידאָװיטש. -- אַזאַ נאַכלעסיקײט!
מע האָט דאָך אַפילו נישט צו וויסן געגעבן מיט אַ פײַף, אַז דער לאָקאָ-
מאָטיוו הייבט אָן צונויפשטופּן די װאַגאָנעס.

דער געטראָפּענער ייַד איז געשטאַנען און געוויינט:

-- קוים אויסגעבעטן אין אַרטעל דאָס אייזל אויף עטלעכע שעה.
װאָס װעל איך איצטער טאָן?

װאָס האָבן מיר אים געקאָנט העלפן? מיט װאָס טרייסט. מיר
האָבן זיך דערװײַטערט פונעם אָרט.

אַ בליק װאָס זיך קיין ציון ציט, --
איז אונדזער האָפענונג נישט פאַרלוירן,
די האָפענונג פון לאַנגאָנסטער צייט :
אין אָבות-לאַנד זיך אומצוקערף
אין דודס שטאָט. אין פּראַכט באַנייט,
איבערזעצט פון ל. אֲליצקי

24

גור?

-- נו, וי האָט איר זיך דאָ אײַנגעאָרדנט? -- האָט יעקב דאַװי-
דאָװויטש גענומען מיך פאַררעדן.

-- נישט שלעכט. באַקומען די מאַשין פון װאָיענטאָרג, האָב איךף .
מיטגענומען דאָס אײַזערנע בעט און די צוויי קינדערבעטלעך. װעלן מיר
אויף זיי האָבן אונדזער װױינפּלאַץ -- בעסער וי אויף די ברעטער. ס'וועט
אונדז אויך זײַן װאַרעם. דאָס אייוועלע אין מיטן װאַגאָן און די נײַע
פופייקעס און װוויליקעס, מיט וועלכע אונדזער משפּחה איז באַקלײידט,
װעט די קעלט נישט צולאָזן. װאָס שייך עסנװאַרג, האָבן מיר אָנגעגרייט
אַ זאַפּאַס סוכאַרעס.

-- און אײַער מאַרשרוט איז אײַך שוין באַװוּסט? אויב איר װעט
פּאָרן דורך מאָסקװע און האָבן דאָרט גענוג צײַט, װאָלט נישט שאַטן
איר זאָלט באַזוכן דעם לענין-מאַװזאָלײ און אַנדערע מערקװירדיקייט.

-- איר רעדט ועגן מאָסקװע, און אונדזערע פּעסימיסטן שמועסן
גאָר, אַז אונדזער מאַרשרוט פירט אויף צפון-מזרח..

-- און איר גלייבט דערין?

-- דאָס מאָל -- נישט. װײַל מיר פאָרן איצט אין שליחות, אַלס
פּױלישע פּאַטריאָטן, צו בויען אַ דעמאָקראַטיש פּױלן..

-- פון דעסטוועגן... -- האָט ער מיט אַ שמייכל זיך אַ רייץ געטאָן
מיט מיר, -- שפּירט איר אַן אינערלעכן ציטער: אפשר.. זענען זי
גערעכט, די פּעסימיסטן...

-- פון װאַנען דרינגט איר דאָס ?

-- פאַר אַ פּסיכאָלאָג זענען אָפט גענוג קליינע סימנים אויף צו
שטעלן אַ ריכטיקן דיאַגנאָז. און דאָס מאָל זענען די סימנים דווקא נישט
קיין קליינע. -- האָט ער זיך פונאַנדערגעלאַכט. -- די װוויליקעס, װאַטענע
לײַבלעך און די סוכאַרעס זענען נישט פּאַסיק פאַר פּוילן

-- באמת, ס'איז מיר גאָרנישט איינגעפאַלן צו טראַכטן וועגן דעם.

-- וועגן אַזעלכע זאַכן טראַכט מען נישט. דאָס האָט אײַך דער
אונטערבאַװוּסטזײַן אַרײַנגעשעפּטשעט : ;אפשר... אפש...ש...ר טאַקע סיביר".

-- מעגלעך, אַז איר זענט גערעכט. אָבער געטאָן האָב איך עס
לויט אַ צוואה פון אַן אַלטן ליטװאַק.

5345

א כלצנקיטני

-- טשיקאַװע -- האָט ער געשמיכלט -- דערציילט.

-- אַ ליטװאַק האָט צוגערופן צו זײַן בעט זײַן בן-יחיד און אים
געזאָגט: ,הער אויס, מײַן זון, איך גיי אין קורצן פון דער ועלט און
װעל שוין צו ביאת-המשיח נישט דערלעבן אָבער דו ביסט נאָך יונג,
וועסטו זיכער משיחן דערלעבן. געדענק זשע מײַן צוואה: אַז משיח װעט
קומען, װעלן אַלע פעלקער אויפגיין קיין ארץיישראל. די גוייִַם װעלן גיין
אויף אַן אײַזערנער בריק און אַראָפּפאַלן, די ייַדן -- אויף אַ פּאַפּירענער
און נישט אַראָפּפאַלן..." --- און דאָ האָט ער צוגעגעבן מיט אַ שטילער
שטים: ,פון דעסטוועגן, מײַן זון, זאָג איך דיר אָן, זאָלסט גיין מיט דער
אײַזערנער בריק,.*

-- אַזאַ צוואה, -- האָט שוין ערנסטער אַ זאָג געטאָן יעקב דאַ-
װידאָװיטש, -- מעגט איר אויספירן. בפרט בײַם אַרױסגײן פונעם היגן
גלות. און... ס'קאָן דאָך זײַן, אַז דער איצטיקער מאַרשרוט זאָל דערפירן
קיין ארץ-ישראל.

-- נאָר איך האָב נאָך, -- האָב איך צוגעגעבן, -- אַ באַזונדערן
תירוץ פאַר די סוכאַרעס. אויב די פּליטים פון ערשטן וועלטקריג האָבן
צוריקקערנדיק קיין פּױילן פונעם דעמאָלטיקן הונגעריקן רוסלאַנד, מיט-
געבראַכט סוכאַרעס, פאַר װאָס זאָלן מיר עס נישט טאָן הײַנט, ווען .פוילן
ליגט אין חורבות"? ס'איז דאָרט, דערציילט מען, אַ הונגער און אַ מאַנגל
אין קליידונג. מיר זאָלן זיך נאָר נישט געפינען אין דער לאַגע פון דוד
באָרנשטײין. כ'האָב אײַך אַנומלט דערציילט װעגן אים, דעם סנדק פון
מײַן עלטערן זון.

-- װאָס האָט מיט אים פּאַסירט ?

-- וען ער האָט זיך וי אַ פּליט אומגעקערט פון רוסלאַנד קיין
פּױילן אין זײַן הײימשטאָט ראָדעם, האָט ער אויף דער באַנסטאַנציע
צוגערופן אַ פּויליש יַנגל, װאָס האָט געװאַרט מיט אַ האַנטװעגעלע
צו באַדינען די פּאַסאַזשירן. כדי אים צוצוגעבן חשק, האָט ער אַרױסגע-
נומען פון אַ זעקל עטלעכע סוכאַרעס און זיי אים באַוויזן, ס'הייסט:
אָט מיט װאָס איך װעל דיר באַצאָלן! נאָר דאָס ייַנגל האָט אױסגעבראָכן
מיט אַ געלעכטער: ,זשיד זװאַריאָװאַל", ס'הייסט, דער ייד איז פון זינען

246

צור?

אַראָפּ, האָט אַרױסגענומען פון דער טאָרבע אַ װײַסע פרישע בולקע, זי
איבערגעבראָכן אויף דער העלפט און איין העלפט געשטעקט אים אין האַנט
אַרײַן: ;נאַ, עס !..?" און דוד באָרנשטיין איז געבליבן שטין אַ פאַר-
שעמטער. אָבער איך גלייב, אַז נאָכן איצטיקן חורבן-פּוילן װעט אונדז
נישט אויסקומען זיך צו שעמען מיט די געבראַכטע סוכאַרעס.

-- אינטערעסאַנט, -- האָט זיך אָנגערופן יעקב דאַװידאָװויטש,
איר זענט דאָ געװען סך-הכל עטלעכע יאָר און איר האָט זיך שוין אַזױ
צוגעוווינט צו די סוכאַרעס, אַז איר קאָנט זיך שוין נישט שיידן מיט זײי.
מיר לעבן מיט זיי שוין כמעט דרייסיק יאָר..

-- הלוואי װאָלטן מיר געװוּסט דעם סוד ועגן זיי, ווען מיר
זענען געקומען אַהער אין יאָר 1941, װאָלטן מיר זיך נישט געװען
גענייטיקט אין אַזױ פיל נסים, כדי נישט צו שטאַרבן פון הונגער. מיר
האָבן אין סאַרני צוגעגרייט װײַסע סוכאַרעס אַלס דיַעטע פאַר מײַן פרוי,
אָבער סוכאַרעס פון שװאַרץ ברויט?!

-- יאָ, ראַטעװען פון אַ הונגערטויט קאָנען זי טאַקע. אָבער --
קיין טעם דעם לעבן, װי אַ פרישע װײַסע בולקע, גיבן זיי נישט.. בפרט
אַז ס'רוב וערן זיי געטריקנט פון נישט-דערבאַקטן, קלעפּעדיקן ברויט..
אַזױ װי דאָס גאַנצע לעבן דאָ. און פון דעסטוועגן שטעקט אין זי אַ גרוי-
סער סוד. און אונדזערע פירער וייסן עס.

-- למשל ?

-- ;אם אין קמח אין תורה". אַ באַפעלקערונג, װאָס מוז זאָרגן אַז
אין שטוב זאָלן תמיד זײַן גרייט סוכאַרעס, פאַרנעמט זיך נישט מיט
פּאָליטיק, אַזאַ האָט שוין פאַרלוירן דעם ווילן צו קעמפן פאַר אַ בעסער
לעבן.

-- איך מיין אָבער, אַז די באַפעלקערונג דאָ פילט זיך זיכערער מיטן
זאַפּאַס סוכאַרעס, איידער די באַפעלקערונג אין די קאַפּיטאַליסטישע
לענדער מיטן אָפּשפּאָר-ביכל פון דער באַנק.

-- מעגלעך. אָבער אויך דאָס איז נישט שטענדיק אַ זיכערע
אינוועסטיציע...

-- זאָגט מיר, איך בעט איך, צי קאָן טאַקע אַזאַ לאַנד נישט

5

א. כולענקיטני

באַשפּײַון איר באַפעלקערונג, נישט אָנקומענדיק צו סוכאַרעס ? פלעגט דאָך
דאָס צאַרישע רוסלאַנד נאָך פאַרקויפן תבואה ?

-- לויט װי איר האָט מיר דערצילט האָבן מיר דאָך אויך אין
2 פאַרקויפט...

-- דאָס איז אפשר געווען אויף צו להכעיס דער באַפעלקערונג.

-- אָט אין דעם גייט עס טאַקע. דאָ באַדאַרף מען אַז די באַפעל-
קערונג זאָל זיך אַ ביסעלע בונטעווען. דעמאָלט איז דאָ מיט וועמען אויס-
צופילן דעם פינפיאָרפּלאַן אין סיביר... אָבער דאָס פאָלק בונטעװועט זיך
שוין נישט מער. איין מאָל נאָר, אין יאָר 1917, האָט עס גענומען זײַן
גורל אין די אייגענע הענט. מער װעט עס דאָס נישט טאָן. קעגן צאַר האָט
מען געמעגט. אָבער קעגן אַן ,אייגענער אַרבעטער-רעגירונג", ווייסט עס,
אַז מע טאָר נישט... רימט מען די קלוגע פּאָליטיק פונעם פירער און מע
פאַרלאָזט זיך אויף אים אין גאַנצן. דאָס פאָלק טראָגט מער נישט קײן
אחריות, און יעדער קאָן זיך זאָגן מיט אַ לײַכט האַרץ: ;יאַ מאַליענקי
טשעלאָװויעק": ?אַ יאַ זדיעס ניע פּריטשאָם"; ,,מאָיאָ דיעלאָ מאַליענקאיע?י.
אַזױ איז דאָס לאַנד פאַרװאַנדלט געװאָרן אין אַ רעטעניש. פון איין זײַט
-- נויט, הונגער, פּיין, און פון דער צוייטער -- אַ סך ימים-טובים,
פײַערלעכקייטן, ריזיקע פריידיקע פאָלקס-דעמאָנסטראַציעס; ריזיקע רעגי-
רונגס-געביידעס און מאָנומענטן. װאָס איז דאָ באַרימערײַ, פּראָפּאַגאַנדע,
און װאָס ווירקלעכקייט ? די קאַפּיטאַליסטישע װועלט װעט זיך נאָך נישט
איין מאָל מאַטערן בײַם פּרוּוון טרעפן: אויף וועלכע וועגן װועט װײַטער
גיין דאָס גרויסע, מעכטיקע רוסלאַנד?

-- אויך די ייִדישע װעלט װעט שטיין פאַרבליפט פאַר דער אַ
רעטעניש. איר ווייסט ? קיינער אין פּוילן װעט מיר נישט גלייבן, ווען איך
װעל דערציילן אײַערע רייד.

--- פאַר װאָס מיינט איר אַזױ ?

-- װוײַל אויב די ייַדן אויף די ראַנדגעביטן האָבן נישט געגלייבט

* איך בין נישט מער װי אַ קלין מענטשעלע. װאָס פאַר אַ שייכות האָט דאָס צו מיר,

איך האָב דערין א קנאַפּן אינטערעס.

348

גורק

אין די יאָרן 41--1929 וועגן די היטלער-רציחות אין אונדזערע געגנטן,
וי װעלן זיי גלייבן אַזעלעכס וועגן ראַטנפאַרבאַנד ? באַזונדערס װעט נישט
גלייבן די ייִדישע אַרבעטערשאַפט, וועלכע פלעגט זינגען: ;פאָלק פון
אַרבעט, שיצט די ראַטן, / ועלכע בויען די װעלט פון נײַעם גליקי /
און װען עס צילן אַהין האַרמאַטן, / האָבן מיר נאָך בלוט גענוג".

-- איך האָב דאָס ליד נישט געהערט.

-- מע האָט עס געזונגען נאָך אין די דרײַסיקער יאָרן. איצט
שטעלט אײַך פאָר, װי איך װעל אויסקוקן בײַם פאָלק פון אַרבעט. מע
װעט דאָך מיך אַרױסטרײַבן, װי אַ דיבוק, מיט שופרות,

-- אפשר זענט איר גערעכט. סזענען דאָ אַ סך װאָס בלאָנדזשעף

מיר זענען צוגעקומען נאָענט צו אונדזער װאַגאָן. אין דרויסן האָט
שוין אָנגעהויבן טונקל ווערן. אָבער גיטעלע האָט זיך נאָך דאָ געשפּילט,
נישט געקוקט אויפן פּראָסט.

-- איך וויל אײַך נאָך דערציילן איינע אַ פּאַסירונג מיט דעם
מיידעלע, -- האָב איך אַ זאָג געטאָן, -- סע האָט אַ צוזאַמענהאַנג מיט
אונדזער איצטיקן שמועס.

-- איך בין גרייט צו הערן

-- דאָס איז געשען אין סאַרנע. בערך אַ װאָך פאַרן קריגאויס-
ברוך, אין מיטן יוני 1941. געקומען אַהײים מיטיק עסן, האָב איך
געטראָפן מײַן פרוי אין דרויסן. שוין פון דער װײַטנס האָב איך דערקענט,
אַז עפּעס איז געשען. אַ פאַרטרויערטע האָט זי מיר אַ זאָג געטאָן:

;גיטעלע איז שוין עטלעכע שעה נישטאָ. איך ווייס שוין גאָרנישט,
װוּ זי צו זוכן. זי האָט זיך געשפּילט דאָ אויף דער גאַס מיט די קינדער
און איז פאַרשװוּנדן". אין דעם מאָמענט האָט אָנגעהױבן גיסן אַ רעגף
אָבער מיר האָבן װײַטער זי אַרומגעזוכט איבער די גאַסן. אומזיסט. ,אפשר
איז זי אַװעק לינקס?" האָב איך אַ פרעג געטאָן מיין פרוי. ;אפשר.
די גאַס האָט זיך געענדיקט, און אַ וועג האָט געפירט אין אַ דאָרף אַרײַן
מיר האָבן זיך געפרעגט בײַ יעדן באַגעגנטן. ביז איינער אַן אוקראַיַנער
האָט אונדז אַ זאָג געטאָן: ;קומט מיט מיר. זעט, װאָס פאַר אַ וועג דאָס
קינד איז אַריבער? -- האָט ער מיר אָנגעוויזן אױף אַ ברעט איבער

349

א. בלענקיטני

אַ דאָװ פול מיט װאַסער. מיר זענען אים לאַנג נאָכגעגאַנגען און האָבן
שוין אָנגעהויבן אים חושד זײַן: װי אי! עס מעגלעך, אַז אַזאַ קינד זאָל
אַװעק פון דער היים העכער דרײַ קילאָמעטער? ענדלעך האָבן מיר זי
דערזען אַרוסקוקן פון אַ פענצטער. וען מיר זענען צוגעקומען נענטער,
האָט זי אויסגעשריגן מיט תרעומת און געוויין: ;ווו זענט איר געווען ?"...

-- יאָ, -- האָט יעקב דאַװידאָװיטש צוגעגעב -- נישט נאָר
קינדער, נאָר אויך דערװאַקסענע בלאָנדזשען אויף רעכטס און אויף לינקס
און באַשולדיקן אַ צווייטן. הלוואי, -- האָט ער אַ זאָג געטאָ -- זאָלן
די פעלקער האָבן עפּעס געלערנט פונעם גרויסן ייַדישן חורבן און
אָנערקענען די רעכט פונעם ייִדישן פאָלק אויף אַן אייגענער היים. װעט
עס אויך פאַר אונדז זײַן כאָטש אַ װײַטער שטראַל, וועלכער װעט אונדז
װאַרעמען און געבן אַ ביסל האָפענונג אין אונדזער היגן גלות-לעבן

--- בלויז האָפענונג ?

-- דערװײַל איז נאָך נישטאָ דער נײַער משה רבנו, װאָס זאָל זיך
קאָנען אַן עצה געבן מיט אונדזער פּרעה.

-- איך האָב נאָך אַ ביטע צו אײַך, יעקב דאַװידאָװיטש, -- האָב
איך אַ זאָג געטאָן ביים געזעגענען זיך, -- איידער מיר שיידן זיך מעגלעך
אויף שטענדיק.

-- לאָמיר הערן.

-- אין קינדערהיים איז געבליבן אַן עלנט ייִדיש מיידעלע. זי איז
שוין איצט מסתם אַ קײַלעכיקע יתומה. ועגן איר מוטער האָב איך אײַך
געהאַט עטװאָס דערציילט. מיר פלעגן שטילן אַ ביסל איר הונגער. איז
מײַן ביטע: אפשר װעט איר קאָנען אונדז צײַטנװײַז פאַרטרעטן?

-- איך אַלײן װעל דאָס צוליב אַ סך טעמים נישט קאָנען טאָף
חוץ דעם פאָר איך אין גיכן אַרױס פון דאַנען. נאָר איך זאָג אײַך צה
זיך צו פאַרשטענדיקן װעגן דעם מיט אַ ייַדישער פאַמיליע.

מיר האָבן זיך צעזעגנט און צעקושט.

די רייד זענען עס געגאַנגען װעגן עטעלען. וען זי איז געקומען
צו אונדז, מיט עפּעס צו שטילן איר הונגער און דערזען די פאַרפּאַקטע

250

גורל

זאַכן און אונדז גרייטע צום אַװעקפאָרן, האָט זי זיך מיט טרערן אין די
אויגן געזעגנט מיט אונדז,

-- עטעלע, -- האָבן מיר זי געטרייסט, -- אפשר װעט נאָך דײַן
טאַטע קומען פון פראָנט.. נאָר סײַ וי זאָלסטו כאָטש געדענקען אַז דו
ביסט אַ ייִדיש קינד.

= יאָ,

-- געדענקסטו דאָס וויגליד, װאָס דײַן מאַמע, עליה-השלום, פלעגט
דיר זינגען?

= יאָ.

-- זינג עס, עטעלע. לאָמיר עס הערן אַ לעצט מאָל,

און זי האָט מיט איר קינדעריש שטימעלע אויפגעזונגען דאָס
האַרציקע לידל:

;שפּי דיטיאַטקאָ מאָיאָ דאָראָגאִיע. פּאָסקאָרעי אושני,
יאַ טעביאַ פּאָקאַ ניעמנאָזשקאָ ראַזקאַזשו קטאָ טי.. =-?

און אָט טראָגט אונדז שוין דער צוג װײַט-װײַט פון עטעלען. מיר
זענען שוין װײַט אַרױס איבער די פאַרשנייטע וועגן פון גרויסן רוסלאַנד,
אוראַלסק. טאַמבאָוו. מיר דערנענטערן זיך צו די אוקראַיַנישע פעלדער,
וועלכע האָבן שוין גענומען גרינען. און אין די אויערן האָט נאָך אַלץ
געזונגען דאָס קינדישע שטימעלע:

;שפּי דיטיאַטקאָ מאָיאָ דאָראָגאִיע, אושני פּאָסקאָרעי,
פּאָטערפּי יעשטשע ניעמנאָזשקאָ, פּאָטאָמו טשטאָ טי יעוורעי..."

און די באַנרעדער האָבן מיט זײיער קלאַפּערײַ צוגעזונגען צום
טאַקט :
;שפּי דיטיאַטקאָ מאָיאָ דאָראָגאִיע, אושני פּאָסקאָרעי,
יעסלי בודיעט גאָריע טשערעז מיערו, דאָ קאָנצאַ סטראַדאַי..."
שלאָף, מיין קינד, מיין טײערס, שלאָף שוין איין געשװינד,
װער דו ביסט איך װעל דערציילן דיר אַצינד.
שנעל שלאָף איין, מײן קינד, צום ניגון פון מיין ליך,

231

א. בלענקיטני

נאָך אַ ביסל לײיד, װײל דו ביסט א ידי
שלאָף, מיין קינד, און אין זכרון קריץ עס אײן :

ביזן סוף געדולדיק -- שטאָלץ דערטראָג די פּיין.

איבערז. ל, אַליצקי

מיר זענען אָנגעקומען קיין סאַרנע. דער עשאַלאָן װעט דאָ שטיין
עטלעכע שעה. מע קאָן אַרױסגײן אין דרויסן געניסן אַ ביסל פרישע
לופט. סע שמעקן די פרילינגס-ריחות. די קנאָספּן איף די ביימער האָבן
זיך שוין צעעפנט. אָבער צזאַמען מיט די דופטנדיקע ריחות שפּירט
זיך אויך אַ ריח פון אָפּגעברענטע הײַזער. מיט אַ קלאַפּעדיק האַרץ בין
איך צוגעקומען צו דער געגנט, װוּ מיר האָבן צוריק מיט פינף זעקס
יאָר געװווינט. פון גאַנצן קװאַרטאַל זענען דאָ געבליבן בלויז חורבות און
האָלאָװעשקעס. וי אַ זכר-לחורבן שטייט אַן איינציק הײַזל פון אַ באַקאַנטער
קריסטלעכער פאַמיליע. איך האָב אָנגעקלאַפּט אין דער טיר. די באַלע-
באָסטע, אַ געעלטערטע, האָט מיך דערקענט..

-- ניין. נישט געבליבן קיינער פון אײַערע.. אַלע געפינען זיך
דאָרטן. -- האָט זי מיר אָנגעוויזן אויף דער געגנט, װוּ ס'געפינט זיך
דער ברודער-קבר פון בערך פערצן טױיזנט סאַרנער קדושים.

אויף צו גיין אַהין איז שוין שפּעט געװען. בין איך דאָ שטיין
געבליבן צװישן די חורבות, און בילדער פון דער נישט-װײַטער פאַר-
גאַנגענהײט זענען פאַר מיר פאַרבײַגעשװוּמען, באַגלײיט פון מחשבות... אָט
דאָ האָסטו געװווינט, מײַן טײַערער פרײַנט שלמה. האָסט דעמאָלט געװאָלט
מיטגיין מיט אונדז, הגם אַן אינװאַליד, אָנגעשפּאַרט איף אַ שטעקף
האָסט געהאַט צו מיר צוטרוי, אַז איך בין נישט קיין פּאַניק-מאַכער. אָבער
דײַן פרוי האָט אין דער לעצטער מינוט חרטה געהאַט: ;ניין! -- האָט
זי אויסגעשריגן -- איך קאָן זיך נישט צעשיידן מיט מײַן בעט. איך
װיל זיך נישט אַרומבלאָנקען װי אַ בעזשענעץ מיט מײַן קינד.." װוּ

זענט איר, יונגע-לײַט, וועלכע האָבן מיך געזידלט אויפן וועג קין

352

גור?

קלעסאָוו, פאַר װאָס איך ,שלעפּ"-מיט מײַן פרוי און די קינדער: ;האָסט
מורא אַז דער דײַטש װעט זיי דיר אויפעסן ?7..

מײַנע ליפּן האָבן געמורמלט: איתגדל ויתקדש..", און איך האָב
מיט אַ געבויגענעם קאָפּ פאַרלאָזט דעם פּלאַץ.

דער צוג איז שטיין געבליבן.

-= די גרענעץ! -- האָט עמעץ אויסגערופן.

דער עולם איז געשפּאַנט: מע דאַרף אָפּגעבן ,איבעריקע צירונג",
אױיסטוישן דאָס רוסישע געלט. איך איך בין געשפּאַנט. מע הײסט
אָפּגעבן אויך ביכער. מע טאָר נישט אַרויספירן קיין שום ליטעראַטור אָן
אַ דערלויבעניש. אָבער דאָס מאָל האָב איך זיך דערװעגט אויף קאָנטראַ-
באַנדע. ס'איז מיר אַ שאָד געווען זיך שיידן מיט מײַן דערװאָרבן ביבליאָ-
טעקל פון די בעסטע רוסישע און ייַדיש-סאָװיעטישע ביכער. איך האָב
זי פּאַררוקט אונטערן בעט און צונעדעקט מיט שמאַטעס. בלויז צװיי
באַקאָנטע ביכער האָב איך באַשלאָסן צו לעגאַליזירן. בעת דער קאָנטראָל
האָב איך זיך געװאָנדן צו דער אַרײַנגעקומענער גרענעצװאַך:

-- דערלויבט מיר מיטצונעמען אָט די צויי ביכער.

זי האָבן זיך צוישן זיך באַראָטן, און ס'איז געפאַלן זייער באַשלוס :

-- װאַנדאַ ‏ װאַשילעװוסקיס ,ראַדוגאַ'* דערלויבן מיר דיר. דאָס
צווייטע -- נישט!

-- אָבער פאַר װאָס ?

--מיר ווייסן נישט װאָס פאַר אַ בוך דאָס איז. װער וייסט װאָס
דערין איז געשריבן.

-- איר קענט נישט אַלעקסאַנדער בעקס בוך ועגן די פּאַנפיי
לאָווצעס ? ,װאָלאָקאָלאַמער שאָסיי ?"

אָבער זיי זענען שוין געווען אַװעקגעגאַנגען מיטן בוך.

און אָט זענען מיר שוין אויף דער צווייטער זײַט גרענעץ. פון די

יי

* , רעגנבויגן".

353

א בלצנקיטני

װענט פון װאָקזאַל שײַנען אַראָפּ די בילדער פון די פירער פון נײַעם
פוילן.

אין דער פרי האָבן אונדז ייַדן מקבל-פּנים געװוען מיט פּעקלעך
מצות. ס'איז געווען דער ערשטער טאָג פּסח.

אונדזער עשאַלאָן האָט מען ,אויסגעלאָדנט? אין קלאָדזק -- אַ מאָל:
גלאַדז" -- אין נידערשלעזיע.

װי אַנדערש קוקט אס דאָס נײַע פּוילן! בפרט נאָך די נײַ-
צוגעקומענע געביטן פון נידערשלעזיע. אין דעם פּױילן זענען שוין פאַראַנען
פאַרטרעטערס פון די ייַדישע פּרנסות ביז דער מלחמה. ס'קומען אַראָפּ
אַהער פּוילישע הענדלער און הענדלערקעס פון גאַנצן לאַנד. זיי באַװײַזן,
אַז זי קאָנען פירן האַנדל בעסער וי אַ מאָל ייַדן. האַנדלען אײַן בײַ די
פרישגעקומענע װעש און קלידער פאַר גראָשנס. דער עיקר בײַ די
וועלכע קלײַבן זיך אַריבערצוגײן די גרענעץ און דאַרפן פּטור װערן
פון איבעריקן באַגאַזש. מע פאַרקויפט אַלץ בזיל-הזיל. טייל מאָל טרעפט,
אַז נאָכן אָפּשטײן מיטן טשעמאָדאַן אַ לאַנגע צײַט אומזיסט, לאָזט אים
דער אייגנטימער אויף הפקר -- אָפּלײגן צוליב אים דעם װײַטערן וועג
לוינט זיך נישט.

אויך מיר האָבן זיך באַמיט פּטור צו ווערן פון אונדזער פאַרגרייטער
קליידונג, ווינטערדיקע און זומערדיקע. די מיטגעבראַכטע סוכאַרעס
זענען געלעגן פאַרװאָרפן און פאַרשעמט, ביז מיר האָבן זיי צוזאַמען מיט
אַנדערע ,אומנייטיקע" זאַכן פאַרברענט אין אויוון. בײַ נאַכט פלעג איך
זען אין מײַנע חלומות מײַן פרײַנט יעקב דאַװידאָװיטש און אים דערציילן
וועגן דעם פונאַנדערפאַל פון מײַנע "אײַזערנע בריקן". אויך אײַנטענהן
מיט אים, אַז זײַנע טעאָריעס וועגן ראַטנפאַרבאַנד און די ייִדן דאָרט זענען
נישט קיין ריכטיקע..

דער רום פון ראַטנפאַרבאַנד אַלס רעטער פונעם ייַדישן פאָלק און
דער שארית-הפּליטה שמט איבער דער גאַנצער ייַדישער וועלט.. איך
אינעם יידישן ישוב אין ארץ:ישראל. קריגסצײַט איז דאָרט געשאַפן

254

גו ר?

געװאָרן אַ פאַרבאַנד א. נ. ,ווי", צו הילף דער רומפולער רויטער אַרמײ.
קיינער דערוועגט זיך נישט צו קריטיקירן דעם ראַטנפאַרבאַנד. די געווע-
זענע ייִדישע קאָמוניסטן פון פּױלן, וועלכע האָבן זיך דאָרט אַנטױשט,
זענען דאָ, נאָכן צוריקקומען, װידער געװאָרן זײַנע געטרײַע אָנהענגער.
זיי פירן אַ קאַמף פאַר פּראָדוקטיויזירן אונדזער שארית-הפּליטה אין
דעם נײַעם סאַציאַליסטישן פּױלן, באַקעמפנדיק די צייוניסטן מכל-
המינים, וועלכע שאַפן דאָ הכשרה-קיבוצים און אַגיטירן די ייִדן צו פאָרן
קיין ארץ-ישראל.

איין מאָל אין אַ נאָכמיטאָג, גייענדיק אין גאַס, האָב איך דערהערט
אַן אויסגעשריי:

-- האַ! װעמען זע איך דאָס ?! פון װאַנען קומסטו דאָ?

-- איך ? פון ראַטנפאַרבאַנד מיט מיין פרוי און קינדער. און דה
שמואלקע ?

-- פון בוכענװאַלד און אוישוויץ. נאָך מײַן קעמפן אין דער אינ-
טערנאַציַאָנאַלער בריגאַדע אין שפּאַניע, וועלכע האָט געלייגט דאָס געווער
אין פראַנקרייך, האָב איך זיך דאָרט כסדר געפונען אין אַ לאַגער. פון
דאָרט האָט מיך די וישי-רעגירונג אויסגעליפערט מיט נאָך חברים
צו היטלערן.

ער האָט מיר געוויזן גרויל-בילדער פון דאָרטן און דערציילט וועגן
נאָך באַקאַנטע, וועלכע האָבן זיך דאָרט געפונען. דאָ האָט זיך מיט
אַ שטאַרקער שנעלקייט פאַרבײַגעטראָגן אַ קליינער אױטאָ און, אָפּפאָרנדיק
אַ קליינע שטרעקע, זיך ראַפּטעם פאַרהאַלטן. ס'איז פון אים אַרױס
אַ יונגער-מאַן און אונדז מיט צייכנס צוגערופן. צוגעקומען נעענטער,
האָט אים שמואלקע דערקענט. זיי זענען זיך געפאַלן אין די אָרעמס און
האָבן זיך צעקושט.

-- אַ חבר פון דער בריגאַדע און פון בוכענװואַלד. -- האָט שמואל"
קע אים פאַר מיר פאָרגעשטעלט.

-- ווער איז ער? -- האָט אים יענער אַ פרעג געטאָן אויף מיר!

-- אַ חבר פון פּולטוסק.

-- קומט מיט. -- האָט עֹר אונדז פאַרבעטן אין אױטאָ אַרײַן

35

א. בלצנקיטני

זענען מיר אַרײַן, און דער אױטאָ האָט זיך אַ טראָג געטאָן. מיר
זענען אַרײַנגעפאָרן אין אַ טיער, װעלכן ס'האָבן געעפנט פאַר אונדז
צוויי באַװאָפנטע סאָלדאַטן. מיר זענען געװוען אין ,אובע" (זיכערהייטס
פּאָליציי), װוּ דער יונגער-מאַן, אַ פּאַליאַק, איז דער נאַטשאַלניק.

נאָכן אויסטרינקען און פאַרבײַסן האָבן זיך די חברים אָפּגעזונדערט
פון מיר און געפירט אַ שמועס.

--- ווייסט װאָס פאַר אַ פאָרשלאַג דער חבר האָט מיר געמאַכט?
-- האָט ער מיר שפּעטער דערציילט. -- ער דאַרף האָבן ייַדישע אינ-
פאָרמאַטאָרן. זאָל איך װעגן דעם מיט דיר איבעררעדן. דו געפעלסט אים...

-- און װאָס האָסטו אים דערויף געזאָגט ?

-- אַז מע קאָן דיר נישט געטרויען, װײַל ביסט אַ ציוניסט,

-- אַ דאַנק דיר...

מיין האַרץ און געוויסן האָבן מיר נישט דערלאָזט זיך אײַנצו-
קװאַרטירן אין איינער פון די דורך די דײַטשן פאַרלאָזטע דירות, וועלכע
מ'האָט געקאָנט באַקומען צוזאַמען מיטן מעבל, בעטגעװאַנט און קיך-
כלים. ס'איז מיר געווען מוקצה מחמת מיאוס. האָב איך זיך אָפּגעזוכט
ליידיקע צימערן קעגנאיבער דעם עװאַקאָפּונקט. געשאַפן אַ ביסל מעבל
פון אַ סקלאַד און זיך אײַנגעקװאַרטירט אויף דערװײַל. צו שװאַרצן די
גרענעץ, וי אַנדערע, איז פאַר אונדז געװען שווערלעך, װײַל סװואָלט
אויסגעקומען צו טראָגן בײַ נאַכט די דרײַ שלאָפּנדיקע קינדער, און ס'האָבן
אונדז אָפּגעשראָקן די גרוילבילדער, װי מע פירט אַרעסטירטע, די בײַ
דער גרענעץ געכאַפּטע ייַדן. פּאַרטיעסװײַז פלעגן זיי געפירט וערן פאַרבײַ
אונדזער פענצטער, צעשראָקענע און דערשלאָגענע. מיר האָבן געמוזט
װאַרטן אויף אַ גוטער געלעגנהייט.

ענדלעך האָבן מיר זיך דערװאַרט. די פּוױלישע רעגירונג האָט
דערלויבט די בײַ דער גרענעץ אָנגעזאַמלטע פּליטים אַריבערצוגײין קיין
טשעכיע. זענען מיר צװאַמען מיט דעם געשאַפענעם קיבוץ אַריבער
אַהין.

26

גורל

דער טאָג איז אויסגעפאַלן אום תשעה באָב, תש"ו. אָט דער
תשעה-באָב-טאָג איז פאַר אונדז געװען אַ טאָג פון פרייד: מיר זענען
אויפן וועג קיין ארץ-ישראל!

נאַכוואָר ט

אין יאָר 1962 איז פון קאַנאַדע געקומען קיין ישראל אַלס טוריסט
יקותיאל מיט זײַן פרוי. בעת זײַן באַזוך בײַ אונדז אין שטוב האָבן מיר
צוזאַמען אַרױסגעבראַכט זכרונות פון יענער צײַט אין אַקטיובינסק.

-- די מאַמע מײַנע, -- האָב איך אים דערצילט, -- איז פון
הונגער געשטאָרבן אין רוסלאַנד, מײַנע צוויי ייַנגערע ברידער און דער
שװאָגער -- אומגעקומען אין דער רויטער אַרמײי. מײַן מלכהס מאַמע
און אירע צוויי ייַנגערע ברידער זענען אומגעקומען אין װײַסרוסלאַנד, אין
אַ געטאָ בײַ מינסק. זיי זענען געווען פון די ערשטע גליקלעכע אָפּצופאָרן
קיין ראַטנפאַרבאַנד. מיר האָבן זיי מקנא געווען, װײַל אונדז איז עס דאָך
דאַן נישט געלונגען. אויב ווילסט ויסן, איז הער, װאָס דאָס הייסט --
גורל! געדענקסט דאָך מײַן פּאַרטיי-תלמיד, לייבלען. אים האָט מען אין
יאָר 1940, אין וויטעבסק, געמאַכט אַ פּראָצעס פאַר געהערן אין פּױלן
ביזן יאָר 1939 צו דער קאַנטררעװאָלוציאָנערער פּאַרטײ לינקע פּועלי-
ציון... ער האָט באַקומען צען יאָר קאַטאָרגע, און שפּעטער -- נאָך זיבן
יאָר. װען ער איז באַפרײיט געװאָרן אין 1957, פרעגט ער מיך אין
אַ בריוו: ;װוּ ביסטו געװוען נאָכן גירוש-פּולטוסק? די, װעלכע האָבן
עדות געזאָגט קעגן מיר, האָבן אויך דיך אין זינען געהאַט.. בײַם אויס-
פאָרשן האָט מען זיך שטאַרק געפרעגט אױיף דיר, געװאָלט פון מיר
דערגיין, װוּ דו געפינסט זיך. דער גורל האָט דיך באַשיצט.."

- באמת, -- האָט יקותיאל אַ זאָג געטאָן, -- דער גורל האָט
אײַך פיין צוגעשפּילט,

און דאָ בלייבט ער זיצן פאַרטראַכט, דאָס פּנים ווערט אים ערנסט
און אומעטיק, און ער רעדט װײַטער:

257

א בלצנקיטני

-- מיט װאָס פאַר אַ :מיטלען איך האָב זיך עס דעמאָלט געװאָלט
ראַטעװען פון הונגער! איר געדענקט דעם הונט, װאָס איז פאַרפאַלן
געװאָרן פון אײַער הויף ? דאָס האָב איך אים צוגענומעף

-- װאָס פאַר אַ הונט? -- האָב איך אים פאַרװוּנדערט אָנגעקוקט.

-- טאַקע, האָט מיר גיטעלע דערמאָנט, -- דער הונט, װאָס דאָס
קאַזאַכישע ייַנגעלע קאָלקאַ האָט זיך געטשעפּעט צו אונדז, אַז מיר האָבן
אים צוגענומען.

-- אַ! -- האָב איך זיך דערמאָנט. -- האָסטו עס אים צוגע-
נומען ? צו װאָס האָסטו אים באַדאַרפט ?

-- צו װאָס? צום עסן.. נאָר ס'איז מיר נישט באַשערט געװען
פון אים אַפּילו צו פאַרזוכן. בחינם זיך אָנגעהאָרעװעט, איבערגעלעבט
שרעק און אײַך פאַרשאַפט אומזיסטע צרות. דו ביסט געװען בײַ דער
אַרבעט. מלכה איז געלעגן קראַנק אין שטוב. האָב איך אים פאַרנאַרט
אין קאָרידאָר-קעמערל און צו רעכט געמאַכט. פאַרפּאַקט אין אַ זאַק, האָב
איך אים שפּעטער אַװעקגעלײגט אין אַ ווינקל פון דער קלינבאַן און
זיך דערװײַטערט. כ'האָב זיך געשראָקן, טאָמער װעט די מיליץ רעווידירן,
אים געפינען און מיך נעמען אויף אַן אויספאָרשונג.. אָנגעקומען בשלום
אין ,זשילגאָראָדאָק" און װויל נעמען דעם ;אוצר", -- נישטאָ! ס'האָט
אים עמעצער צוגעגנבעט. נישט באַשערט געוען פון אים צו געניס..

-- דערפאַר איז דיר באַשערט געווען צו געניסן פון עפּעס ויכ-
טיקערס. -- האָב איך אים געטרייסט.

-- פון װאָס ?

-- פון גורל, װאָס האָט אונדז באַשיצט און אַרױסגעראַטעװעט.

-- יאָ. -- האָט ער געזאָגט. -- איך דערמאָן זיך װי איר פלעגט
דערציילן װועגן גרשונען, װאָס פאַר אַ פאַרזעעניש ער איז געװען בעת
אײַער אָנקומען קיין אַקטיבינסק.

-- נו, אָט קוק אָן איצטער דאָס ,פאַרזעעניש"! איז אױסגעװאַקסן
מיט אַ קאָפּ העכער פון זײַן טאַטן. װי ס'האָט אים צוגעװוּנטשן זײַן סנדק
בעתן ברית.

28

גורל

-- ווער איז געווען זײַן סנדק ? מסתם גאָר אַ לײַטישער ייָד, אַז
זײַן ברכה איז מקיים געװאָרן.

-- צום באַדויערן איז ער מער נישטאָ. איז אומגעקומען צוזאַמען
מיט די גלובאָקער ייִדן אין די פלאַמען פונעם שטעטל, װאָס די ס.ס.
האָבן אונטערגעצונדן. בלויז זײַן טאָכטער האָט זיך געראַטעװעט און זי
געפינט זיך אין ישראל,

יקותיאל האָט מיך געהערט און נישט אַראָפּגעלאָזט קיין אויג פון
גרשונען, איינקוקנדיק זיך אין זײַן מיליטערישן מונדיר.

--- װאָס פאַר אַ צייכן איז דאָס דער פליגל אויף זײַן ברוסט? --
האָט ער אַ פרעג געטאָן

-- דאָס איז דער פליער-צייכן. ער דינט אין לופטפלאָט פון אונדזער
צה"ל. 4 20
-- יאָ, -- רופט זיך אָן מײַן פרוי, -- ער האָט שטאַרק חשק געהאַט
דערצו, האָבן מיר אים געשיקט אין אַ שול נאָך אין זעכצן-יעריקן עלטער.

-- איר, אַ מאַמע, איך? -- האָט זיך געװוּנדערט יקותיאלס
פרוי.

-- מאַמישע געטרײַשאַפט. -- האָב איך זיך אָנגערופן. --
באַשטײט דאָך נישט, װי סע זאָגט אַ ישראלדיקער װויץ: ,אויב, מײַן קינד,
דו ביסט שוין יאָ אַ פליַער, בעט איך דיך: זאָלסט פליען נידעריק און
פּאַמעלעך". באַזונדערס, מלאָכים היטן אים נאָך פון זײַנע ערשטע געבוירן-
טעג, פון זינט דער סנדק האָט אים געגעבן זײַן ברכה.. און דער,
עליעלע, איז שוין אויך מיט אַ קאָפּ העכער פונעם טאַט. ער פלעגט
לאַכן פון זיך אַלין, אַז ער איז דער מאַמעס ,פאַרזשאַװערטער אוצר".
נו, קוק אים אָן -- אַ ישראל-זעלנער, אַ כאַיאַל.

-- נו, און גיטעלע װאָס איז? -- האָט ער אַ פרעג געטאָן

-- זי האָט געדינט אין צה"ל און אין די אֶװונטן אויסגעלערנט
אַ פאַך, לערערײַ. זי לערנט יידישע קינדער.

-- יאָ, -- האָט ער איבערגעחזרט -- דער גורל האָט אײַך גאָר
פיין צוגעשפּילט.

1959--164

359

ןיי
= אוש
א 0

0 0
אס

0
"וו
ף וי